Skopje
42°00′N 21°26′E/42,000000 21,433333 Skopje | |
| Państwo | |
|---|---|
| Burmistrz | |
| Powierzchnia |
571,46 km² |
| Wysokość |
240 m n.p.m. |
| Populacja • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
(0)2 |
| Kod pocztowy |
główny kod 1000 |
| Tablice rejestracyjne |
SK |
| Podział miasta |
10 gmin |
| |
Położenie na mapie Macedonii Północnej  | |
| 42°00′N 21°26′E/42,000000 21,433333
| |
| Strona internetowa | |
Skopje[1][2], dawniej też (obecnie niezalecane) Skopie[3] (mac. Скопје, alb. Shkup, serb. Скопље – Skoplje, bułg. Скопие, gr. Σκόπια, tur. Üsküp) – stolica Macedonii Północnej, położona w kotlinie na wschód od Szar Płaniny nad rzeką Wardar, ludność: 611,107 mieszkańców (2021), główny ośrodek gospodarczy i naukowy kraju, węzeł drogowy oraz kolejowy ze stacją Skopje. Na południowy wschód od miasta położony jest międzynarodowy port lotniczy Skopje.
Pochodzenie nazwy miasta
[edytuj | edytuj kod]Obecna nazwa miasta może pochodzić od greckiego słowa σκοπιά – skopia, oznaczającego wojskowe obserwacyjne posterunki wartownicze. Ponadto w pobliżu obecnego miasta położone było antyczne miasto greckie Σκουποί[4], stolica plemienia Dardanów, po grecku alternatywnie zwanego też Σκούποι[5], zniszczone trzęsieniem ziemi w 518[6]. Miasto zostało odbudowane dzięki pomocy pochodzącego z tych stron cesarza Justyniana I Wielkiego; zmieniono wtedy jego nazwę na Ιουστινιανή Πρώτη (Pierwsza, najważniejsza dla Justyniana).
Historia
[edytuj | edytuj kod]- starożytna iliryjska osada Scupi, Scup
- panowanie władców starożytnej Macedonii
- panowanie rzymskie i bizantyńskie
- panowanie cara Samuela Komitopula (972–992)
- panowanie bizantyńskie 1018–1181
- panowanie bułgarskie, po odrodzeniu się Bułgarii w tzw. Drugie państwo bułgarskie
- stolica serbskiego carstwa Stefana Duszana w XIV wieku
- 1392 – zajęcie miasta przez Turków
- 1469 – ukończenie przez Turków budowy Kamiennego Mostu przez rzekę Wardar
- 1689 – Skopje zajmują na krótko wojska austriackie, które przez dwa dni palą miasto, co kończy jego znaczenie jako ważnego ośrodka handlu
- 1873 – poprowadzenie przez Turków przez Skopje linii kolejowej z Salonik do Kosovskiej Mitrovicy
- 1888 – połączenie Skopje koleją z Atenami i Belgradem
- 1903 – Skopje ma 22 tys. mieszkańców, w tym 11 tys. Słowian (w tym 3,5 tys. mahometan), 6 tys. Turków, 3,5 tys. Albańczyków, 1,2 tys. Żydów, 400 Romów
- 1910, 26 sierpnia urodziła się św. Matka Teresa z Kalkuty[7]
- 1912 – po bitwie pod Kumanovem wojska tureckie opuściły miasto; wkroczenie wojsk serbskich
- 1913 – na podstawie układu pokojowego w Stambule oficjalne włączenie miasta w skład Królestwa Serbii
- 1925 – zburzenie meczetu Burmali z 1495 i budowa w jego miejscu Domu Oficerów
- 1935 – Skopje ma 50 tys. mieszkańców
- 1941 – zajęcie Skopje przez Bułgarię
- listopad 1944 – zajęcie miasta przez partyzantów Narodowej Armii Wyzwoleńczej Macedonii
- 1945 – stolica Jugosłowiańskiej Socjalistycznej Republiki Macedonii
- 1963 – katastrofalne trzęsienie ziemi (w odbudowie brali udział warszawscy urbaniści i architekci, w tym Adolf Ciborowski[8], wcześniej Naczelny Architekt Warszawy oraz m.in. Stanisław Jankowski (architekt) "Agaton" i Stanisław Broniewski "Orsza"
- 1991 – po rozpadzie Jugosławii stolica niepodległej Republiki Macedonii
Obecnie w centrum miasta przy głównym placu (plac Macedonii, mac. Плоштад Македонија) trwa budowa nowego centrum rządowo-kulturalnego. Nad rzeką Wardar wznoszone są nowe budynki (m.in. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Muzeum Archeologiczne), niekiedy nawiązujące do poprzednich obiektów, stojących w tym miejscu do czasu pamiętnego trzęsienia ziemi w 1963 roku. W wyniku realizacji projektu Skopje 2014 wokół placu stanęło wiele pomników nawiązujących do odległej historii (m.in. monumentalny pomnik Aleksandra Macedońskiego oraz pomnik cesarza Justyniana I Wielkiego); prowadzone są również prace renowacyjne starszych obiektów.
