Kunci Jawaban Fisika Klas X Bab 1 Martin Kanginan1

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 37

Bab 1

Besaran Fisika dan Satuannya

Ayo Uji Pemahaman Anda


1. (13,35 0,05) cm
2. (a) (1,670 0,005) cm
(b) (6,230 0,005) cm
3. (a) 6,5 + 43 x 0,01 = (6,930 0,005) mm
(b) 4,0 + 11 x 0,01 = (4,110 0,005) mm
4. (a) 4200 m = 4,2 103 m
Bilangan penting = 4,2
Orde besar = 103
(b) 5807,6 m = 5,8076 103 m
Bilangan penting = 5,8076
Orde besar = 103
(c) 200 300 000 m = 2,003 108 m
Bilangan penting = 2,003
Orde besar = 108
(d) 0,007 kg = 7 10-3 kg
Bilangan penting = 0,007
Orde besar = 10-3
(e) 0,006 300 kg = 6,300 10-3 kg
Bilangan penting = 6,300
Orde besar = 10-3
(f) 0,000 000 54 kg = 5,4 10-7 kg
Bilangan penting = 5,4
Orde besar = 10-7
5. (a) 4 angka penting
(b) 5 angka penting
(c) 2 angka penting
(d) 2 angka penting

6. (a) 43,35
(b) 88,0
(c) 0,090
(d) 225
7. (a) 24,286 + 2,343 + 3,21 = 30,24 m
(b) 3,67 x 104 + 2,54 x 103 = 36,7 x 103 + 2,54 x 103 = (36,7 + 2,54) x 103
= 39,2 104 g
(c) 297,15 13,5 = 283,7 m
(d) 6,35 x 103 5665 = (6,35 5,665) x 103 = 0,69 103 m
(e) 0,012 kg + 30 g = 12 g + 30 g = 42 g
8. (a) 2,5 m x 3,14 m = 7,9 m2
2 AP

3 AP

2 AP;

(AP = angka penting)

(b) 2,5 m x 4,20 m x 0,305 m = 10,5


2 AP

3 AP

hasil antara dari 2 AP

x 0,3052 m3 = 3,2 m3
4 AP

(c) 323,75 N : 5,0 m2 = 65 N/m2


5 AP
(d)

2 AP

2 AP

3 cm 5,2 cm 15,6
=
cm = 7,4 cm = 7,0 cm
2,10 cm
2,10

9. massa = 2,1 x 25 g = 525 g = 530 g = 5,3 x 102 g


10. suhu rata-rata =

21 + 21, 2 + 21,11
= 21
3

11. R1 = 36 5%; R2 = 75 5%;


(a) R1 =
R2 =

5
36 = 1,8
100

5
75 = 3,75
100

(b) R1 seri dengan R2; R = R1 + R2 = 36 + 75 = 111


R = R1 + R2 = 1,8 = 3,75 = 5,55
Hambatan total = R R = (111 5,55) = (111 6)
Ketidakpastian R total = 6
Persen =

6
100% = 5%
111

12. L = (90,0 0,1) cm = (90,0 0,1) x 10-2 m

2 AP

T = (3,00 0,05) s
L 2
L
42L
;T = 42 ;g = 2
g
g
T

T = 2

Karena L dan T dalam 3 AP, maka ambil = 3,142 (4 AP)


g=

42L
T2

g=

4(3,14)2 (90,0x102 )
2
= 3,949 m/s (4 AP; hasil antara)
2
(3,00)

g=

g L
42L
T
= 42LT 2 ;
=
+2
2
T
g
L
T
0,1x102

0,05

g =
+2
= 0,0344 = 3, 44%
2
3,00
90,0x10
Sesuai persamaan (1-5), 3,44% dekat dengan 1%, sehingga berhak atas 3 angka
penting.
g =

3, 44
( 3,949) = 0,1358 m/s2
100

Jadi, g = (3,949 0,1358) m/s2 = (3,95 0,14) m/s2 dalam 3 AP


13. L = 100,00 cm (sL = 0,04 cm); T = 2,00 s (sT = 0,05 s)
g=

42L
g = 42LT-2;
T2
2

g
s
0,05
0,04
s
= 1 L + 2 T =
+ 2 2,00
g
L
T
100,00

g
= 0,05000 = 0,05000 100% = 5% dekat dengan 1%, sehingga berhak atas 3
g

angka penting.
g = 4(3,142)2(100,00 cm)(2,005)-2 = 987,2164 cm s-2 = 9,87 m s-2
g = 5%(9,87 m s-2) = 0,4935 m s-2
Jadi, g = (9,87 0,49) m s-2
14. (a). 45 000 mg = 45 000 10-6 kg = 0,045 kg
(b) 200 dm3 = 200 10-3 m3 = 0,200 m3
(c) 0,8

g
kg
kg
kg
= (8 10-1) 103 3 = 8 102 3 = 800 3
3
cm
m
m
m

15. (a) [Luas] = [p][] = L.L = L2


(b) [p] = [m][v] = [M][L.T-1] = MLT-1
(c) [p] =

[F] M.L.T 2
=
= ML1T 2
2
[A ]
L

(d) [s] =

[w ] M.L.T 2
=
= M L2T 2
[V]
L3

16. v = P + Qt + Rt2; [v] = [P] + [Q].T + [R].T2


[P] = [v] = L.T-1 = m s-1
[Q] = [v].T-1 = [L.T-1][T-1] = L.T-2 satuan m s-2
[R] = [v].T-2 = [L.T-1][T-2] = L.T-3 satuan m s-3
17. [p] = [m][v] = [M][L.T-1] = MLT-1
[I] = [F][t] = [MLT-2][T] = MLT-1
[p] = [I]. Jadi, momentum dan impuls adalah besaran vektor yang setara.
18. (a) a =

m
M
; LT-2 =
;LT 2 L1T 2 ; tidak sama, sehingga persamaan pasti salah
F
M LT 2

(b) v2 = vo2 + 2as; (L.T-1)2 = (L.T-1)2 + [L.T-2][L]


