Sun imperiyasi

Sun imperiyasi 宋朝 imperiya
← 960 — 1279 →
Poytaxti	Byanlyan (960—1127) Nankin (1129—1138) Linan (1138—1276)
Til(lar)i	xitoy tili
Dini	Konfutsiylik, Buddizm, Daoizm
Maydoni	3 100 000 км² (980)
Aholisi	100 million kishi
Boshqaruv shakli	mutlaq monarxiya
Sulola	Chjao
Imperator
- 960—976	Chjao Kuanyin
- 1278—1279	Chjao Bin

Sun imperiyasi (xitoycha: 宋朝; pinyin:Sòng Cháo - Sun chao) – Xitoyda 960-yildan 1279-yilgacha mavjud boʻlgan davlat. Hukmron sulola – Chjao (趙).

Imperiyaning tashkil topishi Xitoyning 907-yilda Tan imperiyasi (唐朝) qulaganidan beri davom etib kelgan tarqoqlikka barham beradi. Imperiyaning paydo boʻlishidan oldin besh sulola va oʻn podshohlik davri (五代十国) hukm surgan. 1127-yil Jurchen davlati qoʻshinlari imperiya poytaxti Byanlyanni egallab olishi sulola tarixidagi burilish davri boʻlgan. Imperator uyi Manjuriyaga asir olindi, ammo taxtdan voz kechgan monarxning oʻgʻillaridan biri janubdan Jiangnanga qochishga muvaffaq boʻladi. Poytaxtni Linanga koʻchirib, qoʻmondon Yue Fey jurchenlarning janubga yurishini toʻxtatgan. Shunday qilib, imperiya tarixi poytaxtni koʻchirishdan oldin va keyin mos ravishda Shimoliy va Janubiy davrlarga boʻlinadi. Sun Sariq daryo boʻyidagi anʼanaviy „Xitoy sivilizatsiyasi vatani“ ustidan nazoratni yoʻqotgan boʻlsa-da, Janubiy Sun imperiyasi aholisi koʻp va qishloq xoʻjaligiga moʻljallangan yerlarga ega boʻlgani sababli Sun iqtisodiyoti kuchli boʻlgan. Janubiy Sun dengiz va quruqlik chegaralarini himoya qilish hamda chet elda dengiz missiyalarini oʻtkazish uchun dengiz kuchlarini ancha kuchaytirgan. Szinlarga va keyinchalik moʻgʻullarga qarshi kurashish uchun Sun poroxdan foydalanish bilan toʻliq inqilobiy yangi harbiy texnologiyani ishlab chiqqan. 1234-yilda Szin imperiyasi moʻgʻullar tomonidan bosib olinib, ular Shimoliy Xitoyni nazorat qilishadi va Janubiy Sun bilan notinch munosabatlari oʻzgarmaydi. Moʻgʻullar imperiyasining toʻrtinchi Buyuk xoni Munke 1259-yilda Sichuandagi Dyaoyuy togʻ qalʼasini qamal qilish paytida vafot etgan. Uning ukasi Xubilay yangi Buyuk Xon deb eʼlon qilinadi, ammo uning daʼvolari gʻarbdagi moʻgʻullar tomonidan qisman tan olingan. 1271-yilda Xubilay Xitoy imperatori deb eʼlon qilindi. Yigirma yillik muntazam urushlardan soʻng, Xubilay qoʻshinlari 1279-yilda Sunni bosib oladi. Moʻgʻullar istilosi Yuan imperiyasi (1271–1368) ostida birlashishga olib kelgan.

Xitoy aholisi IX, X, va XI asrlarda ikki baravar koʻpaygan. Bu oʻsishga markaziy va janubiy Sunda guruch yetishtirishni kengaytirish, Janubi-Sharqiy va Janubiy Osiyodan ertapishar guruchdan foydalanish va keng tarqalgan oziq-ovqat ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish sabab boʻlgan. Shimoliy Sun aholini roʻyxatga olishda 20 million xonadon qayd etilgan, bu Xan va Tan sulolalaridan ikki baravar koʻp. Maʼlumotlarga koʻra, Shimoliy Sun Min imperiyasi davrida 120 milliondan 200 millionga yaqin aholiga ega boʻlgan. Aholining keskin oʻsishi zamonaviy Xitoyda iqtisodiy inqilobni keltirib chiqargan. Aholi sonining koʻpayishi, shaharlarning oʻsishi va xalq xoʻjaligining vujudga kelishi markaziy hokimiyatning iqtisodiy ishlarda bevosita ishtirok etishdan asta-sekin chekinishiga olib keladi.

