UMDLALO NGAMAFUPHI

Lo mdlalo ukhuluma ngokungathembeki komuntu wesifazane othole umendo wabusiseka

kuwona kepha ugcina ulahlekile ngenxa yomhobholo wemali. Konke akudingayo kumyeni
wakhe ubekuthola, kepha waqoka ukusebenzisana nezigebengu ngenxa yothando lwemali.
Ubefuna ukugudluza umyeni wakhe ukuze asale nomcebo. Ugcina elahlekelwa ngokukhona
ngokungekho, uthandane noNkululeko ebe eshadile noThamsanqa.

Kulokho kuthandana kwabo kuzalwa ingane, kepha isulelwa kuThamsanqa owayikhulisa

engazi ukuthi akusiyo eyakhe. Ukungathembeki kukaPhindisiwe kumandisela izinkinga, ugcina
eseqanjelwa amanga ukuthi washada noNkululeko. Kuphinde kuvele itulo alenza lokufuna
ukuthola imali kumyeni wakhe ngokuthembisa izigebengu izizumbulu zemali, okugcina
kungenzekanga kwase kuholela ekutheni zimdalule uma engasazikhokheli. Seliquliwe icala
enkantolo naye uPhindisiwe wasithola isigwebo esiqatha ngokungathembeki kubaqashi bakhe.

INCWADI NGAMAFUPHI NGOKWEZINKUNDLA NEZIGCAWU

INKUNDLA YOKUQALA: ISIGCAWU SOKUQALA

ABALINGISWA ABATHOLAKALA KULESI SIGCAWU:

• UPhindisiwe: Usebenza ebhange iForum, uyinkosikazi kaThamsanqa.

• uNkululeko: Uphuma ejele uyishende likaPhindisiwe.

Isigcawu ngamafuphi:

ü Umbhali usethulela isigameko lapho uNkululeko ekhuluma ephendulana

noPhindisiwe ocingweni esemsebenzini ebhange iForum.

ü Kule nkulumo-mpendulwano kushubile, kusuka udweshu phakathi kwalaba

balingiswa ababili.
ü UNkululeko uphuma ejele, ufuna ukuba babuyelane noPhindisiwe oyisithandwa
sakhe oshade noThamsanqa.
ü Ugcina ngokufunga agomele athi uzokhipha zonke izimfihlo uma kungenzeki ukuthi
babuyelane.
ü UNkululeko usehlale iminyaka emithathu ejele ngecala elalenziwe uPhindisiwe
lokushayisa ingane, ngokwenza njalo uPhindisiwe wamkhokhela imali
yemvalamlomo.
20
 ü UNkululeko usefuna nengane yakhe uZiphozonke eyasulelwa kuThamsanqa
okwaba yimfihlo yabo bobabili.
ü UNkululeko ufuna imali kuPhindisiwe, utshela uNkululeko ukuthi akeze neProject
engamfakela imali yena uzomlekelela.

IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Shono isizathu esibangele ukuthi uNkululeko ashayele uPhindisiwe ucingo.

2. Chaza kafushane umehluko womuzwa ovezwa uNkululeko kanye nalowo ovezwa
uPhindisiwe enkulumeni yabo ekulesi sigcawu.
3. Shono izimfihlo zikaNkululeko noPhindisiwe ezingafaka uPhindisiwe enkingeni uma
zingafika kuThamsanqa.
4. Ingabe wayeboshelweni uNkululeko ngaphambilini?
5. Kungani uPhindisiwe efuna ukusiza uNkululeko nge-project?

INKUNDLA YOKUQALA: ISIGCAWU SESIBILI

ABALINGISWA ABATHOLAKALA KULESI SIGCAWU:

• UNkululeko: UngowakwaGubhela/ Kubheka

• UMathonsi: Ubaba kaThamsanqa ungubabezala kaPhindisiwe
• UMaMhlongo: Umama kaThamsanqa ungumamezala kaPhindisiwe

Isigcawu ngamafuphi:

ü UNkululeko ugasela kwaMathonsi ezobanekela zonke izimfihlo zakhe

noPhindisiwe ongumakoti wabo.
ü UNkululeko uyazichaza kwaMathonsi ukuthi yena uyinsizwa yakwaKubheka
esigodini senkosi uMthwalume eMsingeni. Okwamanje usehlala eGoli eMandleni
Section. Ubuye achaze ukuthi akezile ngobuhle ucela behlise imimoya.
ü UNkululeko uziveza emndenini wakwaMathonsi ngenhloso yokuzolanda ingane
kanye nenkosikazi yakhe abagcinwe uThamsanqa. Uze aveze nokuthi
uThamsanqa unalo ulwazi lokuthi ubeboshiwe esejele.
ü UMaMhlongo ukhwela uyazehlela kuNkululeko ethi ubazi benjalo oguluva
baseGoli.
ü UNkululeko uqhuba indelelo ethi izingane zakhe zigcinwe yilo mkhuhlane
wesigwadi esinguzinyobulala onguThamsanqa.

21
 ü UNkululeko ubukisisa ngokugxilile isithombe somshado kaMathonsi nomkakhe
esisodongweni.
ü UMathonsi uyamtshela ukuthi akayibeke ezithebeni indaba yakhe bezwe.
ü AbakwaMathonsi bathukutheliswa ukuzodelelwa uNkululeko emzini wabo.
Aphinde uNkululeko achaze ukuthi akezile ngempi ucela ithuba lokubachazela
ukuthi konakalaphi.
ü UNkululeko uthi izingane zakhe uyazifuna ngoba wanele waboshwa lo nogwaja
wathola ithuba.
ü UNkululeko uthi abamxwayise uThamsanqa ngoba uzodliwa ngumthofi.
ü UMaMhlongo ufuna ukushayela amaphoyisa ucingo kodwa uNkululeko uthi
angalokothi ngoba izulu lizoduma khona manje. Aphinde athi kubo uzobuya
esezogadla ngezinye izinduku.
ü UMathonsi avule umnyango amxoshe athi kuye ucabanga ukuthi wethuswa
yithoyizi lesibhamu. UMaMhlongo yena uyaphoxeka ngendlela amthanda ngayo
uPhindisiwe, uzibuza imibuzo engenazimpendulo.

IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. UPhindisiwe uhlobene kanjani nomndeni wakwaMathonsi?

2. Chaza kafushane ukuthi inkulumo kaNkululeko kulesi sigcawu imveza
njengomlingiswa onjani. Sekela impendulo yakho
3. Ucabanga ukuthi umndeni kaMathonsi ucabangani ngenkulumo-mpendulwano
ephakathi kwawo noNkululeko?
4. Kungani uNkululeko wazifikela mathupha kwaMathonsi ezobabikela le
nsambatheka ayeze ngayo?
5. Ngabe kwakufanele yini ukuthi uNkululeko aqonde kwaMathonsi eyobathulela
izimfihlo zikaPhindisiwe?

22
INKUNDLA YOKUQALA: ISIGCAWU SESITHATHU

ABALINGISWA ABATHOLAKALA KULESI SIGCAWU:

• UNkululeko: ishende likaPhindisiwe

• UMaqoma: Umngani kaNkululeko waseMakhabeleni omlekelela ngokuthi azuze
umcebo ngokusebenzisa uPhindisiwe.

Isigcawu ngamafuphi:

ü UNkululeko uxoxela uMaqoma ukuthi uphume ngesamagundane kwaMathonsi.

ü UNkululeko uxoxela umngane wakhe uMaqoma ngendlela adelele ngayo
abakwaMathonsi nanoma eye washaywa uvalo nje ukuthi uma bangase
bashayele amaphoyisa ucingo uzoba ngoboshiweyo.
ü Umxoxela ukuthi ukwazile ukubachukuluza ukuze athole ulwazi lokuthi
uThamsanqa uhlala kuphi nomndeni wakhe.
ü UNkululeko noMaqoma bahlela ukugasela emzini kaThamsanqa nokuthi
bazokwenza kanjani lokho.
ü UMaqoma uxwayisa uNkululeko ukuthi akaqaphelisise ngoba lokhu
abakwenzayo kunobungozi. Ukuze isiphetho sibe yimpumelelo kuyodingeka
ukuba bahlele kahle yonke into ukuze bangaboshwa.
ü UMaqoma uza nesu lokuthi kusetshenziswe isinqandamathe sikaNkululeko
esinguKholekile ukufeza icebo labo. Unqaba uyaphetha uNkululeko uthi ngeke
ubathembe abantu besifazane njengoba bengabangani noPhindisiwe.
ü UNkululeko uhlela ukuphindela kwaMathonsi esephethe nobufakazi ukuze
ababonise ukuthi ubeqinisile ngezimfihlo abethulele zona.
ü UNkululeko uqinisa uMaqoma ngokuthi iseyinde indlela abazoyihamba kufanele
bacabangisise amasu anele abazowasebenzisa.
ü Ekugcineni bahlela ukuthi baqubise izinsukwana ezimbalwa ukuze bahlolisise
kahle isimo kanye namaqhinga abazowasebenzisa.

