Adaptation to climate change is given increasing international attention as the confidence in climate change projections is getting higher. Developing countries have specific needs for adaptation due to high vulnerabilities, and they will in this way carry a great part of the global costs of climate change although the rising atmospheric greenhouse gas concentrations are mainly the responsibility of industrialized countries. This article provides a status of climate change adaptation in developing countries. An overview of observed and projected climate change is given, and recent literature on impacts, vulnerability, and adaptation are reviewed, including the emerging focus on mainstreaming of climate change and adaptation in development plans and programs. The article also serves as an introduction to the seven research articles of this special issue on climate change adaptation in developing countries. It is concluded that although many useful steps have been taken in the direction of ensuring adequate adaptation in developing countries, much work still remains to fully understand the drivers of past adaptation efforts, the need for future adaptation, and how to mainstream climate into general development policies.

Περίληψη:
Στην εργασία αυτή παρουσιάζεται ένα σχέδιο προς την «δυνάμει» ολοκληρωμένη ανάπτυξη των γεωγραφικά απομονωμένων νησιωτικών περιοχών, το οποίο βασίζεται στην ολιστική διεπιστημονική μεθοδολογία των επτά σταδίων (Ρόκος 2007), όπως αυτή εφαρμόζεται στην πράξη στις ομαδικές διεπιστημονικές εργασίες των μεταπτυχιακών φοιτητών του Δ.Π.Μ.Σ. του Ε.Μ.Π. «Περιβάλλον και Ανάπτυξη».
Συγκεκριμένα αποτυπώνεται η ιδιαίτερη συμβολή κάθε βήματος της μεθοδολογίας, από (1) τη διαβούλευση, (2) την αποτύπωση των ολοκληρωμένων αποδόσεων, (3) την ανάλυση των στοιχείων τα οποία συγκροτούν την φυσική  και κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα των περιοχών, (4) την διατύπωση και τεκμηρίωση συγκεκριμένων εναλλακτικών αναπτυξιακών σεναρίων, (5) τη διερεύνηση των δυνατοτήτων υλοποίησής τους, αλλά και των σχετικών αντικειμενικών προβλημάτων και περιορισμών, (6) την αξιολόγηση του ισοζυγίου θετικών-αρνητικών στοιχείων και (7) την επιλογή και εφαρμογή του βέλτιστου σεναρίου ολοκληρωμένης ανάπτυξης, καθώς και την ανάγκη για συνεχή παρακολούθηση, ελέγχους και ανάδραση.
Αυτή η μεθοδολογική προσέγγιση, εστιάζει στην ανάδειξη των ρεαλιστικών δυνατοτήτων και προοπτικών κάθε περιοχής, όπως για παράδειγμα στην αξιοποίηση παραδοσιακών πρακτικών, τεχνογνωσίας και αυτόχθονης γνώσης, δραστήριων συλλογικοτήτων, τοπικής νοοτροπίας και αντιλήψεων κ.λπ.
Ταυτόχρονα, αναδεικνύονται οι αντικειμενικές δυσχέρειες στην ολοκληρωμένη απόδοση της «πραγματικής» πραγματικότητας των γεωγραφικά απομονωμένων νησιωτικών περιοχών - δηλαδή στην διαδικασία αξιόπιστης καταγραφής των ιδιαίτερων προβλημάτων, των περιορισμών αλλά και των δυνατοτήτων τους-,  οι οποίες αποτελούν ένα σημαντικό εμπόδιο στον σχεδιασμό και την πραγματοποίηση των βέλτιστων δράσεων. Οι δυσκολίες αυτές δεν αφορούν μόνο σε πανεπιστημιακές εργασίες προπτυχιακού ή μεταπτυχιακού επιπέδου, αλλά αποτελούν τροχοπέδη για όλους όσους θέλουν να εμπλακούν σε σχεδιασμούς ολοκληρωμένης ανάπτυξης.
