Kommunikasie

Kommunikasie = Inligting → kodeer → stuur → ontvang → dekodeer → inligting.

Kommunikasie is die produksie, uitwisseling en betekenisgewing van boodskappe tussen mense. Dit vind plaas binne 'n konteks van informasionele, relasionele en situasionele faktore wat ten doel het om mekaar te beïnvloed. Kommunikasie kan plaasvind met behulp van tekens en andere uitdrukkingsvorme. As daar met behulp van beelde gekommunikeer word, noem ons dit visualisasie; dink aan diagramme en kaarte.

Geskiedenis

Die ontwikkeling van kommunikasiemiddele is van groot belang vir die geskiedenis van die mensdom. Aanvanklik het die mens naas gebare en gesigsuitdrukkings net oor die gesproke taal beskik. Oor die ontstaan van taal is daar maar min bekend, en die gebrek aan gegewens het tot ongegronde gevolgtrekkings gelei. Voor die koms van skrif het mense deur middel van die gesproke woord en gebare met mekaar gekommunikeer.

Inligting is deur middel van die verteltradisie van geslag tot geslag oorgedra. In groot dele van die wêreld was daar lank rondreisende vertellers wat egter geleidelik deur nuwe kommunikasiemiddele verdring is. Die ontstaan van skrif het dit moontlik gemaak om inligting vas te lê. Eers van daardie stadium af is dit moontlik om met 'n mate van sekerheid iets oor die geskiedenis van kommunikasie te sê, omdat die mondelinge oordrag van inligting baie onbetroubaar was en nie deur latere geslagte gekontroleer kon word nie.

Die geskrewe taal het 'n lang ontwikkelingsproses deurgemaak, soos duidelik blyk uit die ontwikkeling van die Mesopotamiese spykerskrif (so genoem omdat die skryftekens soos spykerafdrukke gelyk het. Die oudste vorm van spykerskrif was 'n beeldskrif of rotstekening: 'n geboë figuurtjie het "man" beteken, 'n gehalveerde driehoek "vrou" en 'n sirkel "son". Later het die spykerskrif tot 'n ideografiese skrif ontwikkel: die sirkel het nou nie meer net die son voorgestel nie maar ook byvoorbeeld warmte.

Soos by alle beeld- en ideografiese skrifte het skrif onafhanklik van die klanke van die gesproke woord ontstaan. Die voordeel hiervan was dat die geskrewe taal verstaan kon word deur mense wat nie mekaar se dialekte verstaan het nie, soos wat vandag nog die geval is met Chinees. Die nadeel van die stelsel is die groot aantal tekens wat geleer moet word. Die derde stadium van spykerskrif was 'n ontwikkeling in die rigting van fonetiese skrif: 'n skrif waarin die tekens of simbole die klanke van die gesproke taal voorstel.

In sy uiteindelike vorm was spykerskrif gedeeltelik foneties: sommige tekens het nie net 'n voorwerp of 'n eienskap van 'n voorwerp aangedui nie, maar ook die klank wat met die voorwerp geassosieer is. Die Grieke het 'n suiwer fonetiese skrif gebruik, waardeur hulle met 'n taamlik eenvoudige alfabet kon volstaan omdat die aantal spraakklanke van 'n taal baie minder is as die aantal begrippe. Die gevolg was dat dit baie makliker was om te skryf en dat die geskrewe taal dieselfde juistheid as die spreektaal gehad het. Uit Griekeland het die alfabet in omstreeks die 10de eeu verder na Wes-Europa versprei en die grondslag gevorm vir alle moderne skrifte.

Papier en boekdrukkuns

Min mense kon aanvanklik lees en skryf. Deur die ontwikkeling van die alfabet is die skryftaal vereenvoudig, maar die grootskaalse verspreiding van die geskrewe woord was sonder die boekdrukkuns en die invoer van papier nog onmoontlik. Die Egiptenare het van omstreeks 2500 v.C. papirus gebruik om op te skryf. Die stingels van die papirusplant is in die lengte deurgesny en in twee lae opmekaar gepers. Later is perkament gebruik.

Aanvanklik was perkament behandelde leer wat in die 2de eeu v.C. in die stad Pergamum vervolmaak is en aan die stad sy naam besorg het. Dit het 'n langer lewensduur as papirus gehad en so die Egiptiese uitvinding langsamerhand verdring. In 105 n.C. het die Chinese daarin geslaag om 'n pap of pulp van plantvesels te maak waarvan papier gemaak kon word. Die papier wat 'n mens vandag ken, word volgens diė beginsel vervaardig. Die proses het egter eers diep in die Middeleeue deur middel van Chinese krygsgevangenes in Wes-Europa bekend geword.

Tot omstreeks die helfte van die 15de eeu is boeke met die hand geskryf, meestal deur monnike. Omdat dit baie tydrowend was, was daar maar min boeke in omloop. Diė wat wel bestaan het, was hoofsaaklik in die besit van die kloosters, universiteite en so meer. Teen die helfte van die 15de eeu het Johannes Gutenberg (ca. 1397- 1468) in Duitsland boeke met los letters begin druk. Die tegniek het dit moontlik gemaak om boeke vinniger te reproduseer en die boeke was terselfdertyd makliker leesbaar as diė wat met die hand geskryf was.

