Бялысток

Бялысток
	Бялысток
	пол. Białystok
	Байрак[d]
Нигезләнү датасы	1691
Рәсми исем	Białystok
Демоним	białostoczanin
Нигезләүче	Гедимин
Дөнья кисәге	Европа
Дәүләт	Польша
Нәрсәнең башкаласы	Подлясье воеводалыгы
Административ-территориаль берәмлек	Подлясье воеводалыгы
Сәгать поясы	UTC+01:00 һәм UTC+02:00
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы	Biała[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Mayor of Białystok[d]
Хөкүмәт башлыгы	Tadeusz Truskolaski[d]
Халык саны	294 242 (31 март 2021)
Ир-ат халкы	138 024
Хатын-кыз халкы	156 218
Административ бүленеше	Osiedle Centrum[d], Osiedle Białostoczek[d], Sienkiewicza[d], Osiedle Bojary[d], Osiedle Piaski[d], Osiedle Przydworcowe[d], Osiedle Młodych, Białystok[d], Osiedle Antoniuk[d], Osiedle Jaroszówka[d], Osiedle Wygoda, Białystok[d], Osiedle Piasta I, Białystok[d], Osiedle Piasta II, Białystok[d], Osiedle Skorupy[d], Osiedle Mickiewicza, Białystok[d], Дойлиды[d], Osiedle Bema, Białystok[d], Osiedle Kawaleryjskie[d], Nowe Miasto (Białystok)[d], Osiedle Zielone Wzgórza, Białystok[d], Старосельце[d], Osiedle Słoneczny Stok[d], Osiedle Leśna Dolina[d], Osiedle Wysoki Stoczek[d], Osiedle Dziesięciny I[d], Osiedle Dziesięciny II[d], Osiedle Bacieczki, Białystok[d], Osiedle Zawady[d], Osiedle Dojlidy Górne, Białystok[d] һәм Osiedle Bagnówka, Białystok[d]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	118 ± 1 метр һәм 175 ± 1 метр
Кардәш шәһәр	Эйндһовен, Калининград[…], Каунас, Реҗҗо-ди-Калабрия, Елгава, Һродна, Милуоки, Дижон, Ченстохова, Псков, Чунцзо[d], Гөмре, Лутск, Бельцы[d], Борнова, Гори[d], Иркутск, Йехуд[d], Лусака[d], Мадзара-дел-Валло, Слима[d], Сумкает һәм Томск
Нәрсә белән чиктәш	Белостокский повет[d]
Мәйдан	102 км²
Почта индексы	15-001
Рәсми веб-сайт	bialystok.pl(ингл.)(пол.)
Феноменның икътисады	economy of Białystok[d]
Феноменның демографиясе	demographics of Białystok[d]
Беренче язма телгә алу	1437
Лексема-субъект	Lua хатасы: unknown error.
Җирле телефон коды	85
Номер тамгасы коды	BI
Шәрәфле ватандашлар төркеме	[d]
Монда җирләнгәннәр төркеме	[d]
	Бялысток Викиҗыентыкта

^[15]

Бялысток яки Белосток (пол. Białystok, белар. Беласток, литв. Balstogė, рус. Белосток) — Польша шәһәре, Подлясье воеводалыгының административ үзәге.

Халык саны — 294 001 кеше (2011).^[16]

География

Шәһәр Супрасль елгасында, Төньяк Подлясье түбәнлегендә, Варшаудан 188 километр төньяк-көнчыгышрак урнакан.

Тарих

Казан соборы, XIX гасырның икенче яртысы

Беренче тапкыр 1437 елда телгә алына.

1749 елда шәһәр статусы бирелә.

Речь Посполитаяның өченче бүлүе буенча (1795 ел) Пруссия составына кертелә. Тилзит солыхы буенча (1807 ел) Наполеон тарафыннан Россия империясе составына тапшырыла.

1842 елга кадәр Россия империясенең Белосток өлкәсе үзәге, 1842 елдан — Гродно губернасыеың өяз шәһәре.

