Otwock

Otwock
	miasto i gmina
	; Rzeka Świder, Teatr im. Stefana Jaracza, Ratusz miejski, LO im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Budynek w stylu „świdermajer” przy ul. Kościelnej
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	otwocki
Aglomeracja	warszawska
Prawa miejskie	9 listopada 1916
Prezydent	Jarosław Margielski
Powierzchnia	47,31 km²
Populacja (01.01.2024); • liczba ludności; • gęstość	; 43 895; 928 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 22
Kod pocztowy	od 05-400 do 05-403
Tablice rejestracyjne	WOT
	Położenie na mapie powiatu otwockiego Otwock
	Położenie na mapie Polski Otwock
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Otwock
	52°06′22″N 21°15′57″E/52,106111 21,265833
TERC (TERYT)	1417021
SIMC	0921237
	Hasło promocyjne: Miasto z dobrym klimatem
	Urząd miejskiul. Armii Krajowej 5; 05-400 Otwock
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Otwock – miasto w województwie mazowieckim, siedziba powiatu otwockiego.

Otwock leży w dawnej ziemi czerskiej historycznego Mazowsza^[2], w Dolinie Środkowej Wisły, nad rzeką Świder. Wchodzi w skład aglomeracji warszawskiej, a od centrum stolicy oddalony jest o około 23 km.

Do 1916 r. tereny obecnego Otwocka częściowo należały do gminy wiejskiej Otwock (od 1917 r. przemianowanej na gminę Karczew).

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 43 895 mieszkańców, będąc 11. najludniejszym miastem w województwie^[1].

Położenie

Według danych z roku 2002^[3] Otwock ma obszar 47,3 km², w tym:

użytki rolne: 29%
użytki leśne: 23%

Miasto stanowi 7,7% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Celestynów, Józefów, Karczew, Konstancin-Jeziorna, Wiązowna.

Nazwa

Nazwa obecnego miasta Otwocka nawiązuje bezpośrednio do dawnej, centralnej siedziby dóbr otwockich, którą był pobliski Otwock Wielki. Sprzyjało temu wydzielenie w XIX i XX w. terenów obecnego miasta Otwocka z tychże dóbr i potoczne określanie tej ziemi, jako „fragmentu dóbr Otwock”. W XV-wiecznych zapiskach dotyczących Otwocka Wielkiego, nazwa wsi pojawia się kilkukrotnie zapisana jako: Otwosko (1407 – w związku ze sporną sprawą graniczną między Ostrowcem a Otwockiem^[4]), Othwoczsko (1408), Othwoczsk (1413), Odwoczsko (1429), Odwoczsko (1437). Średniowieczna nazwa brzmiała Otwocsko. Powstała ona z dodania przyrostka -ьsko do wyrażenia ot- woda. Staropolskiemu ot odpowiadają dzisiejsze od i ot. Użycie takiego wyrażenia mogło być związane z położeniem miejscowości w obfitym w wodę starorzeczu Wisły^[5], będącym częścią zalewowych terenów Urzecza.

Historia

Okres powstania styczniowego

Tereny dzisiejszych powiatów otwockiego, mińskiego i garwolińskiego w okresie powstania styczniowego wchodziły w skład powiatu stanisławowskiego oraz garwolińskiego^[6]. Organizacja spiskowa cywilna i wojskowa w przeddzień powstania rozwijała się powoli. Na początku powstania miała ona za zadanie przerzut części poborowych z Warszawy do formujących się oddziałów na terenie Podlasia.

Powstanie i rozwój

Otwock jako miejscowość sanatoryjno-uzdrowiskowa zaistniał dzięki budowie Kolei Nadwiślańskiej pod koniec XIX w. – Otwock Sanatoryjny. Jednym z prekursorów działalności wypoczynkowej był malarz i rysownik Michał Elwiro Andriolli, który w roku 1880 zamieszkał na północ od Karczewa w folwarku Anielin zakupionym od Zygmunta Kurtza, byłego właściciela majątku Otwock Wielki. Status uzdrowiska nadała całemu regionowi działalność karczewskiego lekarza dra Józefa Mariana Geislera, który jako pierwszy otworzył gabinet w Otwocku. Geisler ordynował w Otwocku najpierw tylko w czasie sezonu, później zaś przeniósł się tu na stałe. Do dziś dnia przy obecnej ulicy Dr.J. Geislera można oglądać pozostałości jego domu. W 1893 r. utworzył on pierwsze w Polsce stałe sanatorium nizinne chorób płuc.

W sierpniu 1900 roku w mieście odbył się II Zjazd SDKPiL^[7]

Prawa miejskie od 1916 roku, siedziba władz powiatu. W mieście wiele willi w stylu świdermajer, zaprojektowanych przez Michała Elwiro Andriollego, przed II wojną światową uzdrowisko, gdzie przebywali m.in. Józef Piłsudski oraz Władysław Reymont, który tu pisał „Chłopów”. W 1924 r. Otwock został uznany za uzdrowisko posiadające charakter użyteczności publicznej^[8].

