Qiz minorasi

	Qiz minorasi; Kız Kulesi
	; Seen from Üsküdar
Eski nomlari	Leander minorasi ; Leandros minorasi
Umumiy maʼlumot
Turi	Kuzatuv minorasi; Eshittirish minorasi
Manzili	Bosfor, Istanbul , Turkiya
Shahar	Istanbul
Mamlakat	Turkiya
Koordinatalar	41°01′16.2″N 29°00′15.3″E / 41.021167°N 29.004250°E
Qurilishi boshlangan	1110
Qurilishi tugagan	1725
Egasi	Turkiya Madaniyat va turizm vazirligi
Balandligi
Balandligi	80 arshin
Tip	Usmoniylar va Vizantiya uslubi
	kizkulesi.com
	Qiz minorasi

Qiz minorasi — (turkcha: Kız Kulesi) togʻrisida farqli rivoyatlar mavjud boʻlgan, haqida koʻplab afsonalar yaratilgan^[1], Bosforning Marmara dengiziga yaqin qismida joylashgan Salajak yaqinidagi kichik bir orolda qurilgan inshootdir.

Tarix

Florentsiyalik kartograf Kristofor Buondelmonti tomonidan Konstantinopol xaritasi (1422), Oltin Shox shimolida Pera, janubda Konstantinopol va oʻngda, dengizda, Bosforning Osiyo tomonidagi Üsküdar qirgʻogʻida Qiz minorasini koʻrsatadi.

Bosforning janubiy eshigidagi Qiz minorasi, orqa fonda Seraglio nuqtasi

10 liralik banknotning orqa tomonidagi Qiz minorasi (1966-1981)

Uskudarning ramziga aylangan bu minora, Uskudardagi Vizantiya davridan qolgan yagona memoriy asardir. Qurilish tarixi Miloddan avvalgi 24-yillarga borib taqaladigan^[2] bu minora Qora dengizning Marmara dengizi bilan tutashgan yeridagi kichik orolda qurilgan. Baʼzi Yevropalik tarixchilar uni Leander minorasi deb atashadi. Minora haqida koʻplab afsonalar mavjud. Avliyo Chalabiy minorani oʻz asarida shunday tasvirlaydi:

Dengizning o'rtasida qirg'oqda bir o'qlik masofa uzoqda, to'rtburchak, sanatkorona qurilgan bir minoradir. Balandligi naqd 80 arshindir, sath masofasi ikki yuz qadamdir. Ikki tomondan eshigi maavjutdir.

Minoraning bugungi kundagi poydevori va pastki qavatining muhim qismlari Mehmed II Fotih davrida qurilgandir. Uning ustidagi bir qarashda medalyonni eslatuvchi lavhada minoraga bugungi shaklini berdirgan Sulton Mahmud II ning 1832-yilda usta xattot Rasimning qalami bilan ishlangan bir muhri bor. Minoraning Eminoʻnu semti tarafi kengroq boʻlib, bu yerda sardoba ham mavjud boʻlgan^[2].

Dastlab yunonlar davrida bir qabr maqrasi joylashgan orol, keyingi davrlarda, Vizantiya davrida qurilgan qoʻshimcha bino bilan birgalikda bojxona stantsiyasi sifatida foydalanila boshlangan. Usmonlilar davrida esa namoyish maydonchasidan tortib mudofaa qal’asigacha, surgun stantsiyasidan torib epidemiya xonasiga qadar koʻplab funksiyalar yuklangan.

Asrlar davomida bu minora insonlarga, kechalari dengizdan oʻtuvchi kemalarga oʻzining koʻzni qamashtiruvchi nurlari bilan yoʻl koʻrsatib turuvchi mayoq vazifasini bajarib kelgandir. 2000-yilda „Qiz minorasi“ restavratsiya qilinib, hozirda vilkalar pichoq tovushlari eshitilib turadigan joyga aylantirildi. Qiz minorasiga yetib olish uchun Salajak va Oʻrtakoʻydan qayiq orqali oʻtish kerak boʻladi^[2].