23
IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Yini ehloswe nguNkululeko kanye noMaqoma ngokwalesi sigcawu?

2. Uchaza ukuthini uMaqoma uma ethi “kufuneka isu elinohlonze ukuze ukwazi
ukuthola okungokwakho.”?
3. Chaza iqhaza elingabanjwa uKholekile ngokukaMaqoma ezinhlelweni zabo
benoNkululeko.
4. Ingabe kwaba isu elihle yini ukuthi uPhindisiwe athi kuNkululeko akeze
neProjekthi azomlekelela kuyo? Sekela impendulo yakho.
5. Kungani umbono kaMaMhlongo wokubikela amaphoyisa wawumsabisa
uNkululeko?

INKUNDLA YOKUQALA: ISIGCAWU SESINE

ABALINGISWA ABATHOLAKALA KULESI SIGCAWU:

• uMathonsi
• uMaMhlongo

Isigcawu ngamafuphi:

ü UMathonsi noMaMhlongo badingida udaba lokuhlaselwa uNkululeko ngalezi

zindaba abethulele zona ezingakholakali.
ü Besadidekile kanjalo ngale mpicabadala babuye bavumelana ngokuthi kukhona
okushaya amanzi ngalolu daba.
ü UMathonsi uphinde agcizelele ukuthi umama wakhe walikhipha elokuthi lo
mfanyana uZiphozonke wayenenswebu kaBabomkhulu.
ü Bavumelana ngokuthi bashayele amaphoyisa ucingo ukuze bavikele
uThamsanqa nomakoti ekulinyazweni yilesi sigebengu. UMathonsi ugcina
ngokuthi kuhle kushayelwe uThamsanqa bamazise ngalolu daba.
ü UMaMhlongo uthi bathathe ngamawala ngoba bekufanele bafune lonke ulwazi
ukuze babe nobufakazi obugcwele ngodaba lukaNkululeko.
ü UNkululeko uhambe ethi usayohloma ngezinye izinduku abuye esezohlasela
okwesibili la kwaMathonsi.
ü UMaMhlongo uzama ukushayela uThamsanqa ucingo angamtholi, lokho
kuyamethusa usecabanga nokuthi kazi ayimtholanga yini le ndlavini.

24
 ü UMathonsi useyamkhumbuza ukuthi njalo ngoLwesithathu kuba usuku
lwabashadikazi enkonzweni okungenzeka ukuthi balapho. Ingani kuyaziwa
ukuthi azibaphuthi lezi zinkonzo.
ü UMathonsi noMaMhlongo bagcina ngokuthi abazikhulekele lezi zingane zabo
ukuze zivikeleke zingavelelwa yilutho endleleni uma sezibuya enkonzweni.

IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Ucabanga ukuthi kubaphathe kanjani abakwaMathonsi ukufika kukaNkululeko?

2. Ingabe yini le uNkululeko azohloma ngayo uma esebuya kwaMathonsi?
3. Ucabanga ukuthi uThamsanqa ukhuliswe ngabazali abanjani? Sekela
impendulo yakho.
4. NgokukaMathonsi sizathu sini esasenza ukuthi ucingo lungabanjwa emzini
kaThamsanqa?
5. Ngabe yini le umndeni wakwaMathonsi obufuna ukuyitshela uThamsanqa
ngesikhathi umshayela ucingo?

INKUNDLA YOKUQALA: ISIGCAWU SESIHLANU

ABALINGISWA ABATHOLAKALA KULESI SIGCAWU:

• UThamsanqa
• UNkululeko
• UPhindisiwe

Isigcawu ngamafuphi:

ü Kusemzini kaThamsanqa kukhala ucingo beqeda kungena nje emnyango,

uyaluphuthuma uThamsanqa kodwa angakhulumi lo oshayayo avele anxaphe.
ü UThamsanqa umangazwa ucingo olulokhu lukhala ebusuku uma ethi
uyalubamba olushayayo avele amnxaphele kabuhlungu, alubeke phansi
engakhulumanga.
ü UPhindisiwe uthi mhlawumbe unxapha ngoba bengezwani ngenxa yenkinga
yezigxobo zocingo.

25
ü Usethukuthele uThamsanqa uma selukhala okwesibili luphinde
lungaphendulwa, uthi uPhindisiwe akaluphendule uma seluphinda futhi lukhala
ngoba abantu bakhe bafuna yena aphendule ucingo.
ü Luthe ucingo selukhala okwesithathu waludumela uPhindisiwe ngokuthi athi
ufunani lo muntu ndini, ngokufutheka ugcine esethi kanti ufunani Nku. . . wase
elubeka phansi ngokushesha uma kuqhamuka uThamsanqa.
ü Uthe ekuzwa lokho uThamsanqa wathi akaqedelele igama likaNku….
Waphendula ngokuthi uNkululeko oyisoka likaNokuphila obefuna ukwazi ukuthi
ingabe akambonanga yini ngoba kwazeka ukuthi uhambe naye.
ü UThamsanqa ubuza kuPhindisiwe ukuthi ngabe yikhona kodwa akushilo
njengoba eseqhaqhazela nje.
ü Luphinde lukhale futhi ucingo okwesine, uThamsanqa athi akaluphendule
uPhindisiwe ngoba olwakhe. Ngempela aluphendule ngokufutheka. Aphendule
ngokuthi, “Sikhohlakali ndini ufunani, hlukana nomoya wami ngoba savumelana
ngale mfihlo eyaziwa yithina sobabili”.
ü Uma uPhindisiwe eqeda ukuphendula ucingo engabonanga ukuthi uThamsanqa
ubemlalele wavele wabibitheka wathela uThamsanqa ngemvula yezinyembezi
ngoba ebalekela ukubuzwa ngalona ebekhuluma naye.
ü UThamsanqa ukhumbuza uPhindisiwe ngesivumelwano sabo sokungagodlelani
izifuba. Umtshela nokuthi angeke balale bengaxazululanga le nkinga
ababhekene nayo.
ü UThamsanqa uthi akasoze amphoqa uPhindisiwe ukuthi amtshele ukuthi udliwa
yini kodwa uzozikhulumela yena uma esezimisele ukukhuluma.
ü UPhindisiwe ukhuluma yedwa esethi angamtshela kanjani uThamsanqa emva
kweminyaka engaka, uthi kungcono afe neqiniso.

26
IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Ngokucabanga kwakho kungani lo muntu oshaya ucingo engakhulumi kodwa

avele anxaphe nje uma ucingo lubanjwa nguThamsanqa?
2. Yini eyenza uPhindisiwe uma ephendula ucingo okwesibili avele afutheke aze
athi sikhohlakali ndini?
3. Ingabe uPhindisiwe ubibithekiswa yini?
4. Ucabanga ukuthi uPhindisiwe ubephelelwa umoya ngempela? Sekela
impendulo yakho.
5. Kungani uThamsanqa ethi ucingo aluphendulwe uPhindisiwe?

