Uiguragiella
Uiguragiella
ئۇيغۇرچە, Uyƣurqə, уйғурчә | |
|---|---|
| Klassifiseren |
Altailaš gielat Durkalaš gielat Nuortadurkalaš gielat Uiguragiella |
| Geavaheapmi | |
| Hubmiid mearri | 7 601 000 [1] |
| Sadji | Ii 100 stuorámusa joavkkus |
| Alfabehta | latiinnalaš alfabehta (ovdalaš), arábalaš alfabehta (Kiinná), kyrillalaš alfabehta (Kasakstan) |
| Virggálaš stáhtus | |
| Virggálaš giella | Xinjiang |
| Giellakodat | |
| ISO 639-1 | ug |
| ISO 639-2 | uig |
| ISO 639-3 | uig |
| Uiguragiel Wikipedia | |
Uiguragiella lea durkalaš giella man hupmet uigurat. Dan hupmet sullii 8,5 miljovnna olbmo Kiinnás ja 300 000 Kasakstanis ja dasa lassin máŋggain eará riikkain. Váldooassi Kiinná uigurain orrot Xinjiang autonomalaš regiovnnas, gos uiguragiella lea virggálaš giella ovttas kiinnágielain.
Dego máŋggat eará durkalaš gielat lea uiguragiella agglutinatiiva SOV-giella mas lea vokálaharmoniija. Dat ii juoge substantiivvaid nominalklássaide sohkabeali mielde. Dat mii lea erenoamáš uiguragielas, erenoamážit davvisuopmaniin, lea vokálaredukšuvdna ja metafoniija, mii gohčoduvvo maid namain umlaut.
Historjá
[rievdat | rievdat wikiteavsttain]Dološ uiguragiela hupme uigurariikkas Xinjiangas sullii 800-1000-logus. Dat giella lea measta seammalágan go dološ durkkagiella.
Guovlu
[rievdat | rievdat wikiteavsttain]
Ođđaáigásaš uiguragiella gullá uiguralaš-durkkalaš giellajoavkku nuortaoassái, masa gullet maid salaragiella, oarje-juguragiella ja máŋggat unnit gielažat. Usebekagiella lea dan giellajoavkku oarjeoassi. Uiguragiela sátnevuorkái leat ollu váikkuhan kiinnágiella, ruoššagiella ja arábiagiella, muhto jietnaohppii leat váikkuhan iranalaš ja tokáralaš gielaid substráhta.
Alfabehta
[rievdat | rievdat wikiteavsttain]
Odne uiguragiella čállo Kiinnás arábalaš alfabehtain, muhto lea ovdal čállon maid latiinnalaš alfabehtain. Arábalaš alfabehta molsojuvvui latiinnalaš alfabehtan jagis 1960 ja jagi 1983 fas ruovttoluotta arábalaš alfabehtan. Kasakstanis geavahit kyrillalaš alfabehta.
Boarráseamos uiguragiel teavsttat leat 700-logus. Dat leat čállojuvvon persialaš sogdianalalfabehtain mii maŋŋelaš rievdaduvvui ja šattai dološ uiguralfabehtan. Boarráseamos uiguragiel girjjálašvuohta lea dávjjimus lági mielde buddhalaš.