L2T-2

= L2T-2 + L2T-2

sama, sehingga persamaan mungkin


benar

19. F = G

m 1m 2
Fr 2
(M.L.T 2 ).L2
;G =
=
= M 1L3T 2
2
r
m 1m 2
M.M

20. perpindahan; s = kax.ty;


L = [L.T-2]x .[T]y
L1T0 = Lx.T-2x + y
Pangkat L: 1 = x; x = 1
Pangkat T: 0 = -2x + y; 0 = -2(1) + y; y = 2
Jadi, persamaannya adalah s = kat2
21. Tekanan hidrostatik;
p = kxgyhz;
ML-1T-2

= (ML-3)x.(LT-2)y.(L)z

M+1L-1T-2 = MxL-3x+y+z.T-2y
Pangkat M; +1 = x; x = +1
Pangkat T; -2 = -2y; y = 1

Pangkat L; -1 = -3x + y + z; -1 = -3 + 1 + z; z = 1
Jadi, persamaannya adalah p = kgh
22.

23.

24.

25. (a)

(b)

(c)

26. (a)

(b)

(c)

27. (a)

(b)

28.

S = F1 F2 = F1 + (-F2)
|F2| = F2, sehingga
S2 = F12 + F22 + 2F1F2 cos (180 )
S2 = F12 + F22 - 2F1F2 cos
S=

F12 +F22 - 2F1F2 cos (terbukti)

29. Diketahui: A = 5; B = 12; (A, B) = ; cos = cos 120 = -


Ralat soal
F1 diganti A
F2 diganti B
(a) R = A + B

R2 = A2 + B2 + 2AB cos 120 = 52 + 122 + 2(5)(12)(-)


R2 = 109
R = 109
Arah
B
R
=
; sin =
sin sin 60o

(b) S = A - B

12
3
2

= 0,9954 = 84,5
109

S2 = A2 + B2 + 2AB cos 60 = 52 + 122 + 2(5)(12)()


R2 = 229
R = 229
Arah
B
S
=
; sin =
sin sin 120o

12
3
2

= 0,68674 = 43,4
229

(c) T = B - A

T2 = A2 + B2 + 2AB cos 60 = 52 + 122 + 2(5)(12)()


R2 = 229
R = 229
Arah x
1

5
3
B
T
; sin x = 2 = 0,2861 x = 16,6
=
sin x sin 120o
229

Jadi, arah = 120 + 16,6 = 136,6 terhadap A


30. (a) 2 m + 8 m 10 benar, sehingga mobil mungkin dapat kembali ke titik awal
keberangkatan.
(b) 5 m + 14 m 20 m salah, sehingga mobil tidak mungkin dapat kembali ke titik
awal keberangkatan.

(c) 10 m + 10 m 10 m benar, sehingga mobil mungkin dapat kembali ke titik awal


keberangkatannya.
(d) 150 m + 250 m 450 m salah, sehingga mobil tidak mungkin dapat kembali ke
titik awal berangkatnya.
31. s = 8 m arah 143 terhadap sumbu X+ (arah mendatar)
sx = 8 cos 143 = 8(-cos 37) = 8(-0,8) = -6,4 m
sy = 8 cos 143 = 8(sin 37) = 8(0,6) = 4,8 m
32. (a) A =
(b) F =

32 + 42 = 5 cm; tan =

( 40 3 )

Ay
Ax

4
(Kuadran I) = 53,13
3
Fy

+ (40)2 = 80 N; tan =

Fx

40
(Kuadran III)
40 3

= (180 + 30) = 210


(c) B = 122 + (13)2 = 313 m; tan =

By
Bx

13
(Kuadran IV)
12

= -47,29
(d) P = (20)2 + 202 = 20 2 N; tan =

Py
Px

20
(Kuadran II)
20

= (180 45) = 135


33. F1x = +5 N; F1y = 0; F2x = +3 N; F2y = 6 N
Fx = 5 + 3 = 8 N; Fy = 0 + 6 = 6 N
F=

82 + 62 = 10 N

Arah tan =
34.

Fy
Fx

6
(Kuadran I); = 37
8

F1 = 100 N; 1 = 90
F2 = 120 N; 2 = 0
F3 = 50 N; 1 = 143
Ralat soal
Orang ketiga menarik ke arah 53 barat dari selatan dengan gaya 50 N.

F1x = 0 N; F1y = 100 N


F2x = 120 N; F2y = 0
F3x = 50 cos 143 = 50 (-cos 37) = 50(-0,8) = -40 N
F2y = 50 sin 143 = 50 (sin 37) = 50(0,6) = 30 N
Fx = 0 + 120 40 = 80 N; Fy = 100 + 0 + 30 = 130 N
F=

802 + 1302 = 10 64 + 169 = 10 233 N

Arah tan =

Fy
Fx

130
(Kuadran I); = 1,02
80

Uji Kompetensi Bab 1


I. Pilihan Ganda
1. Besaran pokok: panjang, massa, waktu, kuat arus listrik, suhu, jumlah zat, intensitas
cahaya.
Jawab C
2. 1 m3 = 1000 dm3 = 1000 L
Jawab C
3. 500 cc = 500 cm3 = 500 10-6 m3 = 5 10-4 m3
Jawab D
4. 2,47 102 km = 2,47 102(103 m) = 2,47 105 m
Jawab E
5. 1 bulan = 30 hari = 30(24 jam) = 720(3 600 s) = 72(36)103 s = 2592 103
2,6 106 s
Jawab A
6. Jarak = 20 000 tahun cahaya; 1 tahun = 365 hari
Jarak = [(2 104)(365)(24)(3 600) s] 3 108 m/s

= (1,89 106) 1011 km 2 1017 km


Jawab B
7. Ek = mv2 kg(m/s)2 = kgm2s-2
Jawab A
8. Dimensi momentum, p = mv = MLT-1
Dimensi gaya, F = MLT-2
F.s ( MLT
Dimensi daya, P =
=
t
T