W latach 1931–1938 w mieszkaniu stolarza Stanisława Brzezińskiego ps. „Staszek” przy ul. Słonecznej (ob. Marusarzówny) mieściła się jedna z większych drukarń Komunistycznej Partii Polski, gdzie drukowano prasę i odezwy^[9].

W 1936 roku, jako pierwszy w Polsce, został zelektryfikowany odcinek linii kolejowej z Otwocka do Warszawy.

II wojna światowa

Przed 1939 r. większość mieszkańców Otwocka stanowili Żydzi^[10]. W pierwszej połowie 1936 roku w mieście doszło do ekscesów o podłożu antysemickim^[11].

W listopadzie 1940 Niemcy utworzyli w mieście getto dla ludności żydowskiej. Składało się one z dwóch części: mieszkaniowej i kuracyjnej^[12].

Osobny artykuł: Getto w Otwocku.

Zostało ono zlikwidowane 19 sierpnia 1942 roku, kiedy to otwoccy Żydzi zostali wywiezieni, a następnie wymordowani w obozie zagłady w Treblince. Opis relacji polsko-żydowskich w Otwocku czasie II wojny światowej, funkcjonowania i likwidacji otwockiego getta opisał w swojej książce Spowiedź Calek Perechodnik^[13].

Zakład dla Nerwowo i Psychicznie Chorych Żydów „Zofiówka” w Otwocku był jednym z 24 miejsc, gdzie rozpoczęto niemiecką akcję T4 mającą na celu eksterminację niepełnosprawnej psychicznie ludności, a będącą wstępem do uruchomienia eksterminacji na szeroką skalę (Holocaust). W sierpniu 1942 zamordowano tam 110 niepełnosprawnych umysłowo osób narodowości żydowskiej.

W czasie wojny liczba mieszkańców spadła z 20 tys. do 12 tys.

Okres powojenny

Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 150 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Otwocku^[14].

Po wojnie zlikwidowano zbudowaną na początku XX wieku kolej wąskotorową z Jabłonny przez Warszawę do Karczewa. W 1958 roku uruchomiono w Świerku, dzielnicy Otwocka, pierwszy w Polsce reaktor jądrowy „EWA”, później drugi „Maria”. W 1967 miasto utraciło status uzdrowiska. Po reformie administracyjnej zlikwidowano powiat, który przywrócono w 1999.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego.

Części miasta

Miasto Otwock nie jest oficjalnie podzielone na dzielnice, lecz obowiązują nazwy zwyczajowe^[15]:

TERYT podaje następujące integralne części miejscowości, wszystkie o statusie „części miasta”: Anielin, Bojarów, Jabłonna, Jabłonna-Górki, Kresy Nadbrzeskie, Ługi, Mlądz, Natalin, Soplicowo, Śródborów, Świder, Świdry Wielkie, Świerk, Teklin, Tolin, Wólka Mlądzka, Zamlądz.

Klimat

Średnia temperatura i opady dla Otwocka
Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru
Średnie temperatury w dzień [°C]	1	2	6	13	19	22	24	23	18	12	5	1
Średnie temperatury w nocy [°C]	-4	-4	-1	3	8	12	13	13	9	5	1	-3
Opady [mm]	16.5	20.3	22.1	29.2	34.3	48.8	57.7	38.4	35.3	25.1	27.9	23.9
Źródło: msn weather^[16] 15.12.2008

Po latach Otwock opuścił czołówkę polskich miast z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem^{[potrzebny przypis]}.

Demografia

Osobny artykuł: Ludność Otwocka.

Zabytki

Fragment Willi Gurewicza w Otwocku w stylu *świdermajer*, prawdopodobnie jednej z najdłuższych drewnianych budowli w Europie

Ratusz z końca lat 20. XX w. (przebudowana willa z XIX wieku), ul. Armii Krajowej 5
Kościół św. Wincentego à Paulo, ul. Kopernika 1
Obserwatorium magnetyzmu ziemskiego, ul. Brzozowa 2
Obraz Matki Boskiej Swojczowskiej
Willa „Albinów”, ul. Lelewela 3
Willa „Kolonia Jadzin”, ul. Kochanowskiego 6/7/8
Willa, ul. Bagatela 24
Willa „Julia”, ul. Warszawska 23
Willa Gurewicza w Otwocku w stylu świdermajer. Prawdopodobnie jedna z najdłuższych drewnianych budowli w Europie
Dworzec kolejki wąskotorowej z 1914 r., ul. Wawerska 9
Sąd (dawna Willa Racówka), ul. Czaplickiego 7
Dom, ul. Zamenhofa 4
Dom, ul. Poniatowskiego 11
Kasyno z lat 30. XX w. (planowano wtedy uruchomienie tu kasyna gry, ale ostatecznie w Polsce 1918–1939 tego typu hazard nie został zalegalizowany; w tym budynku była restauracja i kino, obecnie szkoła ponadpodstawowa).
Cmentarz żydowski w Otwocku
Schron niemiecki z 1940 r.
Dom mieszkalny z 1924, róg ul. Zielnej i ul. Wyzwolenia
Dawny szpital przeciwgruźliczy
Budynek w stylu świdermajer, ul. Kościelna

