Marco Bellocchio

Marco Bellocchio
Data i miejsce urodzenia	9 listopada 1939 ; Bobbio
Zawód	reżyser, scenarzysta, producent filmowy
Lata aktywności	od 1961
	Multimedia w Wikimedia Commons

Marco Bellocchio (ur. 9 listopada 1939 w Bobbio) – włoski reżyser, scenarzysta i producent filmowy. Jeden z głównych przedstawicieli kina kontestacyjnego we Włoszech.

Biografia i twórczość

Dzieciństwo i młodość

Marco Bellocchio wychowywał się w rodzinie mieszczańskiej; jego ojciec był adwokatem, a matka nauczycielką. Ukończył szkoły prowadzone przez instytucje religijne (gimnazjum braci szkolnych i liceum barnabitów w Lodi). Zapisał się na Wydział Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Najświętszego Serca w Mediolanie. W 1959 rozpoczął studia w szkole filmowej Centro sperimentale di cinematografia w Rzymie^[1].

Lata 60.

Na początku lat 60. nakręcił kilka filmów krótkometrażowych: Abbasso lo zio, La colpa e la pena (oba z 1961 roku) i Il Ginepro fatto uomo (z 1962), noszących wyraźne wpływy Felliniego i Antonioniego. Później wyjechał do Londynu, gdzie uczęszczał na kursy filmowe w Slade School of Fine Arts, zakończone dysertacją na temat Antonioniego i Bressona^[2].

W 1965 zadebiutował filmem fabularnym Pięści w kieszeni, który wywołał powszechne zdumienie. Film zaskakiwał bardzo dobrym opanowaniem filmowego języka, ale jeszcze bardziej wstrząsającym obrazem ukazanej rzeczywistości, w której jeden z członków rodziny, chory na epilepsję morduje matkę i upośledzonego umysłowo brata, a podekscytowany dobrze zapowiadającą się przyszłością doznaje ataku choroby i umiera. Obecna w pobliżu siostra nie udziela mu pomocy. Film cechuje nagromadzenie motywów patologicznych, mających sens symboliczny: zabicie matki oznacza wyzwolenie się z typowo włoskiego kultu Wielkiej Matki, a spalenie rodzinnych pamiątek – gest odrzucenia stereotypowych obrządków rodzinnych. Kontrowersyjny film nie został zakwalifikowany do programu festiwalu w Wenecji, ani do dystrybucji przez państwowe przedsiębiorstwo Italnoleggio Cinematografico. Jego wartości doceniono później, a reżyser zyskał miano przywódcy grupy kontestatorów^[3]. Film otrzymał nagrodę na MFF w Locarno^[4]. W 1967 Bellocchio zrealizował film Chiny są blisko, będący kąśliwym obrazem życia politycznego na włoskiej prowincji^[5] (nagrodzony w tym samym roku na 28. MFF w Wenecji^[4]).

Lata 70.

W kolejnym filmie, W imię ojca (1971) w szokujący sposób skompromitował model edukacji z czasów Piusa XII, kiedy sam zdobywał wykształcenie^[5]. Filmy Pięści w kieszeni, Chiny są blisko i W imię ojca tworzą swego rodzaju trylogię, zawierającą pewne wątki autobiograficzne^[4]. Po premierze tego ostatniego reżyser oświadczył, że kontestację zamierza odtąd uprawiać w sposób bardziej tradycyjny, a realizowane filmy kierować do szerszego grona publiczności. Nakręcony w 1972 obraz Dajcie sensację na pierwszą stronę (do scenariusza Sergio Donatiego) demaskował mechanizmy i metody walki politycznej prowadzonej za pomocą prasy. Dał poglądową lekcję jak perfidnym narzędziem manipulacji opinią publiczną może stać się gazeta ciesząca się opinią solidnej i niezależnej. Uosobieniem tych działań stał się odtwórca jednej z głównych ról, Gian Maria Volonté^[5]

W filmie Marsz triumfalny (1976) Bellocchio zaatakował rygory wojskowe, włączając się nim, podobnie jak poprzednim, w nurt włoskiego kina politycznego^[4]. W 1977 w karierze Bellocchia dokonał się nowy zwrot. Nakręcił on film Mewa, będący adaptacją sztuki teatralnej Antona Czechowa pod tym samym tytułem. Film stanowi początek nowego etapu w dorobku filmowym reżysera. Chociaż z jednej strony istnieją u niego wątpliwości, pytania i zarzuty w odniesieniu do burżuazyjnego społeczeństwa, to z drugiej staje się bardziej widoczna krytyczna analiza odpowiedzi udzielanych przez lewicę^[2].