) ( L ) = ML2T-3

Jawab C
9. Dimensi daya, ML2T-3 (cara sama dengan nomor 8)
Jawab D
10. Dimensi momentum, MLT-1 (cara sama dengan nomor 8)
Jawab C
11.

x
y
z
m
M
= kp x y A z ; = ( M L1T 2 ) ( M L3 ) ( L2 )
t
T

M1T-1L0 = Mx + yT-2xL-x 3y + 2z
Pangkat T; -1 = -2x; x =
Pangkat M; 1 = x + y; 1 = + y; y =
Pangkat L; 0 = -x 3y+ 2z; 0 = - - 1 + 2z; z = 1
Jawab B
12. sudah jelas
Jawab E
13. x = xo x
xo = (0,2 + 5 0,01) cm = (0,2 + 0,05) cm = 0,25 cm
x = xo x = (0,250 0,005) cm
Jawab D
14. mikrometer sekrup, x = 0,01 mm = 0,005 mm
x = 5,5 mm + (37 x 0,01 mm) = 5,87 mm
x relatif =

0,005
x100% = 0,085%
5,87

Jawab A
15. 0,07060 m memiliki 4 angka penting

Jawab C
16. Luas = 12,61 x 5,2 m2 = 65,572 m2 = 66 m2 (2 AP)
Jawab E
17. R1 = 400 1%; R1 = 1%(400) = 4
R2 = 600 1%; R2 = 1%(600) = 6
R3 = 100 0,5%; R3 = 0,5%(100) = 0,5
Rx =

R1R2
; Rx = ..?
R3

Rx =

400(600)
= 2400
100
Rx R1 R 2 R3
=
+
+
Rx
R1
R2
R3

Rx = R1R2R3-1;

Rx
= 1% + 1% + 0,5% = 2, 5% ; Rx = 2,5%(2400 ) = 60
Rx

Jawab B
18. Nilai benar g 9,80 m/s2
Murid D menghasilkan pengukuran berulang yang baik yang berarti tepat (presisi),
tetapi nilainya jauh dari nilai benar, g = 9,80 m/s2 (berarti tidak teliti atau tidak
akurat)
Jawab D
19. T = 5,00 s (sT = 0,10 s); L = 100,0 cm (sL = 3,0 cm)
L
;g = 42LT 2
g

T = 2

g
s
3,0
0,10
s
= 1 L + 2 T =
+ 2
= 0,05 = 5%

g
L
T
100,0

5,00
2

Jawab E
q q 1

20. F = 1 2 2 sumbu tegak F dan sumbu mendatar r-2


4 r
tan =

q1q 2
1
( 1100 500)
, dari grafik tan =
=
=3
2
4
(r ) ( 400 200)

Jadi, 3 =

( 62,6x106 )(106, 2x106 ) = 177x1012 = 1,8x1010


q1q 2
qq
; = 1 2 =
12
12 ( 3,14)
4

Jawab C
21. D + A + B = C
Jawab B
F3x = 50 cos 143 = 50 (-cos 37) = 50(-0,8) = -40 N
F2y = 50 sin 143 = 50 (sin 37) = 50(0,6) = 30 N
22. F Fx = F cos ; Fy = F sin
P = 10 N Px = 0; Py = -10
Rx = F cos
Ry = F sin 10
Diketahui R = 20 N arah OA atau = 0, artinya Rx = R = 20 N dan Ry = 0
Jadi, F sin 10 = 0; F sin = 10
F cos = 20
F sin 10 1
=
= ; tan
F cos 20 2

Jadi, sin =

1 1
5
=
5 5

Jawab C
23. A = 40; B = 20; = 60 cos 60 =
|A B| =

1
A 2 +B2 - 2A B cos = 402 +202 - 2(40)(20)
2

= 20 22 +12 - 2 = 20 3
Jawab B
24. P = D; (P, Q) = 90

tan =

Q
= 1; = 45o
P

tan =

Q
= 1; = 45o
P

(P + Q, P - Q) = + = 45 + 45 = 90

Jawab D
25. Diketahui: P dan Q dengan P = Q = x. Misal (P, Q) =
PQ 1
2;
=
P+Q 2

P2 + Q 2 2PQ cos
P + Q + 2PQ cos
2

2
2

2
x 2 + x 2 2x 2 cos 2 2x ( 1 cos ) 2 1
=
;
= =

x 2 + x 2 + 2x 2 cos 2 2x 2 ( 1 + cos ) 4 2

1 + cos = 2 2 cos ; 3 cos = 1; cos =

1
3

Jawab A
26. 60 + 120 + 180 240; 360 240. Jadi, mungkin
Jawab C
27. Diketahui: 1 petak = 1 N

F1x = 6; F1y = 0; F2x = 2; F2y = 6


Fx = 6 + 2 = 8; Fy = 0 + 6 = 6
F = Fx2 +Fy2 = 82 +62 = 10 N

Jawab C
28.

Diketahui A = 8 km; C = 6 km
R = A + C; R = ?
Ax = 0; Ay = -8; Cx = 6 cos 30 = 33; Cy = 6 sin 30 = 3

Rx = 0 + 33 = 33; Ry = -8 + 3 = -5

(3 3)

R = R2x +R2y =

+ ( -5) = 27+25 = 2 13 km
2

Jawab C
29.