Transport

Drogowy

droga ekspresowa S17, tzw. Szosa Lubelska
droga wojewódzka nr 801, czyli Wał Miedzeszyński
ulica lokalna przez Wawer, połączenie z węzłem Trasy Siekierkowskiej i Łazienkowskiej

Kolejowy

Szybka Kolej Miejska oraz Koleje Mazowieckie zapewniające częste połączenie Otwocka z Warszawą Zachodnią, przez Warszawę Śródmieście

Stadler FLIRT serii ER75 Kolei Mazowieckich na stacji Otwock

PKP Intercity zapewniający bezprzesiadkowy dojazd do Warszawy, Bydgoszczy, Lublina, Rzeszowa, Łodzi czy Wrocławia

Historia kolei wąskotorowej

Osobny artykuł: Kolej Jabłonowska.

Stacja kolei wąskotorowej przy ulicy Wawerskiej 9A/11

W 1914 roku otwarto nowy odcinek trasy kolei wąskotorowej WAWER – KARCZEW. Było to przedłużenie trasy kolei jabłonowskiej, istniejącej już wtedy od 14 lat. Na odcinku otwockim pokrywała się z obecnymi ulicami: Turystyczną, Wawerską, Staszica, Karczewską.

Cała linia miała wtedy ponad 40 km: JABŁONNA II (Zegrzyńska) – Modlińska – Jagiellońska – zjazd nad Wisłę – bulwar wiślany – Warszawa Most – bulwar wiślany – Zamoyskiego – Grochowska – Płowiecka – Wawer – Anin – Kaczy Dół – Borków – Radość – Falenica – Jarosław – Józefów – Świder – Otwock – KARCZEW.

Początkowo linia stawała się coraz bardziej atrakcyjna. Z czasem jednak napotykano na próby wycofania kolei jabłonowskiej. Wielokrotnie też zawieszano kursowanie linii na niektórych odcinkach, ale głównie z przyczyn wojennych.

W 1952 r. wskutek likwidacji środkowej części trasy doszło do rozdzielenia linii na dwa oddzielne odcinki: północny (funkcjonujący jeszcze do 1956 roku) oraz południowy. Ostatni, czterokilometrowy odcinek kolei OTWOCK – KARCZEW zlikwidowano w 1963 roku.

Dawny dworzec kolejki wąskotorowej w Otwocku – widok współczesny

Obecnie widać charakterystycznie daleko odsuniętą zabudowę po wschodniej stronie ul. Karczewskiej i Wawerskiej. To pozostałość po trasie kolei. Zachował się też budynek stacji (Wawerska 9A/11).

Publiczny transport zbiorowy

Otwock jest częścią aglomeracji warszawskiej i sieć komunikacji miejskiej nadzoruje Zarząd Transportu Miejskiego.

Obecnie kursuje 6 linii:

702 (od 1956 jako 132^[17], później jako linia S, następnie od 1959 roku przekształcona w 202^[18], zaś od 1985^[19] jako 702)

– trasa na terenie Otwocka: … – Orla – Powstańców Warszawy – Park Miejski – Urząd Skarbowy – Olszowa – Batorego – Okrzei – Tysiąclecia – Świdry Wielkie (z powrotem: Świdry Wielkie – Okrzei – Mazurska – Batorego – Olszowa – Szpital Powiatowy – Park Miejski – Hoża – Orla –).

L20 – trasa na terenie Otwocka: OTWOCK-KUPIECKA – Kupiecka – Staszica –Świderska – Orla (powrót: Orla – Andriollego – Kupiecka) – Powstańców Warszawy – Andriollego – Pułaskiego – Poniatowskiego – Narutowicza – ... – RZAKTA
L22 – trasa na terenie Otwocka: OTWOCK-KUPIECKA – Kupiecka – Staszica – Świderska – Orla (powrót: Orla – Andriollego – Kupiecka) – Powstańców Warszawy – Andriollego – Filipowicza – Żeromskiego – Szosa Lubelska – Wspaniała – Wypoczynkowa – Żeromskiego – Szosa Lubelska – Wiązowna (Urząd Gminy)