Die uitvinding van die boekdrukkuns het dit moontlik gemaak om geskrewe tekste werklik op groot skaal te versprei en het ook die opkoms van die koerant moontlik gemaak. Naas kommunikasie deur middel van die geskrewe woord is daar ook ander middele om die afstand tussen die sender en die ontvanger van boodskappe te oorbrug, soos byvoorbeeld die rookseine van die Rooihuide en seine met tromme en ligbakens. Die Fransman Claude Chappe (1763-1805) het teen die einde van die 18de eeu 'n seinstelsel ontwikkel wat in die hele Europa, die Sowjetunie en selfs in Egipte ingevoer is. Vir die seinstelsel, die optiese telegraafstelsel, is daar oral hoë stellasies gebou waarvandaan die volgende stellasie duidelik sigbaar was. Deur met drie beweegbare stokke sekere tekens te maak, waarvan die betekenis vooraf vasgestel is, kon 'n berig oorgedra word.

Elektrisiteit

Ná die ontdekking van elektrisiteit het Samuel Morse hom toegelê op die ontwikkeling van die elektriese telegraaf. Met behulp van 'n elektromagneet en die Morsealfabet, waarin die letters van die gewone alfabet in kort en lang seine omgesit is, kon berigte deur middel van 'n elektriese kabel oor groot afstande oorgedra word. Ná die uitvinding van die telegraaf het talle mense probeer om die gesproke woord direk deur middel van kabels oor te dra. Die doel is bereik toe Alexander Graham Bell in 1876 op 'n tentoonstelling in Philadelphia die elektriese telefoon gedemonstreer het.

Hierna het die moderne massamedia gevolg: aan die einde van die 19de eeu die rolprent, in die 1920's die radio en in die dertigerjare televisie. Onlangse ontwikkelings op die gebied van kommunikasie is onder meer die gebruik van kommunikasiesatelliete, die beeldtelefoon en die sogenaamde kabelvisie, 'n vorm van geslotebaantelevisie waarvolgens 'n mens deur middel van 'n telefoon op 'n private televisieuitsending kan inskakel.

Kommunikasiewetenskap

Die kommunikasiewetenskap hou hom besig met die kommunikasieproses, naamlik die oordra van inligting. In die ruimste sin kan kommunikasiewetenskap onder meer die oordra van inligting in kunsmatige sisteme soos die rekenaar en ook die oordra van inligting van die brein na die spiere, insluit. In engere sin, waaroor dit hier gaan, hou die kommunikasiewetenskap hom besig met die kommunikasie tussen mense, dus met die ondersoek na wat gebeur as iemand inligting aan iemand anders probeer oordra.

Die kommunikasiewetenskap het hom aanvanklik toegelê op die studie van die regstreekse kommunikasie tussen individue of die kommunikasie tussen groepe. Veral na die Tweede Wêreldoorlog het die studie van die massakommunikasie in die VSA ontwikkel. Dit is 'n benadering wat aansluiting gevind het by die Europese perswetenskap. By die bestudering van kommunikasie word daar dikwels gebruik gemaak van 'n skematiese voorstelling of model van die kommunikasieproses waarin die grondbegrippe weergegee word. In die volgende grafiese model stel A en B die twee mense wat kommunikeer voor, terwyl X dit voorstel waaroor hulle praat.

x

          X

A -----------> B

Die pyl dui aan dat A iets aan B meedeel. A is die sender (die mededeler, kommunikator) en B die ontvanger van die boodskap. Die vierkant is die boodskap wat A aan B stuur. Die term boodskap het betrekking op die vorm waarin die mededeling oorgedra word; wanneer iemand skryf, is die geskrewe stuk die boodskap en wanneer iemand frons, is sy gesigsuitdrukking die boodskap. Die mededeling word deur x aangedui, wat daarop dui dat die medeling betrekking het op die onderwerp X.

B se reaksie op die kommunikasieproses is ook ʼn belangrike aspek wat in die kommunikasiewetenskap bestudeer word. 'n Model wat dikwels gebruik word, is die woordelikse model van Lasswell. Volgens die model bestudeer die kommunikasiewetenskap "wie se wat – langs watter kanaal- vir wie - met watter gevolg". Die spesifieke gebiede van ondersoek in die kommunikasiewetenskap is maklik in die modelle terug te vind of daarvan af te lei.

Aspekte wat ondersoek word

By die ondersoek van die sender en die ontvanger word die klem op die sosiale, liggaamlike en psigiese eienskappe van die sender en ontvanger gelê in soverre dit 'n invloed op die verloop van die kommunikasiegebeure kan hê. Aspekte wat in aanmerking geneem word, is onder meer byvoorbeeld ouderdom, geslag, opleiding, beroep en so meer. 'n Ondersoek na die struktuur, geskiedenis of strategie van ʼn reklameburo is 'n voorbeeld van die bestudering van die sender.

ʼn Ondersoek na die luister- en kykgewoontes van radioluisteraars en televisiekykers is 'n voorbeeld van die ondersoek van die ontvanger. Dit is belangrik om te weet watter inligting 'n ontvanger uit die inligtingsbron (boodskap) selekteer. Afhangende van sy persoonlike stemming of sosiale en kulturele faktore, kan elke ontvanger sy eie keuse uit die beskikbare inligting maak. 'n Sender kan allerlei bedoelings hê as hy 'n boodskap oordra. ʼn Voor-die-hand-liggende bedoeling van die kommunikasieproses is dat die ontvanger die inligting wat aan hom oorgedra word, reg ontvang.