Беренче бөтендөнья сугышы

Беренче бөтендөнья сугышы барышында 1915 елның 13 августында шәһәр алманнар тарафыннан басып алына. 1918 елның мартында Белорус Халык Республикасы өлеше булып игълан ителә. 1919 елның 19 февралендә Польша тарафыннан басып алына. 1920 елның 28 июлендә Кызыл Армия Бялыстокны ала, шәһәрдә Польшаның коммунистик хөкүмәте оештырыла. Бер ай үткәч поляклар тарафыннан кайтарыла.

1919–1939 елларда — Польшаның Бялысток воеводалыгының үзәге.

Икенче бөтендөнья сугышы

1939 елның сентябрьдә алманнар тарафыннан басып алына, ләкин Молотов-Риббентроп килешүе буенча шунда ук ССРБ составына тапшырыла. 1944 елга кадәр БССРның Беласток өлкәсе үзәге булып торган. 1941 елның 27 июнендә алманнар шәһәрне кабаттан басып алалар, шуның белән бергә шәһәр тирәсендә Бялысток-Минск сугышы барышында 10-нче совет армиясе чолганышка эләккән.

Нацист оккупациясе вакытында — Бялысток окургы үзәге.

1944 елның июльдә шәһәр Кызыл Армия тарафыннан азат ителә, ә шул ук елның сентябрьдә Бялысток янәшәсендә булган районнары белән Польшага тапшырыла.

Халык

1857	1897^[17]	1921^[18]	1931^[19]	1950	1960	1970	1978	1988	2002	2011^[16]
13 787	66 032	76 792	91 335	68 503	120 921	168 500	211 600	264 309	291 660	294 001

Милли состав

2002 елдагы милли состав:^[20]

поляклар – 93,4 % (272 266);
белоруслар – 2,55 % (7 434);
украиннар – 0,14 % (417);
руслар – 0,06 % (194);
татарлар – 0,06 % (189);
башкалар – 3,73 % (10,883).

1921 елдагы милли состав::^[21]

яһүдләр – 48,4 % (37 186);
поляклар – 46,6 % (35 832);
алманнар – 1,99 % (1 529);
руслар – 1,93 % (1 486);
белоруслар – 0,8 % (629);
литвалылар – 0,05 % (40);
башкалар – 0,11 % (90).

1897 елдагы милли состав:^[22]

яһүдләр – 62 % (40 972);
поляклар – 17,2 % (11 385);
руслар – 10,2 % (6 797);
алманнар – 5,6 % (3 705);
белоруслар – 3,7 % (2 447);
литвалылар – 0,01 % (13);
башкалар – 1,07 % (713).

Икътисад

Азык-төлек, агач эшкәртү, керамик сәнәгатьләре, машиналар төзү.

Мәгариф

Шәһәрдә 15 югары уку йорты урнаша; 1997 елда Бялысток дәүләт университеты ачылган.

Галерея

Тимер юл вокзалы
Браницкийлар сарае
Иоанн Павел II һәйкәле
Бялысток дәүләт университеты, хокук факультеты
Бялысток университеты китапханәсе
Православ соборы
Файл:Białystok — Kościół katedralny p.w. Wniebowzięcia NMP — A-192 z 24.01.1957 i z 28.01.1980.jpg

Шәһәрдә туганнар

Максим Литвинов (чын исем — Меер-Генох Моисеевич Валлах) — инкыйлабчы, ССРБ дәүләт эшлеклесе.

