Kubernetika

Kubernetika

akademiese dissipline

Subklas van	stelselingenieurswese
Onderdeel van	beheerteorie
Vernoem na	navigator
Voorafgegaan deur	beheerteorie
Ontdek deur	Norbert Wiener
Beoefen deur	kubernetikus
Stack Exchange-etiket	https://stackoverflow.com/tags/cybernetics

Kubernetika is die wetenskap van terugvoer siklusse; hoe inligting 'n stelsel help om homself te reguleer. Kubernetika ondersoek hoe inligting aangewend word vir kommunikasie en beheer in menslike stelsels asook meganiese stelsels. Kubernetika is van toepassing op alle stelsels en sluit in biologiese stelsels asook stelsels soos lugversorgingstelsels wat die tempertuur in 'n gebou beheer.

Die konsep van terugvoer in stelsels was reeds bekend in die tyd toe Norbert Wierner die term kubernetika bekend gemaak het. Die terugvoer meganisme was reeds toegepas in die ontwerp van stoomlokomotiewe se spoedbeheer. Die stelselteorie deurbraak wat N. Wierner egter gemaak het is dat hy inligting geëien het as die element agter die werking van terugvoer.

Die woord kubernetika (soms ook sibernetika) beteken letterlik "stuurkunde" (uit Grieks kubernetes: "stuurman"). Die wetenskap het ontwikkel op grond van 'n oortuiging dat alle stuurmeganismes - tegnies, biologies sowel as sosiaal- op dieselfde beginsels berus. In die algemeen word aanvaar dat die kubernetika as toegepaste wetenskap in 1948 begin ontwikkel het met die publikasie van Cybernetics, die werk van die Amerikaner Norbert Wiener, waarin hy die beginsels van radarvuurleiding op bestuur oorgedra het.

Hoë verwagtinge is vir die jong wetenskap gekoester want dit sou die eerste wetenskap wees waarin die geestelike en die materiële ʼn aansluiting sou vind en bowendien matematies geanaliseer sou kon word. Of daar in elke geval aan hierdie verwagtinge voldoen kan word, moet egter nog bewys word. Kubernetika het in die laaste 30 jaar wel ʼn baie belangrike rol in die ontwikkeling van die tegnologie, veral in die elektronika en biologie gespeel.

Inleiding

In die Oosbloklande word kubernetika as 'n selfstandige wetenskap beskou en, as 'n doelwit gestel is, word alle ekonomiese en politieke beslissings daarop gegrond. In die Weste word die kubernetika eerder beskou as 'n interdissiplinêre wetenskap wat in alle ander wetenskappe uiting vind. Die grootste deel van die teorievorming vind plaas aan die hand van ondersoeke in die elektronika en die biologie. 'n Onderdeel van die kubernetika, die sogenaamde inligtingsteorie, is deur K. Shannon ontwikkel aan die hand van inligting-oordrag, 'n belangrike aspek van inligting, soos die toepassing in kommunikasie.

Terugkoppeling

Die fundamentele stuurmeganisme waarmee die kubernetika hom besig hou, is terugkoppeling ofte wel terugvoering. Terugkoppeling kan geïllustreer word met 'n toestel wat deur James Watt ontwerp is. Die toestel bestaan uit twee balle wat aan hefbome hang, een aan elke kant van die steunpunt. Wanneer die hefbome in die rondte draai, kan die balle vryelik na buite swaai. Die hefbome is aan 'n klep verbind en hoe verder die balle uitswaai, hoe kleiner word die klepopening.

Die toestel is op ʼn stoomenjin gemonteer en die toeretal (omwentelinge/min) van die enjin kon daarmee konstant gehou word. Die belasting wat op die enjin geplaas is, het die toeretal dus nie meer so sterk beïnvloed nie. As die enjin stadig loop, hang die balle naby die middelpunt, maar met 'n toenemende toeretal (as gevolg van 'n vermindering van die belasting wat op die enjin geplaas is) word die balle as gevolg van die middelpuntvliedende krag na buite geslinger.

Daardeur word die klep, waarmee die stoomtoevoer gereël word, toegetrek en die toeretal neem af. Met 'n afname in die toeretal val die balle terug, en die klep gaan groter oop sodat die toere toeneem. Die resultaat is dat die toeretal van die stoomenjin, ongeag die wisselende belasting, min of meer konstant bly. Die werking van die enjin en die beheermeganisme is in werklikheid 'n reeks gebeurtenisse wat in tyd en ruimte geskei is en wat elkeen die onmiddellike gevolg van die vorige gebeurtenis, of dan verandering, in die reeks is.