Die sender kan ook die bedoeling hê om nie net die ontvanger se kennis te beïnvloed nie, maar ook om sy houding teenoor 'n bepaalde saak te verander. Dit is die geval by politieke propaganda en reklame. In 'n ondersoek na die doeltreffendheid van 'n kommunikasieproses word daar beoog om vas te stel in hoeverre die sender sy bedoeling by die ontvanger bewaarheid het. Elke kommunikasiegebeurtenis vind binne 'n bepaalde situasie plaas en kan deur die situasie beïnvloed word.

Om die invloed te bepaal, kan 'n groot aantal faktore ondersoek word: die verhouding van die ontvanger tot die res van sy groep, die grootte van die kamer waarin kommunikasie plaasvind, die beligting, die temperatuur en die grootte van die groep. Die manier waarop die boodskap aangebied word, kan ook 'n groot verskil maak. As 'n mededeling aan die begin van 'n vergadering gemaak word, kan meer reaksies daarmee uitgelok word as aan die einde van die vergadering wanneer die mense by die byeenkoms al heelwat moeër is.

Die ondersoek van die kommunikasiemiddele wat die sender gebruik om sy boodskap oor te dra en te versprei, kan vergelykend van aard wees. Daar kan byvoorbeeld vasgestel word wat die verskil tussen 'n mondelinge en 'n skriftelike boodskap sal wees. Die ondersoek kan ook aandui watter kommunikasiemiddel die sender moet gebruik as hy bepaalde ontvangers wil bereik. 'n Maatskappy wat 'n groep kettingwinkels besit sal byvoorbeeld sy winkels op televisie adverteer, terwyl dit vir 'n winkeleienaar met net een winkel in byvoorbeeld Bloemfontein beter sal wees om in die plaaslike koerant te adverteer.

Baie ondersoeke handel oor die beskikbaarheid van inligting. In die ondersoeke word daar van die ontvanger uitgegaan en vasgestel watter inligting tot sy beskikking is en waarom ander inligting nie tot sy beskikking is nie. Onder inhoudsontleding word verstaan die studie van die interne samestelling van die boodskap, dit wil sê die styl, uitleg, struktuur, die volgorde van die argumente en die leesbaarheid van die boodskap. Hierdie inhoudsontleding kan ook van psigologiese aard wees en het dan betrekking op die assosiasies en gevoelens wat die boodskap by die ontvangers uitlok. 'n Inligtingsbron word meestal saam met ander inligtingsbronne (of boodskappe) aangebied.

Ondersoeke na die invloed wat omringende inligtingsbronne op die inligtingsbron het wat die ontvanger selekteer, behels byvoorbeeld die plek van 'n artikel in 'n koerant. Nog 'n belangrike taak van die kommunikasiewetenskap is die vasstelling van onuitgesproke maatskaplike opvattings wat die grondslag van die boodskap vorm (ideologiese ontleding): in die ontleding van die boodskap word daar nie na die formele kenmerke van die boodskap, soos die vorm en inhoud, gekyk nie, maar word daar gekyk na die idees en opvattings wat die sender gehad het deur die boodskap op 'n bepaalde manier saam te stel. 'n Advertensie vir drank kan byvoorbeeld die verborge mededeling hê dat as jy die drank nie drink nie, jy 'n minderwaardige lid van die gemeenskap is.

Behalwe die doel wat die sender met sy boodskap wou bereik, is daar ook die uitwerking wat hy nie bedoel het nie. Die bedoeling van ʼn onderwyser kan byvoorbeeld wees dat sy leerlinge die eksamen moet slaag, maar sy manier van klas gee kan sy leerlinge 'n afkeer van sy vak en selfs studie in die algemeen gee. Talle ondersoeke word daarop gerig om die onbedoelde uitwerking van 'n boodskap vas te stel.

Vorme

In die kommunikasieproses probeer 'n mens of 'n groep mense (die sender) deur die aanbied van 'n boodskap 'n bepaalde invloed op een of meer mense (die ontvanger) uitoefen, hoewel die sender se poging natuurlik nie altyd slaag nie. Die proses waardeur die sender bepaal in watter mate hy welslae behaal het, word terugvoering genoem. Terugvoering kan op verskillende maniere plaasvind. Niekommunikatiewe terugvoering vind plaas wanneer die sender die uitwerking van sy boodskap bepaal sonder dat die ontvanger doelbewus 'n nuwe kommunikasieproses begin het.

Die sender kan byvoorbeeld uit die houding of gesigsuitdrukking van sy ontvanger die reaksie op sy boodskap aflei, soos wanneer iemand rooi word van woede of bleek word van skok. Direkte terugvoering vind plaas as die sender uit die optrede van die ontvanger weet of sy boodskap die regte uitwerking gehad het. Dit is die geval wanneer 'n opsigter bv. aan 'n ondergeskikte werker 'n opdrag gee om 'n gat te grawe en dan wag totdat die ondergeskikte met die werk begin.

Die terugvoering kan ook op 'n indirekte manier plaasvind: as 'n werkgewer een van sy werknemers beveel om harder te werk, hoef hy die werker nie voortdurend dop te hou nie, maar hy kan die werker se produksie kontroleer. Daar word van kommunikatiewe terugvoering gepraat as die ontvanger op sy beurt 'n kommunikasieproses begin waarin die oorspronklike sender as ontvanger optree. Direkte kommunikatiewe terugvoering kom in gesprekke voor, terwyl briewe wat aan 'n koerant gestuur word, 'n indirekte vorm van kommunikatiewe terugvoering is.