Adabiyotlar

• История Китая; Учебник / Под редакцией А. В. Меликсетова. 2-e изд., испр. и доп. — М.: Изд-во МГУ, Изд-во «Высшая школа», 2002. — 736 с. — ISBN 5-211-04413-4
• «История Востока» (в 6 т.). Т.II «Восток в средние века», — Москва, издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2002. ISBN 5-02-017711-3
• Anderson, James A.. "'Treacherous Factions': Shifting Frontier Alliances in the Breakdown of Sino-Vietnamese Relations on the Eve of the 1075 Border War", in Wyatt, Don J., Battlefronts Real and Imagined: War, Border, and Identity in the Chinese Middle Period. New York: Palgrave MacMillan, 2008 — 191–226-bet. ISBN 1-4039-6084-9. 
• Lorge, Peter. The Reunification of China: Peace through War under the Song Dynasty. Cambridge: Cambridge University Press, 2015. ISBN 1-107-08475-9. 
• Ebrey, Patricia Buckley. The Cambridge Illustrated History of China. Cambridge: Cambridge University Press, 1999. ISBN 0-521-66991-X. 
• Ebrey, Patricia Buckley; Walthall, Anne; Palais, James B.. East Asia: A Cultural, Social, and Political History. Boston: Houghton Mifflin, 2006. ISBN 0-618-13384-4. 
• Gernet, Jacques.. Daily Life in China on the Eve of the Mongol Invasion, 1250–1276. Stanford: Stanford University Press, 1962. ISBN 0-8047-0720-6. 
• Hall, Kenneth. Maritime trade and state development in early Southeast Asia. Hawaii: University of Hawaii Press, 1985. ISBN 0-8248-0959-1. 
• Hartwell, Robert M.. "Demographic, Political, and Social Transformations of China, 750-1550", Harvard Journal of Asiatic Studie, 1982. 
• Hymes, Robert P.. Statesmen and Gentlemen: The Elite of Fu-Chou, Chiang-Hsi, in Northern and Southern Sung. Cambridge: Cambridge University Press, 1986. ISBN 0-521-30631-7. 
• Sastri, Nilakanta, K.A.. The CōĻas. Madras: University of Madras, 1984. 
• Shen, Fuwei. Cultural flow between China and the outside world. Beijing: Foreign Languages Press, 1996. ISBN 7-119-00431-0. 
• Sivin, Nathan. Science in Ancient China, Brookfield, Vermont: VARIORUM, Ashgate Publishing, 1995. 
• Brose, Michael C.. "People in the Middle: Uyghurs in the Northwest Frontier Zone", in Wyatt, Don J., Battlefronts Real and Imagined: War, Border, and Identity in the Chinese Middle Period. New York: Palgrave MacMillan, 2008 — 253–289-bet. ISBN 1-4039-6084-9. 
• Mote, F. W.. Imperial China: 900–1800. Harvard: Harvard University Press, 1999. 
• Wright, Arthur F.. Buddhism in Chinese History. Stanford: Stanford University Press, 1959. 
• Chen, Yuan Julian. "Frontier, Fortification, and Forestation: Defensive Woodland on the Song-Liao Border in the Long Eleventh Century". Journal of Chinese History, 2 (2), 2018 — 313–334-bet. 
• McKnight, Brian E.. Law and Order in Sung China. Cambridge: Cambridge University Press, 1992 — 155–157-bet. 
• Rossabi, Morris. Khubilai Khan: His Life and Times. Berkeley: University of California Press, 1988. ISBN 0-520-05913-9. 
• Needham, Joseph. Science and Civilisation in China: Volume 1, Introductory Orientations. Cambridge: Cambridge University Press, 1986a. 
• Needham, Joseph. Science and Civilisation in China: Volume 3, Mathematics and the Sciences of the Heavens and the Earth. Cambridge: Cambridge University Press, 1986b. 
• Needham, Joseph. Science and Civilisation in China: Volume 4, Physics and Physical Technology, Part 2: Mechanical Engineering. Cambridge: Cambridge University Press, 1986c. 
• Needham, Joseph. Science and Civilisation in China: Volume 4, Physics and Physical Technology, Part 3: Civil Engineering and Nautics. Cambridge: Cambridge University Press, 1986d. 
• Needham, Joseph. Science and Civilisation in China: Volume 5, Chemistry and Chemical Technology, Part 7: Military Technology; The Gunpowder Epic. Cambridge: Cambridge University Press, 1986e. 
• Yuan, Zheng. "Local Government Schools in Sung China: A Reassessment". History of Education Quarterly, 1994 — 193–213-bet. 
• Fairbank, John King; Goldman, Merle. China: A New History, 2nd enlarged, Cambridge: MA; London: The Belknap Press of Harvard University Press, 2006. ISBN 0-674-01828-1. 
• Golas, Peter. "Rural China in the Song", The Journal of Asian Studies, 39 (2), 1980 — 291–325-bet. 
• Sen, Tansen. Buddhism, Diplomacy, and Trade: The Realignment of Sino-Indian Relations, 600–1400. Manoa: Asian Interactions and Comparisons, a joint publication of the University of Hawaii Press and the Association for Asian Studies, 2003. ISBN 0-8248-2593-5. 
• Veeck, Gregory; Pannell, Clifton W.; Smith, Christopher J.; Huang, Youqin. China's Geography: Globalization and the Dynamics of Political, Economic, and Social Change. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, 2007. ISBN 0-7425-5402-3. 
• Brook, Timothy. The Confusions of Pleasure: Commerce and Culture in Ming China. Berkeley, CA: University of California Press, 1998. ISBN 0-520-22154-3. 
• Hargett, James M.. "Some Preliminary Remarks on the Travel Records of the Song Dynasty (960–1279)". Chinese Literature: Essays, Articles, Reviews (CLEAR), 7 (1/2), 1985 — 67–93-bet. 
• Bol, Peter K.. "The Rise of Local History: History, Geography, and Culture in Southern Song and Yuan Wuzhou". Harvard Journal of Asiatic Studies, 61 (1), 2001 — 37–76-bet. 

Havolalar

• Song dynasty at China Heritage Quarterly (Wayback Machine saytida 2021-02-25 sanasida arxivlangan)
• Song dynasty at bcps.org
• Song and Liao artwork
• Song dynasty art with video commentary (Wayback Machine saytida 2008-09-07 sanasida arxivlangan)
• The Newly Compiled Overall Geographical Survey