Nadolany
49°31′07″N 22°01′54″E/49,518611 22,031667| wieś | |
 Nadolany nad Pielnicą | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
667[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-506[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RSA |
| SIMC |
0346649[4] |
Położenie na mapie gminy Bukowsko  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |
| 49°31′07″N 22°01′54″E/49,518611 22,031667[1]
| |
Nadolany – wieś w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Bukowsko, położona nad potokiem Pielnica na Pogórzu Bukowskim[4].
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.
Położenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Wieś położona jest przy drodze wojewódzkiej nr 889 z Sieniawy, przez Bukowsko do Szczawnego. Droga ta łączy się z drogą 892 prowadzącą do przejścia granicznego przez Radoszyce na Słowację. Wieś położona jest nad potokiem Pielnica (dopływ Wisłoka), z prawego brzegu, w okolicy podgórskiej. Na południu graniczy z Nowotańcem, na północy z Pielnią.
Części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0346655 | Równie | część wsi |
| 0346661 | Wodnica | część wsi |
| 0346678 | Wygnanka | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]W latach 1340–1772 wieś leżała w ziemi sanockiej, w województwie ruskim. W latach 1772–1852 w cyrkule leskim, a następnie cyrkule sanockim. Od roku 1867 wieś leżała w powiecie sanockim, w gminie Bukowsko w Galicji. Do roku 1914 starostwo powiatowe w Sanoku, powiat sądowy w Bukowsku.
W 1366 król Kazimierz III Wielki wydaje przywilej lokacyjny wsi po obu stronach rzeki Brzozowa, dziś Nadolany.
Od 10 listopada 1634 własność Jerzego i Wacława de Stano. W roku 1717 Samuel i Bogusław synowie Alexandra Stano sprzedają Nagórzany, Nadolany, Wolę Sękową i Wolę Jaworową Józefowi Bukowskiemu, łowczemu lwowskiemu. W 1898 r. wieś liczyła 607 osób oraz 112 domów, powierzchnia wsi wynosiła 4,29 km², częścią wsi była wólka Wygnanka (72 osób), dodatkowo obszar dworski zajmował 2,36 km² powierzchni wsi. Wieś była zamieszkana w większości przez Polaków. Liczba społeczności żydowskiej i rusińskiej nie przekraczała 5% ludności. W roku 1900 wieś liczyła 727 mieszkańców, całkowita pow. wsi wynosiła wówczas 436 ha[6].
W połowie XIX wieku właścicielem posiadłości tabularnej Nadolany z Wygnanką był Wilhelm Poźniak[7]. W 1905 Adolf Poźniak wraz ze współwłaścicielami posiadał we wsi obszar 228,8 ha (z czterema współwłaścicielami)[8], a w 1911 posiadali 219 ha[9].
W 1928 r. we wsi znajdowała się stolarnia (Burnat A., Szatkowski K., Raichel D.), kuźnia (Pawiak W.), obuwnik (Kozimor J.), sklep (Kindlarski J.), młyn oraz tartak należący do właściciela większej części wsi Zenona Krzywkowicz-Poźniaka.
W okresie II wojny światowej Nadolany przynależały do placówki nr IV w Nowotańcu, podległej Komendzie Obwodu AK OP-23 w Sanoku. Łączniczką placówki była Barbara Krzywkowicz-Poźniak, córka właściciela Nadolan, przedwojennego wójta. Nadolany zostały częściowo spalone podczas walk niemiecko-sowieckich w dniu 4 sierpnia 1944.
W roku 1944 na mocy dekretów władzy ludowej, 6 września rozparcelowano własność rodziny Krzywkowicz-Poźniaków. Z funduszy państwowych w latach 1948–1949 wybudowano kilkanaście murowanych domów dla osób, których gospodarstwa zostały spalone w okresie walk 1944–1946. W roku 1950 pod wpływem PZPR powstała we wsi Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna „Pokój” (spółdzielnia ta upadła w roku 1957), w tym samym roku oddano do użytku, 1 września szkołę podstawową. W roku 1958 wybudowano we wsi dom ludowy. Wieś została zelektryfikowana w listopadzie 1963. W roku 1964 zawiązało się Koło Gospodyń Wiejskich. W latach siedemdziesiątych wybudowana została pierwsza linia telefoniczna. W latach 1965–1967 zostały zmeliorowane pola oraz wybudowano wodociąg wiejski. W latach 1985–1986 we wsi wybudowane zostały przyłącza gazowe do mieszkań. Od roku 1896 we wsi działa nieprzerwanie Ochotnicza Straż Pożarna licząca 90 członków[10].
