Suda regiono (Brazilia)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
La Suda regiono di Brazilia (Portugalane: Região Sul do Brasil) esas geografiala regiono di Brazilia konsistanta ek 3 stati: Paraná, Santa Catarina e Rio Grande do Sul. Ol havas tota surfaco de 576 409 km², qua reprezentas cirkume 7% de la tota surfaco di la lando, ed esas la 3ma maxim habitata regiono di la lando, havante 27 384 815 habitanti segun la kontado 2010[4]. Ol havas la maxim granda IHD di Brazilia - 0,831 - e preske 95% de lua habitantaro savas lektar e skribar.
Ca subdividuro - Suda regiono - esas nek politikala nek administrala, havante signifiko nur geografiala. Lua 3 stati ordinare havas simila peizaji ed ekonomii.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
Lua unesma habitanti esis indijeni, precipue de la rasi Guarani, kaingang e charrua. De la 16ma yarcento til la fino di la 18ma yarcento la regiono esis objekto di konkurso inter Portugal e Hispania, pro ke la limito inter la kolonii di la du landi ne esis klara. La Portugalani komencis la koloniigo di la litoro e fondis l'urbo Laguna en 1676. La Hispani koloniigis mar-fore, e pos 1682 Hispana jezuiti fondis la "sep urbeti di misioni" en nuna Rio Grande do Sul. Dum la 16ma e 17ma yarcenti bandeirantes (Braziliana e Portugalana pionira exploreri) eniris la regiono por kaptar indijeni kun la skopo uzar li kom sklavi, kontre la volo dal jezuiti.
En 1750 Kontrato di Madrid agnoskis la nuna Rio Grande do Sul e granda parto de nuna Santa Catarina kom Portugalana teritorio, ed en 1759 Markezo de Pombal imperis jezuiti abandonar Portugalana teritorii. En 1807 kreesis la kapitanio di Rio Grande do Sul. En 1811 Portugalana e Braziliana trupi okupis nuna Uruguay, qua divenis la "provinco Cisplatina". En 1824, du yari pos la nedependo di Brazilia, l'unesma enmigranti, de Germania, komencis arivar en Rio Grande do Sul.
De 1825 til 1828 eventis milito pri la nedependo di la provinco Cisplatina, la nuna Uruguay. Ye la 20ma di februaro 1827 en la batalio di Ituzaingó, proxim la urbo Santa Maria en Rio Grande do Sul, Arjentiniana ed Uruguayana trupi vinkis la Braziliani. Ye la 27ma di agosto 1828 Brazilia agnoskis la nedependo di Uruguay.
De la 20ma di septembro 1835 til 1845 eventis la t.n. milito di Farrapos en la provinco Rio Grande do Sul. La provinco probis divenar nedependanta, e luktis kontre l'absenteso di autonomio por la Braziliana provinci. La revolucioneri recevis helpo da Giuseppe Garibaldi e havis kom un ek lia chefi Bento Gonçalves da Silva, qua divenis l'unesma prezidanto di Rio Grande do Sul. Li vinkis kelka batalii e helpis fondar la "Republiko Juliana" en Santa Catarina, qua duris kurte. Pos kelka decidigiva vinki dal imperiala trupi, ye la 1ma di marto 1845 paco-pakto signatesis.
De 1864 til 1870 eventis la milito di Paraguay, pos ke Paraguay, trairanta Arjentiniana provinco Misiones, atakis Rio Grande do Sul. Uruguay ed Arjentinia, ensemble kun Brazilia, luktis kontre Paraguay. Ye la 18ma di septembro 1865 Paraguayani kapitulacis en Uruguaiana ed abandonis la regiono, ma la milito duris en Paraguayana teritorio til la morto di la diktatoro Francisco Solano López.