Искәрмәләр

[_18fc7d5b2964d76a-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 zespół autorów PWN интернет-энциклопедиясе
https://wikidata.org/wiki/Track:P7305https://wikidata.org/wiki/Track:Q4041526https://wikidata.org/wiki/Track:Q1690980

[_f0eaf136a9a2b608-2] ttps://sjp.pwn.pl/so/bialostoczanin;4415030.html

[_5db4d8d498c23cc7-3] rchINFORM — 1994.
https://wikidata.org/wiki/Track:P5383https://wikidata.org/wiki/Track:P5604https://wikidata.org/wiki/Track:P12149https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049https://wikidata.org/wiki/Track:P5573https://wikidata.org/wiki/Track:P5508

[_cd4dd5c507fc339c-4] ttps://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/062013761011-0922410?var-id=1639616&format=jsonapi

[_ba54150559fcb180-5] ttps://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/062013761011-0922410?var-id=1639617&format=jsonapi

[_4e3f718f6d1bfdec-6] ttps://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/062013761011-0922410?var-id=1639618&format=jsonapi

[_64e61ecc31a9f31c-7] 7,00 ^7,01 ^7,02 ^7,03 ^7,04 ^7,05 ^7,06 ^7,07 ^7,08 ^7,09 ^7,10 ^7,11 ^7,12 ^7,13 ^7,14 ^7,15 ^7,16 ^7,17 ^7,18 ^7,19 ^7,20 http://www.bialystok.pl/pl/dla_mieszkancow/wschodzacy_bialystok/wspolpraca-zagraniczna.html

[_14bdf905a320732c-8] ttps://docplayer.nl/50331312-Gemeente-eindhoven-oplegvelraadsvoorstel-herijking-beleid-stedenbanden-en-mondiale-bewustwording-mvb-aa.html

[_8025177bbf705aa8-9] 9,0 ^9,1 https://www.bialystok.pl/pl/dla_mieszkancow/promocja_miasta/wspolpraca-zagraniczna.html

[_d26e127f5620ec54-10] ttp://klgd.ru/city/twins

[_4e4e6261980e11a8-11] 11,0 ^11,1 ^11,2 ^11,3 ^11,4 https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,28180939,wojna-na-ukrainie-bialystok-zrywa-wspolprace-z-miastami-partnerskimi.html

[_cdb05a33cd1e28cc-12] ttp://www.kaunas.lt/apie-kauna/miesto-partneriai/

[_ccc0bfbc7e118d78-13] ttps://www.jelgava.lv/lv/pilseta/pilseta/sadraudzibas-pilsetas/

[_650fe68234b19ac4-14] ttps://www.bialystok.pl/resource/file/download-file/id.28050

[_3b090b1c40b97719-15] Ф. Ш. Белосток // Энциклопедический словарь / мөхәррир И. Е. Андреевский, К. К. Арсеньев, Ф. Ф. Петрушевский — СПб: Брокгауз — Ефрон, 1891.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q4526419https://wikidata.org/wiki/Track:Q1782723https://wikidata.org/wiki/Track:Q19908137https://wikidata.org/wiki/Track:Q22681016https://wikidata.org/wiki/Track:Q4361720https://wikidata.org/wiki/Track:Q656https://wikidata.org/wiki/Track:Q602358https://wikidata.org/wiki/Track:Q23892900https://wikidata.org/wiki/Track:Q4065721

[stat.gov.pl-16] 16,0 ^16,1 Ludność w gminach. Stan w dniu 31 marca 2011 r. - wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r.

[17] ttp://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=354

[18] ttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/51/Woj.bia%C5%82ostockie_miejscowo%C5%9Bci_1921.pdf

[19] ttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Woj.bia%C5%82ostockie-Polska_spis_powszechny_1931.pdf

[20] [1]

[21] [2]

[22] [3]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

к б ү Польшаның зур шәһәрләре
1,000,000+	Варшава
500,000+	Краков \| Луҗ \| Вроцлав \| Познань
200,000+	Гданьск \| Щецин \| Быдгощ \| Люблин \| Катовице \| Белосток \| Гдыня \| Ченстохова \| Радом \| Сосновец \| Торунь \| Кельце
100,000+	Гливице \| Жешув \| Забже \| Ольштын \| Бытом \| Бельско-Бяла \| Руда Шлёнска \| Рыбник \| Тыхы \| Домброва-Гурнича \| Гожув-Велькопольски \| Плоцк \| Эльблонг \| Ополе \| Валбжих \| Зелёна-Гура \| Влоцлавек \| Тарнув \| Хожув \| Кошалин \| Калиш \| Легница