INKUNDLA YOKUQALA: ISIGCAWU SESITHUPHA

ABALINGISWA ABATHOLAKALA KULESI SIGCAWU:

• uMaMhlongo
• uMathonsi

Isigcawu ngamafuphi:

ü Kusemzini wakwaMathonsi, uMaMhlongo usathuswe yindlela uPhindisiwe

amphendule ngayo ocingweni.
ü Wethulela uMathonsi ukuthi ushayele umuzi kaThamsanqa ucingo
oluphendulwe uPhindisiwe omkhulumele insumansumane.
ü UMathonsi uyamphikela umakoti wakwakhe ngendlela amazi ehlonipha ngayo
engakaze akhulume umathanda nangolulodwa nje usuku.
ü UMaMhlongo uzibuza imibuzo ngale mfihlo uPhindisiwe akhulume ngayo
ocingweni ukuthi kazi ubecabanga ukuthi ukhuluma nobani.
ü UMathonsi ucabanga ukuthi uThamsanqa usekhulile futhi usengazithwalela
ijoka lakhe athathe nezinqumo.
ü Ubuthongo abusehli kuMaMhlongo ngoba ucabanga ukuthi ingane yakhe
ikhohliswa yinkosikazi yayo.
ü UMathonsi ucabanga ukuthi uThamsanqa uyaludinga usizo lomndeni.

27
 IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Ingabe uPhindisiwe ukhulume nini noMaMhlongo ocingweni?

2. Impendulo kaPhindisiwe ocingweni imphathe kanjani uMaMhlongo? Sekela
impendulo yakho.
3. Chaza kafushane umphumela wokuphendula ucingo kukaPhindisiwe
engasezwanga ukuthi ubani oshayayo?
4. Kungani uMathonsi emphikela umakoti wakwakhe ngesenzo esibatshazwa
uMaMhlongo?
5. Ngokucabanga kwakho ngabe sizo luni oludingwa nguThamsanqa emndenini?

INKUNDLA YESIBILI: ISIGCAWU SOKUQALA

ABALINGISWA ABATHOLAKALA KULESI SIGCAWU:

• uThamsanqa
• uMathonsi

Isigcawu ngamafuphi:

ü UThamsanqa usemsebenzini ehhovisi akusebenzeki ukhathazekile ucabanga

ngenkosikazi yakhe.
ü Uyacabanga ukuthi kazi uPhindisiwe udliwa yini le angakwazi ngisho ukuyixoxa
naye njengomyeni wakhe, kangangoba namuhla uvuke engemuhle neze
okukhombisa khona ukuthi kukhona akufihlayo.
ü UMathonsi ukhumbuza uThamsanqa ngokuthi uke wamdonsa ngendlebe lapho
emtshela ukuthi ukubuka izinto ngeso lokhozi kufanele kube yisikhali sendoda.
Izimpikokazi zalo zibe yisiviko sakhe. Kanti ubuchopho balo bube yiklwa lakhe
lokuhlabana. Lokhu kuchaza ukuthi uma indoda kumele ibhekisise, ikwazi ukubuka
izinto ngeso elibukhali.
ü Ngokusho kanjalo kukaMathonsi wayeqonde ukuthi uma imizuzu yempilo ilokhu
inyathelana izimo ziyaguquka, liyabalela liguqubale.
ü UMathonsi usetshela uThamsanqa ukuthi uma ephuma emsebenzini namuhla
adlule ekhaya, kukhona udaba olubucayi afisa ukuluxoxa naye. Lokho kwamethusa
uThamsanqa.

28
 ü UThamsanqa usefuna lolu daba abizelwa lona ludingidwe ngocingo ngoba kukhona
umhlangano azophuthuma kuwona uma ephuma emsebenzini.
ü UThamsanqa uzibuza ukuthi ingabe iluphi lolu daba uyise afuna ukuluxoxa naye.
Ngakolunye uhlangothi yena nonkosikazi wakhe banodaba olubucayi okufanele
baluxoxe.

IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Ucabanga ukuthi uThamsanqa useyayazi yini imfihlo kaPhindisiwe. Sekela

impendulo yakho.
2. Phawula ngemizwa kaMathonsi ngesimo indodana yakhe ebhekene naso.
3. Isenzo sikaThamsanqa sokuhlehlisa umhlangano wakhe ngenxa yokubizwa
ubaba wakhe simveza njengomuntu onjani?
4. Ngolunjani udaba olubucayi?

INKUNDLA YESIBILI: ISIGCAWU SESIBILI

ABALINGISWA ABATHOLAKALA KULESI SIGCAWU:

• uMathonsi
• uNkululeko
• uMaMhlongo

Isigcawu ngamafuphi:

ü UMathonsi ulindele uThamsanqa njengesivumelwano sabo kanti kuzofika uNkululeko

engalindelwe.
ü UNkululeko uthi ubuye nobufakazi lapha emzini kaMathonsi njengesithembiso
asenze ngaphambilini begcina ukubonana.
ü Uthe uma ekhipha ipheshana emnika ethi liwubufakazi, uMathonsi wamemeza
uMaMhlongo ukuthi akazombonisa.
ü UMaMhlongo walifunda ipheshana wabona ukuthi incwadi yomshado. Wavele
waphetha ngokuthi washo ukuthi lonkosikazi wakwaMakhunga uchakijana.
ü Useyakholwa manje ukuthi uNkululeko unelungelo lokuzofuna umkakhe ngoba phela
nayi nencwadi yomshado ewubufakazi obuqanda ikhanda.
ü UMathonsi wayenakho ukungabaza ngoba ethi uMaMhlongo akhumbule ukuthi
kuseGoli lapha kanti futhi bakhona ochakijana abalala bengalele befuna indlela

29
 yokuziphilisa ngegazi labanye abantu. Kuphinde kube khona abalithengisayo leli
pheshana mhlawumbe behlose khona ukuthola imali kumakoti ngoba phela
esebenza ebhangi.
ü Ame nje lapho uNkululeko kuleli qiniso alethula ngaphambilini lokuthi wayeshadile
noPhindisiwe. Aphinde akhiphe isithombe somshado esidala esasisikwe
ephephandabeni Ïfa Lamehlo”
ü Lesi sithombe naso esiwubufakazi, ngempela umakoti uyashada, uqabulana
nomkhwenyana okungeyena uThamsanqa futhi kukhona nomfundisi
obahlanganisayo.
ü UNkululeko uyabachazela ukuthi uPhindisiwe uhambe emva kokuxabana kwabo
iminyaka emithathu edlule akazange esabuya. Uthi wayenethemba lokuthi uzobuya.
ü Uthi waphinda waboshwa eseboshelwa yena uPhindisiwe ngoba ethi uyamkhuza.
ü Uphinda uchaza ukuthi baxabana benoPhindisiwe ngoba wayeshayela amaloli
amakhulu athutha impahla enqamula amazwe okuyikhona okwadala ingxabano.
Usezwa izalukazi ebhasini zikhombisana ngoPhindisiwe ukuthi wachitha umuzi
kaMabhekadlule.
ü UNkululeko uphinde uveza nokuthi uke wazama ukumfuna uPhindisiwe kubo kodwa
unina ebelokhu ebheca uNkululeko ngodaka emehlweni, esho nokusho ukuthi
akalona iphoyisa yena.
ü UNkululeko wathi uxakwa ngabakwaMakhunga ukuthi bavuma kanjani ukushadisa
indodakazi yabo bebe bazi kahle ukuthi ishadile.
ü UMathonsi uthi wayengeke avume uThamsanqa ashade noPhindisiwe ngoba
umakoti uthelwa kanye ngenyongo.
ü UMathonsi uthi kuzofuneka umndeni wakwaMathonsi nowakwaMakhunga
uhlanganise amakhanda udingide lolu daba.
ü UNkululeko uyaxolisa ngendlela aziphatha ngayo eqala ukufika.

30
 IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Kungani uMathonsi wabiza uMaMhlongo ukuba abhekisise ipheshana

elaliphethwe nguNkululeko?
2. UMathonsi uchaza ukuthini uma ethi kufanele le nkomazi ayisenge iludedele
lonke ubisi?
3. Uchaza ukuthini uMaMhlongo uma ethi lo nkosikazi wakwaMakhunga
uchakijana?
4. Ingabe uNkululeko ubeqinisile ngobufakazi abebuphethe bokushada kwakhe
noPhindisiwe?
5. Ukuphi uPhindisiwe njengoba kudingidwa udaba lwakhe?
6.

