Planeta

Imaxe dos planetas do Sistema solar
1) Mercurio. 2) Venus. 3) Terra. 4) Marte. 5) Xúpiter. 6) Saturno. 7) Urano. 8) Neptuno

Conforme a Unión Astronómica Internacional (IAU) un planeta ( pronunciación , do grego planḗtai, 'errantes') é un corpo celeste que orbita ao redor do Sol, que ademais ten masa abonda como para que a súa gravidade supere as forzas do corpo ríxido e asuma unha forma en equilibrio hidrostático (practicamente esférica) e que ademais limpara a órbita de corpos veciños. Un planeta é un corpo celeste de grandes dimensións, sen luz propia, senón que a recibe dunha estrela, e que xira arredor dunha estrela cunha órbita elíptica. Da estrela recibe unha importante radiación electromagnética.

O termo planeta é antigo, con lazos coa historia, astroloxía, ciencia, mitoloxía, e relixión. Á parte da Terra mesma, que non era considerada como planeta, como non podería ser doutra forma na teoría xeocéntrica, coñecíanse desde moi antigo cinco planetas do Sistema Solar visibles ao ollo humano sen axuda dun telescopio. Son estes Mercurio, Venus, Marte, Xúpiter e Saturno, considerados por moitas culturas temperás divinos ou emisarios das deidades. O uso do telescopio permitiu a descuberta de Urano e Neptuno. A medida que avanzou o coñecemento científico, cambiou a percepción dos planetas, incorporando un considerable número de obxectos dispares. En 2006, a Unión Astronómica Internacional adoptou oficialmente a resolución na que se definían os planetas do Sistema Solar. Esta definición é controvertible pois exclúe a moitos obxectos de masa planetaria en base a onde ou que orbitan. Aínda que segundo a definición actual son "planetas" os oito corpos planetarios anteriormente mencionados descubertos antes de 1950, algúns corpos celestes coma Ceres, Pallas, Juno e Vesta (todos eles obxectos do cinto de asteroides), e Plutón (o primeiro obxecto descuberto máis aló de Neptuno), foron outrora considerados planetas pola comunidade científica. No ano 2003 houbo unha controversia sobre se Plutón era ou non un planeta. A alternativa postulada é que el forma parte do cinto de Kuiper. Plutón estivo considerado un planeta ata o 24 de agosto de 2006 cando a IAU o definiu como planeta anano. Hoxe considerase que o Sistema Solar se compón de oito planetas, moitos dos cales teñen satélites naturais, ademais de millares de asteroides e cometas.

O sistema xeocéntrico de Tolomeo consideraba que os planetas orbitaban ao redor da Terra en movementos de deferente e epiciclo. Aínda que a idea de que os planetas orbitaban ao redor do Sol foi suxerida moitas veces, non foi ata o século XVII que esta teoría foi corroborada polas observacións astronómicas cos primeiros telescopios, feitas por Galileo Galilei. Na mesma época, mediante a análise dos datos recollidos de observacións anteriores ao telescopio, Tycho Brahe e Johannes Kepler acharon que as órbitas dos planetas eran máis ben elípticas ca circulares. Conforme melloraban as ferramentas de observación celeste, os astrónomos viron que, ao igual ca Terra, os planetas rotaban ao redor dun eixe oblicuo con respecto ao seu polo orbital, e que algúns compartían características como casquetes de xeo e as estacións. Desde os albores da Era espacial, as observacións detalladas das sondas espaciais acharon que a Terra e outros planetas compartían características como o vulcanismo, a tectónica, os furacáns, e mesmo a hidroloxía.

