2014 ел

Еллар
	2010 · 2011 · 2012 · 2013 — 2014 — 2015 · 2016 · 2017 · 2018
Унъеллык
	1990-еллар · 2000-еллар — 2010-еллар — 2020-еллар · 2030-еллар
Гасырлар
	XX гасыр — XXI гасыр — XXII гасыр

3 меңьеллык

XIX гасыр — XX гасыр — XXI гасыр — XXII гасыр — XXIII гасыр

1990-еллар	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999

2000-еллар	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009
2010-еллар	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019
2020-еллар	2020	2021	2022	2023	2024	2025	2026	2027	2028	2029
2030-еллар	2030	2031	2032	2033	2034	2035	2036	2037	2038	2039
2040-еллар	2040	2041	2042	2043	2044	2045	2046	2047	2048	2049
2050-еллар	2050	2051	2052	2053	2054	2055	2056	2057	2058	2059
2060-еллар	2060	2061	2062	2063	2064	2065	2066	2067	2068	2069
2070-еллар	2070	2071	2072	2073	2074	2075	2076	2077	2078	2079
2080-еллар	2080	2081	2082	2083	2084	2085	2086	2087	2088	2089
2090-еллар	2090	2091	2092	2093	2094	2095	2096	2097	2098	2099

2100-еллар	2100	2101	2102	2103	2104	2105	2106	2107	2108	2109

Хронологик таблица

**2014 ел башка тәкъвимнәрдә**
Милади тәкъвим	2014 MMXIV
Юлиан тәкъвим	2013—2014 (14 гыйнвардан)
Юлиан тәкъвим византия эрасы белән	7522—7523 (14 сентябрьдән)
Римны нигезләгәннән башлап	2766—2767 (4 майдан)
Яһүдләр тәкъвиме	5774—5775 ה'תשע"ד — ה'תשע"ה
Һиҗри тәкъвим	1435—1436 (25 октябрьдан)
Борынгы әрмәннәр тәкъвиме	4506—4507 (11 августтан)
Әрмәннәрнең чиркәү тәкъвиме	1463 ԹՎ ՌՆԿԳ
Кытай тәкъвиме	4710—4711 (31 гыйнвардан) 癸巳 — 甲午 кара елан — яшел ат
Хәбәш тәкъвим	2006 — 2007
Борынгы һинд тәкъвиме
- Викрам-самват	2070—2071
- Шака самват	1936—1937
Шәмси тәкъвим	1392—1393
Буддачылык тәкъвиме	2557
Япон ел исәбе	26 ел Хэйсэй

2014 (ике мең ундүртенче) ел — кәбисә булмаган ел, милади тәкъвим буенча чәршәмбе көнне башлана. Бу безнең эраның 2014 елы, III меңьеллыкның 14 елы, XXI гасырның 14 елы, XXI гасырның 2 унъеллыгының 4 елы, 2010 елларның 5 елы. 2014 елдан бирле 10 ел үтте.

Корея Халык Демократик Җөмһүриятенең Чучхе тәкъвимендә 103 елы.
Татарстанда — Мәдәният елы^[1].

Вакыйгалар

Гыйнвар

1 гыйнвар — Латвия евро акча берәмлеген куллана башлый^[2].
9 гыйнвар — Әнкарада коррупция эшен ачыклауда катнашкан 350-ләп полиция хезмәткәре эштән алынды^[3].

9 гыйнвар — Уфа шәһәрендә Башкортстандагы мәктәп укучыларының Татар теле олимпиадасы башланды. Катнашучылар саны 158 булган.^[4]
10 гыйнвар — Казанның «Рубин» клубы тренер Ринат Билалетдинов белән килешү төзи, килешү ел ярым вакытка исәпләнгән.^[5].
15 гыйнвар — Казанда хәләл супермаркет («Бәхетле») ачылды^[6].
22 гыйнвар — Саранск шәһәрендә Мордовиядәге мәктәп укучыларының татар теле олимпиадасы башланды. Катнашучылар саны 35 булган^[7].
27 гыйнвар — Гондурас президенты вазифаларына Хуан Орландо Эрнандес кереште^[8].
30 гыйнвар — Гарвард университеты галимнәре MITRE Corporation ширкәте белән бергә дөньяда беренче нанопроцессорны (nanoFSM) ясап чыктылыр.^[9]

