Kulon qonuni

Nuqtaviy zaryad deb, shunday zaryadlangan jismga aytiladiki, uning o'lchamlari boshqa zaryadlangan jismlargacha bo'lgan masofaga nisbatan sezilarli darajada kichik bo'lishi kerak.

Kulon burama tarozi orqali nuqtaviy zaryadlar orasidagi o'zaro ta'sir kuchini, ularning zaryadlari miqdori va oralaridagi masofa bog'liqligini o'rgandi va quyidagi xulosaga keldi: ikkita qo'zg'almas nuqtaviy zaryadlar orasidagi o'zaro ta'sir kuchi zaryadlarning har birining miqdorlari ko'paytmasiga to'g'ri proportsional va ular orasidagi masofaning kvadratiga teskari proportsionaldir.

Bir xil ishorali zaryadlar o'zaro itarishadi, qarama qarshi ishorali zaryadlar esa o'zaro tortishadi.Bu elektrastatik kuch Kulon qonuniga ko'ra zaaryadlar modullarining ko'paytmasiga to'g'ri proporsional ,orasidago masofaning kvadratiga esa teskari proporsional

Elektrostatik kuchlanishning kattaligi kuch F ikki nuqta zaryadlar orasida, q₁ vaq₂ zaryadlar kattaliklarining mahsulotiga to'g'ridan-to'g'ri proportsional va ular orasidagi masofaning kvadratiga teskari proportsionaldir. Xuddi shunday zaryadlar bir-birini qaytaradi, qarama-qarshi zaryadlar esa bir-birini tortadi.

Shunday qilib, elektr zaryadlari o‘zaro kuch bilan ta’sirlashar ekan. U zaryad kattaligiga va boshqa omillarga qanday bog‘liq? Bu masalani 1780-yillarda fransuz fizigi Sharl Kulon (1736-1896) o‘rgangan. U burama tarozidan foydalangan, bu tarozi Kavendish gravitatsiya doimiysini aniqlashda foydalangan qurilmaga juda o‘xshaydi. $$F=k\cdot {\frac {q_{1}\cdot q_{2}}{r^{2}}}$$

bu yerda k – proporsionallik koeffitsienti. Bu munosabat Kulon qonuni nomi bilan yuritiladi; uning haqqoniyligi Kulonning dastlabki  eksperimentlariga nisbatan ancha aniq, puxta eksperimentlar bilan tasdiqlandi,  daraja ko‘rsatkichi bugungi kunda 10¹⁶ aniqlikda o‘lchangan, ya’ni $k=8.988\cdot 10^{9}$ N*m²/C² ga teng.

Endi biz yangi kattalik – elektr zaryadi bilan ish ko‘rar ekanmiz, - (2) formuladagi k doimiy kattalik birga teng bo‘ladigan o‘lchov birligini tanlay olamiz. Haqiqatan ham, bunday sistema yaqin kunlargacha fizikada keng qo‘llanilar edi. Endi, zaryadni ko‘pincha xalqaro birliklar sistemasida ifodalanadi, bunda uning birligi kulon (Kl) hisoblanandi. Kulonning elektr toki va magnit maydoni orqali aniq ta’rifini keyinroq keltiramiz. XBS da  k  kattalik quyidagi qiymatga ega: $k=8.988\cdot 10^{9}$ N*m²/C²

Ikkita zaryadlar orasidagi o'zaro ta'sir kuchi, ular yaqiniga boshqa zaryadlar yaqinlashtirilsa, o'zgarmaydi.

Agar $q_{a}$- zaryad atrofida $q_{1}$,$q_{2}$....$q_{n}$ zaryadlar to'plami bo'lsa, natijaviy kuch quyidagiga teng bo'ladi:$${\overrightarrow {F}}=\sum _{i=1}^{n}{\overrightarrow {F_{a_{i}}}}$$

---

Foydalanilgan chet el adabiyoti

[1] Douglas C, Giancoli. “PHYSICS”. PRINCIPLES WITH APPLICATIONS. Pearson. 2014, 445-449-betlar.

---