Ĕçлев
Ĕçлев — уйрăм çынсен тата пĕрлĕхĕн кирлĕлĕхĕсене тивĕçтерес тесе тĕллевлĕн мĕн те пулин туни (ĕçлени).
Экономика категорийĕ пек пулса ĕçлев тăвăмлăх факторĕ шутланать.
Ĕçлев ирĕклĕ, хистевлĕ тата ирĕксĕр (чуралăх) пулма пултарать.
Ĕçлевĕн антропогенезри вырăнĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Ку ыйтупа Фридрих Энгельс çырнă.
Ĕçлев экономика категорийĕ пек
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Ку ыйтупа Карл Маркс тата ыттисем çырнă. Чуралӑхра чура хӑй те, ӗҫ укҫи-тенки те чуралӑхра хуҫин харпӑрлӑхӗ пулса тӑрать, мӗн пур ҫимӗҫӗн хуҫи автоматла майпа тӑвать, анчах чурасене, выльӑх-чӗрлӗхе, инвентарьсене усрас енӗпе тӑкаксене каялла тавӑрса пама ыйтать.
Хресченсемпе алӑстисем хӑйсем тӗллӗн ӗҫлеҫҫӗ, ӗҫ тухӑҫлӑхне те хӑйсем тӗллӗн йӗркелеҫҫӗ. Феодализмра хресченсемпе ремесленниксене ҫавӑн пекех феодалсене барщинӑпа ӗҫлеме е производство продукчӗн пӗр пайне куланай пек тӳлевсӗр пама пултарнӑ.
Капитализмра хуҫасем тара илекен (ӗҫ договорӗ) ӗҫ пулса тӑрать. Маркспа ун майлӑ тӑракансем шутланӑ тӑрӑх, тупӑшӑн мӗнпур формине капитал валли тата налукран нумай налук ӗҫченсен ӗҫӗпе кӑна йӗркеленекен тата капиталистсем пулса тӑракан хушма хакран йӗркеленеҫҫӗ. Анчах та немарксистла экономистсем тара кӗрӗшсе ӗҫлекен рабочисем кӑна мар, производство факторӗсене пурне те пӗр тан хутшӑннӑ чухне хаклӑх йӗркеленет тесе шутлаҫҫӗ. Сӑмахран, Альфред Маршалл ҫапла ҫырнӑ: "капитал тата ӗҫ наци дивиденчӗн производствинче пӗр-пӗринпе тачӑ ҫыхӑнса тӑраҫҫӗ тата вӗсенчен хӑйсен (чи пысӑк) тухӑҫлӑхӗн виҫипе хӑйсен тупӑшӗсене илеҫҫӗ. Вӗсем пӗр-пӗрне пӑхӑнса пурӑнасси чи тӑвӑр; ӗҫсӗр укҫа вилӗ; рабочи хӑйӗн е урӑх капиталӗсӗр нумай пурӑнмӗ. Ӗҫ энергиллӗ пулсан, капитал пуян ҫимӗҫсем вырса илет те хӑвӑрт ӳссе пырать; капиталпа пӗлӗве пула хӗвеланӑҫ тӗнчин ретлӗ рабочи тӑранать, тумланать тата ытти енчен те вӑл ӗлӗкхи принципсенчен лайӑхрах. Капиталпа ӗҫ хушшинче ӗҫлени прядильщикпа пир-авӑр хушшинче килӗштерсе ӗҫлени пекех; прядильщик енчен пысӑках мар приоритет, анчах та ҫакӑ ӑна нимӗнле усӑ та памасть. Вӗсенчен кашнийӗ ытлӑ-ҫитлӗ аталанса пыни теприн вӑйӗпе тата вӑйӗпе тачӑ ҫыхӑнса тӑрать, анчах та вӗсенчен кашниех вӑхӑтлӑха, е пӗр вӗҫӗмрен, тепӗр ҫын шучӗпе, наци дивиденчӗн темиҫе пысӑк пайне уйӑрса илме пултарать"[1].
Карл Маркс тӗрлӗ общество условийӗсем ӗҫ ҫине мӗнле витӗм кӳни ҫине пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулнӑ. Капитализм рабочисене хӑйсен ӗҫӗн результачӗсенчен ютшӑнма ҫуратать тесе шутланӑ вӑл.
Каçăсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Жиль Дове, Карл Несич. Пролетарий и работа — история любви? 2010 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 25-мӗшӗнче архивланӑ.
- С. А. Подолинский. Труд человека и его отношение к распределению энергии. М., 2005, ISBN 5-7619-0194-3
- Бредихин С. С. Человек в труде: элементы синтетической концепции // Вестник Челябинской государственной академии культуры и искусств. — Челепи: ЧГАКИ, 2014. — № 3.
- Бредихин С. С. Человек в труде культурно-исторический и актуальный аспекты // Вестник Челябинского государственного университета. — Челепи: ЧелГУ, 2014. — № 17.
- История слов ТРУД, Работа, ДЕЛО с XI по XX в. (К проблеме смысловой структуры полисемантичного слова) 2008 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 10-мӗшӗнче архивланӑ.
- Мануйлов А. А. Труд // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.