R = F1 + F2 + F3
F1x = -2; F1y = 7
F2x = -6; F2y = 8
F3x = 3; F3y = -3
Rx = -5; Ry = 12
R = Rx2 +R2y =

( 5)2 +122 = 13 N

Jawab D
30. Diketahui:
F1 = 20 N; 0; F1x = 20; F1y = 0
F2 = 203 N; 90; F2x = 0; F2y = 203
F3 = 30 N; 60; F3x = 15; F3y = 153
Fx = 20 + 0 + 15 = 35;
Fy = 0 + 203 + 153 = 353
Besar
F = Fx2 +Fy2 =

2
( 35) + ( 35 3 ) = 70 N
2

Arah
tan =

Fy
Fx

Jawab B

35 3
= 3 = 60
35

II. Esai
Tingkat 1 Pengaplikasikan Skill
A. Pengukuran
1. L = x + x = (11,45 0,05) cm
2. L = x + x = (1,680 + 0,005) cm
3. mikrometer sekrup; x = 0,005 mm
(a) 3,5 mm lebih 45 0,01 mm = 0,45 mm
Jadi, L = (3,5 + 0,45) mm 0,005 mm = (3,950 0,005) mm
(b) 1,5 mm lebih 17 0,01 = 0,17 mm
Jadi, L = (1,5 + 0,17) mm 0,005 mm = (1,670 0,005) mm
(c) 5 mm lebih 40 0,01 = 0,40 mm
Jadi, L = (5 + 0,40) mm 0,005 mm = (5,400 0,005) mm
4. x =

11, 38 + 11,28 + 11,32 + 11, 42 + 11, 30


= 11,34
5

1
sx =
N

N x i2 ( x i )

N 1

; N = 5; N 1 = 4

x 2i = 11,382 + 11, 282 + 11, 322 + 11, 422 + 11,302 = 642,992

( x )

= ( 11,38 + 11, 28 + 11, 32 + 11, 42 + 11,30) = 3214,89


2

Jadi, sx =

1 5( 642,992) 3214,89
= 0,0265
5
4

sx
0,0265
100% =
100% = 0,2%
x
11,34

0,2% dekat dengan 0,1%, sehingga berhak atas 4 angka penting.


Hasil diameter = x sx = (11,34 0,03) mm
5. Hasil pengukuran selang waktu dari 20 kali ayunan adalah
20T = 40,0; 40,1; 39,8; 39,8; 39,9
T = 2,000; 2,005; 1,990; 1,990; 1,995
Ti 9,980
=
= 1,996
5
5

T=

Ti2 = 2,0002 + 2,0052 + 1,9902 + 1,9902 + 1,9952 = 19,9203

( T )
i

= ( 2,000 + 2,005 + 1,990 + 1,990 + 1,995) = ( 9,980)


2

1
sT =
N

N Ti2 ( Ti )

N 1

1 5( 19,9203) ( 9,980)
=
= 0,003317
5
4
2

sT
0,003317
100% =
100% = 0,17%
T
1,996

0,17% dekat dengan 0,1%, sehingga berhak atas 4 angka penting.


Jadi, periode bandul T = T sT = (1,996 0,003) detik
6. Temannya ragu karena dua nol dalam 500 g tidak terdefinisi dengan jelas, apakah
termasuk angka penting atau bukan. Untuk mengatasi masalah ini, maka harus ditulis
dengan menggunakan notasi ilmiah.
500 g = 5,00 102 g berarti 3 angka penting
500 g = 5,0 102 g berarti 2 angka penting
500 g = 5 102 g berarti 1 angka penting
7. (a) 125,97 g + 8,15 g = 134,12 g
(b) 112,6 m + 8,005 m + 13,48 m = 134,085 m = 134,1 m
(c) 78,05 cm2 32,046 cm2 = 46,004 cm2 = 46,00 cm2
(d) 1,6 kg + 23 kg 0,005 kg = 24,595 kg = 25 kg
(e) 14,0 cm 5,2 cm = 72,80 cm2 = 73 cm2
(f) 0,1682 m 8,2 m = 1,379 m2 = 1,4 m2
(g)

54, 5 J
= 78,75 = 79 J/s
1, 2 s

(h)

180 N 35 m
N.m
3
= 1050
= 1000 N m/s = 1 10 N m/s
6s
s

(i)

7,500 103 kg

( 5,0 10

m ) 5,0 m 4 m

= 0,075 10 kg/m

= 0,1 102 kg/m3 = 1 101 kg/m3


8. (a) (2,46 + 5,4) 103 g = 7,86 103 g = 7,9 103 g
(b) (5,80 109) + (3,20 109) = (5,80 + 0,320) 109 = 6,12 109 s
(c) (5,87 10-6) + (2,83 10-6) = 3,04 10-6 m
(d) (8,12 107) + (6,30 106) = (8,12 0,630) 107 = 7,49 107 g
(e) (5,60 10-7 m) : (2,8 10-12 s) = 2,0 105 m/s
(f) (9,2 10-4 km)(1,5 10-3 km) = 13,8 10-7 km2 = 1,4 10-6 km2

9. 90 lembar = 1,35 cm; tebal kertas =

1
-2
1, 35 cm = 0,015 cm = 1,50 10 m
90

10. Sisi persegi, a = 15,300 cm


Keliling persegi = 4a = 4(15,300 cm) = 61,200 cm
Luas persegi = a2 = (15,300 cm)2 = 234,09 cm2
11. =

m 4,500 103 g
1
3
3
=
= 0,64 10 g/cm = 6,4 g/cm
V 7,0 102 cm 3

12. massa air dalam tangki = 51,7 kg 3,66 kg = 48,04 kg = 48,0 kg


13. siswa yang hasil pengukuran panjangnya 63,58 cm
Data: 63,65 cm; 63,64 cn; 63,66 cm; 63,66 cm
L=

L i 63,65 + 63,64 + 63,66 + 63,66


=
= 63,65 cm
N
4

14. (a) t = (0,5) = 0,25C


(b) t = 100C sehingga

t 0,25
=
100% = 0, 25%
t
100

(c) ketelitian = 100% - 0,25% = 99,75%


15. t = (0,1) 0,05 sekon
(a) ketelitian 96% berarti kesalahan relatif
Jadi,
(b)

t
100% = 4%
t

0,05
100 = 4 ; t = 1,25 s
t

t
100% = 1% (dari 100% - 99% = 1%)
t

0,05 100%
= 1% ; t = 5,00 s
t

16. Ketelitian 99% berarti kesalahan relatif

d
100% = 1%
d

d kira-kira 25 mm d 100 = 25 mm; d = 0,25 mm


mistar, L = 0,5 cm = 5 mm
jangka sorong, L = 0,5 mm
Jadi, jelas mistar mauoun jangka sorong tidak dapat digunakan untuk mengukur tebal
papan.
17. R1 = (28,4 0,1); R2 = (4,25 0,01); R3 = (56,605 0,001); R4 = (90,75 0,01)
Empat resistor tersebut dirangkai secara seri

Ditanya: Rtotal berikut ketidakpastiannya = .?


