Ceará
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ceará esas Braziliana stato jacanta an la Nord-estala regiono di la lando. Lu havas kom vicini Rio Grande do Norte e Paraíba este, Pernambuco sude, e Piauí weste. Norde jacas l'Oceano Atlantiko.
Bazala fakti pri Ceará.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
La teritorio di Ceará origene habitesis da diversa indijena grupi, exemple le Tabajara, Potyguara, Anacés, Kariri, Inhamum, Jucá, Kanindé, Tremembé, Paikaú ed altri, qui mantenis kambii di vari kun Europani, note Franci, ante l'arivo di Portugalani a la regiono, en 1534. Portugalani probis krear vilajeto proxim l'estuario dil fluvio Ceará en 1603, ma pro ke ne preparesis por longa periodo di sikeso, li abandonis ol. Franci duris operacar en la regiono, de lua bazi en Maranhão ed en Ibiapaba, ube li establisis kolonieto en 1590.
En 1612 Martim Soares Moreno komandis sucesoza expediciono por ekpulsar Franci de la regiono. La sama yaro, ilu konstruktis la fuorto São Sebastião. Nederlandani invadis la regiono du foyi: en 1637 ed en 1649. En 1637 li kaptis la fuorto, qua atakesis e destruktesis en 1644 dal indijeni. Li mortigis Nederlandana guberniestro Gedeon Morris e multa soldati. Nula Europano vivis en la regiono de 1644 til 1649, kande Nederlandano Matias Beck konstruktis la fuorto Schoonenborch an l'estuario dil fluvio Pajeú. En 1654, kande Nederlandani abandonis lia posedaji en Brazilia, anke la fuorto Schoonenborch abandonesis.
Ceará esis parto de la kapitanio di Pernambuco de 1680 til 1799, kande la kapitanio di Ceará kreesis. Dum la nedependo-proceso di Brazilia, en 1822, eventis feroca lukti en Ceará, qua divenis provinco dil imperio Braziliana la sam yaro. En 1824 ol partoprenis en la movado Kunfederuro dil Equador, pri la nedependo di la regiono e kontre la centrala guvernerio dil imperio.
Ceará esis un ek l'unesma provinci di Brazilia qui abolisis la sklaveso ante 1888. Dum la regno di Pedro la 2ma di Brazilia diversa substrukturala verki konstruktesis en la regiono, exemple l'unesma fervoyo en 1877-1878 e l'unesma aquobarilo por konservar aquo dum sika sezono e posibligar irigaco.
Kande la republiko proklamesis en Brazilia la yaro 1889, Ceará divenis stato. Dum l'Unesma republiko (1889 til 1930), malgre ke la stato subisis forta sikesi, Fortaleza duris kreskar e developar ekonomiale e politikale, kontree l'altra regioni del stato. La stato recevis exterlanda enmigranti, nome Portugalani e Siriani-Libanani. Dum ta epoko kreskis l'agado di kriminozi konocita kom cangaceiros (pronuncez "kangaseiros"), qui atakis e spoliis mikra urbi e rurala proprieti. De 1896 til 1912 la politiko dil stato kontrolesis dal familio Nogueira Accioly, qua establisis povoza oligarkio, qua nur finis kande li decidis suportar Domingos Carneiro por guvernar la stato, kontre la kandidato Franco Rabelo, suportita dal prezidanto di la republiko Hermes da Fonseca. La habitantaro di Fortaleza revoltis pos ke eventis violentoza represo kontre pueri qui demonstris kontre Domingos Carneiro. Pro la revolto, Accioly renuncis e Franco Rebelo asumis la povo.
En 1915 eventis forta sikeso en la stato, e multa personi ekmigris vers Amazoniana regiono. La graveso di la sikeso inspiris la skriptistino Rachel de Queiroz en elua libro O Quinze. En 1932 itere eventis forta sikeso, tamen la guverno ne pluse povis sendar personi ad Amazonia. Do, la guverno kreis koncentreyi por impedar la migro di personi sen employo qui fugis de la sikeso a la granda urbi. La personi recevis nutrivi e povis laborar en la koncentreyi, ma ne povis ekirar li. On kalkulas ke 73.000 personi restriktesis en ta koncentreyi, e multi mortis pro la mala saneso-standi.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
La reliefo di Ceará esas plana, cirkondata da plataji (chapadas) e montareti (serras), exemple Serra de Ibiapaba an la frontiero kun Piauí, kun altitudi inter 700 metri e 900 metri, la Chapada do Araripe sude, e la Chapada do Apodi este.