Juda qadimiy tarixga ega boʻlgan Qiz minorasi bir vaqtlar boʻgʻozdan oʻtuvchi kemalardan soliq yigʻish maqsadida ham foydalanilgan. Minora bilan Yevropa qirgʻoqlari boʻylab katta bir zanjir tortilib, kemalarning Anadolu qirgʻoqlari orqali Qiz minorasi oʻrtasidan oʻtishiga (oʻsha paytda kema oʻlchamlari kichik boʻlgani uchun oʻta olar edilar) ruxsat berilgan edi. Bir muncha vaqt oʻtgach, Minora zanjirni koʻtara olmadi va Yevropa qirgʻoqlari tomoniga qarab quladi. Minoradan suvga qaralganida uning xarobalarini koʻrish mumkin^[2]^[3].

Qadimda Arkla (kichik qal’a) va Damialis (sigir buzogʻi) nomi bilan mashhur boʻlgan minora, bir muddat „Tour de Leandros“ (Leandros minorasi) nomi bilan ham mashhur boʻlgan. Hozirda u Qiz minorasi nomi bilan atalib, shu nom bilan eslanmoqdadir.

Nomning kelib chiqishi

Minora nomi haqida bir necha hikoyalar mavjud. Ulardan birining soʻzlariga koʻra, bir oracle imperatorning sevimli qizi oʻn sakkizinchi tugʻilgan kunida zaharli ilon tomonidan oʻldirilganini bashorat qilgan . Uni himoya qilish uchun imperator Bosfor boʻgʻozida minora qurdirdi va uni ilonlardan uzoqlashtirish uchun oʻsha erda qamab qoʻydi. Uning yagona doimiy mehmoni otasi edi. Uning oʻn sakkiz yoshga toʻlgan tugʻilgan kunida imperator unga sovgʻa sifatida ekzotik mevalardan bir savat olib keldi va u bashoratni buzishga muvaffaq boʻlganidan xursand boʻldi. Biroq, mevalar orasiga yashiringan asp, xuddi Orakul bashorat qilganidek, otasining qoʻlida vafot etgan malikani tishlab oldi, shuning uchun Qiz minorasi deb ataladi^[4].

Minoraning muqobil nomi, Leander minorasi (yunoncha:nandaros; frantsuzcha:Tour de Léandros) yunoncha qahramon va Leander haqidagi afsonadan kelib chiqqan. Qahramon Afroditaning ruhoniysi boʻlib, u Hellespont (Dardanel) chetidagi Sestosdagi minorada yashagan. Boʻgʻozning narigi tomonidagi Abydoslik yigit Leander (Leandros) uni sevib qolgan va u bilan birga boʻlish uchun har kecha Hellespont boʻylab suzib oʻtgan. Qahramon uning yoʻlini koʻrsatish uchun minora tepasida chiroq yoqardi. Leanderning iltijolariga va uning sevgi maʼbudasi Afrodita bokira qizga sigʻinishni mensimasligi haqidagi bahsiga boʻysunib, Qahramon unga butun yoz davomida uni sevishga ruxsat berdi. Ammo qishning boʻronli kechalaridan birida toʻlqinlar Leanderni kesib oʻtayotganda urildi. Shamol Qahramonning nurini oʻchirdi, Leander esa yoʻldan adashib, choʻkib ketdi. Qaygʻuga botgan Qahramon ham oʻzini minoradan tashlab, vafot etdi. Dardanel va Bosfor oʻrtasidagi oʻxshashlik tufayli Leanderning hikoyasi qandaydir tarzda minoraga ham bogʻlangan^[5].

Minora bir necha bor dahshatli zilzilalar va yongʻinlardan aziyat chekdi va 1720-yildagi yongʻinlardan birida u deyarli butunlay yonib ketdi. Sadr vazir Damat Ibrohim Posho minorani bu safar toshdan tikladi va tomi qoʻrgʻoshinli va koʻp derazali minora qoʻshdi. 1829-yilda Qiz minorasi vabo epidemiyasi paytida izolyatsiya kasalxonasi boʻlib xizmat qilgan. Koʻp oʻtmay, 1832-yilda, Mahmud II davrida minorada soʻnggi kapital taʼmirlash amalga oshirildi. 1857-yilda minora mayoqlarni boshqarish qoʻmitasining yurisdiksiyasiga oʻtdi va fransuz kompaniyasiga minorani 1920-yilda toʻliq avtomatlashtirilgan ishlaydigan mayoqqa aylantirish topshirildi. Minora deyarli yuz yil davomida mayoq sifatida ishlatilgan.