INKUNDLA YESIBILI: ISIGCAWU SESITHATHU

ABALINGISWA ABATHOLAKALA KULESI SIGCAWU:

• uMathonsi
• uThamsanqa
• uMaMhlongo

Isigcawu ngamafuphi:

ü Kusekhaya kwaMathonsi kufika uThamsanqa ezobona abazali bakhe njengoba

ebizwe nguyise.
ü UMaMhlongo ubingelela uThamsanqa lapho ethi siyaphila ngoba sisacwayiza
nokudlalisa leli shoba lokuziphungela noma nalo seligcwele umlomo.
ü Uphinda uyasho ukuthi izinto azihambi kahle neze kodwa uyise usezomchazela.
ü UMathonsi uyamtshela ukuthi usindwe zinyawo engasambonanga uNkululeko
obevakashile. Ubuye akubone kungcono ngoba mhlawumbe bebezoxabana
noNkululeko.
ü UMathonsi uyamkhumbuza ukuthi useyindoda manje ngakho ayikho indoda eyakhela
enye umuzi.
ü UMathonsi ubuza uThamsanqa ukuthi umethemba kangakanani umkakhe.

31
ü UThamsanqa utshela uyise ukuthi uyamethemba umkakhe kanti futhi uyamthanda.
Uphinda uthi okuningi bayaye bahlale phansi babonisane baze bafinyelele
esivumelwaneni.
ü UMathonsi uyambuza ukuthi umkakhe wake wamtshela yini ukuthi unezingane
azishiya ekhaya. Wavuma uThamsanqa ukuthi ngempela uyazazi noma kuvele
sebehlala bobabili, lokho kwabethusa abazali ngoba bebeqala ukukuzwa.
ü UThamsanqa uqhubeka nokwazisa abazali bakhe ukuthi zikhona izingqinamba
abebehlangabezana nazo noPhindisiwe kodwa bazixazulule ngokuxoxisana.
UPhindisiwe wagonyuluka lonke iqiniso base bevumelana ukuthi bangabe
besafihlelana lutho.
ü Izingane zikaPhindisiwe zibiza isibongo sakwaMakhunga.
ü UMathonsi utshela indodana yakhe ukuthi bebehlaselwe nguNkululeko ofike wathi
uzofuna izingane zakhe ezisiswe khona lapha kwaMathonsi. Waphinda wakhipha
nesitifiketi somshado esuwubufakazi bokuthi ushadile nonkosikazi kaThamsanqa.
Uphinde wakhipha nesithombe somshado esiveza uPhindisiwe noNkululeko
beshadiswa uMfundisi Sokhela okunguyena owashadisa bona.
ü UThamsanqa uyiphikisa yonke leyo ndaba kanye nobufakazi obulethiwe.
ü UMaMhlongo wangeza ngocingo abezama ukumshayela lona lwagcina lubanjwe
uPhindisiwe ovele wagonyuluka, wakhwela wazehlela ngoba ecabanga ukuthi
ukhuluma noNkululeko ocingweni.
ü Abazali bamtshela ukuthi angayihambeli phambili le ndaba kodwa kungakuhle ukuba
uPhindisiwe ubekhona naye kudingidwa le ndaba.
ü UThamsanqa uphatheka kabi, usekhalela uthando lwakhe olumuka namanzi, indlela
amthanda ngayo ingaphezu kokwenza. Ugqemeke ingozi engeqiwa ntwala.
Okucasula kakhulu yimizamo ayenzayo yokuthi uPhindisiwe amtshele konke
okumhluphayo kepha uphetha ngokuthi akukho lutho.
ü Kubenzima ngisho ukusuka ayoxoxa noPhindisiwe ngalolu daba.
ü Iseluleko uyise amnika sona, uthi angafiki ekhaya enze into enobuwula ngoba uzolala
ebaliwe uma ephika nolaka.

32
 IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Ubechaza ukuthini uMathonsi uma ethi ayikho indoda eyakhela enye umuzi?
2. Ucabanga ukuthi sizathu sini esibangele ukuthi uPhindisiwe afihlele umyeni wakhe
ukuthi unezingane ngaphambi kokuba bashade?
3. Ucabanga ukuthi isenzo sikaThamsanqa sokufihlela abazali bakhe ukuthi
uPhindisiwe unezingane simveza njengomuntu onjani? Sekela impendulo yakho
4. Ucabanga ukuthi yini eyenza uThamsanqa angabukholwa ubufakazi obethulwa
nguNkululeko ngoPhindisiwe?
5. Uchaza ukuthini uMathonsi uma ethi uThamsanqa angenzi ubuwula ngoba uzolala
ebaliwe?

INKUNDLA YESIBILI: ISIGCAWU SESINE

ABALINGISWA ABATHOLAKALA KULESI SIGCAWU:

• uThamsanqa
• uNkumbulo: Umngani kaThamsanqa asebenza naye

Isigcawu ngamafuphi:

ü UThamsanqa usemsebenzini lapho etshisa khona udaba olubucayi aludingide

nabazali bakhe ngoPhindisiwe.
ü Umngane wakhe uNkumbulo uyambona ukuthi kukhona okungamphethe kahle ngoba
ungena ehhovisi umthola ekhuluma yedwa.
ü UThamsanqa uyasho ukuthi kubi impela, uyagula kanti nomzimba undikindiki uze
ucabanga nokuyobona udokotela. Uhlengezela nezinyembezi ngoba iva lilokhu
libelesele limhlaba.
ü Useyachaza ukuthi uphinde wehlulwa ngamehlo kanti kulokhu ubecabanga ukuthi
uthole imbokodo uqobo lwayo kanti uzishaya ngendlebe etsheni.
ü Useyakhumbula uNkumbulo emxwayisa ngokuthi angasheshi ukuthatha omunye
unkosikazi.
ü Useyamlandisa udaba lokuthi ushada inkosikazi yakhe nje kanti ubeshade
umfokaGubhela ngaphambilini abangahlukanisile naye.
ü UNkumbulo akayikholwa indaba yokushada kukaPhindisiwe nomfo kaGubhela uze
uxwayisa uThamsanqa ngokuthi akhumbule ukuthi maningi amankentshane lapha
ngaphandle.

33
 ü UThamsanqa uyamchazela ukuthi lonke lolu daba uluthole kubazali bakhe abaluthole
kuyena uNkululeko mathupha waze wabanika nobufakazi obugculisayo.
ü UNkumbulo akayikholwa yonke nje indaba kaNkululeko kanye nobufakazi bakhe
ngoba uze asho ukuthi abantu abasebenza emnyangweni wezasekhaya kulezi
zinsuku bagangile ngoba kuze kube khona abesifazane abashadiswa bengazi.
ü UThamsanqa uyasho ukuthi uPhindisiwe uphike wema ngentaba wavutha
amalangabi engafuni kuzwa lutho. Konke lokho kugcine ngakho ukuthi aze ambeke
isandla into angakaze ayenze ngaphambilini.

IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Uchaza ukuthini uThamsanqa uma ethi uphinde wehlulwa ngamehlo kanti

kulokhu ubecabanga ukuthi uthole imbokodo uqobo lwayo kanti uzishaya
ngendlebe etsheni.
2. UNkumbulo ulwamukela kanjani udaba lokuthi uPhindisiwe wayeshadile
ngaphambilini futhi engahlukanisile.
3. Ucabanga ukuthi uThamsanqa noNkumbulo ubudlelwano babo bungobunjani?
Sekela impendulo yakho.
4. Yisiphi isixwayiso esinikwa uNkumbulo asikhumbula emva kwendaba
uThamsanqa.
5. Ngabe isenzo sikaThamsanqa sokushaya uPhindisiwe siyemukeleka yini?
Sekela impendulo yakho.

34
INKUNDLA YESIBILI: ISIGCAWU SESIHLANU

ABALINGISWA ABATHOLAKALA KULESI SIGCAWU:

• uThamsanqa
• uNkululeko

Isigcawu ngamafuphi:

ü UThamsanqa usehhovisi uthola ucingo oluvela kuNkululeko engalulindele.