Στην συγκεκριμένη εργασία επιλέχθηκε προς μελέτη η περίπτωση των νησιών των Μικρών Κυκλάδων, δηλαδή των Κουφονησίων (Άνω και Κάτω), της Ηρακλειάς, της Σχοινούσας και της Δονούσας, καθώς αποτελούν νησιά μικρής γεωγραφικής έκτασης που χαρακτηρίζονται από σοβαρά προβλήματα ανάπτυξης, όπως μείωση πληθυσμού (στην Ηρακλειά συμβαίνει αυτό την τελευταία 10ετία), σοβαρές ελλείψεις σε υποδομές, ελάχιστο βαθμό αξιοποίησης των πόρων τους (ποσοτικά και ποιοτικά) και γενικευμένη γεωγραφική απομόνωση.
Στο δεύτερο μέρος της εργασίας, διερευνώνται κριτικά οι πραγματικές δυνατότητες, οι προοπτικές, τα προβλήματα και οι περιορισμοί για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη των Μικρών Κυκλάδων, με βάση τη μελέτη και έρευνα των συγγραφέων στο πλαίσιο εκπόνησης της διεπιστημονικής ομαδικής εργασίας αλλά και τη βιωματική τους εμπειρία για την περιοχή μελέτης. Ιδιαίτερα αναδεικνύονται τα κοινά προβλήματα (π.χ. έλλειψη βασικών αγαθών, όπως νερό για ύδρευση και άρδευση, απουσία δικτύων αποχέτευσης, εγκαταστάσεων βιολογικού καθαρισμού και χώρων υγειονομικής ταφής απορριμμάτων, ελλιπείς κοινωνικές υποδομές, υποστελέχωση σε νευραλγικούς τομείς, όπως της υγείας και της εκπαίδευσης κ.ά.), οι δυνατότητες των περιοχών αυτών (ενεργειακή αυτάρκεια, διατροφική αυτάρκεια, πολιτισμικός πλούτος, ανθρώπινα και φυσικά διαθέσιμα κ.ά.) αλλά και οι όποιες προσπάθειες δικτύωσης και κοινής αντιμετώπισής τους υπήρξαν ή/και υπάρχουν τόσο από τις τοπικές αρχές όσο και από ανεξάρτητες συλλογικότητες.
Τέλος, προτείνεται το βέλτιστο, κατά την άποψη της συγγραφικής ομάδας, σενάριο ολοκληρωμένης ανάπτυξης των Μικρών Κυκλάδων, το οποίο μπορεί να ανταποκριθεί με τον καλύτερο δυνατό και πιο ολοκληρωμένο τρόπο στην επίλυση των πραγματικών τους προβλημάτων, αξιοποιώντας τα ειδοποιά τους χαρακτηριστικά, λαμβάνοντας υπόψη, αξιολογώντας και ικανοποιώντας, παράλληλα, τις πραγματικές ανάγκες και τις εύλογες επιθυμίες των ίδιων των κατοίκων τους.

Abstract:
This paper presents a plan towards the Integrated Development of geographically isolated areas, which relies on the holistic, interdisciplinary seven-steps methodology (Rokos 2007), that is implemented in the collective essays of N.T.U.A. postgraduate students, at the Interdisciplinary Program of Postgraduate Studies “Environment and Development”.
The procedures and action plan for the development of an area/region, according to the proposed methodology follow the steps below:
(1) Debate and consultation among relevant bodies (2) Conducting the necessary research and studies of Integrated Surveys (3) Analysis of the data that constitute the natural and socioeconomic reality of the particular area (4) Formulation and documentation of alternative scenarios for the Integrated Development of the area/region (5) Investigation of the problems, implementation potentials and objective restrictions for each scenario (6) Pre-assessment and evaluation of the balance between positive and negative elements of each scenario and (7) Choice and implementation of the optimum Integrated Development scenario, constant monitoring, reporting and feedback.
The presented methodological approach focuses on realistic opportunities and perspectives of the specific area, such as utilization of traditional practices, craftsmanship and indigenous knowledge, activation of vigorous collective grassroots initiatives, promotion of local cultures, beliefs and perceptions etc. 
At the same time, the selected methodology comes up against the real difficulties of the “actual” reality of geographically isolated areas. These include, lack in collecting credible -quality and quantity- data, especially in regards to specific local problems, actual potentials, peculiarities, limitations, priorities and expectations of the territory and its inhabitants. Such predicaments impede the preparation and implementation of optimum integrated development plans, beyond graduate or postgraduate educational activities/exercises.