Uiguragiela kyrillalaš alfabehta (Уйғур Сирил Йезиқи) (USY)
[rievdat | rievdat wikiteavsttain]| А a | Б б | В в | Г г | Ғ ғ | Д д | Е е | Ә ə |
| Ж ж | Җ җ | З з | И и | Й й | К к | Қ қ | Л л |
| М м | Н н | Ң ң | О о | Ө ө | П п | Р р | С с |
| Т т | У у | Ү ү | Ф ф | Х х | Һ Һ | Ч ч | Ш ш |
| Ю ю | Я я |
Uiguragiela boares latiinnalaš alfabehta (Uyƣur Yəngi Yəziⱪ) (UYY)
[rievdat | rievdat wikiteavsttain]| A a | B b | C c | D d | E e | F f | G g | H h |
| I i | J j | K k | L l | M m | N n | O o | P p |
| Q q | R r | S s | T t | U u | V v | W w | X x |
| Y y | Z z | Ƣ ƣ | Ⱨ ⱨ | Ⱪ ⱪ | Ə ə | Ɵ ɵ | Ü ü |
| Ⱬ ⱬ | NG ng | ZH zh | CH ch | SH sh |
Uiguragiela ođđa latiinnalaš alfabehta (Uyghur Latin Yëziqi) (ULY)
[rievdat | rievdat wikiteavsttain]| A a | B b | CH ch | D d | E e | Ë ë | F f | G g |
| GH gh | H h | I i | J j | K k | L l | M m | N n |
| NG ng | O o | Ö ö | P p | Q q | R r | S s | SH sh |
| T t | U u | Ü ü | W w | X x | Y y | Z z | ZH zh |
Alfabehtaid komparatiivalaš tabealla
[rievdat | rievdat wikiteavsttain]| Arábalaš (Kiinná, 1982-, UEY) | Latiinnalaš (Kiinná, 1965-82, UYY) | Kyrillalaš (SL, USY) | Latiinnalaš (SL, -1946, ) | Ođđa latiinnalaš (ULY) | IPA | Arábalaš (Kiinná, 1982-, UEY) | Latiinnalaš (Kiinná, 1965-82, UYY) | Kyrillalaš (SL, USY) | Latiinnalaš (SL, -1946, ) | Ođđa latiinnalaš (ULY) | IPA | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ئا | A a | A a | A a | A a | /a/ | ق | Ⱪ ⱪ | Қ қ | Q q | Q q | /q/ | |
| ئە | Ə ə | Ə ə | Ə ə | E e | /æ/ | ك | K k | К к | K k | K k | /k/ | |
| ب | B b | Б б | B в | B b | /b/ | ڭ | -ng | Ң ң | Ŋ ŋ | -ng | /ŋ/ | |
| پ | P p | П п | P p | P p | /p/ | گ | G g | Г г | G g | G g | /ɡ/ | |
| ت | T t | Т т | T t | T t | /t/ | ل | L l | Л л | L l | L l | /l/ | |
| ج | J j | Җ җ | Ç ç | J j | /ʤ/ | م | M m | М м | M m | M m | /m/ | |
| چ | Q q | Ч ч | C c | Ch ch | /ʧ/ | ن | N n | Н н | N n | N n | /n/ | |
| خ | H h | X x | X x | X x | /x/ | ھ | Ⱨ ⱨ | Һ һ | H h | H h | /h/ | |
| د | D d | Д д | D d | D d | /d/ | ئو | O o | О о | О о | O o | /o/ | |
| ر | R r | Р р | R r | R r | /r/ | ئۇ | U u | У у | U u | U u | /u/ | |
| ز | Z z | З з | Z z | Z z | /z/ | ئۆ | Ɵ ɵ | Ө ө | Ɵ ɵ | Ö ö | /ø/ | |
| ژ | Ⱬ ⱬ | Ж ж | Ƶ ƶ | J j/Zh zh | /ʒ/ | ئۈ | Ü ü | Ү ү | Y y | Ü ü | /y/ | |
| س | S s | С с | S s | S s | /s/ | ۋ | V v | В в | V v | W w | /v/ | |
| ش | X x | Ш ш | Ş ş | Sh sh | /ʃ/ | ئې | E e | E e | E e | É é | /e/ | |
| غ | Ƣ ƣ | Ғ ғ | Ƣ ƣ | Gh gh | /ʁ/ | ئى | I i | И и | I i | I i | /i/,/ɨ/ | |
| ف | F f | Ф ф | F f | F f | /f/ | ي | Y y | Й й | J j | Y y | /j/ |
Dasa lassin uiguragiela kyrillalaš alfabehtas leaba 2 bustáva, mii čállojuvvoba arábalaš ja latiinnalaš alfabehtas guoktin bustávvan:
| Kyrillalaš | Arábalaš | Latiinnalaš |
|---|---|---|
| Ю ю | يۇ | yu |
| Я я | يا | ya |