Met die drie verskillende gebeurtenisse by die-stoomenjin, naamlik 'n afname in die toeretal, ʼn verandering van die stand van die balle en 'n verandering in die stoomtoevoer, is daar sprake van terugkoppeling want die laaste gebeurtenis in die reeks word "teruggekoppel" na die eerste gebeurtenis. Terugkoppeling het hier ʼn spesiale karakter, naamlik dat ʼn verhoging in die toeretal 'n verlaging in die stoomtoevoer en 'n gevolglike verlaging van die toeretal meebring. Die een verandering bring dus wel ʼn volgende verandering mee, maar die tweede verandering werk teen die eerste in, sodat negatiewe terugkoppeling ontstaan. Dit heet teenkoppeling. Gestel nou dat die toestel van Watt so gewysig word dat 'n verhoging van die toeretal die stoomklep juis verder sal oopmaak.

Die omwentelinge per minuut (r/min) sal dan nie afneem nie, maar toeneem terwyl die klep aanhoudend groter oopgaan. Eers wanneer die klep nie verder kan oopgaan nie, sal die proses stabiliseer. Dit heet positiewe terugkoppeling. By statiese ewewig tree daar ʼn vergelykbare meganisme op. As die ewewig van 'n gewig wat aan 'n tou hang, versteur word deur dit byvoorbeeld eenkant toe te stoot, tree daar onmiddellik kragte op om die ewewigsposisie te herstel.

Die essensiële verskil hiertussen en tussen ewewig deur terugkoppeling is dat daar net twee (in plaas van drie) verskillende gebeurtenisse in die ketting van oorsaak en gevolg plaasvind. Die tydskeiding ontbreek dus omdat daar geen tydsverloop tussen die versteuring en teenwerking intree nie. Die soort ewewig waarin terugkoppeling 'n rol speel, is altyd ʼn proses wat in tyd en ruimte voortgaan en in wese 'n dinamiese ewewig is. Met negatiewe terugkoppeling is dit 'n redelik stabiele dinamiese ewewig, want hoewel daar veranderinge plaasvind, geskied dit binne sekere grense.

Die korrektiewe kapasiteit van ʼn teenkoppelmeganisme (met ander woorde die vermoë om 'n afwyking teen te werk) is aan sekere grense gebonde, en as dit oorskry word, reageer die stelsel asof daar geen terugkoppeling is nie. By die reguleerder van Watt bestaan hierdie grens byvoorbeeld uit die uiterste stand van die stoomklep, wat op ʼn sekere punt nie verder kan oopgaan en die masjien nog vinniger laat loop nie (negatiewe terugkoppeling).

Reaksietyd

Die reaksietyd is die tyd wat tussen die afwyking en die korreksie daarvan verloop. Die verhouding tussen die korreksietyd (reaksietyd) en die afwykingstyd is baie belangrik, want gestel die stoomenjin met die reguleerder word vir 'n kort oomblik gerem (belas) en die belasting dan verwyder (afwykingstyd), sal daar nie voldoende korreksie plaasvind nie. Die klep maak wei groter oop, maar nie vinnig genoeg nie, sodat die korreksietyd langer is as die afwykingstyd.

As die afwykingstyd as 1 geneem word en die korreksietyd groter (byvoorbeeld 1,2) is, word daar gesê dat die teenkoppeling groter as 1 is, en as die korreksietyd kleiner as 1 is, dat die terugkoppeling kleiner as 1 is. Met die teenkoppeling dus groter as 1 (korreksietyd langer as afwykingstyd) sal die korrigering, wat maar pas begin optree het, aanleiding gee tot 'n verdere afwyking, want die klep is nog besig om oop te gaan terwyl die las al verwyder is. Die korreksie waarmee hierdie afwyking weer eens teengewerk moet word, maar te stadig is om ook dit te doen, gee dan net aanleiding tot 'n verdere afwyking.