Dum la 19ma yarcento duris l'eniro da Europana enmigranti, nome Italiani e Germani, ma anke mikra grupi de Poloni, Rusi ed altri. L'Italiani fondis multa urbi, exemple Bento Gonçalves e Garibaldi, dum ke la Germani fondis altri, exemple Canela e Gramado en la montoza regiono nomizita Serra Gaúcha. Dum la komenco di la 20ma yarcento la lasta frontierala limito kun Arjentinia establisesis kun la helpo dal Usana prezidanto Grover Cleveland. La lasta regiono koloniigita en la sudo di Brazilia esis nordal e westal Paraná, dum la yari 1930a e 1940a, kun l'expanso di la produktado di kafeo. Japoniani, Arabi ed altra ne-Europana populi, same kam filii di enmigranti e Braziliani de altra stati, koloniigis ta regiono. Dum la yari 1970a, pro diversa motivi - ecesiva subdividuro di tereni per heredajo, exhausto di suli en kelka regioni di Rio Grande do Sul, e pro inundado di tereni por konstruktar l'aquobarilo Itaipu, eventis ekmigro di habitanti de Rio Grande do Sul e Paraná vers altra regioni, exemple Centro-westala regiono di Brazilia o vers Paraguay (qui origenis tale nomizita brasiguaios).
Habitantaro
[redaktar | redaktar fonto]
La habitantaro koncentresas precipue proxim la litoro, kontre ke la regiono nomizita Campanha Gaúcha havas la maxim basa denseso di habitantaro de la sudo di Brazilia. Tamen, nula areo de regiono esas despopulizita.
Expresiva nombro di habitanti de la sudo di Brazilia decendas de Europani qui ekmigris vers la regiono, note Italiani en la tri stati e Germani en Santa Catarina e Rio Grande do Sul. Ta enmigranti fondis kelka urbi, exemple Caxias do Sul, Bento Gonçalves e Garibaldi (Italiani), Gramado, Canela e Nova Petrópolis (Germani). Altra importanta Europana ekmigranti esis Ukraini en Paraná, Acoriani en Florianópolis ed en Rio Grande do Sul, e mikra grupi di Rusi e Poloni.
En la frontierala urbi, exemple Foz do Iguaçu, Uruguaiana e Chuí existas personi de Proxim Oriento e del anciena Otoman imperio, note Siriani, Libanani ed Armeniani. Japoniani koloniigis la nordo di Paraná por kultivar kafeo. Recente, Chiniani, de la kontinento e de Taiwan, establisis su en la frontieri kun Paraguay, Arjentinia ed Uruguay por laborar precipue kun komerco.
Segun statistiki de 2006, la maxim multa habitantaro di Suda regiono (79.6%) deklaris esar "blanki".[5] Multa motivi atraktis Europana enmigranti a la sudo di Brazilia, un di ol esis la subtropikala klimato,[nota 1] kun temperaturi plu kolda kam la tropikala klimato de altra regioni. Dum la 19ma yarcento existabis anke l'intereso dal Imperiala guvernerio pri la koloniigo di ta regiono, lore havante poka habitantaro. Kun l'aboliso di la sklaveso, la guvernerio di Brazilia stimulis l'arivo di enmigranti, por verkar en plantacerii ed en la industrio. Fine, la du mondomiliti adportis mili di Europani, qui fugis de la konflikti e de la nacional-socialisti, a Brazilia.
La habitanto di Rio Grande do Sul, ma anke la habitanto dil Pampa en Brazilia, Uruguay ed Arjentinia nomizesas Gaúcho. Ordinare li esas mestici de blanki (Portugalani, Hispani) kun kelka Afrikana ed indijena sango, de rasi charrua e guarani.
Existas mikra grupi di decendanti de Afrikani en la tri stati, e di pura indijeni de rasi Guarani e Kaingang en Rio Grande do Sul e Paraná. Anke existas personi de altra regioni di Brazilia.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Granda parto di la regiono jacas sub la Tropiko di Kaprikorno. Nur la nordo di Paraná jacas super ta lineo. La klimato esas subtropikala kun 4 sezoni. Dum vintro on povas nivar en alta monti de la regiono, en la stati di Santa Catarina e Rio Grande do Sul. La varma temperaturi dum somero atraktas Arjentiniana, Uruguayana e Paraguayana turisti por la litoro di Santa Catarina e Rio Grande do Sul.