L51 – linia na terenie Otwocka i Karczewa, następca linii L46: – Warsztatowa – Miziołka – Wysockiego – Bednarska – Stare Miasto – Pomnik Kolei Wąskotorowej – Os. Ługi – Szpital Powiatowy – Hoża – Orla
S1 (SKM) – trasa na terenie Otwocka: – Świder – Otwock
N72 – nocna linia łącząca Karczew oraz Otwock z Dworcem Centralnym w Warszawie. W latach 2007–2012 kursowała jako N75. Po 8 latach przerwy wróciła i została wydłużona do Karczewa

Historyczne linie komunikacji miejskiej:

220 – kursowała w latach: 1984-1985
250 – kursowała w latach: 1985-1991
251 – kursowała w latach: 1985-1991
720 – kursowała w latach: 1985 oraz 1991-1993
721 – kursowała w latach: 1985 oraz 1991-1993
N75 – kursowała w latach: 2007-2012
ŚWIDRY WIELKIE – kursowała w latach: 1966-1980 (linia sezonowa, kursująca w okresie letnim w dni wolne od pracy)

Oświata

Europejskie Centrum Kształcenia Pascal w Otwocku
Pascal Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych
Pascal Policealna Szkoła Zawodowa

Liceum Ogólnokształcące im. J. Słowackiego w Otwocku

Uczelnie

Warszawska Szkoła Wyższa z siedzibą w Otwocku

Przedszkola

Domowe Przedszkole, ul. Szkolna 50


Szkoły ponadgimnazjalne

Liceum Ogólnokształcące nr I im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Otwocku
Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego
Katolickie Liceum im. Królowej Jadwigi
Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Stanisława Staszica
Zespół Szkół Nr 2 im. Marii Skłodowskiej-Curie w Otwocku, dawniej Technikum Nukleoniczne

Szkoły podstawowe^[20]

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Władysława Reymonta
Szkoła podstawowa nr 2 im. Ireny Sendlerowej
Szkoła podstawowa nr 3 im. Tomasza Morusa
Szkoła podstawowa nr 4 im. Józefa Piłsudskiego
Szkoła Podstawowa nr 5 im. Jadwigi Korczakowskiej
Szkoła Podstawowa nr 6 im. Michała Elwiro Andriollego
Szkoła Podstawowa nr 7 im. Batalionu „Zośka”
Szkoła Podstawowa nr 8 im. Gen. Juliana Filipowicza
Szkoła Podstawowa nr 9 im. Jana Pawła II
Szkoła Podstawowa nr 12 im. Kornela Makuszyńskiego
Szkoła Podstawowa Niepubliczna nr 56
Szkoła Podstawowa Niepubliczna nr 96 i Społeczne Gimnazjum nr 1 im. Świętej Rodziny

Media

Na terenie powiatu działały cztery telewizje regionalne: „Halotv” „Pixel tv”, „Otwock tv”, „Linia tv”. Obecnie są to portale internetowe (dawniej również gazety) HaloOtwock, iotwock.info, oraz portal internetowy i tygodnik: „Linia Otwocka”.

Służby ratunkowe

Na terenie miasta Otwock znajdują się trzy jednostki straży pożarnej: Komenda Powiatowa PSP, OSP Otwock-Jabłonna oraz OSP Otwock Wólka Mlądzka. Miasto posiada również Komendę Powiatową Policji oraz Bazę Pogotowia Ratunkowego.

Wspólnoty wyznaniowe

Buddyzm

Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu:
- grupa medytacyjna w Otwocku^[21]

Chrześcijaństwo

Katolicyzm

Kościół rzymskokatolicki, dekanat otwocki i dekanat Otwock-Kresy^[22]^[23]:
- Otwock – parafia pw. św. Wincentego á Paulo (1911);
- Otwock – parafia księży Pallotynów pw. Zesłania Ducha Świętego (1989)
- Otwock – parafia bł. Ignacego Kłopotowskiego (2005);
- Otwock Świder Zachodni – parafia pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus (1950);
- Otwock Kresy – parafia pw. Matki Bożej Królowej Polski (1978);
- Otwock Śródborów – parafia pw. Niepokalanego Serca Maryi (1983);
- Otwock Świder Wschodni – parafia pw. Matki Boskiej Częstochowskiej (1985);
- Otwock Wólka Mlądzka – parafia pw. św. Józefa Oblubieńca NMP (1987);
- Otwock Ługi – parafia pw. Miłosierdzia Bożego (1989);
- Otwock Mlądz – parafia pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy (1992).

Protestantyzm

Kościół Chrześcijan Baptystów w RP:
- zbór „Droga Życia”^[24]^[25]
Zbór Baptystyczny „Berea”

Restoracjonizm

Świadkowie Jehowy:
- zbory: Otwock-Centrum, Otwock-Kresy (Sala Królestwa)^[26].

Nowe ruchy religijne

Wspólnota Chrześcijan:
- Wspólnota Chrześcijan Warszawa/Otwock^[27]

Sport

W mieście działa od 1924 roku Otwocki Klub Sportowy, w sezonie 2023/2024 występujący w klasie B.