As die proses aanhoudend voortgaan, begin die teenkoppeling genereer ('n opwekking in die hand werk), waardeur die enjin dan skerp versnel en vertraag word, in teenstelling met die geleidelike versnelling en vertraging by 'n terugkoppeling kleiner as 1. Die tempo en die grootte van die afwyking hang dus af van die stelsel self en nie meer van die steurings nie, want die stelsel (enjin met reguleerder) begin met 'n spontane wisselwerking waarin daar heelwat energie verlore gaan.

Daar sou byvoorbeeld enorme hoeveelhede energie nodig wees om 'n stoomenjin in een sekonde tot stilstand te bring en in die volgende sekonde tot die volle toeretal te bring. Om spontane generasie te voorkom, word die reaksietyd dus so kort moontlik gemaak en die energietoevoer waaruit die opwekking tot stand kom, so vee I moontlik beperk. Sulke voorsorgmaatreëls is nie altyd nodig nie (terugkoppeling byvoorbeeld kleiner as 1), maar dit is wel belangrik om te onthou dat generasie altyd inherent aan ʼn teruggekoppelde stelsel is.

'n Ander belangrike eienskap van terugkoppeling is dat een verandering altyd ten koste van die ander plaasvind. In Watt se toestel word die stoomtoevoer byvoorbeeld gedurig verander omdat die toeretal verander. Met voldoende regulering bly die toeretal egter naderhand redelik konstant terwyl die stoomtoevoer baie gevarieer moet word om dit so te hou.

Regulering

Regulering in 'n stelsel kan op twee beginsels berus. Die eerste daarvan is om 'n reaksie op die effek van 'n afwyking en die tweede om ʼn reaksie op die afwyking self te bewerkstellig. Die reaksie kan byvoorbeeld op ʼn verandering in die toeretal berus, ongeag of die toeretal as gevolg van die stoomtoevoer of die belasting verander. Die reaksie kan egter ook intree wanneer die stoomtoevoer of die belasting self verander. Die nadeel van die tweede metode is dat net een bepaalde aspek op 'n slag gekorrigeer word.

Die voordeel daarenteen is dat 'n baie beter kontrole oor die verandering uitgeoefen kan word. Steurings wat afwykings veroorsaak, kan van binne (intern) of van buite (ekstern) 'n stelsel kom. Die interne steuring by 'n stoomenjin kan byvoorbeeld 'n verandering in die stoomtoevoer en die eksterne steuring 'n verandering van die las wees. Albei steurings moet in berekening gebring word om doeltreffende regulering te bewerkstellig. Dikwels vind daar in 'n stelsel ook toevallige steurings plaas waarvoor geen voorsiening gemaak is nie.

Wiener en Shannon het sulke steurings aan die hand van die probleme in seinoordrag by kommunikasiestelsels bestudeer. Die insig wat hulle verkry het, het so 'n verrassende omvang gehad dat daar 'n studieveld op sy eie, die inligtingsteorie, ontstaan het.

Stelsels

Terugkoppelmeganismes is wel deur Watt gebruik om die toeretal van 'n stoomenjin te reguleer en later om die vlerke van 'n windmeul op die wind gerig te hou, maar het eers werklik ingang gevind toe die sorgvuldige ontleding van terugkoppelmeganismes bygedra het tot 'n ruimer en meer doelgerigte gebruik daarvan in die elektronika en die biologie. In breëre sin word terugkoppeling soos deur Wiener beskryf, gebruik om vliegtuie en missiele met behulp van radar op hulle doelwitte en teikens gerig te hou.

Dit word ook by outomatiese masjiene in vervaardigingsprosesse gebruik sodat die masjiene self aanpassings kan doen waar afwykings in die produk voorkom. Verder help terugkoppeling om elektroniese versterkers en spanningsbronne te stabiliseer en om ossillators en filters te aktiveer. By enige stelsel met terugkoppeling is daar altyd 4 faktore betrokke, naamlik 'n inset, 'n toestel, 'n uitset en terugkoppeling. By die stoomenjin is die inset byvoorbeeld die stoomtoevoer, die toestel die enjin self, die uitset die krag wat die enjin lewer en die terugkoppeling die toeretal, wat deur 'n klep beheer In 'n missiel is daar 'n radarsensor wat seine kan ontvang (inset), ʼn ontvanger wal die seine verwerk (toestel), en 'n sender wal seine uitstuur (uitset).