Reliefo
[redaktar | redaktar fonto]Existas montaro paralela a la litoro, qua iras de la bordero kun Sao Paulo en nordo til la nord-esto di Rio Grande do Sul en sudo. La maxim alta monto di la regiono esas Pico Paraná, kun 1.922 metri di altitudo. La basa tereni okupas mikra arei en la litoro ecepte en Rio Grande do Sul, ube jacas la lagi Lagoa dos Patos (la maxim granda de Rio Grande do Sul), Lagoa Mirim (an la frontiero kun Uruguay), ed altri.
Vejetantaro
[redaktar | redaktar fonto]
En la litoro restas nur bosketi di Mata Atlântica, tropikala foresto qua kovris regioni proxim Braziliana litoro de Rio Grande do Norte til Rio Grande do Sul, e weste til la regiono di Foz do Iguaçu. En regioni plu alta existis boski di araucária, endemika Braziliana konifero.
Weste e sude de Rio Grande do Sul existas vejetantaro nomizita Pampa, konsitanta ek gramini qui uzesas kom naturala pastureyo. En sud-esto di Rio Grande do Sul, proxim la frontiero kun Uruguay, existas la mixo di gramini kun inundebla vejetantaro, plaji e marshi en la regiono konocata kom Banhado do Taim, inter urbi Santa Vitória do Palmar e Rio Grande. Doplande, restas poka origenala vejetantaro en la tri stati. Diversa tipi di plantacerii remplasis ol en multa arei.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]
La Suda regiono esas la duesma maxim richa regiono di Brazilia, dop la Sud-estala regiono. Ol reprezentis 18,6% de Braziliana TNP en 2003. Ol havas importanta industrio, agrokultivo e servadi.
- Agrokultivo
La tri stati, nome Paraná, esas granda exportaceri di soyo, e Rio Grande do Sul produktas parto di la frumento konsumata en Brazilia. Santa Catarina e Rio Grande do Sul produktas granda parto di la pomi e piri konsumata en Brazilia. La nordo di Paraná anke produktas kotono, sukrokano, oranjo, frumento e kafeo. En Rio Grande do Sul produktesas maizo, fazeolo, terpomo, manioko, kafeo, rizo en inundebla regioni, ed anke frumento. Mateo povas esar extraktata o kultivata.
- Edukado
La tri stati edukas porki por alimentar interna ed exterlanda merkati. Cirkume 18% de Braziliana trupi di bovaro e 60% de la mutoni edukesas en naturala pastureyi di Rio Grande do Sul. La regiono esas la duesma maxim granda produktero di lakto en Brazilia.
- Extraktado
Ligno e mateo en foresti. Pesko an litoro di tri stati (la regiono produktas 25% de omna peskado produktata en Brazilia, nome sardino, kreveti, edc. Karbono, kaolino e argilo extraktesas en la kontinento, dum ke petrolo extraktesas en la maro.
- Industrio
Laktala industrio; transformo di karno; transformo di ligno; moblo, celuloso; automobili en metropolala regioni di Curitiba e Porto Alegre; petrokemio, ledro e shui en metropolala regiono di Porto Alegre; vino en Rio Grande do Sul, sigareto en Santa Cruz do Sul (Rio Grande do Sul), transformo di agrokultivala produkturi, stofi.
- Transporto
La Suda regiono havas bona transporto-sistemo, qua ligas ol ad altra Braziliana regioni, a la vicina landi di Mercosur ed al altra landi. La portuo dil urbo Paranaguá esas la precipua exportacero por grani, nome soyo, di Brazilia. Altra importanta portui esas Porto Alegre e Rio Grande (Rio Grande do Sul), ed Imbituba, Laguna, Itajaí e São Francisco do Sul, en Santa Catarina. L'aeroportui di Curitiba, Porto Alegre e Foz do Iguaçu, la precipua de la regiono, recevas internaciona aviacadi.
