Pielnia
49°32′23″N 22°03′26″E/49,539722 22,057222| wieś | |
 Droga z Pielni do Jędruszkowiec | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
919[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-533[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RSA |
| SIMC |
0363004[4] |
Położenie na mapie gminy Zarszyn  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |
| 49°32′23″N 22°03′26″E/49,539722 22,057222[1]
| |
Pielnia – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Zarszyn[4][5].
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0363010 | Łazy | część wsi |
| 0363027 | Mroczkówki | część wsi |
| 1043276 | Za Dudyńcami | część wsi |
Pielnia leży nad rzeką Pielnica, dopływem Wisłoka, przy drodze z Nowotańca do Pisarowiec. Okolica podgórska, pokryta od zachodu lasem Retkowem, na Pogórzu Bukowskim. Wieś położona jest 4 km od drogi krajowej nr 28 Zator – Wadowice – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło – Krosno – Sanok – Medyka.
W 2020 wieś zamieszkiwało 943 mieszkańców[2].
Dawne nazwy
[edytuj | edytuj kod]Historyczne nazwy wsi to: Pewel 1427, Iohannes Peluelski de Pella 1429, Pella Inferior 1434, Pyella 1450, Pella 1523, Pielli 1561, Pielle 1653, Pielnia XIX i XX w. Lustracja Województwa ruskiego z 1577 wymienia trzy części wsi: "Piella Superior, Piella Inferior, Piella Skalczyna". Sugerować można związek nazwy wsi z niem. n. osob. Pella, łem. Pelnia.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Pielnia historycznie graniczy od południa z Nadolanami, na zachodzie z Odrzechową, na północy z miejscowością Długie i Nowosielcami a na wschodzie z Jędruszkowcami (Andruszkowce), Dudyńcami i Pobiednem. Pierwsze wzmianki pochodzą z 1400, osadźcą był wówczas Skalka de Pella, kolonizacja na prawie niemieckim, układ zabudowy wsi w formie łańcuchówki niemieckiej. W 1437 własność Mikołaja Burzyńskiego z Bzianki. Wójtostwo Pielnia zostaje następnie odsprzedane przez Mikołaja Burzyńskiego Janowi Balowi na jeden rok za 110 grzywien, po czym odkupuje wieś tenże Bal za 250 grzywien na własność. Po jakimś czasie wójtostwo powraca pod zarząd Mikołaja Burzyńskiego. W tym okresie większe niwy nosiły nazwy Kartjanów las i Radków pole. Pod koniec XV w. własność Stanisława Zarszyńskiego, następnie jego córki Anny zamężnej za Jakuba Pieniążka dziedzica Jaćmierza. Po Pieniążku właścicielem był Jan Morochowski. Od 10 listopada 1634 własność Wacława i Jerzego Stano, a po nim jego córki zamężnej za Pawła Brzeskiego.
Do 1772 wieś leżała administracyjnie w ziemi sanockiej województwa ruskiego. Od 1772 należała do cyrkułu leskiego, a następnie sanockiego. Po reformie administracyjnej w 1864, powiat sądowy sanocki, gmina wiejska Sanok w kraju Galicja. W 1898 wieś liczyła 1002 osób zamieszkujących 181 domów.
W połowie XIX wieku właścicielem posiadłości tabularnej Pielnia Dolna i Górna był Ludwik Rylski[7]. W okresie rzezi galicyjskiej z rąk chłopów zginął właściciel Pielni, Horodyński. Jego żona Leopoldyna Horodyńska (1816-1897) w drugiej połowie XIX wieku była właścicielką ziemską w Pielni Dolnej i Górnej[8][9][10][11]. Ufundowała później kościół Wszystkich Świętych w Dudyńcach oraz ochronkę ss. Służebniczek NMP ze Starej Wsi w Pielni. Na początku XX wieku właścicielem dóbr tabularnych był Eustachy Rylski[12][13][14][15][16][17].
W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie sanockim województwa lwowskiego. Po 1944 większość Rusinów wyjechała na Ukrainę (rejon tarnopolski) lub została przesiedlana na Ziemie Odzyskane. Wieś palona przez UPA w 1946 dwa razy, z pożogi ocalało 10 domów. W czasie napadów zamordowano 12 Polaków[18][19]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.
Wyznania
[edytuj | edytuj kod]
Bracia polscy
[edytuj | edytuj kod]Od co najmniej połowy XVII wieku we wsi znajdował się zbór braci polskich, któremu patronował ówczesny właściciel Paweł Brzeski oraz jego synowie Wacław i Paweł (do 1653 ius patronus zboru w Nowotańcu), który przeszedł z kalwinizmu na to wyznanie. Jego zięciem był słynny teolog i astronom Stanisław Lubieniecki młodszy. Zbór braci polskich upadł po ich wygnaniu z Polski w 1662.
Katolicy obrządku greckiego
[edytuj | edytuj kod]Parafia greckokatolicka (historyczna) pw. Św. Jana Ewangelisty obejmowała niegdyś zasięgiem miejscowości:
- Dudyńce (cerkiew filialna do 1947),
- Jędruszkowce (Andruszkowce),
- Markowce,
- Pobiedno (Pobidno),
- Podgaj,
- Prusiek,
- Pisarowce (Pisarzowice).
Na miejscu pozostał stary cmentarz greckokatolicki.
Katolicy obrządku łacińskiego
[edytuj | edytuj kod]Dawniej Pielnia należała do parafii w Nowotańcu. W 1946 we wsi została erygowana rzymskokatolicka parafia pw. Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych należąca do dekanatu Sanok I w archidiecezji przemyskiej.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
- Cerkiew greckokatolicka pw. św. Jana Ewangelisty, zbudowana w 1805. We wnętrzu późnobarokowy ołtarz główny i dwa boczne klasycystyczne. Ambona rokokowa. Na ścianach epitafia, patronów świątyni, kolatorów: Stanisława i Magdaleny Truskolaskich z 1806. Od 1946 użytkowana jako rzymskokatolicki kościół parafialny. W 1989 wpisana do rejestru zabytków.
Inne obiekty
[edytuj | edytuj kod]W miejscu zabudowań dworskich stoi Dom Ludowy i siedziba OSP.
We wsi znajduje się również XIX w. kaplica. Do lat 70. XX w. odprawiane tam były nabożeństwa majowe. W sierpniu 2007 odnowiona i ponownie oddana do użytku.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 100425
- ↑ a b Raport o stanie Gminy Zarszyn za rok 2022. s.4
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 936 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Start [online], www.zarszyn.pl [dostęp 2019-07-17] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-06] (pol.).
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 159.
- ↑ Konrad Orzechowski: Przewodnik statystyczno topograficzny i skorowidz obejmujący wszystkie miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi W.X. Krakowskiem i X. Bukowinie, według najświeższych skazówek urzędowych. Kraków: 1872, s. 60.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielk. Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Złoczów: 1886, s. 144.
- ↑ Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 150.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1897, s. 142.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1904, s. 131.
- ↑ Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z W. Ks. Krakowskiem. Kraków: 1905, s. 110.
- ↑ Skorowidz powiatu sanockiego. Wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 14.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1914, s. 123.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1918, s. 123.
- ↑ Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.
- ↑ Artur Bata "Bieszczady w ogniu", Rzeszów 1987 s. 152-153
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 955, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Prof. Adam Fastnacht, "Osadnictwo Ziemi Sanockiej",
- Akta Grodzkie i Ziemskie
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Pielnia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 87.
| Wsie | |
|---|---|
| Osada leśna | |
| Integralne części wsi |
|