R = R1 + R2 + R3 + R4 = 180,005
N = 4, N - 1 = 3
R = R1 + R2 + R3 + R4 = 0,121
R
0,121
=
100% = 0,07% dekat dengan 1%, sehingga berhak atas 4 angka
R 180,005

penting.
Rtotal = R + R = (180,0 0,121)
18. Bola, diameter, d = (10,00 0,05) mm
(a) V =

4 3 4 d 3 1 3
r = ( ) = d ; d = diameter
3
3 2
6

V
d
0,05
=3
= 3
= 0,0150 = 1,5%
V
d
10,00

(b) Ketidakpastian relatif 1,5% dekat dengan 1% sehingga berhak atas 3 angka
penting.
(c) V =

1
(3,142)(10,00)3 = 523,7 mm3
6

V = 0,0150V = 0,0150(523,7) = 7,855 mm3


Jadi, V = (524 8) mm3
dalam 3 angka penting
19. T = 2
(a) T 2 =

m
; T = (0,0825 0,0025) s; m = (15,02 0,05) kg
k

42m
42m
;k =
k
T2

k m
T
=
+ 2.
k
m
T
k 0,05
0,0025

=
+ 2.
= 0,0639 = 6, 39% = 6, 4%
k
15,02
0,0825

(b)

k
= 6,4% dekat dengan 10%, sehingga berhak atas 2 angka penting.
k
k = 42mT 2 = 4(3,14)2 (15,02)(0,0825)2 = 87032 N/m

k = 6,4%k = 6,4%(87032) = 5570 N/m


Jadi, k = (87032 5570) N/m

= (87000 5600) N/m


= (8,7 0,6) 104 N/m dalam 2 angka penting.
20. R = 10 ; L1 = 60,52 cm; L2 = 39,49 cm; sL = 0,08 cm
x=

L1
R , dengan R dianggap konstanta.
L2
2

s
x
s
0,08 0,08
3
= 1 L + 1 L =
+ 39, 49 = 2, 4 10
x
L
L
60,52

1
2

x
= 2, 4 103 100% = 0,24% dekat dengan 0,1% sehingga berhak atas 4 angka
x

penting.
x=

60, 52
(10 ) = 15,33
39, 49

x = 2,4 10-3(15,33) = 0,037


Jadi, x = (15,33 0,04) dalam 4 angka penting.

B. Besaran dan Satuan


21. x meter (m); t sekon (s); v dalam m/s; a dalam m/s2
(a)
(b)

v 2 (m / s)2
=
= m / s2
x
m
x
m
=
= s2 = s
2
a
m/ s

(c) at2 =

m 2
( s) = m
s2

22. (a) 5,2 ton = 5,2 103 kg = 5200 kg


(b) 150 mg = 150 10-6 kg = 1,5 10-4 kg
(c) 2500 g = 2500 10-3 k = 2,5 kg
(d) 0,5 hm2 = 0,5 104 m2 = 5 103 m2
(e) 400 cm2 = 400 10-4 m2 = 4 10-2 m2
(f) 24 000 mm2 = 24 000 10-6 m2 = 2,4 10-2 m2
(g) 5000 dm3 = 5000 10-3 m3 = 5 m3
(h) 7500 cm3 = 7500 10-6 m3 = 7,5 10-3 m3

103 kg
3
= 13,6 103 kg/m
6
3
10
m

23. (a) 13,6 g/cm3 = 13,6

(b) 0,5 g/cm3 = 0,5 103 kg/m3 = 500 kg/m3


1000 m
= 25 m/s
3600 s

(c) 90 km/jam = 90

5m
= 37, 5 m/s
18 s

(d) 135 km/jam = 135

1N
2
= 800 N/m
4
2
10 m

(e) 0,08 N/cm2 = 0,08

1N
2
= 7 106 N/m
4
2
10
m

(f) 700 N/cm2 = 700

(g) 700 N cm = 700(1 N 10-2 m) = 7 N m


(h) 1 kW jam = 1(1000 W)(3600 s) = 3,6 106 Ws
24. (a) 1 tahun = 1(365)(24)(3600) s = 3,15 107 s
(b) lama =

6,2 1023 molekul


NA
16
=
= 1,97 1016 tahun 2 10 tahun
7
v

3,15

10
s
molekul

1 tahun

25. (a) [Ep] = [massa][percepatan][tinggi]


= M(LT-2)(L) = ML2T-2
[gaya][ jarak] ( MLT
(b) [Daya] =
=
[w aktu]
T

) ( L ) = ML T
2

(c) [Ek] = [massa][kelajuan]2 = M(LT-1)2 = ML2T-2


(d) [momen inersia] = [massa][jarak]2 = M(L)2 = ML2
26. v = Pt + Qt2 +Rt3; LT-1 = [P]T + [Q]T2 + [R]T3
[P] =

LT 1
-2
= LT 2 satuan m s
T

[Q] =

LT 1
-3
= LT 3 satuan m s
2
T

[R] =

LT 1
-4
= LT 4 satuan m s
T3

27. (a)

[volume] L3
=
= L3T 1
[menit]
T

(b)

[perpindahan]
L
=
= T2
[percepatan]
LT 2

(c) [gaya][volume] = ( MLT 2 )( L3 ) = M L4T 2


(d) [massa jenis][kelajuan] 2 = ( M L3 )( LT 1 ) = M L1T 2
2

28. Dimensi T = [T]


1

g
LT 2 2
1
T = 2
[T] .
;T T (salah)
L
L

L
L 2
T = 2
[T] . 2 ;T = T (benar)
g
LT

Jadi, rumus yang benar adalah T = 2

L
.
g

29. Dimensi vo = LT-1


1

(a) v o =

2g
LT 2 2
1
1
(LT-1)
;LT T (salah)
h
L

2h
L 2
(LT-1) 2 ;LT 1 T (salah)
(b) v o =
g
LT
1

(c) v o = 2gh (LT-1) ( LT 2 (L)) 2 ;LT 1 LT 1 (benar)


Jadi, rumus yang benar adalah v o = 2gh .
30. T = 2
[k] =

31. (i)

42m
42m
m
T2 =
;k =
k
k
T2

[m] M
= 2 = M T 2
2
[T]
T

(ii)
(a)

(b)

(c)

(d)

(e)

(f)

32. (a) C + B = A, karena vektor A yang menutup


(b) Ralat soal: vektor diberi nama

G + D + E = F, karena vektor F yang menuturp.