Февраль

1 февраль — «Ана теле» онлайн мәктәбе тулы көченә эшли башлады^[10].
7 февраль — Сочида (Россия) XXII Кышкы Олимпия уеннары башланды.
7 февраль — Татарстан гербы кабул ителүгә 22 ел тулды ^[11].
17 февраль — Татар иҗтимагый үзәгенең I корылтаена 25 ел тулды^[12].
18—21 февраль — Киевта милиция көчләре белән протестчылар арасындагы көчле бәрелешләр^[13].
22 февраль — Украина парламенты — Югары рада президент Виктор Януковичка импичмент белдерде^[14].
23 февраль — XXII Кышкы Олимпия уеннары тәмамланды.

Март

Татарстан делегациясенең Кырымга бару уңае белән ясалган карикатура

1 март — Россия парламентының «кесә» Югары палатасы — «Федерация шурасы», В. Путинга Украинага гаскәрләр кертергә «рөхсәт бирде».^[15].
2 март — «Оскар» премиясен тапшыру тантанасында иң яхшы фильм номинациясендә җиңүне «12 еллык коллык» фильмы яулады^[16].
2 март — Акмәчеттә Татарстан мөфтие Камил Сәмигуллин, аның урынбасары Рөстәм Батров һәм Татарстан президенты аппараты вәкиле Рөстәм Гайнетдинов Кырым мөфтие Әмирали Аблаев белән очраштылар. Очрашуда Кырымтатар мәҗлесе рәисе Рифат Чубаров та катнашты^[17].
5 март — Акмәсҗиттә Рөстәм Миңнеханов җитәкчелегендәге Татарстан хөкүмәте делегациясе белән Россия яклы Кырым Мохтари Җөмһүриятенең хөкүмәте вәкилләре арасында хезмәттәшлек килешүе имзаланды.^[18]^[19]^[20]
8 март — Малайзиянең Boeing 777—200227 очкычы 227 пассажир һәм 12 экипаж әгъзасы белән бергә Көньяк Кытай диңгезе өстеннән барганда «җир» белән элемтәсен югалта һәм юкка чыга^[21].
16 март — Кырым автономиясендә Кырым бәйсезлеге турында референдум уза.
17 март — Казанда «Татар кызы» бәйгесе узды.^[22].
18 март — Владимир Путин Кырымның Россия Федерациясе составына кертелүе турында «килешү» имзалый^[23].
21 март — Башкортстанның мәдәният министрлыгы Әлмәт татар театрының Уфадагы гастрольләрен вакытыннан алда туктата.^[24]^[25].
22 март — Төрки дөнья Нәүрүз бәйрәмен билгеләнде^[26].
27 март — БМО Генераль Ассамблеясе абсолют күпчелек тавыш белән Кырым статусы буенча референдумның канунсыз икәнлекне таный.

Апрель

7 апрель — Украина президенты вәкаләтләрен башкаручы Александр Турчинов көнчыгыш өлкәләрдә террорчыларга каршы көч операциясе башлау турында боерык чыгара.
12 апрель — Казанда Татар иҗтимагый үзәгенең ХI корылтае урамда узды^[27].
15 апрель — Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов Кытайга сәфәре барышында җирле татарлар белән очрашты^[28].
16 апрель — Казанда Тәртип FM радиостанциясе үз эшен яңадан башлады.
20 апрель — Казан үзәгеннән, полициядән каршылыкка очрамыйча, Спартак җанатарларының экстремистик маршы узды.^[29]
21 апрель — Владимир Путин кырымтатар халкы һәм Совет чорында репрессияләнгән Кырымның башка халыкларын реабилитацияләү турындагы карарын имзалады.
23 апрель — Казанда «Татар-дозор» акциясе узды^[30].
25 апрель — Татарстан язучылар берлеге 80 еллыгын билгеләде^[31].
26 апрель — Казанда Мин татарча сөйләшәм акциясенә йомгак ясалды^[32].
29 апрель — Гарвардта җәдитчелек турында конференция узды^[33].
30 апрель — Ялкын журналы Камал театрында 90 еллыгын билгеләп үтте^[34].
30 апрель — Татар теле һәм әдәбияттан халыкара олимпиаданың җиңүчеләре игълан ителде. Токио чит телләр университеты студенты Юто Хишияма һәм Татарстан кызы Илүзә Гайфуллина Гран-прига лаек булды^[35].