1923-yildan keyin hukumat minoradan oʻz maqsadlari uchun foydalanishni toʻxtatdi va u shunchaki mayoqqa aylandi. Ikkinchi jahon urushining ogʻir yillarida minora taʼmirlanib, ichki tuzilmalari beton bilan mustahkamlangan. 1965-yildan keyin minora dengiz kuchlariga oʻtkazildi va bir muncha vaqt harbiy aloqa markazi sifatida xizmat qildi. Keyinchalik, 20-asrning ikkinchi yarmida Bosfor boʻgʻozida dunyoning turli burchaklaridan kelgan kemalarning harakati yanada kuchaydi: bu yerda qatnovchi kemalar soni va hajmi ortdi. Shu paytdan boshlab Qiz minorasi uchun tinchlik va osoyishtalik davri tugadi. 1983-yildan keyin Turkiya dengiz boshqarmasi minoradan boʻgʻozdagi kemalar harakati uchun oraliq nazorat nuqtasi sifatida foydalangan. 1989-yilning boshida jamoatchilik eʼtibori yana Bosfor boʻgʻozidagi „qiz“ ga qaratildi. „Qiz minorasi zaharlangan“ deb nomlangan xabarlardan birida u yerda sianid saqlanayotgani, undan kemasozlik korxonalaridagi kemalarda zararkunandalarni zaharlashda foydalanilgani haqida xabar berilgan. Dokda siyanid saqlanadigan ombor buzib tashlanganida, bu halokatli zahar minoraga koʻchirildi, chunki „uni saqlash uchun boshqa joy yoʻq edi“. Yolgʻiz Bosfor boʻyidagi „qiz“ shunday „zaharlangan“. Biroq hisobotda jiddiy muammo qayd etilgan: agar bu moddaning bugʻlari portlasa, Istanbul dahshatli portlashdan larzaga keladi. Sakkiz oy davomida matbuot va televidenie vaqti-vaqti bilan bu xavf haqida xabar berdi. Oxir-oqibat siyanidli idishlar boshqa joyga koʻchirilganda muammo hal boʻldi. 1992-yil may oyida bir guruh yosh shoirlar Qiz qasrga borib (hokim koʻmagida) deyarli tashlandiq minorani madaniyat markaziga aylantirish istagini bildirishsa, ajabmas . Shu sababli, minorada sanʼat koʻrgazmalari, foto galereyasi joylashgan va hatto kontsertlarga mezbonlik qila boshlaganida, u bir muncha vaqt jonlandi. Bu qisqa vaqt ichida minora „sheʼriyat respublikasi“ deb atala boshlandi.

Oʻzining uzoq tarixi davomida minora mayoq, qamoqxona va karantin muassasasi boʻlgan. 1943-1945-yillarda minora 19-asrdagi koʻrinishiga mos keladigan modelga muvofiq qayta tiklandi. Hozirda minorada restoran joylashgan.

Minorani tashrif buyuruvchilarga ochish uchun 1999-yilda katta taʼmirlash ishlari olib borildi. Shundan soʻng, bir yil ichida sayyohlik loyihasi doirasida minorada restoran va madaniyat markazi joylashishi maʼlum qilindi. Bugungi kunda minorada sayyohlar va boshqa tashrif buyuruvchilar uchun restoran, kafe, bar, kuzatuv maydonchasi va suvenirlar doʻkoni ochilgan. Mehmonlar minoraga kichik qayiqlarda Kabatas (Yevropa qismi) va Uskudar (Osiyo qismi) iskalalaridan yetib kelishlari mumkin.

Ikki yillik restavratsiyadan soʻng, Qiz minorasi 2023-yilning may oyida jamoat uchun qayta ochildi.

Afsona

Minoraning qurilishi va uning joylashgan joyi haqida koʻplab afsonalar mavjud. Eng mashhur turk afsonasida shunday deyilgan: Turk sultoni qiziga telbalarcha oshiq edi. Bir kuni bir koʻruvchi qizi 18 yoshga toʻlganda oʻlishini bashorat qildi. Sulton minorani qizi 18 yoshga toʻlguncha qurishni buyurdi. Minora qurilganidan keyin Sulton qizini mumkin boʻlgan oʻlimdan himoya qilish uchun uni minoraga koʻchirishni buyurdi. Sultonning qizi 18 yoshga kirganda, Sulton unga bir idish meva berdi. Tugʻilgan kun qizi qozonni ochganda, meva ichida zaharli ilon bor edi, u qizni chaqib oldi, natijada u bashorat qilinganidek vafot etdi. Boshqa bir afsonaga koʻra, qiz tirik qoldi, shahzoda uni ilonning zaharini soʻrib, qutqardi. Shuning uchun nomi — Qiz minorasi .