Verskillende vorme van kommunikasie

In 'n kommunikasiegebeurtenis is daar volgens die eenvoudige model net verkeer van die sender na die ontvanger (monologiese kommunikasie). Soos wat by terugvoering al blyk, vind daar in talle vorme van kommunikasie tweerigting- of dialogiese kommunikasie plaas. In tweerigting- kommunikasie verwissel die sender en die ontvanger gedurig van rol: die spreker word die luisteraar en dan weer die spreker. Die duidelikste voorbeeld hiervan is dialoog.

Tweerigting-kommunikasie kan ook binne een mens plaasvind, soos wanneer iemand sy agenda raadpleeg of 'n dagboek hou. By tweerigting-kommunikasie bestaan die moontlikheid vir die ontvanger om 'n regstreekse antwoord te gee. Dit beteken egter nie dat al die mense wat by so ʼn kommunikasieproses betrokke is, in alle opsigte gelyk is nie. Ongelykheid is 'n reël by kommunikasievorme wat "funksioneel" is, dit wil sê waar een van die betrokkenes verantwoordelik is vir die welslae van die kommunikasie.

Dit is byvoorbeeld die geval by gesprekke tussen 'n dokter en 'n pasiënt: die dialoog is gerig op die genesing van die pasiënt en word deur die dokter gelei, al praat hy min en al moedig hy die pasiënt aan om te praat. Soortgelyke kommunikasievorme, waar die tweerigtingvloei beperk word deur die ongelykheid van die deelnemers en waar die doeltreffendheid van die kommunikasie noodsaaklik is, kom in die onderwys voor, in onderhoude met die pers en in die kontak tussen meerderes en hul ondergeskiktes in 'n werksituasie. "Kommunikasie in die groep" en "kommunikasie in die organisasie" is ingewikkelder vorme van kommunikasie. Met "kommunikasie in die groep" word alle moontlik onderlinge kommunikasieprosesse tussen die lede van 'n bepaalde groep bedoel.

Aandag word veral gegee aan die doeltreffende funksionering en die voortbestaan van die groep. Die kommunikasienetwerk is hiervoor van groot belang: wie het kontak met wie en wie is geïsoleer in die groep. Onder "kommunikasie in die organisasie" word kommunikasie in groter, funksionele verbande verstaan. In die organisasie is die kommunikasiestruktuur baie belangrik vir doeltreffende funksionering. Die kommunikasiestruktuur is die somtotaal van moontlikhede, middele en werksaamhede wat daarvoor verantwoordelik is dat gegewens, planne en voorstelle aan die verskillende mense en afdelings in die organisasie bekend gemaak word vir bespreking en toetsing.

Die kommunikasiestruktuur moet ook sorg dat die nodige aankondigings en aanwysings deur die hele organisasie bekend word. ʼn Kommunikasiestruktuur wat nie aan die eise voldoen nie omdat die organisasie byvoorbeeld te hiërargies georganiseer is, lei tot ʼn kommunikasievorm wat bloot op die persoonlike kontak tussen die werkers onderling gegrond is en ʼn reeks gerugte tot gevolg het. Die verskynsel word dikwels versterk deur interne spanning en 'n gevoel van onveiligheid onder die werkers.

As dit ernstige afmetings aanneem, kan die verskynsel vir 'n onderneming groot gevaar inhou. Behalwe die klassifikasie op grond van die struktuur en ingewikkeldheid, kan kommunikasievorme ook ingedeel word aan die hand van die middele wat gebruik word om die boodskap oor te dra. Verbale kommunikasie is kommunikasie deur middel van die gesproke woord; nieverbale kommunikasie is kommunikasie deur middel van middele anders as die gesproke woord, soos gebare en gesigsuitdrukkings.

Visuele kommunikasie is 'n spesiale vorm van nie-verbale kommunikasie waarin die boodskap deur beelde en soms kleure gevorm word, en dus nie tot 'n taal beperk is nie, Verkeerstekens en die gebruik van die kleur rooi vir gevaar is hiervan voorbeelde, In oudiovisuele kommunikasie word daar van 'n beeld sowel as geluid gebruik gemaak. Telekommunikasie maak gebruik van elektroniese hulpmiddels waardeur groot afstande sonder moeite oorbrug kan word: radio, televisie, telefoon, telegraaf en kommunikasiesatelliete. Die bespreking en geskryf oor kommunikasie word soms metakommunikasie genoem.

Massakommunikasie

Baie van die kommunikasievorme wat tot dusver bespreek is, is betreklik persoonlik van aard: wat daardeur oorgedra word, raak net 'n klein groep betrokkenes en bly ook basies tot die groep beperk. Massakommunikasie is weer juis 'n vorm van kommunikasie wat daarop gemik is om die boodskap algemeen bekend te stel en 'n groot gehoor te bereik. Massakommunikasie onderskei hom van ander kommunikasievorme deur die manier waarop die boodskap versprei word. In die bedryfslewe is daar sprake van massakommunikasie as ʼn organisasie die buitewêreld deur middel van jaarverslae, verklarings en so meer bereik.