ü UNkululeko utshela uThamsanqa ukuthi kusukela namuhla usezomnamathela
njengenomfi, futhi uzompheka ngebhojwana elincane ngenxa yokuthatha
uPhindisiwe amenze inkosikazi yakhe kanti wamkhiphela nelobolo.
ü UThamsanqa uyamsongela uthi usukela imamba iqube emgodini wayo. Wamtshela
ukuthi bazohlangana esikhaleni sikaNtombela lapho kuyochitheka gula linamasi.
ü UThamsanqa ukhombisa ukungamesabi uNkululeko uvele uba nesibindi nje
sokuphendulana naye. UThamsanqa akakholwa noma ebuthola ubufakazi kubazali
bakhe bokushada kukaPhindisiwe noNkululeko ngaphambilini.
ü UNkululeko uthi ufuna ingane yakhe uZiphozonke futhi umtshelile noMathonsi ukuthi
uyise wengane usebuyile ngakho ufuna ize ngakuye azozikhulisela yona. Uphinda
ubonga nomusa wokuthi uThamsanqa umkhulisele yona.
ü UThamsanqa uyaphika ukuthi le ngane ekaNkululeko. Ufunga uyagomela ukuthi le
ngane eyakhe.
ü Uthi uNkululeko uzophinda amshayele ucingo lapho esezomtshela ukuthi akayidedele
ingane ngoba okwamanje usenza amalungiselelo okuyamukela azoyibika
kwabakubo.

IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Uchaza ukuthini uNkululeko uma ethi uzonamathela uThamsanqa njengenomfi?

2. Ingabe uThamsanqa uveza miphi imizwa ngenkathi ephendulana noNkululeko?
3. Yiluphi udaba uThamsanqa athi kufanele aluphenyisise?
4. Yikuphi okukhombisa ukuthi uNkululeko uyabusebenzisa ubuchopho njengoba esho
kulesi sigcawu.
5. Yimaphi amazwi ashiwo nguThamsanqa akhombisa ukusongela uNkululeko
ngokwalesi sigcawu?

35
INKUNDLA YESITHATHU: ISIGCAWU SOKUQALA

ABALINGISWA ABATHOLAKALA KULESI SIGCAWU

• UMaMhlongo > umamezala kaPhindisiwe
• UThamsanqa > indodana kaMaMhlongo

ISIGCAWU NGAMAFUPHI

ü UThamsanqa ushayela umama wakhe ucingo, kanti nomama wakhe ubefisa

ukumshayela
ü UMaMhlongo ubuza uThamsanqa ukuthi ukwazile yini ukubuza uPhindisiwe mayelana
nengxoxo yabo noNkululeko, uThamsanqa uphendula ngokuthi umbuzile.
ü UPhindisiwe uphike wema ngentaba, wagcina esekhala izinyembezi.
ü UThamsanqa utshela unina ukuthi baphikisane noPhindisiwe waze wambeka isandla.
ü UMaMhlongo uyamkhuza uThamsanqa ngesenzo sakhe, nokho uThamsanqa yena
uyazithethelela.
ü UMaMhlongo ukhumbula ukuthi yena ubefuna ukushaya ucingo abikele uThamsanqa
ngephupho aliphuphile likaZiphozonke.
ü UMaMhlongo uphuphe uZiphozonke ethathwa uhlanya lubaleka naye lwaye
lwayomphosa esizibeni esithile.
ü UThamsanqa akaliqondi leli phupho, kodwa uthi naye usakhathazwa ngamazwi
kaNkululeko amvalelise ngawo ethi ufuna uZiphozonke ngoba uyingane yakhe.
ü UMaMhlongo uthi akubikelwe amaphoyisa ngalolu daba, kodwa uThamsanqa uthi
usafuna ukuluhlolisisa kuqala.
ü UThamsanqa uphetha ngokuthi uzofika ekhaya bezobonana noNkululeko njengoba
uMathonsi ebenxuse ukuthi eze nabazali bakhe.

IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. UThamsanqa ngabe wayemshayelelani unina ucingo?

2. Hlaziya ngokuhlolisisa iphupho likaMaMhlongo elaze lambuyela kabili.
3. Leli phupho lixhumana kanjani nengozi eyagqenywa uThamsanqa sebehlukana
ocingweni noNkululeko.
4. Kungani uThamsanqa engathandi ukuthi lolu daba luyobikwa emaphoyiseni?
5. Ngabe uMathonsi uyazi ngalolu daba okuxoxwa ngalo lapha?

36
INKUNDLA YESITHATHU: ISIGCAWU SESIBILI

ABALINGISWA

• uNkululeko
• USikela – Umngani kaNkululeko. USikela usekhahlelile ekhanda futhi uyindoda
enesithunzi nesizotha. (usenezimvu/ izinwele ezimhlophe)
• UMaqoma > Umngani kaNkululeko.

Isigcawu Ngamafuphi

ü Kukusihlwa kwaMathonsi, kukhona uNkululeko nabangani bakhe okunguSikela kanye

noMaqoma bamphelezele.
ü UNkululeko ukhombisa ukuba novalo ngalokhu kuhlasela emzini womuntu kodwa
abangani bakhe bayamthethisa bathi akame isibindi ngoba kuphelezelwa yena.
ü Bayahlela ukuthi njengoba sebeqalile nje abasenakubuyela emuva, uma behlaselwa
nabo bahlomile.
ü Kuvela nokuthi uNkululeko ufuna ukubuyelana noPhindisiwe ngoba ushadile
noThamsanqa, uma sebebuyelene ufuna ukubulala uThamsanqa khona ezodla imali
yakhe noPhindisiwe.
ü OSikela noMaqoma nabo bayagcizelela kuNkululeko ukuthi akumele abakhohlwe uma
izinto sezimhambela kahle. Naye uyathembisa ukuthi akasoze abakhohlwe,
kuyohlukaniselwana umhlomulo lowo.
ü Baphethe isitifiketi abazolutha ngaso uThamsanqa kanye nabazali bakhe.

IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Ukuphi uNkululeko nabangani bakhe kulesi sigcawu?

2. Sizathu sini esenza ukuthi uNkululeko akhombise ukuba novalo?
3. Xoxa kafushane ngetulo likaNkululeko mayelana nokuthi abuyelane noPhindisiwe.
4. Bebezokwenzani laba bangani bakaNkululeko kubo kaThamsanqa?
5. Yisiphi isethembiso abathembisana sona uNkululeko nabangani bakhe?

37
INKUNDLA YESITHATHU: ISIGCAWU SESITHATHU

ABALINGISWA

• uMathonsi
• uThamsanqa
• uSikela
• UNkululeko
• uMaMhlongo
• uMaqoma

Isigcawu Ngamafuphi

ü KukwaMathonsi umndeni kaMathonsi ungena kuleli gumbi lapho bekulinde khona

uNkululeko nabangani bakhe.
ü UMathonsi uyabingelela axolise ngokubalindisa. Ukhalaza nangokungabonakali
kukaPhindisiwe lo okuhlangenwe ngaye.
ü USikela naye ubonga ukwamukeleka, nokho ukhombisa ukudumala ukuzwa ukuthi
uPhindisiwe akekho.
ü UNkululeko yena uqhamuka esewudlame, egxeka ukuthi uPhindisiwe akekho
okunguyena ongumgogodla walolu daba.
ü UThamsanqa naye akazibeki phansi usho ukumbamba ngezandla uNkululeko
ozogcwaneka akhulume ukuthanda kwakhe lapha kubo.
ü UMathonsi noSikela bazama ukukhuza uThamsanqa noNkululeko laba
asebephakanyelwe ngumoya.
ü UMaMhlongo naye uyelekelela ekukhuzeni abafana.
ü USikela uyalwethula udaba abeze ngalo ngesizotha, ukuthi uPhindisiwe wayengumakoti
wabo, baba nezinkinga nendodana, nabo njengabazali engakashoni unkosikazi wakhe
bazama ukuxazulula inkinga kodwa kwanhlanga zimuka nomoya. Ugcina ngokweqa
umakoti abangamazi ukuthi washonaphi.
ü UThamsanqa ucasulwa nayilokhu kukhuluma ngokuzithoba kukaSikela kodwa
uNkululeko yena ebe edelela.
ü Udweshu luyakhula kuthi lapho uThamsanqa esethi ufuna ukushaya uNkululeko, afice
esemkhombe ngesibhamu, bese ebohla.
ü Aqhubeke nokudelela uNkululeko atshele uThamsanqa ukuthi uPhindisiwe uyinkosikazi
yakhe ngoba wamshada kuqala esontweni nasenkantolo, amkhombise nesitifiketi
somshado kanye nesithombe sakhe benoPhindisiwe mhla beshada esontweni.
UNkululeko waphuma nabangani bakhe, basala bedidekile kwaMathonsi.