Lata 80.

W filmie Skok w pustkę (1980) powrócił do tematu wynaturzeń życia rodzinnego. Występujący w nim aktorzy Anouk Aimée i Michel Piccoli zostali nagrodzeni na 33. MFF w Cannes^[4], odpowiednio nagrodą dla najlepszej aktorki i aktora^[6], natomiast Bellocchio zdobył nagrodę David di Donatello w kategorii: najlepszy reżyser^[7]. Temat wynaturzeń podjął raz jeszcze w filmie Oczy, usta (1982). Po nim nakręcił takie obrazy będące adaptacjami literackimi: Henryk IV (1984), oparty na sztuce Luigiego Pirandella i Diabeł wcielony (1986), będący wolną interpretacją powieści Raymonda Radigueta^[1].

Lata 90.

Od początku lat 90. introspektywne dociekania, charakteryzujące w coraz większym stopniu filmy Bellocchia, ujawniły rosnące zainteresowanie ich twórcy światem psychiatrii i psychologii. To film oparty na scenariuszu psychiatry Massimo Fagiolego miał mu przynieść najbardziej prestiżową nagrodę w jego karierze^[2]; za film Wyrok (1991) otrzymał nagrodę Srebrnego Niedźwiedzia na 41. MFF w Berlinie.

W 1999 zrealizował film Niańka (na podstawie powieści Luigiego Pirandella), za który otrzymał nagrodę David di Donatello za najlepsze kostiumy oraz cztery nagrody Ciak d’oro w kategoriach: najlepsza aktorka drugoplanowa, zdjęcia, scenografia i kostiumy^[1].

Zasiadał w jury konkursu głównego na 56. MFF w Wenecji (1999).

XXI wiek

Nowe tysiąclecie reżyser rozpoczął powrotem do filmów polemicznych. Kreowany przez Sergio Castellitto bohater nakręconego w 2002 roku Czasu religii, malarz i ateista, żyjąc w konfrontacji z kościołem i religią staje w obliczu zaskakującej wiadomości o procesie beatyfikacyjnym jego matki i wobec dylematu, czy posyłać syna na lekcje religii^[2].

W 2003 roku Bellocchio zrealizował introspektywny film Witaj, nocy, rekonstruujący porwanie byłego premiera Włoch Alda Moro. Akcja filmu, opartego na powieści Anny Laury Braghetti Il prigioniero, ukazuje związek między Moro a jednym z jego porywaczy - młodą kobietą, ukazaną jako osoba o podwójnym życiu. Bibliotekarka w dzień i terrorystka w nocy, odkrywa więź z Moro, która prowadzi ją do kryzysu ideologicznego^[2].

W nakręconym w 2012 roku filmie Śpiąca królewna reżyser raz jeszcze powrócił do swoich zasadniczych tematów: młodości, wolności, namiętności i manipulacji politycznej ciałem i świadomością, biorąc na kanwę wzbudzający kontrowersje we Włoszech przypadek Eluany Englaro. Utwór został zaprezentowany na 69. MFF w Wenecji, a Fabrizio Falco otrzymał nagrodę im. Marcello Mastroianniego dla najlepszego młodego aktora^[1].

Bellocchio zasiadał w jury konkursu głównego na 60. MFF w Cannes (2007). W 2014 roku otrzymał Nagrodę Specjalną David di Donatello za całokształt twórczości^[1].

Znaczenie

Marco Bellocchio jest autorem filmów fabularnych, dokumentalnych i krótkometrażowych, realizowanych zarówno dla telewizji i kina, obejmujących szeroki zakres gatunkowy i tematyczny. Jego twórczość ma charakter osobisty, odzwierciedlając jego bezkompromisowe poglądy i ambicje artystyczne. Podczas swojej 50-letniej pracy twórczej Bellocchio zakwestionował panujące ideologie konfrontując kościół z radykalną lewicą i rzucając wyzwanie takim pojęciom jak moralność i rodzina w sposób, który uczynił go jednym z najważniejszych twórców włoskich i, wraz z Bernardo Bertoluccim i Pier Paolo Pasolinim, wiodącą postacią w dziedzinie kultury dla następnych pokoleń Włochów^[8].