Algúns miles de planetas que orbitan outras estrelas (planetas extrasolares ou exoplanetas) foron descubertos na Vía Láctea. A 1 de novembro de 2020, coñecíanse 4 370 planetas extrasolares en 3 230 sistemas planetarios (incluíndo 715 sistemas planetarios múltiples), variando en tamaño desde algo máis do tamaño da Lúa ata xigantes gasosos o dobre de grandes que Xúpiter. De entre eles, cen teñen o mesmo tamaño cá Terra e nove están á mesma distancia relativa da súa estrela coma a Terra do Sol, isto é, están na zona de habitabilidade. O 20 de decembro de 2011, o telescopio espacial Kepler informou do descubrimento dos primeiros planetas extrasolares do tamaño da Terra, Kepler-20e e Kepler-20f, orbitando o análogo solar Kepler-20. Un estudo de 2012, analizando datos de microlentes gravitacionais, estimou unha media de polo menos 1,6 planetas ligados a cada estrela da Vía Láctea. Crese que aproximadamente unha de cada cinco estrelas análogas ao Sol ten un planeta do tamaño da Terra na súa zona de habitabilidade.

Formación

Artigo principal: Hipótese nebular.

Recreación artística dun disco protoplanetario.

Non se sabe con certeza como se forman os planetas. A teoría predominante é que son formados durante o colapso dunha nebulosa nun delgado disco de gas e po. Unha protoestrela fórmase no núcleo, rodeada por un disco protoplanetario que rota. A través da acreción (un proceso de crecemento por agregación de corpos menores) as partículas de po do disco van acumulándose formando corpos cada vez máis grandes. As concentracións locais de masa son coñecidas como formas planetesimais, as cales aceleran o proceso de acreción ao engadirse novo material pola súa atracción gravitacional. Estas concentracións fanse máis densas ata que colapsan cara ao interior pola gravidade para formar protoplanetas. Despois de que un planeta acade un diámetro maior que a Lúa, comeza a acumular unha atmosfera, en gran medida polo aumento da captura de planetesimais por medio da fricción atmosférica.

Recreación da colisión de dous asteroides observada preto da estrela NGC 2547-ID8. Crese que a colisión de obxectos celestes pode chegar a formar planetas.

Cando a protoestrela medra o suficiente e se acende para formar unha estrela, o disco que aínda queda despréndese cara ao exterior por fotoevaporación, polo vento solar, polo efecto Poynting-Robertson ou por outras causas. A partir de entón aínda poden quedar moitos protoplanetas orbitando a estrela ou os uns aos outros, pero co tempo moitos coliden, ben formado un único planeta máis grande ou lanzando material cara a outros protoplanetas ou planetas maiores que o absorben. Eses obxectos fanse o suficientemente grandes como para capturar materia das proximidades da súa órbita e converterse en planetas. Mentres tanto, os protoplanetas que evitaron as colisións poden converterse en satélites naturais de planetas pola súa captura gravitacional, ou permaneces en cintos doutros obxectos para converterse en planetas ananos ou corpos pequenos.

Os enerxéticos impactos dos planetesimais máis pequenos (así como a radioactividade) quentan o planeta en crecemento, causando que se fundan parcialmente. O interior do planeta comeza a diferenciarse da masa, desenvolvendo un núcleo máis denso. Os planetas sólidos máis pequenos perden parte das súas atmosferas debido á súa acreción, pero os gases perdidos poden ser substituídos pola desgasificación do manto e polo impacto de cometas.

Co descubrimento e observación de sistemas planetarios ao redor de estrelas distintas á nosa, faise posible elaborar, revisar ou incluso substituír esta teoría. O nivel de metalicidade (un termo astronómico que describe a abundancia de elementos químicos cun número atómico superior a 2, o pertencente ao helio) crese actualmente determinante para que unha estrela teña planetas. Polo tanto, pénsase que unha estrela rica en metais posuirá un sistema planetario máis sólido que unha que unha pobre en metais.

Planetas do Sistema Solar

Artigo principal: Sistema Solar.