38
IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Ikuphi okukhombisa ukuzithoba kuMathonsi ekuqaleni kwalesi sigcawu?

2. Yini eyacasula uNkululeko ekuqaleni kwalesi sigcawu?
3. Xoxa udaba abeze ngalo kwaMathonsi oNkululeko kanye nahamba nabo.
4. Ibuphi ubufakazi obuphethwe ngoNkululeko bebulethe kulo muzi?
5. Isiphi isenzo esithuse uThamsanqa obesezimisele ukushaya uNkululeko?

INKUNDLA YESITHATHU: ISIGCAWU SESINE

ABALINGISWA

• uMathonsi
• uThamsanqa
• uMaMhlongo

Isigcawu Ngamafuphi

ü Umndeni kaMathonsi usala ukhungathekile yilezi zindaba eziza noNkululeko.

ü UThamsanqa udumele futhi umthukuthelele uPhindisiwe, ubalisa nangothando
amthanda ngalo kanti yena udlala ngaye, ubalisa nangezinkomo zakhe zelobolo.
ü UMaMhlongo naye uzwakalisa ukuphoxeka ngesenzo sikaPhindisiwe.
ü UMathonsi yena usenakho ukumzwela uPhindisiwe, ukhumbuza uMaMhlongo ukuthi
lokhu afika uPhindisiwe ubeziphethe kahle abakaze baxabane.
ü UMaMhlongo noMathonsi bacebisa uThamsanqa ukuthi lolu daba kumele alubike
emaphoyiseni.
ü UThamsanqa ubalisa ngesikhathi asichithile ondla uPhindisiwe kanye noZiphozonke,
uMathonsi noMaMhlongo bayamkhuza ukuthi angayifaki ingane kulolu daba, bona
basakholwa ukuthi kungamanga ukuthi ingane akusiyo ekaThamsanqa, baze baveze
nokuthi ifana nomkhulu kaThamsanqa uManzezulu. Bayamgqugquzela ukuthi akasale
esechitha amanzi ngomakoti, usemncane uyobuye amthole omunye.
ü UThamsanqa ufuna ukuyofuna izinkomo zakhe zelobolo kwaMakhunga. Abazali bakhe
bayamxwayisa ukuthi kufanele aqaphele ngoba akazi ukuthi lezi zigebengu zihlelani
kumanje.
ü UThamsanqa uqinisekisa abazali bakhe ukuthi bangakhathazeki, uzoya ekhaya,
nasemaphoyiseni futhi angaya ayovula icala lokuthi uNkululeko umkhombe
ngesibhamu.

39
 IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU
1. Sizathu sini esenza ukuthi umndeni wakwaMathonsi utholakale udidekile ekuqaleni
kwalesi sigcawu?
2. Yini ekhathaza kakhulu uThamsanqa mayelana nalolu daba olufike nomndeni
kaNkululeko?
3. UMathonsi noMaMhlongo bamduduza bathini uThamsanqa mayelana nengane?
4. Kungani uThamsanqa efuna ukuya kwaMakhunga?
5. Bamluleka bathini abazali bakhe uThamsanqa?

INKUNDLA YESITHATHU: ISIGCAWU SESIHLANU

ABALINGISWA

• UThamsanqa
• uNkumbulo

Isigcawu Ngamafuphi

ü UThamsanqa uxoxela umngani wakhe uNkumbulo ngenkinga emehlele yokuthola

ukuthi uPhindisiwe washada akangehlukanisa ngaphambi kokuthi ashade naye.
ü UNkumbulo akayikholwa lento kodwa uThamsanqa ufakazisa ngokumtshela ukuthi
isitifiketi somshado usibonile.
ü UNkumbulo usola ukuthi kungenzeka ukuthi izigebengu zaseGoli zifuna okuthile
kuThamsanqa noPhindisiwe, akakholwa ukuthi lokhu abakushoyo kuliqiniso.
ü UThamsanqa ucela ukuthi umngani wakhe amcebise ukuthi enze njani uma kunje.
Uyakuveza nokuthi ekhaya bona bamcebise ukuthi kumele ayobika lolu daba
kwabomthetho.
ü UNkumbulo uyavumelana nalo mbono kodwa bese enezela ngokuthi endabeni
kaZiphozonke kungakuhle ukuthi athole ummeli ozomcebisa.
ü UThamsanqa ubalisa ngesenzo sikaPhindisiwe sokumfihlela indaba engaka, useze
ungabaza nesizathu sokuvuma kwakhe ukushada naye, usola ukuthi kwakungelona
uthando kodwa ukuthanda ukuzuza efeni lakhe.
ü UNkumbulo ukhalela uThamsanqa ngobuhle bukaPhindisiwe nangendlela
ebebethandana ngayo. UThamsanqa uyakubona lokho, nokho akusekho ukuphindela
emuva.
ü UNkumbulo uyamduduza uThamsanqa ngokuthi kube ngcono khona ukuthi ivele le
mfihlo ngoba bekungenzeka agcine efa ngenxa yayo. Uma ebona indlela uThamsanqa

40
 adabuke ngayo uze amtshele ukuthi lolu daba lusengalungiseka, bahlale phansi
babhobokelane.
ü UThamsanqa uyaveza ukuthi akulula lokho ngoba uPhindisiwe uhambile ekhaya, kanti
nangaphambi kokuthi ahambe ubevele avuke indlobane uma kuphathwa lolu daba.
ü UNkumbulo ucebisa uThamsanqa ukuthi aye kummeli ozomcebisa ukuthi kumele enze
njani ngendaba yomshado kaPhindisiwe.
ü UNkumbulo uyakuveza ukuthi yena uyamazi uNkululeko kanye nomndeni wakhe
wonke, umkhumbuza nangamantombazane abajwayele ukuhlangana nawo esitolo
ngesikhathi samadina, uthi womabili angodadewabo bakaNkululeko.
ü UThamsanqa naye useyakhumbula ngenkathi uPhindisiwe ebafica esitolo bemi nala
mantombazane ukuthi wahlina kanjani, baze bacabanga ukuthi udliwa isikhwele.
ü UThamsanqa usebuza uNkumbulo ukuthi wayengamtsheli ngani, kodwa uNkumbulo
uyazihlangula ngokuthi wayengafuni ukubaxabanisa nokuthi abe isizathu sokuhlukanisa
umuzi womngani wakhe.

IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Yini ekhathaza uThamsanqa ethinta umshado wakhe njengoba exoxela uNkumbulo?

2. Ngabe uNkumbulo uyakukholwa lokhu okushiwo nguThamsanqa? Sekela impendulo
yakho.
3. Ngokusho kukaThamsanqa kungani kungelula ukuthi udaba lomshado wakhe
lulungiseke?
4. Yikuphi okwethuse uThamsanqa okushiwo nguNkumbulo?
5. Ngokubona kwakho uNkumbulo ungumngani onjani ngokwalesi sigcawu? Sekela
impendulo yakho.

INKUNDLA YESITHATHU: ISIGCAWU SESITHUPHA

ABALINGISWA

• uMaKhangela
• uThamsanqa
• uPhindisiwe

Isigcawu Ngamafuphi

41
 ü UThamsanqa ufika kwaMakhunga, umkhwekazi wakhe uMaKhangela uyacasuka ufuna
ukumxosha.
ü UThamsanqa wehlisa umoya kodwa kunhlanga zimuka nomoya. Uyamtshela ukuthi
akamfuni ngoba ushaye ingane yakhe uPhindisiwe.
ü Kusuka ingxabano phakathi kwabo, noThamsanqa usecasukile. UThamsanqa uyasho
ukuthi uzocela izingane zakhe.
ü UPhindisiwe uyala ukubuyela ekhaya. UThamsanqa uyamtshela ukuthi ubalekela lobu
bugebengu nezimfihlo abehlezi phezu kwazo.
ü UThamsanqa ucela imali yakhe alobola ngayo uma uPhindisiwe esethi akasabuyeli
emzini wabo.
ü UMaKhangela uyanqaba ukubuyisa imali yamalobolo.
ü Aphume uThamsanqa kodwa abethembise ukuthi uyabuya, uma edlula ngakuPhindisiwe.
uPhindisiwe uyambamba amnkonkoshele agcine ngokumqabula ekhanda, kodwa
uThamsanqa athi akahlukane naye aphume.

IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Wayezokwenzani uThamsanqa kwaMakhunga?

2. Kwenziwa yini ukuthi angemukeleki kahle?
3. Ingxabano phakathi kukaMakhangela, uPhindisiwe kanye noThamsanqa idalwa yini?
4. Ucabanga ukuthi uPhindisiwe wayembambelani uThamsanqa ngesikhathi esephuma?
5. Kwakwenziwa yini ukuthi uPhindisiwe adamane ebheka ekamelweni uma ephendula
uThamsanqa?

42
INKUNDLA YESINE: ISIGCAWU SOKUQALA

ABALINGISWA

• uPhindisiwe
• uNkululeko
• uMakhangela
• uMaqoma

Isigcawu Ngamafuphi

ü UPhindisiwe usala kubo ebalisa ngoThamsanqa ezibuza ukuthi ingabe ukuzwile yini lokhu
abekunyenyeza endlebeni yakhe.
ü uNkululeko aphume ekamelweni ancome uMakhangela ngokuxosha uThamsanqa, ngoba
yena bese kuthi akamdubule.
ü Athi uyazikhalela uPhindisiwe kuNkululeko kucace ukuthi akusizi lutho. UNkululeko ufuna
ukuphelezelwa nguPhindisiwe kuyokwebiwa imali ebhange.
ü UMaKhangela ubona isibhamu esikhulu esiphethwe uNkululeko, uyesaba usethi
uPhindisiwe akenze konke athi uNkululeko akakwenze.
ü UPhindisiwe naye usebeka umbandela wokuthi njengoba esonakalelwe izinto zakhe
eziningi, ufuna ukuthi uma itholakala leyo mali naye athole umhlomulo.
ü Kuyavela ukuthi uPhindisiwe ugcine evuma ukusiza uNkululeko ekwebeni imali ebhange
ngoba ubemesabisa futhi esho nokudalula imfihlo yokuthi uZiphozonke owakhe akasiye
okaThamsanqa.
ü Kuyavela enkulumeni kaNkululeko ukuthi bahlangane noPhindisiwe esevele eshadile,
uPhindisiwe wahlulwa ukulinda uThamsanqa obesahambile, wase eqoma uNkululeko.
ü UMaKhangela uyahluleka ukuncenga uNkululeko ukuthi ahlukane noPhindisiwe.
UNkululeko uthi wadonsa ejele iminyaka emithathu edonsela uPhindisiwe, waphinda
waphelelwa ngumsebenzi. Manje imali uzoyithathaphi ngoba noPhindisiwe ekhala
engashayiwe nje.
ü UMaqoma ugcizelela ukuthi akuhlelwe ukuthi usuku lwakusasa luzohamba kanjani.
ü Ugcina ephuma uNkululeko ethi usayoxoxisana noKholekile, ushiya uMaqoma ukuthi
agade uPhindisiwe.

43
IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Wayekuphi uNkululeko ngenkathi kuphuma uThamsanqa kwaMakhangela?

2. Kungani uNkululeko ekhethe uPhindisiwe ukuthi amphelezele eyokweba imali
ebhange?
3. Sizathu sini esenza ukuthi uMakhangela avume ukuthi uPhindisiwe enze konke
okushiwo nguNkululeko.
4. UPhindisiwe uyayithanda imali. Uyavumelana noma uyaphikisana nalesi sitatimende?
Sekela impendulo yakho.
5. Lalizogqekezwa nini ibhange?

INKUNDLA YESINE: ISIGCAWU SESIBILI

ABALINGISWA

• uNkululeko
• uKholekile

Isigcawu Ngamafuphi
ü UNkululeko ubonana nentombi yakhe uKholekile.
ü UKholekile usenga izindaba kuPhindisiwe bese ezitshela uNkululeko.
ü UKholekile utshela uNkululeko ukuthi uPhindisiwe ugcine evumile ukubulala umyeni
wakhe uThamsanqa ngoba ebona ukuthi ngeke esamxolela ngesenzo sakhe.
ü UNkululeko uzama ukuthola kuKholekile ukuthi uPhindisiwe uzokwazi yini ukwenza lo
msebenzi, angeke abajikele. Ukhathazwa nangukuthi umbone ekhala ngesikhathi
kuphuma uThamsanqa.
ü UKholekile uyamqinisekisa uNkululeko ukuthi ngeke uPhindisiwe abajikele aye
emaphoyiseni ngoba usaba ukufa.
ü UKholekile uyamazi uPhindisiwe ukuthi unesilingo sokuthanda imali, nokuthi ubonile
ukuthi umshado wakhe sewonakele, yingakho elivumile icebo lokuthi abulale
uThamsanqa ukuze kube khona akutholayo kulo mshado. Okunye okwenze alivume
icebo lokubulala umyeni wakhe ukuthi uke wabona isliphu kade ekhokha imali esishoyo
ukuthi kusale malini.
ü UKholekile uyakuveza ukuthi uPhindisiwe uyamthanda umyeni wakhe kodwa isimo
siyamphoqa ukuthi ambulale ngendlela esheshayo.
ü UNkululeko uthi akazisoli ngokuhlukana noPhindisiwe, uma ezwa ukuthi usezimisele
ukubulala umyeni wakhe osemfukamele iminyaka eminingi kangaka.

44
 ü Kuyavela engxoxweni kaNkululeko noKholekile ukuthi uNkululeko uhlose ukuthi uma
sebeyitholile imali, bazombulala noPhindisiwe.
ü Bazimisele ukuvuka ekuseni, ngehora lesi-6 bese uqala umsebenzi ukuze kuthi
kuqambe kuyavulwa ibhange ngehora le-9 bebe sebeqedile.
ü Kuyavela ukuthi izinyathelo zokuyoqola ibhangi seziqalile, uNkululeko uthi oKhabalethu
sebephambili, futhi sebeke bazama ukungena emzini kaSarah kodwa wanqaba
ukubavulela.
ü Bebezama ukungena ngetulo lokuthi basebenza enkampanini yezimoto, bezomazisa
ngohlelo lokuthenga imoto ngaphandle kwediphozithi, bese ukhokha emva
kwezinyanga ezithathu.

IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Wayezokwenzani uNkululeko kuKholekile?

2. Bahlobene ngani uNkululeko noKholekile?
3. Zithini izinhlelo mayelana nemali kaThamsanqa?
4. Zithini izinhlelo mayelana nokugqekeza ibhange?
5. Sizathu sini esenza uNkululeko angazisoli ngokushiya uPhindisiwe?

45
INKUNDLA YESINE: ISIGCAWU SESITHATHU

ABALINGISWA

• uMaMhlongo
• uMathonsi
• uThamsanqa

Isigcawu Ngamafuphi
ü UMaMhlongo ukhathazwa ukubona uThamsanqa ekhathazekile. Usembuza ukuthi
kwenzenjani.
ü UThamsanqa useyasho ukuthi uke wavakashela kwaMakhunga eyofuna izinkomo zakhe.
ü Uyamangala uMaMhlongo ukuthi angayenza kanjani into ezombeka engcupheni ngalolu
hlobo.
ü UMaMhlongo ubona kungcono ukuthi kuye yena kwaMakhunga ayofuna izinkomo.
ü UThamsanqa uyaphawula ukuthi ngenkathi esephuma uPhindisiwe uye wambamba
wahlebeza okuthile endlebeni kodwa akezwanga ukuthi ubethini. UMaMhlongo
akanandaba nakho konke lokho ufuna kulandwe izinkomo.
ü UMathonsi naye uyamsola uThamsanqa ngokuya kwaMakhunga. UMathonsi yena
ubabonisa ngokuthi lolu daba lubikwe kwabasemthethweni. Kube inkantolo
ezoluxazulula.
ü UThamsanqa uthi kumele ayocela ummeli uMagangane ukuthi amhlomise ukuthi
kwenziwa njani uma kunje. Usetshela uMathonsi ukuthi ummeli ngenkathi emshayela
ucingo uthe, isimo sokushada kabili asijwayelekile kodwa kuyenzeka ukuthi omunye
umshado ube ngoweqiniso kanti omunye ungabi ngoweqiniso.
ü Ngokommeli kufanele kuvulwe icala enkantolo yemantshi ukuze yona igunyaze ukuthi
kwenziwe uphenyo. Uma ngempela isitifiketi somshado sikaNkululeko sisemthethweni
kuyosho ukuthi lesi sakhe uThamsanqa asikho, ngakho siyodatshulwa. Lokho kusho
ukuboshwa kukaPhindisiwe ngokukhohlisa nokuchithela uThamsanqa isikhathi.
ü UMathonsi ubuza ukuthi uThamsanqa uzolivula nini icala. UThamsanqa uthi uzolivula
maduze. Usebika nokuthi ukhathazwa umama wakhe othi uzovukela kwaMakhunga.
ü UMathonsi uyamqinisekisa ukuthi uzompholisa umama wakhe ukuze angoni izinto
ngokuya kwaMakhunga.