(c) L + M + N + P = Q, sebab Q yang menutup.
(d)

Mulai dari A memutar searah dengan jarum, lalu kembali ke titik A


W+VU+T+S+X=0
U=W+V+T+S+X
33. (a) Ax = 20 cos 37 = 20(0,8) = 16 m; Ay = 20 sin 37 = 20(0,6) = 12 m
(b) Bx = 30 cos 60 = 15 m; By = 30 sin 60 = 153 m
(c) Cx = 40 cos 150 = 40(-3 ) = -203 m; Cy = 40 sin 150 = 40(0,5) = 20 m
(d) Dx = 10 cos 217 = 10 cos (180 + 37) = 10(-cos 37) = 10(-0,8) = -8 m
Dy = 10 sin 217 = 10 (-sin 37) = 10(-0,6) = -6 m
(e) Ex = 50 cos (-45) = 50(2) = 252 m
Ey = 50 sin (-45) = 50(-2) = -252 m
(f) Fx = 36 cos (330) = 36 cos (360 - 30) = 36 cos 30 = 36(3) = 183 m
Fy = 36 sin (330) = 36(-sin 30) = 36(-) = -18 m
34.

(a) (C, D) = = 120; cos = cos 120 = -


Besar

R=C+D
R=

1
42 +52 + 2(4)(5)( ) = 21
2

Arah
C
R
4
21
=

=
sin sin D
sin sin 60
1

4
3
2
=2 3= 2
sin =
21
21
7

= 49
Arah terhadap sumbu X+, yaitu R = 270 = 270 49 = 221
(b) S = C D; (C, -D) = 60;

S=

1
42 +52 + 2(4)(5)( ) = 61 m
2

C
R
4
61
=

=
sin s sin ( 180 60)o
sin s 1 3
2
sin s =

(2 3)
61

= 26o

Arah s = 90 + s = 90 + 26 = 116
(c) T = D + C
Dengan cara yang sama dengan (a) dan (b): T = 61 m; s = 296,33
35. A = 3 m; B = 4 m
R = A + B; besar dan arah R
(a) = 0 R = A + B = 7 m, arah = 0
(b) = (A, B) = 60; cos = cos 60 =
R=

A 2 +B2 + 2A Bcos

R=

1
32 +42 + 2(3)(4)( ) = 37
2

4
3
B
R
Bsin 4sin 60
2
= 35o
=
sin =
=
=
sin sin
R
37
37
o

(c) Dengan cara yang sama, R = 5 m; = 53


(d) Dengan cara yang sama, R = 13 m; = 74
(e) Dengan cara yang sama, R = -1 m; = 180
36. B = 2A; |A + B| = 6|A - B|; cos = .?
A 2 +B2 + 2A Bcos = 6 A 2 +B2 2A Bcos
A 2 +4A 2 + 2A(2A )cos =

6 2
( A +4A 2 4A 2 cos )
4

3 2
A ( 5 - 4 cos )
2
10 + 8 cos = 15 12 cos

A 2 ( 5 + 4 cos ) =

20 cos = 5; cos =
37. Misalnya dua vektor tersebut adalah A dan B, maka A = B = 5 m; = ?
(a) R = 53 m
R=A+B
R2 = A 2 +B2 + 2A Bcos

25(3) = 52 + 52 + 2(5)(5) cos ;


cos =

75 50 1
= = 60
50
2

(b) R = 5 m, dengan cara yang sama, = 120


(c) R = 310 m, dengan cara yang sama, = 37
(d) R = 52 m, dengan cara yang sama, = 90
38. R = P + Q, S = P Q, Buktikan bahwa R2 + S2 = 2(P2 + Q2)
Misalkan
P = Px, Py

Q = Qx, Qy
Rx = Px + Qx; Ry = Py + Qy; Sx = Sx - Sx; Sy = Sy - Sy
R2 + S2 = (Rx2 + Ry2) + (Sx2 + Sy2)
= (Px + Qx)2 + (Py + Qy)2 + (Px - Qx)2 + (Py Qy)2
= (Px2 + Qx2 + 2PxQx) + (Py2 + Qy2 + 2PyQy) + (Px2 + Qx2 - 2PxQy)
+ (Py2 + Qy2 - 2PyQy)
= (Px2 + Py2) + (Qx2 + Qy2) + (Px2 + Py2) + (Qx2 + Qy2)
= P2 + Q2 + P2 + Q2
R2 + S2 = 2(P2 + Q2) terbukti
39. Misal, ketiga vektor yang besarnya 3 N itu adalah A, B, dan C. Jadi, A = B = C = 3
N. R = A + B + C
(a) R terbesar, jika A, B, dan C searah, sehingga
Rmaks = 3 + 3 + 3 = 9 N

(b) Nilai terkecil, Rmin = 0, yaitu jika (A, B) = (B, C) = (C, A) = 120

(c) R = 3, jika dua vektor dan vektor ketiga berlawanan arah

40. A = 30 N; B = 40 N; R = A + B
(a) Rmaks = 30 + 40 = 70 N
(b) Rmin = 40 - 30 = 10 N
(c) (i) 30 N + 5 N 40 N, salah tidak dapat seimbang