No Sistema Solar hai oito planetas que, de menor a maior distancia ao Sol, e co seu correspondente símbolo planetario, son:

1. Mercurio
2. Venus
3. Terra
4. Marte
5. Xúpiter
6. Saturno
7. Urano
8. Neptuno

Xúpiter é o máis grande cunha masa 318 veces a da Terra, mentres que Mercurio é o máis pequeno con 0,055 veces a masa da Terra. Ademais están recoñecidos cinco planetas ananos.

Os planetas do Sistema Solar divídense en categorías segundo a súa composición:

• Planetas terrestres ou interiores: son similares en estrutura á Terra, de superficie rochosa e sólida e densidade alta. Son Mercurio, Venus, Terra e Marte. Con 0,055 veces a masa da Terra, Mercurio é o planeta terrestre máis pequeno (e tamén o planeta máis pequeno), mentres que a Terra é o máis grande dos planetas terrestres.
• Planetas xigantes, xovianos ou exteriores: Teñen unha masa significativamente máis grande ca da Terra, diámetro grande e baixa densidade. Son Xúpiter, Saturno, Urano e Neptuno. Divídense en:
  • Xigantes gasosos: son Xúpiter e Saturno, os máis masivos do Sistema Solar, compostos fundamentalmente de hidróxeno e helio. Xúpiter é o máis grande con 318 veces a masa da Terra e Saturno é un terzo menos masivo, con 95 veces a masa da Terra.
  • Xigantes xeados: son Urano e Neptuno, compostos fundamentalmente de materiais cun baixo punto de ebulición como auga, metano e amoníaco, con atmosferas grosas de hidróxeno e helio. Teñen unha masa significativamente máis baixa cos xigantes gasosos (só 14 e 17 veces a masa da Terra).

Características dos planetas

	Nome	Diámetro ecuatorial (a)	Masa (a)	Eixe semimaior (UA)	Período orbital (anos)	Inclinación orbital (graos)	Excentricidade orbital	Período de rotation (días)	Satélites naturais confirmados	Oblicuidade da eclíptica (graos)	Aneis planetarios	Atmosfera
1.	Mercurio	0.383	0.06	0.39	0.24	3.38	0.206	58.65	0	0.10	non	mínima
2.	Venus	0.949	0.81	0.72	0.62	3.86	0.007	−243.02	0	177.30	non	CO2, N2
3.	Terra (a)	1.000	1.00	1.00	1.00	7.25	0.017	1.00	1	23.44	non	N2, O2, Ar
4.	Marte	0.532	0.11	1.52	1.88	5.65	0.093	1.03	2	25.19	non	CO2, N2, Ar
5.	Xúpiter	11.209	317.83	5.20	11.86	6.09	0.048	0.41	79	3.12	si	H2, He
6.	Saturno	9.449	95.16	9.54	29.45	5.51	0.054	0.44	82	26.73	si	H2, He
7.	Urano	4.007	14.54	19.19	84.02	6.48	0.047	−0.72	27	97.86	si	H2, He, CH4
8.	Neptuno	3.883	17.15	30.07	164.79	6.43	0.009	0.67	14	29.60	si	H2, He, CH4
Lenda da cor:       planetas terrestres       xigantes gasosos       xigantes xeados (ambos son planetas xigantes). (a) Achar o valores absolutos no artigo Terra

Planetas externos ao Sistema Solar

Representación artística do planeta OGLE-2005-BLG-390Lb, a 20 000 anos luz da Terra.

Artigo principal: Planeta extrasolar.

Planetas extrasolares

Dende 1988 o descubrimento de Gamma Cephei Ab, confirmou unha serie de descubrimentos que se fixeron de planetas en órbita arredor de estrelas distintas do Sol. Ata outubro de 2011 descubríranse 567 sistemas planetarios que conteñen un total de 692 corpos. A maioría deles teñen masas que son comparables ou maiores que Xúpiter. Entre as excepcións inclúense unha serie de planetas descubertos en órbita arredor dos restos queimados de estrelas chamados púlsares, como PSR B1257 +12, os planetas en órbita arredor das estrelas: Mu Arae, 55 Cancri e GJ 436, que son aproximadamente do tamaño de Neptuno, e un sistema planetario que contén polo menos dous planetas en órbita arredor de Gliese 876.