Die terugkoppeling bestaan uit die ontvangs van die uitgesende seine waarmee die toestel die bewegingsrigting van die missiel aanpas. So is die beginsel van inset, toestel, uitset en terugkoppeling op masjiene, versterkers en ossillators ook van toepassing op ander terreine, waarby impuls en reaksie voortdurend op 'n stuurmeganisme inwerk. Aangesien terugkoppeling, en daarmee saam outomatisering, ʼn wesenlike kenmerk van meganisasie is (die toestel gryp outomaties in om 'n regstelling te doen), moet 'n mens versigtig wees om nie 'n streng verskil tussen meganisasie en outomatisasie te maak nie, want outomatisering is dikwels net voortgesette of gevorderde meganisasie.

Eers wanneer die regstelling op grond van 'n beslissing, en nie outomaties nie geskied (al lyk die handeling outomaties), is daar werklik sprake van 'n verskil. Met die koms van die rekenaar het kubernetika werklik op die voorgrond begin tree, want 'n rekenaar beskik oor 'n vermoë wat met die neem van 'n beslissing ooreenstem.

Binêre stelsels

Beslissings word dikwels op sekere meetbare groothede gegrond. Die groothede word gewoonlik met behulp van desimale getalle in getalkombinasies van die syfers 0 tot 9 aangedui. 'n Persoon wat byvoorbeeld ʼn stoomenjin bedien, sal 'n besluit op grond van 'n getal neem, want die toeretal kan op 'n instrument in syfers aangedui word. Die persoon kan besluit om die enjin eers tot 1000 r/ min (omwentelinge per minuut) te laat versnel voordat hy die reguleerder in werking stel om die toeretal op 1 000 r/min konstant te hou.

Vir 'n mens is dit dus maklik om die toeretal af te lees en ʼn beslissing te neem, maar vir ʼn masjien is dit onmoontlik, tensy die masjien met 'n ingewikkelde terugkoppelstelsel toegerus is (die regulering wat nodig is om 'n enjin konstant op 1 000 r/ min te hou, is redelik eenvoudig, maar wanneer daar 'n toeretal van byvoorbeeld 1000 of 500 r/min gekies moet word. kom beslissing ter sprake). Die terugkoppelstelsel moet byvoorbeeld daartoe in staat wees om enige toeretal tussen a en 5 000 r/min te meet en enige aanpassing tussen 0 en 5 000 r/ min te doen.

'n Binêre stelsel bied die eenvoudigste oplossing en is op die binêre getalle a en 1 gegrond. Die 0 en 1 kan ook deur "aan" en "af" of "ja" en " nee" vervang word. Waar ʼn konvensionele terugkoppelstelsel op 'n hele reeks syfers (0-5 000) aangewys is, word 'n binêre stelsel so ingerig dat dit net nulle (0) en ene (1) in ag hoef te neem. As die enjin dan byvoorbeeld ingerig word dat ʼn toeretal laer as 1 000 r/ min met 0 en hoër as 1 000 r/ min met 1 aangedui word, hoef die terugkoppelstelsel slegs op 1 of 0 te reageer, ongeag klein wisselings in die toeretal (dit maak nie saak of dit 980 of 999 r/ min is nie, want vir die terugkoppeling bly dit 0). Met die gewone stelsels (analoog) kan daar wel soms 'n fyner kontrole uitgeoefen word, maar die binêre stelsels (digitaal) het so ontwikkel dat dit dikwels baie akkurater as analoogstelsels is.

Geprogrammeerde beslissings

ʼn Outomaat, al is dit met 'n gesofistikeerde terugkoppeling toegerus, is dikwels slegs daartoe in staat om tussen 2 moontlikhede te onderskei (0 en 1), maar 'n kubernetiese stelsel kan tussen talle moontlikhede onderskei en 'n beslissing daarop grond. Die stelsel sal dan 'n vergelyking trek tussen die vereiste en die werklike toestande en korreksies dienooreenkomstig aanbring. Dit is juis hier waar rekenaars so 'n groot rol begin speel het, want toegerus met 'n groot aantal insette (sleutelbord en sensors) kan die toestel (rekenaar) fenomenale uitsette lewer, byvoorbeeld deur ʼn massiewe olietenkskip by sy bestemming te bring sonder die toetrede van 'n mens, of deur ʼn vuurpyl veilig op die maan te laat land.