Turystyka

W mieście działa od 1963 r. Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego im. Michała Elwiro Andriollego. Otwocki PTTK obecnie zajmuje się prowadzeniem:

Centrum Informacji Turystycznej,
Pracowni Krajoznawczej,
konserwacją i znakowaniem szlaków turystycznych,
gromadzeniem materiałów dotyczących historii regionu otwockiego, szeroko rozumianej tematyki grobownictwa wojennego i związanych ze szlachecką przeszłością regionu.

W Otwocku również mieści się siedziba Zespołu Mazowieckich Parków Krajobrazowych oraz Muzeum Ziemi Otwockiej. Dziś walory turystyczne miasta i powiatu to rzeka Świder, która powoli jest oczyszczana po długoletnim okresie zanieczyszczenia, a także sosnowe lasy wchodzące w skład Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. W pobliżu znajduje się również rezerwat przyrody „Na Torfach”.

Władze miasta

Rada Miasta

Komitet wyborczy	Kadencja 2014–2018^[28]	Kadencja od 2018^[29]
Platforma Obywatelska	1	4
Prawo i Sprawiedliwość	10	10
Samorządowa Inicjatywa Mieszkańców	–	3
Stowarzyszenie Inicjatywa dla Miasta	1	–
Przyjazny Otwock	–	3
OTW	3	–
Wspólnota Samorządowa Powiatu Otwockiego	3	–
Chrześcijańska Inicjatywa Społeczna	2	–
Niezależny	1	1

Burmistrzowie

Witold Kasperowicz (1916-1916)
Józef Kwieciński (1916-1917)
Georg Opitz (1917-1917)
Stanisław Wróblewski (1917-1919)
Izydor Klimontowicz (1919-1920)
Michał Górzyński (1920-1934)
Otto Samojłowicz-Salomonowicz (1934-1937)
Jan Gadomski 1937-1939

W okresie II Wojny

Jan Gadomski 1939–1944

Naczelnicy

Feliks Betkier (1970–1975) oraz (1975–1980)
Andrzej Wilczewski (1984–1986)
Andrzej Mielcuch 1986

Prezydenci

Andrzej Mielcuch (1986–1989)
Krystyna Kubiak 1989
Andrzej Bodalski (1989–1990)
Antoni Fedorowicz (1990–1994)
Andrzej Zyguła (1994–1998)
Sławomir Dąbrowski (1998–2001)
Krzysztof Boczarski (2001–2002)
Andrzej Szaciłło (2002–2006)
Zbigniew Szczepaniak (2006-2018)
Jarosław Tomasz Margielski (od 2018)

Przewodniczący Rady Miasta:

Alicja Azulewicz-Rek (2002–2006)
Dariusz Kołodziejczyk (2006–2010)
Piotr Mateusz Kudlicki (2010–2014)
Jarosław Tomasz Margielski (2014-2018)
Monika Joanna Kwiek (od 2018)

Wiceprzewodniczący Rady Miasta:

Bartłomiej Kozłowski (od 2018)
Arkadiusz Krzyżanowski (od 2018)