Filmografia^[a]

Film fabularny

Rok	Tytuł polski	Tytuł oryginalny
1965	Pięści w kieszeni	I pugni in tasca
1967	Chiny są blisko	La Cina è vicina
1969		Discutiamo, discutiamo, odcinek w Amore e rabbia (Miłość i gniew)
1972	W imię ojca	Nel nome del padre
1972	Dajcie sensację na pierwszą stronę	Sbatti il mostro in prima pagina
1976	Marsz triumfalny	Marcia trionfale
1977	Mewa	Il gabbiano (film TV)
1980	Skok w pustkę	Salto nel vuoto
1980		Vacanze in Val Trebbia
1982	Oczy, usta	Gli occhi, la bocca
1984	Henryk IV	Enrico IV
1986	Diabeł wcielony	Diavolo in corpo
1988	Sabat czarownic	La visione del sabba
1991	Wyrok	La condanna
1994	Sen motyla	Il sogno della farfalla
1996	Książę Homburg	Il principe di Homburg
1999	Niańka	La balia
2002	Czas religii	L'ora di religione
2003	Witaj, nocy	Buongiorno, notte
2006	Reżyser ceremonii ślubnych	Il regista di matrimoni
2006		Sorelle
2009	Zwycięzca	Vincere
2010		Rigoletto a Mantova (opera TV)
2010		Sorelle Mai
2012	Śpiąca królewna	Bella addormentata
2015	Krew z mojej krwi	Sangue del mio sangue
2019	Zdrajca	Il tradittore

Krótki metraż, dokument

Rok	Tytuł polski	Tytuł oryginalny
1961		Abbasso lo zio
1961		La colpa e la pena
1962		Il Ginepro fatto uomo
1969		Viva il primo maggio rosso e proletario
1969		Il popolo calabrese ha rialzato la testa
1975		Matti da slegare
1979		La macchina cinema^[b]
1993		L'uomo dal fiore in bocca
1975		Matti da slegare
1995		Sogni infranti
1997		Elena (TV)
1998		Alfabeto italiano^[c]
1999		Nina
2000		Un filo di passione
2000		L'affresco
2002		Oggi è una bella giornata
2002		La primavera del 2002 – L’Italia protesta, l’Italia si ferma (dokument video)
2002		Appunti per un film su Zio Vania
2002		Addio del passato...

Uwagi

↑ Filmografia na podstawie IMDb i filmweb.
↑ 5 odcinków: Una vita per il cinema, Il travagliato sogno di una vita, Il mago Zù Zù, Periferie, Era san Benedetto.
↑ Odcinek: La religione della storia,.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Cinematografo.it: Marco Bellocchio. cinematografo.it. [dostęp 2015-07-20]. (wł.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Biografieonline.it: Marco Bellocchio. biografieonline.it. [dostęp 2015-07-20]. (wł.).
↑ Książek-Konicka 1978 ↓, s. 134.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Pitera 1984 ↓, s. 25.
↑ ^a ^b ^c Książek-Konicka 1978 ↓, s. 154–155.
↑ IMDb: Cannes Film Festival: Awards for 1980. imdb.com. [dostęp 2015-07-20]. (ang.).
↑ ACCADEMIA DEL CINEMA ITALIANO – Premi David di Donatello: CRONOLOGIA DEI PREMI DAVID DI DONATELLO: 1980. daviddidonatello.it. [dostęp 2015-07-20]. (wł.).
↑ Museum of Modern Art: Marco Bellocchio: A Retrospective. moma.org. [dostęp 2015-07-23]. (ang.).

Bibliografia

Hanna Książek-Konicka: 100 filmów włoskich. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1978, s. 134.
Zbigniew Pitera: Leksykon reżyserów filmowych: reżyserzy zagraniczni. Wyd. 2 rozsz. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1984, s. 25. ISBN 83-221-0166-X.

Linki zewnętrzne

Marco Bellocchio w bazie IMDb (ang.)
Marco Bellocchio w bazie Filmweb

[9] Filmografia na podstawie IMDb i filmweb.

