Afrika

Dúnya kartasında Afrika

'Afriká úlkenligi boyınsha ekinshi materik bolıp ol dúnya júzi jeriniń besten bir bóliminen azmaz kóbirek jerdi iyeleydi hám ol ulken kólemde suw menen qorshalģan. Ol 61 mámleketten ibarat hám ol jerde dúnya júzi xalq ınıń 14% i jasaydı. Ol adamzat jasaģan eń birinshi materik esaplanadı.

Ol basqa kontinentler menen tómendegi shegaralarģa iye:

• Arqasında Jer orta teńizi arqalı Evropa menen
• Shıǵısında Suez kanalı hám Qızıl teńiz arqalı Azia menen
• Shıǵısında Hind okeanı arqalı Avstraliya menen
• Batısında Atlantika okeanı arqalı Amerika kontinenti menen shegaralasqan.

Geografiya

Afrikada jasawshı adamlardıń kópshiligi jarlı hám olar awıllıq jerlerde jasaydı.

Arqa yamasa Saxara Afrikası

Bul súwret Fevral hám Avgustta (jazdan aldın hám keyin) ósimlikler qay jerde eń kóp ekenligin kórsetedi

Arqa Afrikanıń kópshilik bólimin Saxara shólistanlıģı iyelegeni ushın ol jerler qurģaq hám jıllı hám jawınlı máwsim bolmaydı. Saxara Afrikasında dárya yamasa basqa suw ózekleri júda az. Bunıń jıllı hám qurģaq bolıwınıń sebebi, materik júdá keń yaģnıy jawın hám samal alıp keliwshi okeannan alısta jaylasqan. Bulaq sıyaqlı jer astı suw ózekleri shólde júdá áhmiyetli. Bular ádette oazislerdi payda etedi. Oazis bul shól ortasındaģı jasıl (ósimlikli) jer.

Saxara shólistanlıģınıń arqasında jaylasqan mámleketlerde shólistanlıqtıń qurģaq samalınıń tásiri kúshli.

Afrikanıń jıllı bolıwınıń sebebi ol eki tropik arasında jaylasıwında:

• Cancer tropikası
• Capricorn tropikası

Tropikler júdá jıllı jerler esaplanıp, onıń orayında ekvator jaylasqan (oń tárepte qızıl sızıq penen kórsetilgen). Bul sızıqlar haqıyqatında joq, olar tek adamlar tárepinen quyashtıń nurları qay jerde eń kúshli ekenligin kórsetiw ushın qollanıladı.

Bul ósimliklerge bay oazis Liviyada jaylasqan.

Alıs arqadaģı ellerdiń hawa-rayı salqınraq hám Jer orta teńizi boyındaģı Evropa mámleketlerindegi hawa-rayına jaqın.

Qubla yamasa Kishi Saxara Afrikası

Bul bólim Afrika kontinentiniń qublası haqqında, al Qubla Afrika mámleketi haqqında emes.

Qubla Afrikada Arqaģa qaraģanda jawın kóbirek. Qubla jaģa boylap tawlı jerler hám az. Bul samaldıń bultlardı ákeliwin ańsatlastıradı hám nátiyjede jawın-shashın kóp boladı. Qubla Afrika Arqa Afrikaday keń emes. Qubla Afrikada bir neshe tropikalıq ıģal toģaylar bar.

Jasıl jer ıģal toģaylardı kórsetedi.

Haywanatları

Africa has a lot of wildlife. There are many types of animals there. Some are cheetahs, elephants, lions, snakes, giraffes, and a lot more. Over 2,000 types of fish live in African lakes and rivers.

Afrika haywanlarģa bay. Ol jerde haywanlardıń túrleri kóp. Máselen gepard, pil, arıslan, jılan, jiraf hám kóplegen basqa haywanlar. Afrika kól hám dáryalarında balıqtıń 2,000 nan aslam túri jasaydı.

Basqa web-saytlar

• Afrika jańalıqları (Herald Tribune) (inglis tilinde)