Sąsiednie gminy

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

Ludzie związani z Otwockiem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Otwockiem.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
↑ Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. XIII, oprac. Seweryn Uruski, Adam Amilkar Kosiński, Aleksander Włodarski. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1916, s. 131.
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
↑ Księga ziemi czerskiej 1404-1428. Warszawa: J.T. Lubomirski, 1879.
↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 178. ISBN 83-04-02436-5.
↑ Urząd MiastaU.M. Otwocka Urząd MiastaU.M., Gazeta Otwocka – „Powstanie Styczniowe na ziemi otwockiej” .
↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm“, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, str. 80
↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 1923 r. (Dz.U. z 1924 r. nr 14, poz. 131).
↑ „Warszawa Prawa Podmiejska 1942-1944, Z walk PPR, GL-AL” praca zbiorowa redakcją Benona Dymka, Wyd. MON Warszawa 1973 s. 798.
↑ Krystyna Kubiak: Zarys dziejów Otwocka w latach 1407–1944, [w:] Otwock 1407–1967. Warszawa: Książka i Wiedza, 1972, s. 46.
↑ SzymonS. Rudnicki SzymonS., Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2015, s. 464, ISBN 978-83-7666-363-0, ISBN 978-83-7666-412-5 .
↑ Krystyna Kubiak: Zarys dziejów Otwocka w latach 1407–1944, [w:] Otwock 1407–1967. Warszawa: Książka i Wiedza, 1972, s. 80.
↑ Calek Perechodnik: Spowiedź. Warszawa: Ośrodek KARTA i Żydowski Instytut Historyczny, 2016. ISBN 978-83-64476-55-6.
↑ Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-08] (pol.).
↑ Gospodarka przestrzenna na stronie Urzędu Miasta (14.02.2008).
↑ Weather averages for Otwock, POL. [dostęp 2008-12-15]. (ang.).
↑ Trasbus.com. Historia Warszawskiej Komunikacji Miejskiej. Spis linii komunikacji miejskiej – rok 1956. [dostęp 2010-12-13].
↑ Trasbus.com. Historia Warszawskiej Komunikacji Miejskiej. Spis linii komunikacji miejskiej – rok 1959. [dostęp 2010-12-13].
↑ Trasbus.com. Historia Warszawskiej Komunikacji Miejskiej. Kalendarium zmian w komunikacji miejskiej – rok 1985. [dostęp 2010-12-13].
↑ Uchwała Nr XLVII/354/17 Rady Miasta Otwocka z dnia 30 marca 2017 r.
↑ Ośrodki [online], buddyzm.pl [dostęp 2023-01-25] .
↑ Dekanat otwocki [online], diecezja.waw.pl [dostęp 2023-01-25] .
↑ Dekanat Otwock-Kresy [online], diecezja.waw.pl [dostęp 2023-01-25] .
↑ Zbory [online], baptysci.pl [dostęp 2023-01-25] .
↑ Kontakt [online], drogazycia.pl [dostęp 2023-01-25] .
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-05] .
↑ Kontakt [online], wspolnotachrzescijan.pl [dostęp 2023-01-25] .
↑ PKW | Samorząd 2014 [online], samorzad2014.pkw.gov.pl [dostęp 2023-08-20] .
↑ Wybory samorządowe 2018 [online], wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2023-08-20] .
↑ ^a ^b Miasta bliźniacze. [dostęp 2019-11-14].
↑ Podpisanie aktu partnerstwa.
↑ Podpisanie aktu partnerstwa z Szumskiem.

Bibliografia

Paweł Ajdacki, Przedmoście Warszawa, PTTK Oddział Otwock, Otwock 2007.
Paweł Ajdacki, Jacek Kałuszko, Otwock i okolice, Rewasz, Pruszków 2006.
Paweł Ajdacki, Zbigniew Wiliński, Miejsca Pamięci Narodowej. Otwocka, Mazowieckiego PK i okolic, PTTK Oddział Otwock, Otwock 2008.

Linki zewnętrzne

Serwis urzędu miasta
Portal informacyjny gminy Otwock
Serwis O/PTTK w Otwocku
Otwock Wielki i Mały, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 766 .
Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona

[PopulacjaPowierzchnia-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).

[2] Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. XIII, oprac. Seweryn Uruski, Adam Amilkar Kosiński, Aleksander Włodarski. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1916, s. 131.

[pl-regioset-3] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].

[4] Księga ziemi czerskiej 1404-1428. Warszawa: J.T. Lubomirski, 1879.

[Rymut-5] Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 178. ISBN 83-04-02436-5.

[6] Urząd MiastaU.M. Otwocka Urząd MiastaU.M., Gazeta Otwocka – „Powstanie Styczniowe na ziemi otwockiej” .

[7] Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm“, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, str. 80

[8] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 1923 r. (Dz.U. z 1924 r. nr 14, poz. 131).

[warszawa-9] „Warszawa Prawa Podmiejska 1942-1944, Z walk PPR, GL-AL” praca zbiorowa redakcją Benona Dymka, Wyd. MON Warszawa 1973 s. 798.

[10] Krystyna Kubiak: Zarys dziejów Otwocka w latach 1407–1944, [w:] Otwock 1407–1967. Warszawa: Książka i Wiedza, 1972, s. 46.

[11] SzymonS. Rudnicki SzymonS., Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2015, s. 464, ISBN 978-83-7666-363-0, ISBN 978-83-7666-412-5 .

[12] Krystyna Kubiak: Zarys dziejów Otwocka w latach 1407–1944, [w:] Otwock 1407–1967. Warszawa: Książka i Wiedza, 1972, s. 80.

[13] Calek Perechodnik: Spowiedź. Warszawa: Ośrodek KARTA i Żydowski Instytut Historyczny, 2016. ISBN 978-83-64476-55-6.

[14] Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-08] (pol.).

[15] Gospodarka przestrzenna na stronie Urzędu Miasta (14.02.2008).

[16] Weather averages for Otwock, POL. [dostęp 2008-12-15]. (ang.).

[trasbuscom1956-17] Trasbus.com. Historia Warszawskiej Komunikacji Miejskiej. Spis linii komunikacji miejskiej – rok 1956. [dostęp 2010-12-13].

[trasbuscom1959-18] Trasbus.com. Historia Warszawskiej Komunikacji Miejskiej. Spis linii komunikacji miejskiej – rok 1959. [dostęp 2010-12-13].