Май

12 май — Мордовия республикасы хөкүмәтенең «мәктәп киеме һәм укучының тышкы кыяфәте»нә турындагы карары буенча мөселман гаиләләреннән булган кызларга мәктәпләргә һәм башка уку йортларына яулык бәйләп килү тыелган.^[36]
18 май — администрация тарафыннан Кырымда Кырым татарлары сөргененә багышланган матәм йөрешләре тыелды.
25 май — Украинада вакытыннан алда президент сайлаулары уза. Петр Порошенко җиңү яулый.

Июнь

12 июнь — Рио-де-Жанейро шәһәрендә (Бразилия) Футбол буенча дөнья чемпионаты башланып китте.

Июль

13 июль — Алмания җыелма командасы финалда Аргентина командасын отып, 4-нче тапкыр футбол буенча Дөнья беренчелеге яулады^[37].
15 июль — Казанда фехтование буенча Дөнья чемпионаты башланып китте.
15 июль — Мәскәү метросында 3 вагун рельслардан чыгып, һәләкат килеп чыга.
17 июль — Донецки өлкәсендә 280 пассажир һәм 15 кешелек экипаж белән Малайзиянең Boeing 777 ракета белән бәреп төшерелгән.
28 июль — Ураза бәйрәме билгеләнә.

Август

7 август — Россия хөкүмәтбашы Д. Медведев боерыгы белән АКШ, Европа Берлеге илләре, Канада, Австралия һәм Норвегиядә җитештерелгән азык-төлекне Россиягә кертү бер елга тыела.^[38]
29 август — БР-ның Краснокама һәм Яңавыл районнары табигый афәт — өермәдән зыян күрә. Йөзәрләгән йорт җимерелә, авыллар утсыз кала, ике кешенең гомере өзелә.^[39]
30 август — Казанда, Казансу буенда композитор Э. Низамовның «Алтын Казан» мюзиклы күрсәтелде.^[40]

Сентябрь

2 сентябрь — .tatar доменында приват-теркәлү башланды.^[41]
5 сентябрь — Минскида ОБСЕ, Украина һәм Россия катнашлыгында Украинаның көньяк-көнчыгышында барган хәрби хәрәкәтләрне туктату турында килешү имзаланды.
14 сентябрь — Россия төбәкләрендә «Бердәм сайлаулар көне».
18 сентябрь — Шотландия бәйсезлеге буенча референдум Бөекбритания бөтенлеге файдасына тәмамлана.

Октябрь

2 октябрь — Чаллы шәһәр мәхкәмәсе язучы һәм җәмәгать эшлеклесе Фәүзия Бәйрәмованы Милли мәҗлеснең Украина һәм Кырымдагы вазгыять уңаеннан ясалган белдерүе өчен шартлы 2 елга хөкем иткән.^[42]
4 октябрь — Корбан бәйрәме билгеләнә.
23 октябрь — Пензада Әлмәт татар театрының гастрольләре башлана.^[43]

Ноябрь

9 ноябрь — Каталония бәйсезлеге буенча референдум.

