1903
| Сыллар |
|---|
| 1899 1900 1901 1902 — 1903 — 1904 1905 1906 1907 |
| Уоннуу сыллар |
| 1870-с 1880-с 1890-с — 1900-с — 1910-с 1920-с 1930-с |
| Үйэлэр |
| XIX үйэ — XX үйэ — XXI үйэ |
1903 сыл.
Туох буолбута
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Саас, сайын
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Ыам ыйын 29 — Петербурга Неваны туоруур Троицкай муоста (сэбиэскэй кэмҥэ Кировскай) аһыллыбыт.
- Бэс ыйын 7 — Берлиҥҥэ француз учуонайа Пьер Кюри саҥа химия элэмиэнин — полонийы — арыйбытын туһунан кэпсээбит.
- Бэс ыйын 16 — «Пепси-кола» диэн аат бэлиэтэммит, «The Ford Motor Company» олохтоммут, Руаль Амундсен Арктикаҕа бастакы эспэдииссийэтэ саҕаламмыт.
- От ыйын 1 — Бастакы Tour de France («Франция бэлисипиэт туура») саҕаламмыт. Бу аан дойдуга саамай ааттаах-суоллаах бэлисипиэт күрэһэ буолар.
- От ыйын 23 — Ford Motor Company бастакы массыынатын «модель А» атыылаабыт.
Күһүн
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Сэтинньи 16 — Арассыыйа социал-демократическай оробуочай баартыйата (РСДРП) икки бөлөххө хайдыспыт: бассабыыктар (нууччалыы «большинство» - баһыйар элбэх диэн суолталаах тылтан) уонна меньшевиктар («меньшинство» диэнтэн).
- Ахсынньы 17 — АХШ-ка ини-бии Райттар аан бастакыннан салгыннааҕар ыарахан аалы көтүппүттэр. Көтүү ырааҕа — 37 м, көппүт кэмин уһуна — 12 сөкүүндэ.
- Ахсынньы 25 — Илин Сибииргэ көскө сылдьан «Искра» хаһыаты тарҕаппытын иһин өрөбөлүссүйэниэр Иван Бабушкины өссө ыраатыннаран Дьокуускайга аҕалбыттар. Салгыы Үөһээ Дьааҥы уокуругар утаарбыттар. Онно 1905 сыллаахха амньыыстыйа биллэриллиэр диэри олорбута. Кинини кытта Арассыыйаҕа марксизмы бастакы тарҕатааччылартан биирдэстэрин Виктор Курнатовскайы (1868—1912) аҕалбыттар.
Төрөөбүттэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Никулин Гавриил Федорович (1903—1967), олоҥхоһут.
- Тохсунньу 18 — Джон фон Нейман — дьэбириэй төрүттээх Венгрия-Америка математига, квантовай физикаҕа, квантовай логикаҕа, функциональнай анализка, теория множеств, информатикаҕа, экономияҕа уонна да атын үөрэххэ, улахан кылаан оҥорбут киһи.
- Тохсунньу 21 — Игорь Курчатов — физик-ядерщик, академик, сэбиэскэй атомнай бомба «аҕата».
- Олунньу 27 — Семенов Григорий Трофимович (1903—1970), геолог, Социалистическай Үлэ Геройа.
- Кулун тутар 3 — Анна Неустроева — саха дьахталларыттан ССРС суруйааччыларын Сойууһун бастакы чилиэнэ, оҕо суруйааччыта, фольклору хомуйааччы.
- Муус устар 22 — Туралысов Георгий Михайлович (1903—1970), саха тыйаатырын ойуулуур искусствотын төрүттээбит саха маҥнайгы үрдүк үөрэхтээх худуоһунньуга.
- Муус устар 25 — XX үйэ биир бөдөҥ математига, 60-с сс. Сэбиэскэй Сойууска математиканы үөрэтиини реформалаабыт киһи, оскуола учуобунньуктарын ааптара Колмогоров А. Н..
- Бэс ыйын 25 — Джордж Оруэлл (1950 өлб), Англия суруйааччыта уонна публициһа, аатырбыт «1984» арамаан ааптара.
- Ахсынньы 3 — Егоров Николай Васильевич, РСФСР уонна Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала.
- Ахсынньы 24 — Саввин Степан Афанасьевич-Күн Дьирибинэ (22.04.1970 өлб.) — саха биллиилээх бэйиэтэ, үгэһитэ, тылбаасчыт. Эдэр сылдьан Гражданскай сэриигэ саа-саадах тутан көхтөөхтүк кыттан сэбиэскэй былааһы көмүскэспитэ. Тулагы_Киллэм, Амма кыргыһыыларын кыттыылааҕа.
Өлбүттэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Оросин Константин Григорьевич (1853—1903), олоҥхоһут.
- Ыам ыйын 8 — Поль Гоген (1848—1903), французскай живописец, постимпрессионизм биир сүрүн бэрэстэбиитэлэ.