Spór o tradycję historyczną
[edytuj | edytuj kod]Skopianie odwołują się do historycznej tradycji starożytnych Makedonów. Znalazło to m.in. wyraz w dawnej nazwie międzynarodowego portu lotniczego „Aleksander Wielki” oraz głównego stadionu sportowego „Filip II”, pomnikach Filipa II (Wojownik) i Aleksandra Wielkiego (Wojownik na koniu), publicznej ekspozycji oryginalnych fragmentów antycznych rzeźb przed najważniejszymi gmachami państwa itp.[9] W związku z powyższym w dziedzinie historii trwał spór międzypaństwowy z Grecją, szczególnie emocjonujący mieszkańców greckiej Macedonii. Ewenementem na skalę światową było także to, że inny międzynarodowy port lotniczy, położony obok greckiego macedońskiego miasta Kawala, także nosi imię „Aleksander Wielki”. W lutym 2018 lotnisko zmieniło nazwę, usuwając z niej patrona Aleksandra Wielkiego, by załagodzić spór z Grecją[10][11], a rok później nazwę zmienił również stadion narodowy, honorując znanego macedońskiego piosenkarza, Toše Proeskiego[12].
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]| Nr | Gmina (Општина) |
Powierzchnia (km²) |
Populacja (2002) |
|---|---|---|---|
| 1 |  Centar (Центар)
|
7,52 | 45 412 |
| 2 |  Gazi Baba (Гази Баба)
|
110,86 | 72 617 |
| 3 |  Aerodrom (Аеродром)
|
21,85 | 72 009 |
| 4 |  Czair (Чаир)
|
3,52 | 64 773 |
| 5 |  Kisela Voda (Кисела Вода)
|
34,24 | 57 236 |
| 6 |  Butel (Бутел)
|
54,79 | 36 154 |
| 7 |  Szuto Orizari (Шуто Оризари)
|
7,48 | 22 017 |
| 8 |  Karposz (Карпош)
|
35,21 | 59 666 |
| 9 |  Dziorcze Petrow (Ѓорче Петров)
|
66,93 | 41 634 |
| 10 |  Saraj (Сарај)
|
229,06 | 35 408 |
 Skopje
|
571,46 | 506 926 |
Zabytki i atrakcje turystyczne
[edytuj | edytuj kod]
- Słabo zachowane ruiny antycznego miasta Skup
- Akwedukt, wg jednych opinii rzymsko-bizantyński z I wieku n.e., rozbudowany w VI w. n.e. przez Justyniana Wielkiego; wg innych źródeł powstały dopiero w czasach tureckich, ewentualnie z użyciem części starszych konstrukcji[13][a]
- Twierdza Skopsko Kale ze śladami osadnictwa z epok: neolitu i brązu, a także czasów rzymskich i bizantyjskich (obecnie trwają tam badania archeologiczne)
- Cerkiew św. Pantelejmona w Nerezi na przedmieściach Skopje z 1161 z zachowanymi freskami – wspaniałym przykładem malarstwa bizantyjskiego
- Kamienny średniowieczny most na rzece Wardar
- Cerkiew św. Nikity z XIV w.
- Architektura z okresu panowania tureckiego (łaźnie, zajazdy, meczety – głównie z XV w. m.in. meczet Mustafy Paszy) w muzułmańskiej części miasta (zob. Stary Bazar w Skopje)
- Cerkiew Przemienienia Pańskiego z XVII-XIX w.
- Synagoga Beit Jakow
- Plac Macedonii – centralny plac stanowiący mieszankę różnych stylów architektonicznych
- Stary Bazar w Skopje
- Porta Macedonia – jeden z najpopularniejszych zabytków w Skopje zbudowany na wzór łuku triumfalnego
- Most Sztuki nad rzeką Wardar[14]
- Muzeum Walki Macedońskiej[15]
- Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopje
- Park Kobiet
Nazwa w języku polskim
[edytuj | edytuj kod]Nazwa miasta Skopje jest w języku polskim rodzaju nijakiego i odmienia się jak „słońce”, np. Byłem w Skopju. Jedziemy do Skopja, lub pozostaje nieodmieniona, np. Byłem w Skopje. Jedziemy do Skopje[16].