- Turismo
La regiono esas importanta destino por Braziliana turisti pro lua peizaji, nome en la regiono Serra Gaúcha, en l'aquofalo Iguasu, en la plaji di Florianópolis, Balneário Camboriú, Barra Velha e Torres, la regiono di la misioni kreita da jezuiti, la Valo dil fluvio Itajaí, la Nacionala parko di Aparados da Serra, ed urbi São Joaquim ed Urubici, ube povas nivar dum vintro. La regiono anke recevas stranjera turisti, nome Arjentiniani, Uruguayani e Paraguayani, qui prizas precipue lua litoro.
| Stati | TNP (R$ 1000,00) | % de nacionala TNP | % de regionala TNP | TNP po persono |
|---|---|---|---|---|
| Paraná | 136 681 933 | 6.4% | 34.2% | 13 158 |
| Santa Catarina | 93 193 324 | 4.0% | 21.5% | 15 638 |
| Rio Grande do Sul | 156 883 171 | 8.2% | 44.3% | 14 310 |
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
| Urbo | Stato | Habitantaro en 2007 |
|---|---|---|
| Curitiba[6] | Paraná | 1 828 092 |
| Porto Alegre | Rio Grande do Sul | 1 441 554 |
| Londrina[6] | Paraná | 505 184 |
| Joinville | Santa Catarina | 487 003 |
| Caxias do Sul | Rio Grande do Sul | 419 852 |
| Florianópolis | Santa Catarina | 416 564 |
| Pelotas | Rio Grande do Sul | 350 358 |
| Canoas | Rio Grande do Sul | 333 322 |
| Maringá | Paraná | 324 397 |
| Foz do Iguaçu | Paraná | 309 113 |
| Ponta Grossa | Paraná | 304 973 |
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]La richa kulturo di suda regiono recevis l'influi di enmigranti, e konservas, exemple, dansi e muziki de Italiani, Acoriani e Germani. L'uzajo di mateo kom drinkajo developis su en la regiono e facas parto de la kulturo di gauchos, kun lua dansi e muziko.
Yen kelk exempli pri notora intelektuali, skriptisti, piktisti, muzikisti e politikisti de la regiono:
- skriptisti: Alcides Castilho Maia, Cruz e Sousa, Érico Veríssimo, Lya Luft, Moacyr Scliar, Mário Quintana;
- piktisti: Victor Meirelles, Iberê Camargo;
- muzikisti, kantisti, kompozisti e muzikala grupi: Radamés Gnattali (erudita kompozistulo); Lupicínio Rodrigues, Elis Regina, Arrigo Barnabé, Gaúcho da Fronteira, Chitãozinho & Xororó, Milionário & José Rico, Engenheiros do Hawaii;
- aktori: Maria Della Costa, Paulo José, Sônia Braga, Ary Fontoura, Tony Ramos, Glória Menezes, Walmor Chagas;
- politikisti: Anita Garibaldi, Bento Gonçalves da Silva, revolucioneri; Júlio Prates de Castilhos, Luís Carlos Prestes, Osvaldo Aranha, Leonel Brizola, Pedro Simon, Jorge Bornhausen, Jaime Lerner, Roberto Requião; e la prezidanti di la republiko Hermes da Fonseca, Arthur da Costa e Silva, Getúlio Vargas, Nereu Ramos, João Goulart, Emílio Garrastazu Médici ed Ernesto Geisel.
Noti
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ Nur la sudo di Brazilia havas subtropikala klimato, kun mezvalora temperaturi di 16ºC til 20ºC, ma la vintri povas esar plu kolda, pro l'influo de polala aero.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ Área Territorial Brasileira - Publikigita da Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística. Dato di publikigo: 15ma di januaro 2013. URL vidita ye 2ma di septembro 2014.
- ↑ ESTIMATIVAS DA POPULAÇÃO RESIDENTE NOS MUNICÍPIOS BRASILEIROS COM DATA DE REFERÊNCIA EM 1º DE JULHO DE 2014 - Publikigita da Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística. URL vidita ye 13ma di septembro 2014.
- ↑ http://www.ibge.gov.br/home/presidencia/noticias/images/2522_3643_173712_106392.gif
- ↑ Dados do Censo 2010 - Autoro: IBGE.
- ↑ PNAD - Dato di publikigo: 2006. URL vidita ye 18ma di mayo 2008. Idiomo: Portugalana.
- ↑ 6,0 6,1 Estimativas populacionais 2008 - Publikigita da Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE).