Wat vir die samelewing van groter belang is, is die massakommunikasie wat op sigself sy doel vind deur middel van die internet, radio, die televisie, die dag- en weekblaaie, rolprente en so meer. By massakommunikasie is daar byna geen sprake van tweerigtingvloei nie omdat die ontvangers nie so maklik toegang tot die massamedia het as die senders nie. In sommige gevalle word daar wel geprobeer om die eensydigheid te verminder deur byvoorbeeld briewe van lesers in koerante te publiseer en luisteraars aan te moedig om radiostasies te bel. Ook in samelewings waar die moderne massamedia ontbreek, vind massakommunikasie deur middel van die tradisionele media plaas.

Op afgeleë plekke kan smouse byvoorbeeld die jongste nuus mondelings onder die mense versprei. Massakommunikasie kan formeel of informeel wees. By formele massakommunikasie word die boodskappe deur maatskaplik erkende senders (radio, televisie, ensovoorts) opgester en versprei; by informele massakommunikasie word die boodskappe deur die publiek self opgestel en versprei, byvoorbeeld deur middel van gerugte en fluisterveldtogte. Veral in gevalle van spanning en onsekerheid, of wanneer die inligting wat die media versprei, onvoldoende is (soos in oorlogstyd) of wanneer die formele massakommunikasie onbetroubaar is, byvoorbeeld weens sensuur, neem die publiek massakommunikasie in eie hande en ontstaan uitgebreide vorme van informele massakommunikasie. Veral in oorlogstyd word ongegronde gerugte versprei.

Kommunikasietegniek

Onder kommunikasietegniek word verstaan die oordrag van geluide, beelde, berigte en gegewens in die vorm van elektriese seine of elektromagnetiese golwe deur middel van kabels, radio's of golfgeleiers.

Ontwikkeling

Die kommunikasietegniek het sy oorsprong in die elektrotegniek, wat in die begin van die 19e eeu ontstaan het. Die eerste tegniese vorm van kommunikasie het uit die Morse-kodeboodskappe bestaan wat deur middel van drade oorgedra is. Die uitvinding van die telefoon deur Alexander Graham Bell (1876) het regstreekse stemkontak oor groot afstande moontlik gemaak; deur die uitvinding van die skakelapparaat sowat tien jaar later het die outomatiese telefoonsentrale ontstaan.

Teen omstreeks die eeuwisseling is die grondslag gelê vir die moderne telekommunikasietegniek. Die koms van die versterkertegniek het betroubare telefoon- en telegraaf- verbindinge oor duisende kilometers moontlik gemaak. Versterker- en geslotebaantoestelle het oral in geboue en op terreine hul verskyning gemaak. Die ontdekking van die beginsel waarop seine per radio oorgedra kan word het die grootste omwenteling in die kommunikasietegniek veroorsaak, waarvan die radio en televisie die bekendste toepassings van die beginsel vorm. Natuurlike hindernisse soos berge en oseane word nou maklik deur middel van radiogolwe oorbrug. ʼn Gebied van enkele honderde kilometer groot kon nou van 'n enkele punt af bereik word.

Radionavigasie het die skeep - en lugvaart veiliger en doeltreffender gemaak: sonder die hulpmiddel sou die ruimtevaart heeltemal ondenkbaar gewees het. Reisende mense kan danksy draagbare of mobiele senders en ontvangers (mobiele en drafone) en persoonlike oproeptoestelletjies (semafone) bereik word.

Omsetting in elektriese seine

Om geluide, beelde, berigte en gegewens in die vorm van elektriese strome of elektromagnetiese golwe te kan oordra, moet eersgenoemde eers in elektriese seine omgesit word. In die geval van geluide bring wisselende lugverplasings in ʼn mikrofoon ooreenkomstige elektriese trillings teweeg wanneer dit ʼn wisselende druk op 'n elastiese membraan uitoefen. Vir beeldopnames word daar van een of meer kameras gebruik gemaak. Elke kamera beval een kamerabuis vir swart-en-wit (monochroom) beelde of drie kamerabuise in die geval van kleurbeelde.

Die ligindrukke wat ʼn lens opvang, word na die beeldbuis oorgedra, waar dit 'n elektronstraal skerper of dowwer aktiveer in ooreenstemming met die wisselende helderheid van die beeld wat afgeneem word. Die elektronstraal beweeg voortdurend teen ʼn geweldige snelheid oor die televisieskerm en teken as 't ware die toneel met kontrasterende swart en wit lyne. By swartwit-televisie word die wit gedeeltes van die beeld met 'n helder elektronstraal aangedui, terwyl die elektronstraal by swart gedeeltes afgeskakel word.

Waar teleksboodskappe vroeër in 'n kode omgesit en dan met behulp van 'n seinsleutel versend is (soos byvoorbeeld in die geval van Morsekode), verrig moderne teleksapparaat self die kodering nadat die boodskap op die teleksmasjien getik is. By ontvangs word die boodskap deur 'n soortgelyke apparaat gedekodeer.

Jongste ontwikkelings en toekomsverwagtinge

Voor die koms van satelliete is berigte met behulp van langgolf-radioseine van een vasteland na 'n ander oorgesend. Steurings het 'n groot invloed op die juistheid van die berigte gehad. Die oplossing was om berigte met behulp van baie kort golwe te versend. 'n Groot struikelblok was egter die feit dat die send- en ontvangstasies hiervoor in 'n reguit lyn ten opsigte van mekaar moes wees, iets wat weens die ronding van die aarde en berge onmoontlik is.