Non está claro se os grandes planetas recentemente descubertos se parecen aos xigantes gasosos do Sistema Solar ou se son dun tipo de gas distinto aínda non confirmado como o amoníaco ou o carbono. En particular, algúns destes planetas, coñecidos como "xúpiteres quentes", orbitan moi preto das súas estrelas nai, en órbitas case circulares, polo que reciben moita máis radiación estelar que os xigantes do Sistema Solar. Isto fai preguntarse se son o mesmo tipo de planetas. Existe tamén unha clase de "xúpiteres quentes" que orbitan tan preto da súa estrela que as súas atmosferas son arrincada lentamente, e se denominan planetas Chthonianos.

Para unha observación máis detallada de planetas extrasolares requirirase unha nova xeración de instrumentos, incluídos os telescopios espaciais. A nave espacial CoRoT está a buscar variacións de luminosidade estelar debida ao tránsito de planetas. Tamén se propuxeron varios proxectos como a creación dun conxunto de telescopios espaciais para a busca de planetas extrasolares con masas comparables á da Terra. Estes inclúen o proxecto da NASA Kepler Mission, Terrestrial Planet Finder, e programas da Misión Espacial de Interferometría, o Darwin da ESA, o CNES e a PEGASE. The New Worlds Misión é un dispositivo oculto que pode traballar en conxunto co telescopio espacial James Webb. Porén, o financiamento dalgúns destes proxectos continúa a ser incerta. A frecuencia de ocorrencia destes planetas terrestres é unha das variables na ecuación de Drake, que estima o número de planetas con seres intelixentes.

Planetas interestelares

Varias simulacións por ordenador de evolución estelar e formación dos sistemas planetarios suxeriron que algúns obxectos de masa planetaria puideron ser expulsados ao espazo interestelar. Algúns científicos argumentaron que eses obxectos atopados vagando no espazo deben ser clasificados como "planetas". Non obstante, outros investigadores suxeriron que poderían ser estrelas de masa pequena. A definición da UAI sobre planetas extrasolares non toma posición sobre a cuestión.

En 2005, os astrónomos anunciaron o descubrimento de Cha 110913-773444, a anana marrón máis pequena atopada ata esa data, con só sete veces a masa de Xúpiter. Xa que non se atopa en órbita arredor dunha estrela de detonación, á unha sub-anana marrón, de acordo coa definición da UAI. Porén, algúns astrónomos cren que debería ser denominada como planeta. Durante un breve tempo en 2006, os astrónomos creron que atoparan un sistema binario de obxectos, Oph 162225-240515, que os descubridores describiron como "planemos" ou "obxectos de masa planetaria", pero as últimas análises dos obxectos determinaron que as súas masas son maiores que 13 veces a de Xúpiter, que é o límite de masa que debe de ter un planeta para que no seu núcleo non se produzan combustións termonucleares, é dicir, para que non sexa unha estrela.

Historia da observación dos planetas

Dende a prehistoria e ata o comezo da astronomía con telescopios, os planetas coñecidos eran Mercurio, Venus, Marte, Xúpiter e Saturno xa que son visibles a simple vista.

As orixes da observación dos planetas dos que hai rexistro remóntanse á civilización sumeria (3800-2000 a.C.) cuxa cultura, e especialmente a súa relixión, repercutiu na mitoloxía doutros pobos antigos da rexión de Mesopotamia. Alí, os planetas identificábanse con deidades da súa relixión das que tomaban os seus nomes. Ademais, nesa época forxáronse tamén os símbolos que se empregan ata hoxe. Ordenados dende o Sol cara ao exterior son:

Símbolo	Nome	Descrición
	Nabu	Deus tutelar da escritura, fillo de Marduk
	Ishtar	Produto dun sincretismo que ten a súa orixe en Inanna. Deusa do amor e a beleza, da vida, da fertilidade, asociada á sexualidade.
	Nergal	Deus do inframundo e señor dos mortos
	Marduk	Deus soberano dos homes e os países.
	Ninurta	Ten unha dobre cara: por un lado é un granxeiro e deus benéfico que cura doenzas e escorrenta os demos e polo outro é o enfadado e celoso deus do aire.

