krzyż
krzyż (język polski)
[edytuj]
- znaczenia:
rzeczownik, rodzaj męskorzeczowy
- (1.1) konstrukcja, figura geometryczna lub znak złożony z dwóch przecinających się linii; zob. też krzyż w Wikipedii
- (1.2) order, odznaczenie w kształcie krzyża (1.1)
- (1.3) anat. część kręgosłupa; zob. też kość krzyżowa w Wikipedii
- (1.4) przen. cierpienie, trudności
- (1.5) rel. symbol chrześcijaństwa
- (1.6) rel. gest czyniony w chrześcijaństwie na początku i na końcu modlitwy
- (1.7) hist. starożytne rzymskie narzędzie kaźni
- odmiana:
- (1.1-7)
przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mianownik krzyż krzyże dopełniacz krzyża krzyży / krzyżów celownik krzyżowi krzyżom biernik krzyż krzyże narzędnik krzyżem krzyżami miejscownik krzyżu krzyżach wołacz krzyżu krzyże
- przykłady:
- (1.1) Prawie każdy kościół jest zbudowany na planie krzyża.
- (1.2) Prezydent wręczył weteranowi Krzyż Zasługi.
- (1.3) Dziadek znowu odczuwa bóle w krzyżu.
- (1.4) Śmierć całej rodziny była dla niego prawdziwym krzyżem od losu.
- (1.5) Turcy nakazali usunięcie wszystkich krzyży i symboli chrześcijańskich.
- (1.6) Po wejściu do świątyni zrobił krzyż i uklęknął w ławce pod amboną.
- (1.7) Na krzyżu umarł Pan.
- składnia:
- kolokacje:
- (1.1) krzyż grecki • krzyż łaciński • krzyż maltański • krzyż Patee • krzyż Atlantów • krzyż św. Andrzeja • krzyż św. Jerzego • krzyż harcerski
- (1.3) łamanie w krzyżu
- (1.4) krzyż Pański
- synonimy:
- (1.1) reg. śl. krziż
- (1.2) reg. śl. krziż
- (1.4) udręka, tortury
- (1.5) reg. śl. krziż
- (1.6) reg. śl. krziż
- (1.7) reg. śl. krziż
- antonimy:
- hiponimy:
- (1.5) krucyfiks
- holonimy:
- meronimy:
- wyrazy pokrewne:
- rzecz. krzyżak m, skrzyżowanie n, krzyżówka ż, krzyżowiec m, krzyżownica ż
- czas. krzyżować ndk., skrzyżować dk., ukrzyżować dk.
- przym. krzyżowy, krzyżakowy
- przysł. krzyżowo
- związki frazeologiczne:
- Czerwony Krzyż • droga krzyżowa • dźwigać krzyż / dźwigać swój krzyż • jak z krzyża zdjęty • mieć z kimś krzyż pański • Krzyż Południa • krzyżowy ogień • krzyż na drogę • na krzyż • diabła się nie boi, kto przy krzyżu stoi
- etymologia:
- płn. prasł. *kŕižь[1] < łac. crux → krzyż[1] < praindoeur. *(s)ker- → obracać, zginać[2]
- Słowo krzyżmo mimo podobnego brzmienia i użycia w religii ma inną etymologię.
- (1.4-6) nawiązanie do śmierci Jezusa Chrystusa na krzyżu (1.7)
- tłumaczenia:
- albański: (1.1) kryq m
- angielski: (1.1) cross; (1.2) Cross; (1.3) lower back, sacrum; (1.4) rood
- arabski: (1.1) صليب
- azerski: (1.1) xaç
- baskijski: (1.1) gurutze; (1.2) gurutze; (1.5) gurutze
- białoruski: (1.1) крыж m; (1.2) крыж m; (1.3) крыж m; (1.4) крыж m; (1.5) крыж m; (1.6) крыж m; (1.7) крыж m
- bułgarski: (1.1) кръст m; (1.2) кръст m; (1.4) кръст m; (1.5) кръст m; (1.6) кръст m
- chorwacki: (1.1) križ m; (1.2) križ m; (1.4) križ m
- czeski: (1.1) kříž m
- dolnołużycki: (1.1) kśica ż
- duński: (1.1) kors n; (1.4) kors n
- esperanto: (1.1) kruco; (1.4) kruco; (1.5) kruco
- estoński: (1.1) rist
- fiński: (1.1) risti
- francuski: (1.1) croix ż; (1.2) croix ż; (1.3) sacrum m, lombes; (1.4) croix ż
- górnołużycki: (1.1) křiž m
- gruziński: (1.1) ჯვარი
- hawajski: (1.1) keʻa
- hiszpański: (1.1) cruz ż; (1.2) cruz ż; (1.3) lomo m; (1.4) cruz ż
- islandzki: (1.1) kross m; (1.2) kross m; (1.4) kross m
- jidysz: (1.1) צלם m (cejlem); (1.5) צלם m (cejlem)
- kaszubski: (1.1) krziż m; (1.2) krziż m; (1.5) krziż m; (1.6) krziż m
- kataloński: (1.1) creu ż
- kurmandżi: (1.1) xaç
- litewski: (1.1) kryžius m
- łaciński: (1.1) crux ż; (1.2) crux ż
- łotewski: (1.1) krustus
- macedoński: (1.1) крст m; (1.3) крст m
- niemiecki: (1.1) Kreuz n; (1.2) Kreuz n; (1.3) Kreuz n
- nowogrecki: (1.1) σταυρός m; (1.2) σταυρός m; (1.3) ιερό οστό n, μέση ż; (1.4) σταυρός m
- polski język migowy: (w zapisie SignWriting)(1.1)
, Plac Trzech Krzyży: 
- rosyjski: (1.1) крест m; (1.3) крестец m; (1.4) крест m
- słowacki: (1.3) kríže m lm
- słoweński: (1.1) križ m
- staro-cerkiewno-słowiański: (1.5) крьстъ (krĭstŭ)
- suahili: (1.1) msalaba
- szwedzki: (1.1) kors n; (1.4) kors n
- ukraiński: (1.1) хрест m
- węgierski: (1.1) kereszt; (1.3) keresztcsont
- wilamowski: (1.1) krouc n, krojc n, kroüc n; (1.2) krouc n, krojc n, kroüc n; (1.3) krouc n, krojc n, kroüc n
- włoski: (1.1) croce ż; (1.2) croce ż; (1.3) osso sacro m; (1.4) croce ż; (1.5) croce ż; (1.6) croce ż; (1.7) croce ż
- źródła:
- ↑ 1,0 1,1
Hasło „krzyż” w: Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN.
- ↑ https://indo-european.info/pokorny-etymological-dictionary