[trasbuscom1985-19] Trasbus.com. Historia Warszawskiej Komunikacji Miejskiej. Kalendarium zmian w komunikacji miejskiej – rok 1985. [dostęp 2010-12-13].

[20] Uchwała Nr XLVII/354/17 Rady Miasta Otwocka z dnia 30 marca 2017 r.

[21] Ośrodki [online], buddyzm.pl [dostęp 2023-01-25] .

[22] Dekanat otwocki [online], diecezja.waw.pl [dostęp 2023-01-25] .

[23] Dekanat Otwock-Kresy [online], diecezja.waw.pl [dostęp 2023-01-25] .

[24] Zbory [online], baptysci.pl [dostęp 2023-01-25] .

[25] Kontakt [online], drogazycia.pl [dostęp 2023-01-25] .

[26] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-05] .

[27] Kontakt [online], wspolnotachrzescijan.pl [dostęp 2023-01-25] .

[28] PKW | Samorząd 2014 [online], samorzad2014.pkw.gov.pl [dostęp 2023-08-20] .

[29] Wybory samorządowe 2018 [online], wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2023-08-20] .

[blizniacze-30] Miasta bliźniacze. [dostęp 2019-11-14].

[31] Podpisanie aktu partnerstwa.

[32] Podpisanie aktu partnerstwa z Szumskiem.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

Na prawach powiatu	Ostrołęka Płock Radom Siedlce Warszawa
Powiatowe	Białobrzegi Ciechanów Garwolin Gostynin Grodzisk Mazowiecki Grójec Kozienice Legionowo Lipsko Łosice Maków Mazowiecki Mińsk Mazowiecki Mława Nowy Dwór Mazowiecki Ostrów Mazowiecka Ożarów Mazowiecki Otwock Piaseczno Płońsk Pruszków Przasnysz Przysucha Pułtusk Sierpc Sochaczew Sokołów Podlaski Szydłowiec Węgrów Wołomin Wyszków Zwoleń Żuromin Żyrardów
Gminne	Bieżuń Błonie Bodzanów Brok Brwinów Cegłów Chorzele Ciepielów Czerwińsk nad Wisłą Dobre Drobin Gąbin Gielniów Glinojeck Głowaczów Góra Kalwaria Halinów Iłża Jadów Jastrząb Jedlnia-Letnisko Józefów Kałuszyn Karczew Kobyłka Konstancin-Jeziorna Kosów Lacki Latowicz Lubowidz Łaskarzew Łochów Łomianki Maciejowice Magnuszew Marki Milanówek Mogielnica Mordy Mrozy Mszczonów Myszyniec Nowe Miasto Nowe Miasto nad Pilicą Odrzywół Osieck Piastów Pilawa Pionki Podkowa Leśna Przytyk Raciąż Radzymin Różan Sanniki Serock Siennica Sienno Skaryszew Sochocin Solec nad Wisłą Sulejówek Tarczyn Tłuszcz Warka Wiskitki Wyszogród Wyśmierzyce Zakroczym Ząbki Zielonka Żelechów

Miasta	Józefów Karczew Osieck Otwock
Gminy miejskie	Józefów Otwock
Gminy miejsko-wiejskie	Karczew Osieck
Gminy wiejskie	Celestynów Kołbiel Sobienie-Jeziory Wiązowna