W Nadolanach urodzili się profesorowie Julian Sokołowski (1932-2004) i Edward Kindlarski (1943-1996).
Dawne nazwy
[edytuj | edytuj kod]
- haerede de Lobetans alias Brzozowa – 1366 – połowa XV w.
- supper oppido toto Nowothanyecz – 1446
- Possada Nowothaniecz – 1577
- Wiesz Nadoliany – 1589
- Nadolany – 1699
Nazwa etniczna oznaczająca mieszkańców Posady Dolnej (przedmieścia), po powtórnej lokacji w roku 1444 miasta Nowotaniec, część północna Nowotańca. Ukr. Nadol'any, łem. Nadolane. Na radzieckich mapach wojskowych z ok. II w.ś. jako (ros.: Надоляны).
Zarządcy
[edytuj | edytuj kod]Właściciele
[edytuj | edytuj kod]- Balowie de Lobetanz (1366-1565)
- Stanowie (1565-1713)
- Bukowscy (1713-1746)
- Bronieccy, Gumowscy (1746-1767)
- Sas-Jaworscy (1767-1813)
- Krzywkowicz-Poźniakowie (1813-1944)
Wójtowie
[edytuj | edytuj kod]- 1790. Sebastian Kucharski
- 1795. Wawrzyniec Jazowski
- 1803. Sebastian Cesarczyk
- 1806. Jakub Silarski
- 1876. Józef Silarski
- 1900.Karol Burnat
- 1910.Józef Sabat
- 1939. Zenon Krzywkowicz-Poźniak
- 1940. Leon Mazur (Ukrainiec, rozstrzelany wyrokiem sądu przez AK)
- 1946. Stanisław Silarski
Liczba ludności
[edytuj | edytuj kod]- rok 1898 – 535
- rok 1929 – 616
- rok 2002 – 600
Emigracja
[edytuj | edytuj kod]Po roku 1848 nasiliły się procesy migracyjne ludności:
- 1848–1866 – Węgry (okolice Koszyc i Jasova),
- 1866–1914 – emigracja zarobkowa do USA (okolice Chicago) i Francji,
- okres międzywojenny – rejon Bydgoszczy, Tczewa i Białegostoku,
- po II wojnie światowej – głównie województwo opolskie i województwo śląskie.
Architektura
[edytuj | edytuj kod]W XIX w. wieś stanowiła północne przedmieście Nowotańca. Przysiółek Wygnanka oddzielony był od głównej grupy zabudowań rolami i pastwiskiem. Z zabytków pozostały w Nadolanach resztki parku dworskiego założonego w XIX w. w typie krajobrazowym. Zachowały się stare lipy, akacje i modrzewie. Wieś graniczy z Nowotańcem, Pielnią i Odrzechową. Do 1946 we wsi znajdował się murowany dwór właścicieli, spalony później przez Stiaha sotnię UPA[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 85557
- ↑ Raport o stanie gminy Bukowisko za 2021 rok [online], Biuletyn Informacji Publicznej, Urząd Gminy Bukowisko, 5 maja 2022, s. 4 [dostęp 2022-07-24] (pol.).
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 805 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Tom XII. Galizien. 10 grudnia 1900. Wien 1907.
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 139.
- ↑ Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.
- ↑ Skorowidz powiatu sanockiego wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 12.
- ↑ OSP KSRG Nadolany na stronie sanok112.pl. [dostęp 2016-05-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-09)].
- ↑ „W meldunku operacyjnym 26 OT Łemko za kwiecień 1946 znajduje się wzmianka o tym że 4 kwietnia 1946 oddz. U-1 przeprowadził akcję palenia polskich wsi Nowotaniec i Nadolany. Był to odwet za spalenie wsi ukraińskich przez żołnierzy WP. Tego samego dnia oddz. U-5 spalił Bukowsko.” [w:] Eugeniusz Misiło. Repatriacja czy deportacja: przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944-1946. Archiwum Ukraińskie, 1996. ISBN 83-86112-14-X, str. 102, 116. op. cit. Dok. 51.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Akta Grodzkie i Ziemskie z okresu I Rzeczypospolitej
- prof. Adam Fastnacht, Osadnictwo Ziemi Sanockiej
- prof. Przemysław Dąbkowski, Stosunki narodowościowe Ziemi Sanockiej w XV stuleciu, Lwów 1921
- dr Kurt Lück, Deutsche Aufbaukräfte in der Entwicklung Polens. Forschungen zur deutsch- polnischen Nachbarschaft im ostmitteleuropäischen Raum 1934, strony 584-606
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Nadolany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 859.
| Wsie | |
|---|---|
| Osada | |
| Części wsi |
|