Para nomear os planetas, a cultura grega antiga, tomou os nomes dos deuses babilonios traducidos ás súas divindades correspondentes. Eles son:

Símbolo	Nome	Descrición
	Hermes	Deus olímpico mensaxeiro, das fronteiras e dos viaxeiros, do enxeño e do comercio, da astucia, dos ladróns e dos mentireiros. Fillo de Zeus.
	Afrodita	Deusa da beleza e do amor erótico.
	Ares	Deus olímpico da guerra, personificación da brutalidade e da violencia, así como do tumulto, da confusión e dos horrores das batallas
	Zeus	O «pai dos deuses e dos homes»,​ supervisaba o universo.​ Era o deus do ceo e do trono.
	Crono	O principal da primeira xeración de Titáns. Gobernou ata que foi derrocado polo seu propio fillo (Zeus). Porén, continuou a presidir as festas como patrón da colleita. Foi refundido co nome de Chronos, personificación do tempo.

A cultura romana antiga, renomeou os deuses gregos e con eles os planetas. Estes son os nomes que continúan a usarse:

Símbolo	Nome	Equivalente grego
	Mercurio	Hermes
	Venus	Afrodita
	Marte	Ares
	Xúpiter	Zeus
	Saturno	Crono

Descubrimento de planetas con telescopio

Urano é visible a simple vista no momento da oposición, en ceos escuros, sen contaminación lumínica, mais, en parte pola lentitude dos seus movementos, non foi identificado como planeta na antigüidade. No século XVII foi catalogado como estrela. En 1781 o británico William Herschel observou un obxecto que máis tarde se confirmou como un planeta alén da órbita de Saturno. Ao momento de nomealo intentouse render homenaxe ao rei do Reino Unido, mais finalmente denominouse Urano, que na mitoloxía grega é un titán primordial personificador do ceo e pai de Crono que, coma este, foi derrocado polo seu fillo. Desta maneira continuouse a tradición de empregar a mitoloxía antiga para nomear os planetas, aínda que en lugar do nome romano (Caelus) como no resto dos planetas usouse a forma grega. Esta tradición fora iniciada coa astronomía telescópica a principios do século XVII coa denominación dos satélites galileanos de Xúpiter por Simon Marius.

En 1801 o italiano Giuseppe Piazzi descubriu un obxecto de pequeno tamaño entre Marte e Xúpiter que foi denominado Ceres pola deusa romana da agricultura, as colleitas e a fecundidade, situándose na tradición de empregar nomes de deidades romanas. De xeito similar a Urano, orixinariamente intentouse engadir un "apelido" en honra a un monarca do país do descubrimento, algo que foi rexeitado. En Grecia chámase Deméter, a equivalente grega de Ceres. Este obxecto foi considerado planeta ata mediados do século XIX, cando se descubriu que estaba nun cinto con outros asteroides.

En 1846 Johann Gottfried Galle e Urbain Le Verrier descubriron un planeta máis aló de Urano que, despois dalgúns ensaios foi chamado Neptuno, deus romano, fillo de Saturno e irmán de Xúpiter, que goberna todas as augas e mares. Finalmente, en 1930 o estadounidense Clyde Tombaugh descubriu un corpo alén de Neptuno e para nomealo adoptouse Plutón, polo deus romano do inframundo. De xeito similar a Ceres, Plutón foi considerado planeta ata que se descubriu que pertencía a un cinto de obxectos menores, o cinto de Kuiper.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Nove planetas