(ii) 30 N + 10 N 40 N, benar dapat seimbang


(iii) 30 N + 30 N 40 N, benar dapat seimbang
(iv) 30 N + 40 N 50 N, benar dapat seimbang
(v) 30 N + 40 N 70 N, benar dapat seimbang
(vi) 30 N + 40 N 75 N, salah tidak dapat seimbang
41. (a) Besar, A =

A x2 + A 2y = 62 + 82 = 10 m

Ay

Arah, tan =

Ax

8
(Kuadran II)
6

= (180 53) = 127


(b) Dengan cara yang sama, B = 10 m; = 330
(c) Dengan cara yang sama, C = 16 m; = 60
(d) Dengan cara yang sama, D = 62 m; = 225
42. Lihat gambar di soal;
Ax = -12 m; Ay = 0
Bx = 18 cos 37 = 18(0,8) = 14,4 m; By = 18 sin 37 = 18(0,6) = 10,8 m
(a) R = A + B; Rx = -12 + 14,4 = 2,4 m; Ry = 0 + 10,8 = 10,8 m
Besar, R =

Rx2 + Ry2 =

Arah, tan =

2
2
( 2, 4) + (10,8) = 1,2 85 m

10,8
(Kuadran I) = 77,5
2, 4

(b) S = A - B; Sx = -12 - 14,4 = -26,4 m; Sy = 0 - 10,8 = -10,8 m


Besar, S =

Sx2 + S2y =

Arah, tan =

( 26, 4)2 + ( -10,8)2 = 1, 2 565 m

10,8
(Kuadran III) = (180 + 22,2) = 202,2
26, 4

43. Harus menggunakan metode vektor komponen


(a) A = 8 N; A = 90 Ax = 0; Ay = -8
B = 10 N; B = 0 Bx = 10; By = 0
C = 20 N; C = 53 Cx = 20 cos 53 = 12 N; Cy = 20 sin 53 = 16 N
R=A+B+C
Rx = 0 + 10 + 12 = 22 N; Ry = -8 + 0 + 16 = 8 N
R=

R2x + R2y =

( 22)2 + ( 8)2 = 2 137 N

tan R =

8
(Kuadran I) R = 20
22

(b) Dengan cara yang sama (a)


A = 18 N; A = 0 Ax = 18 N; Ay = 0
B = 30 N; B = 143 atau 37 (Kuadran II)
Bx = -30 cos 37 = -(30)(0,8) = -24 N;
By = 30 sin 37 = (30)(0,6) = 18 N
C = 24 N; C = 270 Cx = 0; Cy = -24 N
Rx = 18 + -24 + 0 = -6 N
Ry = 0 + 18 + -24 = -6 N
R=

Rx2 + Ry2 =

tan R =

( 6)2 + ( -6)2 = 6 2 N

6
(Kuadran III) R = (180 + 45) = 225
6

(c) A = 7 N; A = 180 Ax = -7 N; Ay = 0
B = 18 N; B = 60 Bx = 7 cos 60 =

7
7 3
N; By = 7 sin 60 =
N
2
2

C = 7 N; A = -60 Cx = 7 cos (-60) =


Rx = -7 +
Ry = 0 +

7
7 3
N; Cy = 7 sin (-60) = N
2
2

7
7
+ =0
2
2
7 3
7 3
+=0
2
2

R=0

(d) Dengan cara yang sama pada (a), (b), dan (c), R = 803 N; R = 0
44.

Ax = 40 cos 60 = 20 km; Ay = 40 sin 60 = 203 km


Bx = 10 km; By = 0
Cx = 0; Cy = -103 km
Rx = 20 + 10 + 0 = 30 km
Ry = 203 + 0 - 103 = 103 km
R=

Rx2 + R2y =

tan R =

2
( 30) + (10 3 ) = 20 3 km
2

10 3
3
(Kuadran I) R = 30
=
3
3

45.

R=A+B+C+D
Ax = 100 m; Ay = 0
Bx = 120 cos 60 = 60 km; By = 120 sin 60 = 603 m
Cx = 100 cos 120 = -50 m; Cy = 100 sin 120 = 503 m
Dx = -60 cos 60 = -30 m; Dy = -60 sin 60 = -303 m
Rx = 100 + 60 + (-50) + (-30) = 80 km
Ry = 0 + 603 + 503 + (-303) = 803 m
Besar, R =

Rx2 + Ry2 =

2
( 80) + ( 80 3 ) = 160 m
2

Arah, tan R =

80 3
(Kuadran I) R = 60
80

Tingkat II Soal Tantangan


46. t = 1 tahun = 3,15 x 107 s (baca jawaban nomor 24)
1 tahun cahaya = (3,15 x 107 s)(kecepatan cahaya)
= (3,15 x 107 s)( 3 x 108 m/s)
= 9,45 x 1015 m
Jarak Gomeisa = 250 tahun cahaya
= 250(9,45 x 1015)(10-3 km)
= 2362,5 x 1012 km
= 2,36 x 1012 km
47. R = 6,38 x 106 m sehingga ambil = 3,142
V=

4 3 4
18
3
R = (3,142)(6, 38 106 )3 = 1087 x 10 m
3
3

= 1,09 x 1021 m3
48. 1 kmol = 6 x 1026 atom; massa 1 atom karbon = 2,0 10-26 kg
Massa 5 mol atom karbon = (5 mol)

12,0 kg
-3
= 60 x 10
1 kmol

= 6,0 x 10-2 kg (dalam 2 angka penting)


Nm 2 ( MLT )( L
=
2
M2
kg
2

49. vL = GxMyRz; [G] =

) =M

1 3

LT-1 = (M-1L3T-2)xMyLz
M0L1T-1 = M-x + yL3x + zT-2x
Pangkat T -1 = -2x x =
Pangkat M 0 = -x + y 0 = - + y y =
Pangkat L 1 = 3x + z; 1 =