[10] 5 odcinków: Una vita per il cinema, Il travagliato sogno di una vita, Il mago Zù Zù, Periferie, Era san Benedetto.

[11] Odcinek: La religione della storia,.

[Cinematografo.it-1] Cinematografo.it: Marco Bellocchio. cinematografo.it. [dostęp 2015-07-20]. (wł.).

[Biografieonline.it-2] Biografieonline.it: Marco Bellocchio. biografieonline.it. [dostęp 2015-07-20]. (wł.).

[CITEREFKsiążek-Konicka1978134-3] Książek-Konicka 1978 ↓, s. 134.

[CITEREFPitera198425-4] Pitera 1984 ↓, s. 25.

[CITEREFKsiążek-Konicka1978154–155-5] Książek-Konicka 1978 ↓, s. 154–155.

[6] IMDb: Cannes Film Festival: Awards for 1980. imdb.com. [dostęp 2015-07-20]. (ang.).

[7] ACCADEMIA DEL CINEMA ITALIANO – Premi David di Donatello: CRONOLOGIA DEI PREMI DAVID DI DONATELLO: 1980. daviddidonatello.it. [dostęp 2015-07-20]. (wł.).

[8] Museum of Modern Art: Marco Bellocchio: A Retrospective. moma.org. [dostęp 2015-07-23]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[a]

[b]

[c]

1969–1989	Luis Buñuel (1969) Orson Welles (1970) Ingmar Bergman / Marcel Carné / John Ford (1971) Charles Chaplin / Anatolij Gołownia / Billy Wilder (1972) Alessandro Blasetti / Luis Buñuel / Frank Capra / George Cukor / Jean-Luc Godard / Siergiej Jutkiewicz / Alexander Kluge / Akira Kurosawa / Michael Powell / Satyajit Ray / King Vidor / Cesare Zavattini (1982) Michelangelo Antonioni (1983) Federico Fellini / John Huston / Manoel de Oliveira (1985) Paolo i Vittorio Taviani (1986) Luigi Comencini / Joseph L. Mankiewicz (1987) Joris Ivens (1988) Robert Bresson (1989)
1990–2009	Miklós Jancsó / Marcello Mastroianni (1990) Mario Monicelli / Gian Maria Volonté (1991) Francis Ford Coppola / Jeanne Moreau / Paolo Villaggio (1992) Claudia Cardinale / Robert De Niro / Roman Polański / Steven Spielberg (1993) Suso Cecchi D’Amico / Ken Loach / Al Pacino (1994) Woody Allen / Giuseppe De Santis / Goffredo Lombardo / Ennio Morricone / Alain Resnais / Martin Scorsese / Alberto Sordi / Monica Vitti (1995) Robert Altman / Vittorio Gassman / Dustin Hoffman / Michèle Morgan (1996) Gérard Depardieu / Stanley Kubrick / Alida Valli (1997) Warren Beatty / Sophia Loren / Andrzej Wajda (1998) Jerry Lewis (1999) Clint Eastwood (2000) Éric Rohmer (2001) Dino Risi (2002) Dino De Laurentiis / Omar Sharif (2003) Stanley Donen / Manoel de Oliveira (2004) Hayao Miyazaki / Stefania Sandrelli (2005) David Lynch (2006) Bernardo Bertolucci / Tim Burton (2007) Ermanno Olmi (2008) John Lasseter / Brad Bird / Pete Docter / Andrew Stanton / Lee Unkrich (2009)
2010–2029	John Woo (2010) Marco Bellocchio (2011) Francesco Rosi (2012) William Friedkin (2013) Thelma Schoonmaker / Frederick Wiseman (2014) Bertrand Tavernier (2015) Jean-Paul Belmondo / Jerzy Skolimowski (2016) Jane Fonda / Robert Redford (2017) David Cronenberg / Vanessa Redgrave (2018) Pedro Almodóvar / Julie Andrews (2019) Ann Hui / Tilda Swinton (2020) Roberto Benigni / Jamie Lee Curtis (2021) Catherine Deneuve / Paul Schrader (2022) Liliana Cavani / Tony Leung Chiu Wai (2023) Sigourney Weaver / Peter Weir (2024)