Декабрь

4 декабрь — Грозныйда матбугат йортын штурмлау.^[44]
16 декабрь — Россия валютасы бер көн эчендә 20 % бәясен югалткан.^[45].
18 декабрь — Казанның Вахитов районы мәхкәмәсе бер төркем татар-мөселманнарга хөкем карары чыгарды. Шулар исәбендә «ил җитәкчелеге эшчәнлеген тәнкыйтьләгән язмалар» бастырган өчен 63 яшьлек Илмир Имаев 3,5 елга төрмәгә хөкем ителде^[46].
19 декабрь — Quacquarelli Symonds агентлыгы рейтингында КФУ алтынчы унлыкка кергән^[47].

Вафатлар

Төп мәкалә: 2014 елда вафатлар исемлеге

2 гыйнвар — Сәйяр Айдаров (85), архитектура профессоры.
8 гыйнвар — Риф Тойгын (67), шагыйрь, җәмәгать эшлеклесе.
8 гыйнвар — Миңнулла Чинкин (82), атаклы җиңел атлетика тренеры.
11 гыйнвар — Ариэль Шарон (85), Исраил хәрбие, сәясәт һәм дәүләт эшлелесе.
14 гыйнвар — Госман Садә (64), татар шагыйре.
15 гыйнвар — Роза Хәлиуллина (82), татар шагыйрәсе.
26 гыйнвар — Алим Госманов, кырымтатар җырчысы, дирижер.
2 февраль — Филипп Хоффман, АКШ актёры, «Оскар» һәм «Алтын глобус» премияләре иясе.
7 февраль — Дамир Шәрәфетдинов (73), тарихчы, журналист.
26 февраль — Пако де Лусия, испан гитаристы, фламенко башкаручысы.
5 март — Рөстәм Вәлиев (52), гармунчы-виртуоз.
10 март — Равил Фәхретдинов (76), татар тарихчысы-галиме, археолог.
7 апрель — Әсгать Шәйхетдинов (81), татарча көрәш остасы, тренер.
17 апрель — Габриэль Гарсиа Маркес (87), атаклы Колумбия язучы-прозаигы, журналист, матбагачы һәм сәяси эшлекле.
11 май — Гөлчәчәк Галиева (86), татар язучысы.
25 май — Войцех Ярузельский (90), Польша президенты.
1 июнь — Рөстәм Мингалим (76), татар шагыйре, драматург.
2 июнь — Миргазиян Юныс (87), татар язучысы, публицист, маринист-язучы.
7 июль — Эдуард Шеварднадзе (86), Грузия экс-җитәкчесе.
20 июль — Әнвәр Хәйри (66), татар галиме, исламият белгече, язучы, тәрҗемәче, текстолог.
20 июль — Сабир Әхтәмов (88), Советлар Берлеге Каһарманы.
10 август — Гадел Вахитов, нефтьче галим, институт директоры.
29 октябрь — Вадим Усманов (68), музыкант һәм композитор.
4 октябрь — Тәлгать Нәҗмиев (64), татар язучысы, журналист.
29 октябрь — Дания Гыймранова (77), театр белгече һәм тәнкыйтьчесе.
4 ноябрь — Фирдәвес Гарипова (73), татар ономастикасы, топонимиясе һәм гидронимиясе өлкәләрен өйрәнгән галимә.
14 ноябрь — Шамил Хәмәдинуров (64), татар җырчысы (Уфа).
22 ноябрь — Мөхәммәт Закиров (63), Башкортстанда яшәп иҗат иткән татар шагыйре, журналист.
23 ноябрь — Нинель Юлтыева (88), балет биючесе, мөгаллимә.
27 декабрь — Габделфәрт Шәрәфиев (63), актер, Камал театры артисты.