Fluvio Jaguaribe esas la maxim longa del stato (633 km). Lua baseno okupas cirkume 50% del areo dil stato. Altra importanta fluvio esas Acaraú, longa de 315 km. La maxim multa fluvii e riveri dil stato esas kurta, e multi desaparas komplete dum la sika sezono.
La klimato dil stato esas precipue miarida, kun admaxime 4 monati di pluvoza sezono, ed alta temperaturi dum preske tota yaro. En Quixadá la mezavalora pluvo-quanto yarala esas 706 mm, e lua pluvoza sezono iras de la duimo di januaro til la duimo di mayo. La sika sezono povas durar plu kam 1 yaro, e to afektas multe l'ekonomio e la habitantaro di la regioni afektata. La temperaturo varias de 22°C til 36°C. En la litoro, la klimato esas humida. La mezavalora yarala pluvo-quanto en Fortaleza esas 1668 mm.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]
En 2008, la totala produkturo dil stato esis R$ 60,1 miliardi, di qui 47,1% koncentresis en la chef-urbo dil stato. En 2004, la sektoro di servadi (nome komerco e turismo) reprezentis 56,7% de la totala produkturo, kontre ke l'industrio reprezentis 37,9% e l'agrokultivo reprezentis la cetera 5,4%. La precipua exportaco-produkturi en 2002 esis pedovesti (20,3%), krustacei (17,6%), texuro di kotono (16,9%), anakardo (14,7%), ledro (13,1%), frukti, suki e mielo (5,4%). L'amuzo-parko Beach Park, distanta 27 km este de Fortaleza, esas la maxim granda aquala amuzeyo di Latin-Amerika, e recevis plu kam 1,7 milion viziteri omnayare, ante la pandemio di COVID-19.
Depos la yaro 2004, l'ekonomio dil stato kreskis modereme, inter 3,5% e 5% omna yari. Mem dum la krizo di 2009 l'ekonomio dil stato kreskis 3,1%, nome pro la kresko dil sektoro di servadi, kontre ke Braziliana ekonomio diminutis 0,2% ye la sam yaro.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Ceará esas la 3ma maxim populoza stato de Nord-estala regiono di Brazilia, dop Bahia e Pernambuco. Segun la demografiala kontado di 2022, la stato havis 8 791 688 habitanti[1]. La maxim multa (63,39%) esas mestici (pardos). Blanki esis 33,05%, e 3,03% esas negri. Existas 15 indijena etnii en la stato, kun entote 22 500 individui. La precipua etnii indijena esas Tapeba, Potyguara, Kanindé, Anacé e Kariri.
En 1940, 22,7% ek la habitantaro dil stato rezidis en urbi; en 2006 on kalkulis ke 76,4% de la habitantaro esis urbala.
Segun statistiki de IBGE por la yaro 2019, la procento di iliterateso dil stato, to esas, individui evanta 15 yari o pluse qui ne savas lektar o skribar, esis 12,6%. Anke segun la sama statistiko por 2019, l'adulti qui rezidas en la stato evanta 25 yari o pluse studiis mezavalore 7,9 yari dum lia vivi. Segun statistiki de 2015, esis 1 272 352 studianti matrikulizita en primara skolo, e 373 274 matrikulizita en licei.[2]
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas katolikismo: 86,7% de la habitantaro. Protestanti esas 9,01%, sen religio esas 2,82%, e 1,84% praktikas altra religii.
| La 10 maxim granda urbi di Ceará (2017) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Fortaleza  Caucaia | |||
| 1ma | Fortaleza | 2 643 247 | |
| 2ma | Caucaia | 363 928 | |
| 3ma | Juazeiro do Norte | 271 926 | |
| 4ma | Maracanaú | 226 128 | |
| 5ma | Sobral | 206 644 | |
| 6ma | Crato | 131 372 | |
| 7ma | Itapipoca | 128 135 | |
| 8ma | Maranguape | 127 098 | |
| 9ma | Iguatu | 103 255 | |
| 10ma | Quixadá | 87 116 | |
| Fonto: [3] | |||
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 Censo 2022: Brasil tem 203 milhões de habitantes, 4,7 milhões a menos que estimativa do IBGE - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 28ma di junio 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Ensino - matrículas, docentes e rede escolar 2015 - Autoro: IBGE. Dato di publikigo: 2015. Idiomo: Portugalana.
- ↑ «Estimativas da população residente no Brasil e Unidades da federação com data de referência em 1º de julho de 2017» - Publikigita da IBGE. URL vidita ye 16ma di marto 2019.