Die rekenaar word voorsien van inligting, hetsy deur sensors of deur die operateur, en neem volgens ʼn voorafopgestelde program beslissings, waarna dit 'n uitvoering van ʼn taak of 'n aanpassing met behulp van beheermeganismes bewerkstellig. Die uitvoering van die rekenaarprogram is hiërargies georden, dit wil sê dit verleen aan sekere beslissings voorkeur bo ander. Die bydraes van die kubernetika is nie alleen vir die tegniek belangrik nie, maar bied ook heelwat insig op ander terreine en bring mee dat die beginsels daarvan op 'n baie wye gebied toegepas kan word.

Kubernetika in die biologie

Reflekse soos die in lewende organismes van 'n hoër orde kan in 'n kubernetiese sin terugkoppeling genoem word (refleksboe). Die pupilrefleks van die menslike oog sorg byvoorbeeld daarvoor dat veranderinge in ligsterkte teengewerk word, sodat daar 'n taamlik konstante hoeveelheid lig op die netvlies val. Die verskil tussen lig en minder lig kan weliswaar waargeneem word, maar die variasies lyk kleiner as wat die werklike verskil in ligintensiteit is, en hoewel die verskil tussen die sonlig buite en die kunsmatige lig binne wel waarneembaar is, sou 'n mens nie se dat die verskil 'n faktor van 1 000 is nie.

Die pupilrefleks werk oor 'n beperkte gebied en in die sonlig sal die pupil ʼn bepaalde minimumgrootte bereik en nie verder by verskille in sonligintensiteit kan aanpas nie. In lewende wesens kom daar ʼn enorme aantal refleksboë voor, wat saam die senuweestelsel vorm. Die onderlinge koördinasie daarvan toon 'n ooreenkoms met die geprogrammeerde beslissingswyse. By die oog is dit byvoorbeeld nie alleen die grootte van die pupil wat die indruk van die ligintensiteit bepaal nie, maar ook ander faktore (byvoorbeeld kleursamestelling).

Dit alles dra daartoe by om ʼn optimale beeld te verkry. Net soos die programmatuur van 'n rekenaar blyk reflekse ook hiërargies georden te wees, en sekere reflekse geniet die voorkeur bo ander. Omdat elke terugkoppelmeganisme die neiging het om te genereer, is dit nie verbasend dal daar talle ossillasies by lewende wesens voorkom nie, meestal tot nut van die organisme, onder meer by die hart en longe of soos wanneer die liggaam bewe. Die ensiemregulering kan ook in terme van kubernetiese stelsels beskryf word. Die konsentrasie van 'n ensiem in 'n bepaalde sel is gebonde aan klein afwykings. Regulering vind plaas deur aan/afregulering. In 1965 het Jacob en Monod dit waargeneem by die ensiem galaletosidase van die bakterie Exherichiam coli.

Daar is ontdek dat die gebied wat verantwoordelik is vir die sintese van die ensiem, 'n reguleergedeelte beval. In die rustoestand word die vorming van die ensiem geblokkeer deur die regulator. Indien daar egter 'n substraat vir die ensiem toegevoeg word (die stof waarop die ensiem werksaam is), blyk dit die regulator self te blokkeer, sodat die ensiem geproduseer en die substraat verwerk word. Nadat dit gebeur het, keer die regulator na die blokkerende toestand terug. Op hierdie wyse reël die sel die ensiembestanddele en word dit net geproduseer as dit nodig is. Die kliere probeer ook om deur die vorming van hormone sekere norme in die liggaam te handhaaf.

Die bloed is byvoorbeeld saamgestel uit noukeurige hoeveelhede bloedliggaampies, bloedplaatjies, water, suiker, soute, ensovoorts. Die hoeveelhede is in werklikheid die norm vir 'n dinamiese ewewig, want daar word voortdurend suiker uit die bloed aan die liggaamselle afgegee (vir die werking van spiere), en die lewer voeg ook voortdurend suiker aan die bloed toe. Die dinamiese ewewig word gehandhaaf deur die werking van verskeie hormone. Die hele menslike liggaam kan dus beskou word as in dinamiese ewewig, want daar vind gedurig ʼn afbreking van selle plaas, terwyl nuwe selle die plek daarvan inneem.

Die vorm van die liggaam, word dan ook bepaal deur die norm wat naastenby vir die ewewig gehandhaaf moet word, min of meer omdat, soos by alle terugkoppelings, die steurings wel teengewerk maar nie heeltemal uitgeskakel word nie. Daar is dus talle faktore wat die ewewig beïnvloed, soos byvoorbeeld voedsel, liggaamsarbeid, ensovoorts, wat in mindere mate geld, tensy dit buite die werkgebied van die terugkoppeling val. Versteuring van ewewig op een gebied wysig die waardes van die ander faktore wat die ewewig bepaal.