46
IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Yini eyayikhathaza uMaMhlongo?

2. Basho ngani ukuthi uThamsanqa udlala ngomlilo?
3. Isiphi iseluleko esanikezwa nguMathonsi mayelana nenkinga kaThamsanqa?
4. Sasithini iseluleko sommeli kuThamsanqa?
5. Uyixazulula kanjani uMathonsi indaba kaMaMhlongo osezimisele ukuvuka anikele
kwaMakhunga eyofuna izinkomo?

INKUNDLA YESINE: ISIGCAWU SESINE

ABALINGISWA

• uSarah
• uMaqoma
• uKhabalethu
• uPhindisiwe

Isigcawu Ngamafuphi
ü UMaqoma, uPhindisiwe kanye noKhabalethu bafika emzini kaSarah, bayangqongqoza,
kuphendula uPhindisiwe ekhonjwe ngesibhamu.
ü USarah uyavula ezwa izwi lomngani wakhe, esevulile kungena uMaqoma nesibhamu
sebemkhombe ngaso, bafuna ukhiye wase bhangi.
ü Ethukile asho ukuthi usekamelweni, bahambe naye uyolandwa.
ü Sebewutholile, bayaleze uKhabalethu ukuthi ahlale agade uSarah, bona sebeqhubekela
ebhange.
ü UKhabalethu abuze ukuthi koqhubekani emva kwalokho, uMaqoma amyaleze ukuthi
bazomthinta ukuthi abophe uSarah bese bemkhiyela endlini ukuze angakwazi ukushaya
umkhosi beseseduze.
ü Izintambo zocingo bazinqumile ngayizolo.

IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Kwenziwa yini ukuthi uSarah avule umnyango ekuseni ngovivi?

2. Yini ethusa uSarah emva kokuvula umnyango?
3. Izigebengu bezifunani emzini kaSarah?
4. Xoxa kafushane ngokuzokwenziwa kuSarah uma sebeyithathile imali.
5. Zilalephi izigebengu emva kokuthi uSarah enqabile ukuzivulela ebusuku?

47
INKUNDLA YESINE: ISIGCAWU SESIHLANU

ABALINGISWA

• uPhindisiwe
• uNkululeko
• umuntu wokuqala
• umuntu wesibili

Isigcawu Ngamafuphi

ü UPhindisiwe noNkululeko basondela emnyango webhangi.

ü UPhindisiwe ucela ukuthi uNkululeko ambeke isibhamu emhlane ukuze kubonakale
kukhamera ukuthi uphoqiwe.
ü UNkululeko uyacasuka ukuthi uPhindisiwe akashongo ngani ngaphambi kwesikhathi
ukuthi kunekhamera khona izocishwa.
ü Bayangena, uPhindisiwe acishe i-alamu.
ü Sebengenile uPhindisiwe amkhombise isisefo avule amkhombise amasaka emali,
uNkululeko ayibone incane ingamenelisi, athi akamkhombise enye.
ü UPhindisiwe amvulele esinye isisefo lapho kugcinwa khona imali ye-ATM. Ajabule
uNkululeko ayilayishe emgodleni wakhe.
ü Ngaphandle sekukhona abantu ababefuna ukukhipha imali ku-ATM, bathi bafaka
amakhadi kungaphumi lutho. Lokhu kwabasolisa ukuthi kukhona okushaya amanzi,
omunye washayela amaphoyisa ngo-10111
ü UNkululeko ushayela laba abagade uSarah ukuthi sebengambopha bese beya lapho
kuyohlukaniswa khona imali.
ü UNkululeko ubopha uPhindisiwe qede aqhelise nocingo eduze kwakhe. Wase emshiya
wamyalela ukuthi imoto yakhe bazoyishiya eLudex Service Station kanye nezikhiye zayo.
ü UPhindisiwe esesele yedwa akhumbule ukuthi kukhona enye imali esale ngenkathi
eyifaka ku-ATM. Imali eyizinkulungwane azingamakhulu amabili amarandi. Wazibona
engaphuma otakwini lwezikweletu uma engase ayithole le mali. Nempela waziqaqa waya
kuyo.

48
IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Yikuphi okuxabanise uPhindisiwe noNkululeko ngaphambi kokuthi bangene ebhangi?

2. Yikuphi okuxabanisile sebengaphakathi ebhangi?
3. Ngabe uNkululeko uwagwema kanjani amakhamera asebhangi.
4. Yini eyasolisa abantu ababezokhipha imali ukuthi cishe kukhona umkhonyovu okhona?
5. UNkululeko ebembophelani uPhindisiwe ngenkathi esehamba?
6. Yikuphi okukhombisa ukuthi uPhindisiwe uyayithanda imali kulesi sigcawu?
7. Ngabe uNkululeko nabangani bakhe baphumelela ukubaleka nemali? Sekela impendulo
yakho.

INKUNDLA YESINE: ISIGCAWU SESITHUPHA

ABALINGISWA

• Iphoyisa
• umantshi
• umshushisi
• inkantolo
• uPhindisiwe
• uThamsanqa

Isigcawu Ngamafuphi
ü Ukuqulwa kwecala nokukhishwa kwesigwebo sabantu abagqekeze ibhangi.
ü Umshushisi ubikela inkosi yenkantolo ukuthi uthola uNkululeko Gubhela, uMaqoma
Khuzwayo, uKhabalethu Khabethula kanye noSikela Sigodlo benecala lokuthumba
umndeni wakwaMakhunga, ikakhulukazi uPhindisiwe Mathonsi, ngoba kwaziwa ukuthi
uyena osebenza ebhange.
ü Icala lesibili elabalahla elokuvalela unkosazana Sarah Makhutha ukuba ungakwazi ukuya
emsebenzini.
ü Icala lesithathu, elokweba imali yabatshali zimali egcinwe ebhangi.
ü Umshushisi ucela ukuthi imantshi ibanikeze isigwebo esiqatha ngoba bahlukumeze
abantu besifazane, bebakhomba ngesibhamu bebe bengenabungozi kubo.
ü Umshushisi ubeka uPhindisiwe icala lokuthi naye ubonakala eneqhaza alibambile
ekubambeni inkunzi. Wathwebulwa yikhamera yasebhangi eyothatha imali eyase isele.
ü Ofakazi abaqavile kwakunguKholekile Maqubu kanye noSarah Makhutha.

49
 ü UNkululeko wagwetshwa iminyaka engama-30, iminyaka engama-20 wayidonsa ejele
esebenza kanzima. UMaqoma, uSikela kanye noKhabalethu bagwetshwa iminyaka
engama-20 kodwa iminyaka elishumi yalengiswa.
ü UPhindisiwe wagwetshwa iminyaka eyisikhombisa kwathi emithathu yalengiswa.
ü UThamsanqa uthola incwadi ebhalwe nguPhindisiwe exolisa, kubhalwe nenkondlo
ayibhalele uThamsanqa ekhombisa ukuzisola.

IMIBUZO EHLOLA UKUQONDISISA LESI SIGCAWU

1. Bhala amacala athweswe uNkululeko nabangani bakhe.

2. Kungani uPhindisiwe naye etholakale enecala?
3. Sibe yini isigwebo sikaNkululeko?
4. Sibe yini isigwebo sabangani bakaNkululeko?
5. Yikuphi okufakazela ukuthi uPhindisiwe ubemthanda uThamsanqa ngokwalesi sigcawu?
6. Yikuphi okufakazela ukuthi uThamsanqa ubemthanda uPhindisiwe ngokwalesi sigcawu?

50