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]Opracowano na podstawie materiału źródłowego[17][18][19][20].
|
Wybrane publikacje wydane w Polsce
[edytuj | edytuj kod]- Ł. Galusek, Skopje: Od nowa, [w:] "Herito" Nr 22-23 (1-2/2016), Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2016, s. 204-217, ISSN 2082-310X
- M. Siarek, Alexander: Forging Utopia. samopublikacja. Skarżysko-Kamienna 2018. ISBN 978-83-950913-0-8
- M. Link-Lenczowska, Skopje Miasto architektura i sztuka solidarności, Międzynarodowe Centrum Kultury Kraków 2019 ISBN 978-83-63463-93-9
- K. Nettmann-Multanowska, Warszawa rysuje Skopje, Fundacja Centrum Architektury Warszawa 2022. ISBN 978-83-961764-3-1
- Aleksandra Zagórska-Chabros. Macedonia. Przewodnik Lajt. Pascal. Warszawa 2028 ISBN 978-83-81031-79-0
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W pierwszym okresie swego pobytu w Europie, Turcy osmańscy chętnie korzystali z gotowych do realizacji projektów, rzymskich lub bizantyjskich. Przykład akweduktu w Kawali, klasyfikowanego jako rzymski, mimo jego tureckiej realizacji.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG) Nazwy państw świata, ich stolic i mieszkańców, 2007 Wykaz w formacie PDF, s. 26.
- ↑ Protokół z IV, V i VI posiedzenia Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski, które odbyły się w dniu 20 lutego, 13 marca i 17 kwietnia 2002 roku, s. 4 [1].
- ↑ Włodzimierz Pianka, Zuzanna Topolińska, Božidar Vidoeski Słownik macedońsko-polski i polsko-macedoński, wydawcy: PWN i Knigoizdatelstvo „Makedonska kniga”, Warszawa – Skopje 1990 r.
- ↑ Σκουποί czyta się po grecku podobnie, jak łacińskie „Scupi”.
- ↑ Za Akademickim Słownikiem j. Greckiego.
- ↑ Jakim T. Petrovski. "Damaging Effects of July 26, 1963 Skopje Earthquake" (PDF). Meseisforum. Retrieved 27 February 2011.
- ↑ Kathryn Spink: Matka Teresa. Autoryzowana biografia. Lublin: Wydawnictwo Gaudium, 2001. ISBN 83-88615-22-X. Cytat: Tak obojętnie podchodziła do chronologii swojego życia i faktycznie tak daleko była od chęci czytania tego, co o niej pisano, że przez wiele lat, a zatem także w wielu książkach błędnie podawano jako datę jej urodzenia 27 sierpnia 1910 r. Ta sama figuruje nawet w rejestrze (...) Zgromadzenia Sióstr Loretanek w Indiach. Tymczasem jak wyznała Eileen Egan, (...) była to data chrztu..
- ↑ Akt solidarności polskich artystów dla Skopje [online], Culture.pl [dostęp 2022-05-30] (pol.).
- ↑ Artykuł w „The Christian Science Monitor” 2,300 years later, ‘Alexander-mania’ grips Macedonia ; Artykuł w Der Spiegel (ang.) „Which Macedonia Was Alexander the Great From?”.
- ↑ Macedonia zmieniła nazwę lotniska. tvn24.pl, 2018-02-25. [dostęp 2018-02-25]. (pol.).
- ↑ Натписот „Александар Велики“ заминува од зградата на скопскиот аеродром. mkd.mk, 2018-02-24. [dostęp 2018-02-25]. (mac.).
- ↑ Hubert Zdankiewicz, Euro 2020. Zobacz stadion w Skopje, na którym Polska zagra z Macedonią [online], Nowiny, 6 czerwca 2019 [dostęp 2021-02-05] (pol.).
- ↑ Adamczak S., Firlej-Adamczyk K., Bzowski K., Gołębiowski Ł.: Czarnogóra, Serbia, Macedonia, Kosowo i Albania. Praktyczny przewodnik. Bielsko-Biała: Pascal, 2011, s. 388. ISBN 978-83-7513-904-4.
- ↑ Skopje – zabytki, ciekawe miejsca, co warto zobaczyć, atrakcje [online], okiemturysty.pl, 2 sierpnia 2019 [dostęp 2021-04-14] (pol.).
- ↑ Muzeum Walki Macedońskiej. [w:] Muzea [on-line]. macedonia-timeless.com. [dostęp 2020-02-11]. (pol.).
- ↑ Protokół 74. posiedzenia Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, które odbyło się 7 listopada 2012 roku [online] [dostęp 2019-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-17].
- ↑ https://web.archive.org/web/20131024131101/http://www.skopje.gov.mk/EN/DesktopDefault.aspx?tabindex=0&tabid=69
- ↑ https://web.archive.org/web/20090114033014/http://www.ankara-bel.gov.tr/AbbSayfalari/hizmet_birimleri/dis_dairesi_baskanligi/avrupa_gunu_kutlamasi.aspx
- ↑ Sarajevo Official Web Site : Sister cities [online], sarajevo.ba [dostęp 2024-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2009-04-12].
- ↑ Сител Телевизија
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Skrót historii regionu Macedonii i Republiki Macedonii.