'n Siekte wat een gedeelte van die liggaam benadeel, beïnvloed onmiddellik die ander liggaamsfunksies. Die liggaam reageer dan daarop as 'n terugkoppeling en die norm, gesondheid, word herstel. As gevolg daarvan ontstaan daar op allerhande plekke in die liggaam afwykings, want die handhawing van 'n norm vir een bepaalde grootheid bring afwykings in die ander groothede mee. In kubernetiese terme is mediese sorg dus die bevordering van die handhawing van 'n sekere norm.

Die geneesheer moet egter ook in gedagte hou dat as 'n afwyking of versteuring van die ewewig op een plek minder onwenslik geag word as op 'n ander plek (waar die afwyking in der waarheid voorkom), die liggaam terugkoppeling kan simuleer vanaf 'n deel van die organisme wat binne die gebied van die terugkoppelingsmeganisme val. Die eerste funksie is veral van belang waar steurings sterk afwyk van die steurings waarmee die mens in die loop van die evolusie te doen gehad het. So het die liggaam byvoorbeeld meer terugkoppelmeganismes ontwikkel om die effek van die tekort aan voedsel as die in name van te veel voedsel te bestry.

Sosiale wetenskappe

Die woord kubernetika was in die geesteswetenskappe al eeue lank in gebruik voordat Norbert Wiener- beskou as die vader van die kubernetika- dit in 1943 vir die eerste keer in die natuurkunde gebruik het. Naas die normale betekenis, naamlik die van "stuurkunde". Kom die term reeds by Plato in sy geskrewe Kleitophon voor as die kuns om mense te bestuur en in Politea as stuurkuns in die algemeen. Die Fransman André-Marie Ampère het in sy Essaisur la Philosophie des sciences (1834) die kubernetika (la cybérnetiuqe) gedefinieer as "die ondersoek na die metodes om te regeer".

Kubernetika word nou oor die algemeen beskou as die studie van elke sisteem wat daartoe in staat is om inligting op te neem, te bewaar en te gebruik vir stuur- en reguleringsdoeleindes. Die grondleggers van die kubernetika in die tegnologie het in hulle eerste geskrifte al daarop gewys dat die beginsels waarop hul insig en bevindings berus, nie uitsluitlik vir masjiene geld nie. Nie alleen is die masjien 'n stelsel of 'n geheel van samestellende en onderling afhanklike dele nie, maar ook die mens, die vereniging, die kerk, die massamedia. Kubernetiese beginsels geld dus nie net vir dooie materiale waarin 'n stuurmeganisme geplaas is nie, maar ook vir lewende materie en sosiale stelsels.

'n Dosent gee byvoorbeeld klas en merk (danksy die inligting verkry deur terugkoppeling) dat deur die gedrag van die toehoorders (praat, gaap, slaap) die " stelsel" uit ewewig raak, want die werking daarvan beantwoord nie meer aan die gestelde norme nie. Daar is nou verskillende meganismes tot sy beskikking; hy kan sy spreektoon verander, die inhoud van die lesing verander, meer voorbeelde gee, grappies vertel of oorskakel na ʼn meer aktiewe manier van onderrig, ensovoorts. In ooreenstemming met die wysiging van die aanslag gee die studente aandag en is die ewewig in die stelsel herstel. Die stelsel kan dus gekorrigeer word of homself korrigeer aan die hand van terugkoppeling, en die orde in plaas van wanorde kan gehandhaaf word.

So beskou, word die kubernetiese beginsel 'n lewenskenmerk waarby kommunikasie 'n sentrale rol speel. Die rol is drievoudig: die kommunikasie maak nie alleen die inset of uitset van energie en/of inligting in die sisteem moontlik nie, maar dit werk bowendien (deur terugkoppeling) in op die bron, sodat die inset verwerk, verander of stopgesit word. 'n Dergelike kubernetiese denkrigting het 'n invloed gehad op alle wetenskappe wat die mens in sy verhouding tot ander mense bestudeer het (waaronder die sosiale psigologie, sosiologie, pedagogie. politika, publisistiek en ander, maar hoewel daar in die laaste 10 jaar geargumenteer word oor kubernetiese modelle van byvoorbeeld die ekonomie en die sosiologie. was die resultate daarvan nie so skouspelagtig soos die van die tegnologie en die biologie nie.