Om die struikelblok te oorkom, is satelliete in vaste bane om die aarde geplaas, wat meebring dat die satelliet altyd in dieselfde posisie ten opsigte van 'n vasgestelde plek op aarde is. In die posisie is die satelliet altyd in 'n reguit lyn ten opsigte van 'n bepaalde send- en ontvangstasie. Dit het betroubare kommunikasie oor lang afstande op groot skaal moontlik gemaak. Telefoon-, radio- en televisieboodskappe word almal deur middel van dieselfde satelliet herlei. In Suid-Afrika is die ontvangstasie by Hartbeeshoek byvoorbeeld op so 'n satelliet gerig.

Berigte word daarvandaan na die onderskeie telefoonsentrales en radio- en televisiestasies versend. Omdat beelde maklik op die manier oorgesend kan word, het dit terselfdertyd vir mense moontlik geword om, nie net met konvensionele telefone met mekaar in verbinding te kom nie, maar ook mekaar se beelde te kan sien. Hieruit het die videofoon, wat oudiovisuele kommunikasie oor lang afstande moontlik maak, ontwikkel Die ontwikkeling is veral van groot nut in geval van konferensies en vergaderings waarop almal nie fisiek teenwoordig kan wees nie.

Plaaslik is die satelliet nie nodig nie aangesien daar torings oor die hele tand versprei is wat wel in 'n direkte lyn met mekaar verbind is. Die grootskaalse gebruik van videoskerms kan meebring dat feitlik elke huishouding in die toekoms van 'n wye verskeidenheid kommunikasiefasiliteite gebruik sal maak. Op die skerms word nie alleen beelde nie, maar ook geskrewe berigte vertoon.

Dit kan tot gevolg hê dat die gebruik van papier tot die minimum beperk sal word aangesien koerant- en markberigte, telefoongidsinligting en so meer nie meer in gedrukte vorm gaan verskyn nie, maar slegs op die skerm vertoon sal word wanneer dit verlang word. Die ontwikkeling van laser het nuwe wêrelde in die kommunikasietegniek oopgestel. Elektriese geleiers sal byvoorbeeld uitgeskakel kan word deurdat seine nie meer op die konvensionele manier (per koperdraad) gelei word nie, maar wel per laserstraal. Die laserstraal word met optiese vesel van een punt na 'n ander gelei.

Middele

Die term kommunikasiemiddel kan drie verskillende begrippe aandui. Ten eerste kan daarmee bedoel word die tekens of tekensoorte waarin 'n boodskap geformuleer kan word: gesproke taal, gebaretaal, musiek, ensovoorts; ten tweede die uitingsvorme waarin 'n boodskap geformuleer is: 'n brief, ʼn redevoering, 'n lied, ensovoorts; en ten slotte die kanale waarlangs die geformuleerde boodskappe van die sender na die ontvanger gaan: die telefoon, die koerant, die radio, ensovoorts. Om begripsverwarring te voorkom, is dit noodsaaklik om die drie betekenisse van die term altyd van mekaar te onderskei.

Tekens as kommunikasiemiddel

Om iets aan iemand anders mee te deel, word daar altyd van tekens gebruik gemaak. In beginsel kan alles as tekens gebruik word, solank die mense wat met mekaar kommunikeer, almal weet wat die spesifieke tekens sal beteken. Die verhouding tussen die vorm van die teken (die aanduider) en die inhoud daarvan kan verskillend van aard wees. As die betekenisinhoud die oorsaak is van die voorkoms van die aanduider, word daar van 'n indeksikale teken of 'n natuurlike teken gepraat: 'n nat pad is 'n indeksikale teken dat dit gereën het.

As daar 'n sekere ooreenkoms tussen die aanduider en die betekenisinhoud bestaan, word daar van 'n ikoniese teken gepraat 'n foto is 'n ikoniese teken van die gefotografeerde onderwerp. As die verhouding tussen die aanduider en die betekenisinhoud grotendeels op afsprake berus, word daar van 'n konvensionele teken gepraat: die woord perd is ʼn konvensionele teken van die lewende dier. Tekens van dieselfde soort, dit wil sê waarvan die aanduiders dieselfde eienskappe het, vorm saam ʼn kommunikasiemiddel.

Die gesproke of geskrewe taal word verreweg die meeste as kommunikasiemiddel gebruik, maar die betekenis van ander kommunikasiemiddele moet beslis nie onderskat word nie. Veral die gekombineerde gebruik van beeld en geluid speer deesdae ʼn groot rol in massakommunikasie. Die sistematiek van 'n bepaalde kommunikasiemiddel word die kode genoem. Die kode bepaal watter aanduiders wat beteken en hoe die verskillende tekens met mekaar gekombineer word.

Die kode van taal as kommunikasiemiddel word in 'n groot mate deur die grammatika beskryf. Die kodes van talle ander kommunikasiemiddele is nog nie beskryf nie. Die wetenskap wat hom met die beskrywing van kodes besig hou, heet die semiologie of semiotiek. Die wetenskap bestudeer nie net die kode van die gewone omgangstaal nie, maar ook die kode wat die grondslag vorm van die literêre taalgebruik of die taalgebruik in die reklamewese.

Naas hierdie taalkodes word die kodes van die fotografie, die rolprentkuns, die televisie, die skilderkuns, die vorme van sosiale omgang, ensovoorts, in die wetenskap bestudeer. Omdat mense in hulle kontak met ander steeds van die kodes gebruik moet maak, word hulle kommunikatiewe gedrag in 'n groot mate daardeur bepaal. Omdat die hele sosiale en kulturele lewe uit kommunikatiewe handelinge bestaan, word ons kultuur en samelewingsvorm ook deur die kodes gevorm.

Uitingsvorme as kommunikasiemiddel

Wanneer iemand die boodskap wat hy aan ander wil oordra, met inagneming van die kodes van die spesifieke teken wat hy gekies het, in tekens formuleer, ontstaan 'n kommunikatiewe uiting met 'n bepaalde vorm: 'n uiting in taal kan die vorm van ʼn koerantberig, 'n toespraak of ʼn telegram hê; 'n uiting in beeld kan in die vorm van 'n skildery, 'n strokiesverhaal of 'n televisieprogram wees. By uitingsvorme soos godsdiensoefeninge, herdenkingsplegtighede of betogings word verskeie uiteenlopende kommunikasiemiddele gebruik: spesiale klere, rituele gebare, onderskeidingstekens, vlae en dikwels ook nog gesproke tekste of tekste wat gesing word.

Die wetenskap wat hom besig hou met die bestudering van al die uitinge, word die retoriek genoem. Met behulp van die wetenskap word daar 'n studie gemaak van hoe ʼn uiting inmekaar moet pas om die kommunikasieproses so doeltreffend moontlik te laat verloop. Omdat daar in elke uiting van een of meer kodes gebruik gemaak word, is die retoriek 'n soort verlengstuk van die semiotiek. Net soos in die semiotiek word die formele aspekte van die kommunikatiewe handelinge en nie die inhoud nie bestudeer: by die bestudering van byvoorbeeld 'n advertensie is net die samestelling van die boodskap belangrik en maak dit nie saak of dit seeppoeier of sterk drank is wat geadverteer word nie.

Met samestelling word daar in die retoriek verwys na aspekte soos die duidelikheid van die betoog, die wyse waarop die ontvanger se belangstelling behou word, die manier waarop die spanning opgebou word, die volgorde waarin argumente gebruik word en op watter emosies dit gerig is. In die daaglikse lewe speel ander faktore ook 'n rol: wat bogenoemde voorbeeld betref, sal iemand wat graag drink waarskynlik nie oorgehaal word om eerder sy geld op seeppoeier uit te gee as hy ʼn advertensie daarvoor sien nie, al is die advertensie ook hoe goed saamgestel.

So is daar talle voorbeelde waarin ander faktore 'n belangriker rol speel as die samestelling van die boodskap. Iemand wat egter brandewyn wil koop, maar nie weet watter soort die beste is nie, sal eerder die soort koop wat beter as die ander geadverteer word.

Kommunikasiekanale

In die regstreekse kommunikasie tussen twee mense is 'n mens skaars bewus van 'n kommunikasiekanaal. In so ʼn geval is die kanaal niks anders as die lug tussen die mond van die spreker en die oor van die ontvanger nie. As boodskappe oor groot afstande en soms ook in 'n langdurige proses oorgedra moet word, tree die belangrikheid van die kommunikasiekanaal meer op die voorgrond omdat daar dan soms ingewikkelde tegnieke bykom, soos by die telefoon en radio- en televisie-uitsendings.

Om deur middel van so 'n tegniese kanaal oorgedra te kan word, moet die boodskap eers in tegniese seine omgesit word, wat vervolgens deur die kanaal vervoer word en by die ontvanger weer in tekens omgesit word. Met die term kommunikasiekanaal word daar deurgaans bedoel al die tegniese apparaat soos kameras, telefone, ontvangstoestelle en drukperse, asook die pad tussen die versendingspunt en die ontvangspunt. Die moontlikhede en beperkinge van die kanaal het 'n groot invloed op die doeltreffendheid van die kommunikasieproses.

Met die een kanaal kan 'n mens meer bereik as met die ander: met 'n koerant of die radio kan 'n mens 'n groter deel van die publiek bereik en met sekere inligting ook 'n meer belangstellende publiek as met die telefoon. Dit is van groot maatskaplike betekenis deur wie die tegniese kommunikasiekanale beheer word. Dit maak 'n groot verskil of ʼn radiostasie deur die owerheid, ʼn handelsonderneming of deur ʼn politieke party beheer word: die beheerders bepaal uiteindelik watter boodskappe die publiek sal bereik en watter nie.

Selektiwiteit

Onder selektiwiteit word verstaan die keuse wat iemand uit beskikbare inligtingsmateriaal kan maak. Die proses vind in die kommunikasieproses sowel by die sender as by die ontvanger plaas. Die sender wat iets wil meedeel of iemand wil beïnvloed, kies hiervoor sekere inligting en 'n bepaalde vorm wat na sy mening die grootste trefkrag gaan hê. Sy keuse bepaal in groot mate of hy sy doer kan verwesenlik. As die sender goed gekies het, wil dit nog nie sê dat die ontvanger die inligting wat die sender bedoel het, uit die boodskap haal nie; ook aan die ontvanger se kant vind seleksie plaas.

Selektiwiteit van die sender

Oor die wyse waarop senders hulle boodskappe saamstel, is betreklik min studie nag gedoen. Reëls vir verkoopgesprekke, vergadertegniek, die opstel van verslae en so meer is wel deur die sogenaamde kommunikasieraadgewers opgestel. Omdat die reëls veral op die praktiese ervaring gebaseer is, kan dit dikwels goeie resultate oplewer. Senders moet in die eerste plek daarvoor sorg dat hulle hul verstaanbaar uitdruk. Sowel hulle woordgebruik as hul sinskonstruksies moet voldoen aan 'n kode wat vir die ontvanger verstaanbaar is.