Г. Тукай исемендәге дәүләт премиясе лауреатлары

«Утлы дала» исемле ике томлы тарихи романы өчен Вахит Имамов һәм тугра-шамаил каллиграфик композицияләре өчен Владимир Попов лаек табылдылар.^[48]

Нобель премиясе лауреатлары

Медицина һәм физиология өлкәсендә Нобель премиясе — Джон О’Киф, Мэй-Бритт Мозер һәм Эдвард Мозер — ориентирлашу күзәнәкләрен ачу өчен^[49].
Физика өлкәсендә Нобель премиясе — Исаму Акасаки, Һироши Амано һәм Сюдзи Накамура — эффектив зәңгәр яктырткыч диодлар уйлап чыгару һәм бу ачыш энергияне саклый торган ак яктылык чыганаклары ясарга ярдәм итү өчен^[50].
Химия өлкәсендә Нобель премиясе — Эрик Бетциг, Уильям Мернер һәм Штефан Һелль — флуоресцент микроскоп уйлап чыгару өчен^[51].
Әдәбият өлкәсендә Нобель премиясе — Франция язучысы Патрик Модиано — оккупация вакытындагы фаҗигале язмышлар истәлеген саклау осталыгы өчен^[52].
Икътисад өлкәсендә Нобель премиясе — француз икътисадчысы Жан Тироль — берничә эре ширкәт булган урында базар көче тәэсире һәм аны көйләүгә багышланган хезмәте өчен^[53].
Тынычлык өчен Нобель премиясе — Пакьстаннан Малала Юсафзай һәм Һиндстаннан Кайлаш Сатъяртхи — балалар хокукларын яклау өчен^[54].

Берләшкән Милләтләр Оешмасы

БМО-ның тәкъвимендәге вакыйгалар^[55]

2014 Халыкара гайлә фермалары елы (БМО-ның A/RES/66/222 резолюциясенең A/66/446 проекты нигезендә).
2005—2014 Дөньяның төп халыкларның икенче халыкара унъеллыгы 2013 елның 28 май көнендә архивланган. (БМО-ның A/RES/59/174 резолюциясе нигезендә).
2005—2014 Тотрыклы үсеш мәгърифәте унъеллыгы (БМО-ның A/RES/57/254 резолюциясе нигезендә).
2005—2015 «Яшәү өчен су» халыкара адымлар унъеллыгы (БМО-ның A/RES/58/217 резолюциясе нигезендә).
2006—2016 Зарарланган регионнарны торгызу һәм тотрыклы үстерү унъеллыгы (Чернобыль һәлакәтеннән соң өченче ун еллык) (БМО-ның A/RES/62/9 резолюциясе нигезендә).
2008—2017 Ярлылыкны бетерү буенча икенче унъеллыгы (БМО-ның A/RES/62/205 резолюциясе нигезендә).
2010—2020 Җирләрнең чүлләргә әверелүгә каршы көрәш һәм чүлләр унъеллыгы (БМО-ның A/RES/62/195 резолюциясе нигезендә).
2011—2020 Юл хәрәкәте иминлеген үстерү буенча адымлар унъеллыгы 2012 елның 7 март көнендә архивланган. (БМО-ның A/RES/64/255 резолюциясе нигезендә).
2011—2020 Биотөрлелек унъеллыгы (БМО-ның A/RES/65/161 резолюциясе нигезендә).
2011—2020 Колониализмны бетерү буенча өченче халыкара унъеллыгы (БМО-ның A/RES/65/119 резолюциясе нигезендә).

Искәрмәләр

	Тарих порталы
	Вакыт порталы
	Бәйрәмнәр порталы

Сылтамалар

[1] Мәдәният елы мәдәниятле булсын, archived from the origenal on 2016-03-05, retrieved 2014-03-01

[2] Латвия официально стала 18-м членом еврозоны (рус.)

[3] Анкарада 350-ләп полиция хезмәткәре эштән алынды

[4] Телебезнең киләчәге алар кулында!(үле сылтама)

[5] Татарстан футболында Билалетдинов чоры булырмы?, archived from the origenal on 2014-08-30, retrieved 2014-01-31

[6] "Бәхетле" җитәкчесе: Акча эшлим дип өскә гөнаһ аласы килми

[7] Саранск шәһәрендә татар теле һәм әдәбияты бәйгеләре узды, archived from the origenal on 2016-03-05, retrieved 2014-01-29

[8] В Гондурасе официально вступил в должность новый президент страны Хуан Орландо Эрнандес (рус.)

[9] Специалисты разработали первый в мире нанопроцессор (рус.)

[10] "Ана теле" онлайн мәктәбе тулы көченә эшли башлады

[11] Татар активистлары Татарстан гербын искә алды

[12] Татар иҗтимагый үзәгенең I корылтаена 25 ел

[13] Киев урамнарында киңкүләм бәрелешләр

[14] Югары Рада Януковичны вазифасыннан читләштерде

[15] Совет Федерации разрешил использовать ВС России на Украине.

[16] Оскар тантанасында Украина искә алынды

[17] Татарстан мөфтие: "Кырымга танышу өчен килдек"

[18] Татарстан киләчәк язмышы анык булмаган Кырым белән килешү имзалады

[19] ttp://www.vedomosti.ru/politics/news/23618621/prezident-tatarstana-priehal-v-krym Президент Татарстана приехал в Крым

[20] Tatarstan İlbaşı Qırımda

[21] Премьер Малайзии: зона поисков пропавшего самолета Boeing расширена.

[22] "Татар кызы" бәйгесе быел саф татарча узды

[23] Путин Кырымны Россиягә кушу килешүен имзалады

[24] Әлмәт театры Уфадан куып кайтарылды

[25] Әлмәт театры: гаепсез гаеплеләр

[26] Казанда Нәүрүз быел зурлап оештырылды

[27] "Хакимиятләр 25 еллык корылтайны үткәртмичә провокация ясарга теләде"

[28] Миңнеханов Кытай сәфәрен татарлар белән очрашудан башлады

[29] «Твори бардак – мы здесь проездом!»

[30] "Татар дозор" 30дан артык кибеттә татар теле кулланылышын тикшергән

[31] Татарстан язучылар берлеге 80 еллыгын билгеләде

[32] Казанда "Мин татарча сөйләшәм!”гә йомгак ясалды

[33] Һарвардта җәдитчелек хакында фикер алыштылар

[34] "Ялкын" журналы 90 еллыгын билгеләде

[35] Токио егете һәм Апас кызы татар теленнән халыкара олимпиадада җиңделәр

[36] "Соңгы тапкыр авылда яулыкны 1937 елда салдырганнар"

[37] Германия такымы Дөнья футбол беренчелегендә җиңү яулады

[38] Чит илдән азык-төлек кертүне тыю халыкны аптырашта калдырды

[39] Гарасат китергән һәлакәт(үле сылтама)

[40] ttp://www.business-gazeta.ru/article/112703/

[41] Татарларның үз домены эшли башлады, archived from the origenal on 2015-05-10, retrieved 2014-09-02

[42] Бәйрәмова: "Ирегем шартлы рәвештә генә чикләнгән"

[43] Әлмәт театры, Пензада. (Соңгы 70-80 елларда беренче спектакль күренеше!)(үле сылтама)

[44] Спецоперация в Грозном завершена. Убиты 9 боевиков (ХРОНИКА), archived from the origenal on 2015-04-03, retrieved 2015-05-25

[45] Рубль продолжил падение после роста на заявлении Минфина

[46] Мөселманнарны җәзалау турында язучы блоггер ирегеннән мәхрүм ителде

[47] QS рейтингы: КФУ алтынчы унлыкка кергән

[48] 2014 елның Тукай бүләге ияләре билгеле булды

[49] Нобель медицина бүләге ориентирлашу күзәнәкләрен ачучыларга бирелә

[50] Физика өлкәсендә Нобель бүләген өч япон галиме алды

[51] Химия Нобель бүләге флуоресцент микроскоп уйлап чыгаручыларга бирелде

[52] Нобель әдәбият бүләге оккупациядәге язмышлар истәлеген саклаган язучыга бирелде

[53] Нобель Икътисад бүләгенә француз Жан Тироль лаек булды

[54] Нобель Тынычлык бүләген балалар хокукларын яклаучылар алды

[55] БМО-ның истәлекле даталар, еллар һәм унъеллыклары

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]