Die ingewikkeldheid van die menslike kommunikasie en die geringe moontlikhede van eksperimentering met mense is ongetwyfeld die oorsaak daarvan. Hoewel die kubernetiese denkwyse dikwels tot die herformulering van bestaande teorieë aanleiding gee, lei dit selde tot die ontwikkeling van nuwes.

Kommunikasiewetenskappe

'n Groot deel van die wetenskaplike publikasies oor die verskynsel van kommunikasie waarin die kubernetiese denkwyse gevolg word, dateer uit die sestigerjare en is nie soseer die resultaat van die sosiaalwetenskaplike studie nie as die resultaat van die tegnologiese of natuurkundig-matematiese studies. By laasgenoemde word gedagtegange ontwikkel of modelle gebou wat op die kubernetika en die verwante vakke, soos die stelselteorie en die inligtingsteorie, steun.

Hierdie kubernetiese visie het veral 'n invloed op die studie van die massakommunikasie gehad. Veral die massamedia kan beskou word as stuurinstrumente van die openbare mening of kollektiewe gedrag. Daar kan dus met reg gevra word in watter mate die verbruiker hom deur die massamedia laat stuur (advertensies), welke rol terugkoppeling daarin speel, ensovoorts. Die massamedia word wel beskou as die meganisme wat die ewewig van die sosiale stelsel waarin dit werksaam is, in stand hou.

In die jare vyftig is die veronderstelling in die sosiale wetenskappe geformuleer dat die massamedia eerder die sosiale veranderinge rem as bevorder. Die oorsaak van hierdie verskynsel is daarin geleë dat die massamedia weinig of geen aandag aan afwykende idees en menings skenk nie, maar dit eerder veroordeel. In daardie sin sou die massamedia as geheel daartoe bydra dat die bestaande verhoudinge in ʼn sosiale stelsel in 'n relatiewe ewewig bly.

Kritiek

Om menslike kommunikasie so aan te wend dat dit uitsluitend die beginsels van bestuur dien, is vir die meeste beoefenaars van die sosiale wetenskappe onaanvaarbaar. Dit sou te eensydig ten opsigte van die waarneembare werklikheid staan en die stelselteorie kan geen diepgaande verklaring vir die tipies menslike aspekte van sosiale kommunikasie gee nie. Dit gaan hier om verskillende aspekte van 'n ingewikkelde menslike gedragspatroon wat nie so eenvoudig met behulp van kubernetika verklaar kan word soos by ʼn masjien nie.

Wanneer 'n mens (sender) inligting aan iemand anders oordra, is hy vry om te bepaal wat hy bedoel, maar diegene wat die inligting ontvang (ontvanger), is weer nie gebonde aan die bedoelings van die sender nie. Hy is vry om sy eie uitleg van die inligting weer te gee en op eie insig te handel. Die vryheid van keuse speel dus ʼn belangrike rol by menslike kommunikasie. Juis omdat die mens kan kies (altans binne sekere perke), kan hy nooit werklik gestuur word nie, want sy reaksie kan nie altyd voorspel word nie en daarom kan menslike kommunikasie nie herlei word tot ʼn eenvoudige inset-uitsetstelsel nie.

Kommunikasie kan wel met behulp van kubernetika opgehelder word en die kritiek daarteen berus op die veronderstelling dat kommunikasie in sosiaal-wetenskaplike sin gereduseer word tot die meganiesmenslike. Kubernetika kan dus nie werklik die plek van die sosiale wetenskappe inneem nie, hoewel 'n beslissing wel met behulp daarvan geneem kan word. Die maatskaplike inhoud van die beslissing kan egter alleen geformuleer word aan die hand van die doelstellings wat aan die maatskaplike stelsel toegeskryf is.

Dit bied die moontlikheid om met behulp van wiskundige metodes die probleme van die studie van 'n ingewikkelde sosiale stelsel te analiseer. Kritiese sosioloë meen egter dat dit nie die geval is nie en dat die kubernetika gebruik word om mense te manipuleer sodat die maatskaplike stelsel in ewewig bly, en die bestaande orde word stilswyend as die norm vir die stelsel beskou.

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409575 band