3
+ z; z = -
2

Persamaannya yaitu vL = GMR- = (GMR-1)


vL = k

GM
R

L T 2

50. =

massa
M
=
= M L1 ; panjang kawat, L
panjang L

F = gaya tegang = MLT-2; Periode, To


To = kxLyFz
T = (ML-1)xLy(MLT-2)z
M0L0T1 = Mx + zL-x + y + zT-2z
Pangkat T 1 = -2z z = -
Pangkat M 0 = x + z 0 = x - x =
Pangkat L 0 = -x + y + z; 0 = - + y - ; y = 1
Persamaan periode, To = kL1F- To = kL

1
F M LT 2
m M
=
= M L T 2 ; [] = = 3 = ML3
2
A
L
V L

51. v = kpxy; [v] = LT-1; [p] =


LT-1 = (ML-1T-2)x(ML-3)y
M0L1T-1 = Mx + yL-x 3yT-2x

Pangkat T -1= -2x x =


Pangkat M 0 = + y y = -
Persamaannya adalah v = kp- v = k

52. Lihat gambar di soal


Dx = 0; Dy = 3;
3
3
3 ; Cy = 3 sin 30 =
2
2

Cx = 3 cos 30 = 3(3) =
(a) R = 2C + D

Rx = 2Cx + Dx = 33 + 0 = 33
Ry = 2Cy + Dy = 3 + 3 = 6

(3 3)

R = R2x +R2y =

+ ( 6) = 3 7 m
2

(Kunci jawaban diralat)


Arah
tan =

Ry
Rx

6
3 3

2
= 49
3

(b) S = 2C D
Sx = 2Cx - Dx = 33 - 0 = 33
Sy = 2Cy - Dy = 3 - 3 = 0
Besar
S=

(3 3)

Sx2 +Sy2 =

Arah, tan =

Sy
Sx

+0 = 3 3

0
= 0
3 3

(c) T = C + 2D
Tx = Cx + 2Dx =

3
3
3 -0=
3
2
2

Ty = Cy + 2Dy =

3
15
+6=
2
2
2

3
15
T = Tx2 +Ty2 =
3 + = 3 7 (kunci jawaban diganti)
2
2

15
5
= 71
Arah, tan =
= 2 =
Tx 3 3
3
2
Ty

(d) U = C 2D
Ux = Cx - 2Dx =

3
3
3 -0=
3
2
2

Uy = Cy - 2Dy =

3
9
-6=2
2
2

3
9
U = U x2 +U y2 =
3 + = 3 3
2
2

9
3 1
Arah, tan =
= 2 =
=
(Kuadran IV) = -60
3
Ux
3
3
3
2
Uy

53. R = P + Q; 2R = P + 2Q; 2R = P - Q
Bukti, (P, Q) = (P, 2Q) =
R=P+Q
R2 = P2 +Q 2 +2PQ cos (1)

2R = P + 2Q

2
2
( 2R ) = P2 + ( 2Q ) +2P ( 2Q ) cos

4R2 = P2 + 4Q 2 +4PQ cos ..(2)

Eliminasi persamaan (1) dan (2)


4R2 = P2 + 4Q 2 +4PQ cos (dikalikan 1) 4R2 = P2 + 4Q 2 +4PQ cos
R2 = P2 +Q 2 +2PQ cos

(dikalikan 2) 2R2 = 2P2 +2Q 2 +4PQ cos

2R2 = -P2 + 2Q2 (3)


2R = P Q
2
2
( 2R ) = P2 + ( Q ) - 2PQ cos

4R2 = P2 + Q 2 - 2PQ cos .(4)

Eliminasi antara persamaan (4) dan (1)


4R2 = P2 + Q 2 - 2PQ cos
R2 = P2 +Q 2 + 2PQ cos

5R2 = 2P2 + 2Q 2 .(5)

Eliminasi antara persamaan (5) dan (3)


5R2 = 2P2 + 2Q 2

2R2 = -P2 + 2Q2

3R2 = 3P2

R=P
Substitusi ke persamaan (3)
2R2 = -P2 + 2Q2 ; 2R2 = -R2 + 2Q2; 3R2 = 2Q2; Q =
Jadi, P : Q : R = R :

R 3
:R=1:
2

R 3
2

3
: 1 = 2 : 3 : 2 (ralat kunci jawaban)
2

54. Ambil sudut terhadap sumbu X+


A = 100 A = 0 Ax = 100; Ay = 0
B = 300 B = -90 Bx = 0; By = -300
C = 150 C = (180 + 30) Cx = -150 cos 30 = -753;
Cy = -150 sin 30 = -75

D = 200 D = (180 60) Dx = -200 cos 60 = -100; Ay = +200 sin 60 = 1003


Resultan
R=A+B+C+D
S = -R dengan S adalah perpindahan kelima yang mengembalikan ke titik
berangkatnya.
Rx = 100 + 0 - 753 100 = -753
Ry = 0 - 300 - 75 + 1003 = -375 + 1003
R = Rx2 +R2y =

( 75 3 ) + ( -375+100 3 )
2

= 16(875) + (201,8)2 = 240 m

S = R = 240 m
Sx = -Rx = 753;
Sy = -Ry = 375 - 1003
Arah, tan =

Sy
Sx

375 100 3
= 57
75 3

55. Ambil sudut terhadap sumbu X+ sebagai acuan


A = 6 N A = 60 Ax = 6 cos 60 = 3 N; Ay = 6 sin 60 = 33 N
B = 3 N B = - Bx = 3 cos ; By = -3 sin
C = 4 N C = -90 Cx = 0; Cy = -4 N
D = 7 N D = 180 Dx = -7 N; Dy = 0
(a) R = A + B + C + D; R = 180; sin = .?
Rx = 3 + 3 cos + 0 + (-7) = -4 + 3 cos
Ry = 33 3 sin - 4 + 0 = 33 4 3 sin

Jadi, 33 4 3 sin = 0; sin =

3 34
4
= 3 (ralat kunci jawaban)
3
3

(b) R = .?
Di sini telah ditetapkan sebagai sudut lancip, sehingga
2

4
cos = + 1 sin 2 = 1 3 = 0,917

Rx = -4 + 3(0,917) = -1,25
Resultan R = |Rx| = 1,25 N (ralat kunci jawaban)

You might also like

pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy