Befrwè
On befrwè ou befroe (sovint prononcî bèfwè) ou cloke-poite, c' est ene hôte tour di pire, basteye el Moyinådje avou, al miercopete, les clotches ki sounèt les moumints d' djoye u d' maleur des djins d' ene veye.
Mwaissès dnêyes
[candjî | candjî l’ côde wiki]Onk des sounaedjes, c' esteut cwand on cloyeut les poites del veye, did la, li spotchî aplacaedje "cloke po (clôre) les poites", cloke-poite.
On les eployive eto po houkî tos les dmanants do ban. Did la, li no del cloke do befrwè : li ban-cloke.
Li befrwè riprezintéve les libertés kel sovrin aveut-st acoirdé ås bordjoes. C' est po ça k' sovint, on trouve les cloke-poites astok del Måjhon-Comene.
Li toet des befrwès est sovint avou des boles, k' on lome eto "agnons". N a sovint ene ôrlodje après.
Istwere des cloke-poites
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Li cloke-poite, c’ esteut l’ troejhinme tour del veye, après l' clotchî d’ l’ eglijhe et l' mwaisse-tour do tchestea
Ces deus la mostrént ki l’ veye esteut moennêye på curé et på tchesturlin.
Cwand les djins ont wangnî sacwantès libertés, i s’ ont metou a basti ene tour po bén mostrer ki, zels etou, avént ene sacwè a dire. Cwand l' sovrin rsaetchive des libertés, on spiyive li ban-cloke, udonbén, el moenner evoye.
Sacwants befrwès del Walonreye vinèt d' esse ricnoxhous come patrimoenne daegnrece pa l' UNESCO.
Sipårdaedje djeyografike
[candjî | candjî l’ côde wiki]On ndè voet des beazet grands k’ e l’ Walonreye, e l' Picårdeye ou dins les Flandes.
Ådvins del Walonreye, c' esteut e l' ancyinne Conteye do Hinnot, Dutcheye do Braibant, et Dutcheye di Nameur. End aveut pont el Principåté d' Lidje (la k' c' esteut on peron), ni el Dutcheye do Lussimbork.
Sacwants rlomés befrwès
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Walonreye
[candjî | candjî l’ côde wiki]Gn a shijh befroes el Walonreye : Tchålerwè, Nameur, Tournai, Twin, Bince et Mont
Befrwè d' Tchålerwè
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li befrwè d' Tchålerwè, ses clokes sounnut les tchansons da Djåke Bietrand
Befrwè d' Mont
[candjî | candjî l’ côde wiki]Victor Hugo a discrît insi li befrwè d' Mont :
- Mådjinez vs on cocmwår, avou aclapêyes dizo s' vinte cwate teyires moens grosses. Ça sereut laid si ça n' sereut nén grand. C' est s' grandeur kel rischape.
Befrwè d' Djiblou
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li befrwè d' Djiblou n' est nén ene vraiye cloke-poite, mins èn ancyin clotchî rarindjî. C’ esteut l’ eglijhe del pårotche Sint-Såveu, k' a stî distrûte è 1810 (tins do redjime francès). C' esteut ene eglijhe di stîle roman.
Metowe al copete d’ ene rotche ådzeu di l’ ewe d’ Ôrnô (k’ on n’ voet pus), li cloke-poite domine tote li viye veye. E 1905, li feu a distrût l’ toet. Adon, on nd a rfwait on novea e 1907, mins avou èn agnon, k’ on pout co voey audjourdu.
Gn a cwate mwaissès clotches, ey on cariyon di cwarante-set pititès clotches.
Befrwè d' Nameur
[candjî | candjî l’ côde wiki]Divant l' 14inme sieke, c' esteut l' eglijhe Sint-Pire sol tchestea ki fjheut befroe.
Après l' grand rassonraedje del veye e 14inme sieke, on bastixhe l' grosse tour Sint-Djåke et-z î pinde ene ban-cloke. C' est Godfrwèd d' Boufioûle k' endè fourit l' årtchiteke. Li poite d' intrêye fourit pindowe e 1388. On-z î meta ene ôrlodje e 1393.
Li ban-cloke et l' ôrlodjes fourît distrûtes å sidje di Nameur (1695). Ele fourît co distrûtes cwand l' coledjåle broûla, e 1746.
Flande
[candjî | candjî l’ côde wiki]Gn a 24 befroes el Flande : Brudje, Gant, Îpe...
France
[candjî | candjî l’ côde wiki]Alére
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Motî da Pirsoul : a cloke-pôrte
- Y. Bauthière : Li cloke-poite di Djiblou; Li Rantoele l° 41 (bontins 2007)
- Les Beffrois - France, Belgique, Pays-Bas