Przynależność wojewódzka	gubernia warszawska (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–1939) woj. warszawskie (1945–1975)
Miasta	Cegłów (do 1870) Dobre (do 1852) Kałuszyn Kamieńczyk (1915–19) Karczew (do 1870) Kołbiel (do 1870) Latowicz (do 1870 i 1915–19) Mińsk Mazowiecki (Nowomińsk) (Otwock (1916–24 →)) Siennica (do 1870) Stanisławów (do 1870 i 1915–19)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–1975)	Barcząca (1867–18??) Cegłów (1870–1954 i 1973–1975) Chrościce (1867–1954) Czarnogłów (← 1927–39) Dębe Małe (1867–70) Dębe Wielkie (1867–1954 i 1973–1975) Dobre (1973–1975) Duchnów (1867–70) Glinianka (1867–1954) Halinów (1973–1975) Iwowe (1867–1954) Jakubów (1867–1954 i 1973–1975) Jeruzal (1923–54) Kałuszyn (1867–70) Kałuszyn (1973–1975) (Karczew (1916–24→)) Kołbiel (1870–1954) Kuflew (1867–1954) Latowicz (1870–1915 i 1919–54) Latowicz (1973–1975) Ładzyń (1867–1939) Łaziska (1867–70) Łukowiec (1867–1923) Mienia (1867–70) Mińsk (Mazowiecki) (1867–1954 i 1973–1975) Mrozy (1973–1975) Otwock (1867–1916 →) Ruda (1867–70) Rudno (1867–70) Rudzienko (← 1916–54) Siennica (1867–1954 i 1973–1975) Stanisławów (1870–1915 i 1919–54) Stanisławów (1973–1975) Stara Wieś (1867–68) Wiązowna (1867–1916/1924→) Wielgolas (1867–70 i 1923–54)
Gromady (1954–1972)	Barcząca (1954–1961) Brzóze (1954–1961) Budy Janowskie (1954–1961) Cegłów (1954–1972) Chrośla (1954–1959) Cielechowizna (1954–1968) Czarnogłów (1954–1957) Dębe Małe (1954–1961) Dębe Wielkie (1954–1972) Dobre (1954–1972) Glinianka (1954–1957 →) Grodzisk (1954–1968) Groszki Nowe (← 1958–68) Grzebowilk (1954–1959) Iwowe (1954–1972) Jakubów (1954–1972) Jeruzal (1954–1972) Jędrzejów Nowy (1954–1959) Kałuszyn (1954–1972) Kąty (1954–1957 →) Kiczki (1954–1961) Kluki (1954–1959) Kołbiel (1954–1957 →) Kuflew (1954–1972) Latowicz (1954–1972) Lipiny (1954–1961) Ładzyń (1954–1972) Łaziska (1954–1959) Mińsk Mazowiecki (1961–72) Mrozy (1954–1972) Niedziałka Stara (1954–1961) Nowy Zglechów (1954–1961) Pogorzel (1954–1961) Posiadały (1954–1957) Pustelnik (1954–1972) Rudno (1954–58) Rudzienko k/Dobrego (1954–1972) Rudzienko k/Kołbieli (1954–1972) Rynia (1954–1959) Rządza (1954–1959) Siennica (1954–1972) Sołki (1954–1968) Stanisławów (1954–1972) Starogród (1954–1959) Stojadła (1954–1972) Sufczyn (1954–1957 →) Wielgolas (1954–1972) Wiśniew (1954–1972) Wola Rafałowska (1954–1961) Zamienie (1954–1961) Żaków (1954–1959)

Przynależność wojewódzka	gubernia warszawska (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–39) woj. warszawskie (1945–52)
Miasta	Nowy Dwór (Mazowiecki) (→) Okuniew (do 1870) Otwock ((←) 1916/24–1952 →) Piaseczno (do 1870 i 1916–1952 →) Pruszków (1916–1951 →) Radzymin (← 1916–1919 (→) Rembertów (1939–1952 →) Włochy (1939–1951) Zakroczym (← 1916/24–1952 →)
Gminy wiejskie	Blizne (1867–1952) Błędówko (← 1916–1919 (→) Bródno (1867–1951) ~~Celestynów~~ (~~1952~~ (→)) Cząstków (1867–1952 →) Czyste (1867–1916) Falenica Letnisko (1925–1951) Falenty (1867–1952 →) Głusk (← 1916–1919 (→) Góra (1867–1952) ~~Halinów~~ (~~1952~~ (→)) Jabłonna (1867–1952 →) Jeziorna (1867–1952 →) Józefów (1951–1952 (→)) Karczew (← 1916/24–1952 (→)) Klembów (← 1916–1919 (→) Legionowo (1930–1952) Łomianki (1951–1952 →) Marki (1924–1952 →) Miłosna (1867–18??) Młociny (1867–1951) Mokotów (1867–1916) Nieporęt (1867–1952 →) Nowo-Iwiczna (1867–1952) Okęcie (1939–1951) Okuniew (1867–1952 →) ~~Ostrowiec~~ (~~1952~~ (→)) Ożarów (1867–1952 →) Piaseczno (1870–1916) Piastów (1930–1952) Pomiechowo (← 1916/24–52) Powązki (1867–1897) Pruszków (1867–1916) Radzymin (← 1916–1919 (→) Ręczaje (← 1916–1919 (→) Skolimów-Konstancin (1924–1952) Skorosze (1916–1952) Sulejówek (1939–1952 (→)) Wawer (1867–1951) ~~Wesoła~~ (~~1952~~ (→)) Wiązowna (← 1924–1952 (→)) Wieliszew (1867–1874) Wilanów (1867–1951) Włochy (1930–1939) Zaborów (1867–1952 →) Zagóźdź (1867–1939) Załuski (← 1916–1919 (→) Zegrze (← 1916–1919 (→) Zielonka (1948–1952 →)

Przynależność wojewódzka	woj. warszawskie
Miasta (1952–57)	Otwock (← 1952–57 →)
~~Gminy wiejskie~~ (~~1952~~)	~~Celestynów~~ (←) ~~Halinów~~ (←) ~~Józefów~~ (←) ~~Karczew~~ (←) ~~Ostrowiec~~ (←) ~~Sulejówek~~ (←) ~~Wesoła~~ (←) ~~Wiązowna~~ (←)
Dzielnice (1952–57)	Celestynów Halinów Józefów Karczew Ostrowiec Sulejówek Wesoła Wiązowna