The paper focuses on Small Cyclades islands which are Koufonissia (Ano or Upper Koufonissi and uninhabited Kato or Lower Koufonissi), Iraklia, Schinoussa and Donoussa. They are characterized by small geographic area, severe developmental problems, such as population decline, serious infrastructure deficiencies, minimum utilization of their resources and geographic isolation.
The second part of the paper, critically examines the real possibilities, prospects, problems and constraints for Small Cyclades’ integrated development, based on the relative interdisciplinary collective study and personal experience of the study area.
These islands’ common problems (e.g. lack of basic goods such as water supply and irrigation, lack of sewerage, sewage treatment plants and landfills, inadequate social infrastructure, understaffing in key areas such as health and education etc.) and possibilities (energy and food self-sufficiency, cultural wealth, human and natural resources etc.), as well as local and collective responses, are highlighted.
Finally, the best scenario for Small Cyclades’ integrated development, according to the authors view, is proposed. The scenario responds to the real problems of the study area, utilizes its inherent characteristics and takes into account the residents’ real needs and desires for their homeland.

Si les grandes îles de la Méditerranée occidentale, la Corse, la Sardaigne, la Sicile, ou encore Malte, sont bien connues, ainsi que les archipels les plus denses, comme les Baléares, ces terres sont loin d´épuiser les figures de l´insularité. La Méditerranée se caractérise en effet par ses innombrables îles mineures et ses îlots : pas moins d´un millier, d´une superficie inférieure à mille hectares, ont été inventoriés dans sa seule partie occidentale par le Conservatoire du littoral, dans le cadre de l´Initiative « Petites Iles de Méditerranée », qui promeut la préservation de ces territoires micro-insulaires.Ce volume retrace, de la préhistoire à nos jours, l´histoire heurtée de leur occupation humaine, permanente ou occasionnelle, et des usages de leurs ressources, en synthétisant des connaissances éparses, en illustrant, sur des dizaines de cas d´étude, leurs traits origenaux. Le lecteur découvrira la richesse de ces conservatoires de biodiversité, mais aussi de cultures matérielles, de styles de vie, de récits et de mémoires qui constituent des patrimoines tirant leurs particularités des conditions géographiques, topographiques et environnementales de chacune de ces îles. L´histoire des interactions entre l´homme et ces milieux méditerranéens est abordée sous ses multiples aspects, de la précarité de la vie aux larges horizons de la navigation et des échanges, de la réclusion à l´hospitalité, de la mise en valeur des terres à l´économie touristique, de la pêche traditionnelle à la mise en place des aires protégées, de l´exploitation des minerais et des végétaux aux légendes et à l´inspiration littéraire. Un vaste domaine d´étude à explorer et un monde à découvrir.

This paper presents the concept and the design of a hybrid renewable energy polygeneration microgrid along with its technical and economical evaluation. The energy of the sun and the wind is harvested by photovoltaics and a wind turbine. Besides that, the components of the microgrid include a battery bank, a Proton Exchange Membrane (PEM) fuel cell, a PEM electrolyzer, a metal hydride tank, a reverse osmosis desalination unit using energy recovery and a control system. The microgrid covers the electricity, transport and water needs and thus its products are power, hydrogen as transportation fuel and potable water through desalination. Hydrogen and the desalinated water also act as medium to long term seasonal storage. A design tool based on TRNSYS 16, GenOpt 2.0 and TRNOPT was developed using Particle Swarm Optimization method. The economic evaluation of the concept was based on the discounting cash flow approach. The Monte Carlo Simulation method was used in order to take uncertainty into account. A technically feasible polygeneration microgrid adapted to a small island is financially profitable with a probability of 90% for the present and 100% at the medium term.► Polygeneration of power, hydrogen and potable water through desalination in remote areas. ► Particle Swarm Optimization for the design of Polygeneration microgrid design with TRNSYS, GenOpt and TRNOPT. ► Economic evaluation with Monte Carlo simulation for the calculation of NPV distribution. ► Polygeneration microgrids are technically feasible and most likely financially profitable.