Senders is dikwels geneig om in hul keuse van inligting te veel klem te lê op elemente wat vir hulle persoonlik van belang is, sonder om rekening te hou met die spesifieke belangstelling of belange van die ontvanger. Die ontvanger kan gevolglik verkeerd, eensydig of glad nie ingelig word nie, terwyl dit beslis tog nie die bedoeling van die sender was nie. Elke mens wat gereeld na lesings of toesprake moet luister, kan aan talle sulke voorbeelde dink.

Dit kan natuurlik juis die sender se bedoeling wees om die ontvanger onjuis of verkeerd in te lig, byvoorbeeld verkoopmanne wat deur hul eensydige inligting bepaalde produkte probeer verkoop. In massakommunikasie is die saak meestal heelwat ingewikkelder, omdat die sender gewoonlik uit meer as een persoon bestaan wat elkeen 'n aandeel het in die totstandkoming van die boodskap. 'n Koerant word deur ʼn span redaksielede geskryf en saamgestel: tekste word dikwels deur meer as een redakteur gelees en verander voordat dit geplaas word: die subredakteur wat die opskrif vir die berig skryf, beïnvloed ook die manier waarop die inligting aangebied word. Die wetenskaplike ondersoek na selektiwiteit in die massakommunikasie word in groot mate gevorm deur die ontleding van die begrip kopiekeurder.

'n Kopiekeurder is iemand wat 'n sleutelposisie beklee in die vloei van inligting wat aan die sender beskikbaar gestel word. Die kopiekeurder by 'n koerant moet byvoorbeeld besluit watter telekskopie na die verskillende redakteurs gestuur moet word. Die manier van samewerking by redaksies, filmspanne en so meer bepaal in groot mate watter materiaal gebruik gaan word in die uiteindelike aanbieding van die boodskap.

Die ontvanger

Die blote feit dat die sender 'n boodskap gestuur het, beteken nog nie dat hy daarmee bereik het wat hy beoog het nie. Wanneer 'n sender 'n boodskap aan iemand wil oordra, kan die persoon weier om te luister, die brief onoopgemaak aan hom terugstuur of dit weggooi. Die ontvanger besluit dikwels self wanneer hy as ontvanger wil optree. AI weier mense nie doelbewus om die ontvanger te wees nie, is dit onmoontlik om elke dag alle koerante te lees, na rolprente te gaan kyk, na die radio te luister en televisie te kyk terwyl 'n mens 'n boek lees.

Ontvangers is genoodsaak om uit die enorme hoeveelheid inligting te selekteer. In 'n bepaalde medium kies die ontvanger ook watter inligting hy wil ontvang: afhangende van sy belangstellings lees hy byvoorbeeld die strokiesverhale en die motorblad, maar nie die voorbladnuus nie. Die proses word selektiewe blootstelling genoem: die ontvanger stel hom volgens sy eie keuse bloot aan bepaalde inligtingsbronne en nie aan ander nie. Nadat 'n aantal mense dieselfde teks gelees of dieselfde skildery gesien het, blyk dit dat nie almal dieselfde waargeneem het nie. 'n Toneelliefhebber sal byvoorbeeld ander inligting uit 'n toneelresensie put as iemand wat nooit na 'n toneelstuk gaan kyk nie. Die verskynsel word selektiewe waarneming genoem.

Die feit dat die menslike sintuie in 'n sekere sin gebrekkig is omdat dit nie alles kan waarneem nie en na 'n sekere tyd vermoeid raak, speel hier ʼn belangrike rol. Selektiwiteit speel ook 'n rol in die werking van die geheue. 'n Tyd nadat 'n mens iets waargeneem het, selekteer die geheue uit die inligting wat oorspronklik waargeneem is. Sosiale psigoloë het geruime tyd gemeen dat die wetmatigheid van met die teorie van kognitiewe dissonansie verklaar kan word. Volgens die teorie sal mense sover moontlik probeer om inligting wat met hul eie idees en standpunte ooreenstem, te bekom. In die kommunikasiegebeure beteken dit dat ontvangers die inligting soek en hulle hoofsaaklik blootstel aan die inligtingsbronne wat met hul eie opvatting ooreenstem.

Latere ondersoeke het getoon dat die teorie oor die algemeen ongeldig is en dat ander faktore belangriker is vir die verklaring van selektiwiteit. So teken mense byvoorbeeld dikwels nie op 'n koerant in nie, omdat hulle al by voorbaat nie met die beriggewing saamstem nie, maar om inligting te verkry wat hulle meen hulle nodig het. By massakommunikasie is selektiwiteit van die allergrootste belang. Die sender is selektief in sy blootstelling, waarneming en weglating wanneer hy inligting vir sy boodskap verkry. Sy boodskap laat dus al 'n belangrike deel van die beskikbare inligting buite rekening. Op sy beurt is die ontvanger ook weer selektief. Die inligting wat hy bekom, is nie meer juis nie en weens die seleksie wat hy self ook maak, is sy optrede daarna dikwels op eensydige en onjuiste inligting gebaseer.

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409567 band

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Kommunikasie.
• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir kommunikasie.