Yana bir afsona minoraning ikkinchi nomi — Leander minorasi haqida gapiradi. Ushbu afsonaga koʻra, minora oʻz nomini qadimgi yunon afsonasi qahramoni — Afroditaning ruhoniysi Qahramonga oshiq boʻlgan, u uchun turmush qurmaslik vaʼdasini buzgan Leander yigiti sharafiga oldi. u bilan uchrashib, u har kecha Bosfor boʻgʻozini suzib oʻtdi . Oshiq yigitni xavf-xatarlar toʻxtata olmas, har kecha u Gero yoqqan mash’alaning olis olovi yonayotgan tomonga qayta-qayta suzib borardi. Ammo bir kuni olov oʻchdi va zulmatda orolga toʻgʻri yoʻl topa olmagan Leander choʻkib ketdi. Ertalab toʻlqinlar uning jasadini kutmagan qizning oyogʻiga olib bordi. Qiz umidsizlikka tushib, minoraga chiqib, oʻzini dengizga tashladi va choʻkib ketdi.

Ommaviy madaniyatda

Minora „Kördüğüm“ turk serialidagi romantik sahnada, 2-fasl, 6-qismda aks etadi.
It also featured in the James Bond film The World Is Not Enough and was visible in the background in the 1963 Bond film From Russia with Love.
U Jeyms Bondning „Dunyo yetarli emas“ filmida ham tasvirlangan va 1963-yilda „Rossiyadan sevgi bilan Bond“ filmida fonda koʻringan.
U Hitman filmida ham ishlatilgan.
Bu Amerikaning The Amazing Race 7 realiti-shousidagi nuqta edi.
Minora Turkiyaning „Kurtlar Vadisi“ („Qashqirlar makoni“) dramatik serialida mashhur boʻlgan.
Bu turk dramasi „Kırgʻın Çiçekler“ dasturida paydo boʻlgan.
U Assassinʼs Creed: Revelations oʻyinida tasvirlangan, bu yerda minora oʻyinni yakunlash uchun oʻynash mumkin boʻlgan qahramon toʻplashi kerak boʻlgan bitta Masyaf kalitining joylashgan joyidir.

Minora Istanbulning 2020 yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlari uchun muvaffaqiyatsiz arizasi logotipida koʻzga tashlandi.

U turk dramasi Erkenji Kush („Erta qush“) dasturida ham namoyish etilgan.
Minora Zengin Qiz Fakir Oʻgʻlan („Boy qiz, kambagʻal yigit“) turk serialining oltinchi boʻlimida paydo boʻlgan.
Shuningdek, u turk dramasi Yasak Elma („Taqiqlangan mevaʼ“) dasturida ham namoyish etilgan.
U shuningdek, Agata Kristining 1974-yilda suratga olingan „Sharq ekspressida qotillik“ filmidagi parom sahnasi fonida ham paydo boʻladi.

Yana qarang

Manbalar

↑ „https://kizkulesi.com/efsaneler“.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 „https://kizkulesi.com/tarihce“.
↑ „https://kizkulesi.com/basin-bulteni“.
↑ „Maiden's Tower“ (en). The Byzantine Legacy. Qaraldi: 2022-yil 18-iyun.
↑ „Maidens Tower - All About Istanbul“. www.allaboutistanbul.com. Qaraldi: 2022-yil 18-iyun.

Havolalar

Virtual tour of Maidenʼs Tower (3D panoramas)
Detailed History and Legends of Maidenʼs Tower. (turkcha)
Directorate General of Coastal Safety
Nomad’s Guide to Turkey (Wayback Machine saytida 2022-08-09 sanasida arxivlangan)
Qiz minorasi aks etgan tasvirlar galareya (Wayback Machine saytida 30-iyun 2022-yil sanasida arxivlangan)
Kosmosdan Qiz minorasi 10-avgust 2010-yil

[1] „https://kizkulesi.com/efsaneler“.

[:0-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 „https://kizkulesi.com/tarihce“.

[3] „https://kizkulesi.com/basin-bulteni“.

[4] „Maiden's Tower“ (en). The Byzantine Legacy. Qaraldi: 2022-yil 18-iyun.

[5] „Maidens Tower - All About Istanbul“. www.allaboutistanbul.com. Qaraldi: 2022-yil 18-iyun.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]