Alpaka (zwierzę)
| Lama pacos | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
alpaka | ||
| Synonimy | |||
| |||
Alpaka[2] (Lama pacos) – udomowiony południowoamerykański, trawożerny gatunek ssaka parzystokopytnego z rodziny wielbłądowatych (Camelidae). Zwierzę udomowione, hodowane dla wełny i mięsa, przypomina nieco lamę, ale jest od niej mniejsza i z budowy ciała bardziej podobna do owcy.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Camelus pacos[1]. Miejsce typowe to Peru[3]. Lineusz swój opis oparł na wcześniejszych opracowaniach różnych autorów[1].
Ostatnie analizy DNA (sekwencje mtDNA i jądrowe markery mikrosatelitarne) wykazały, że alpaka została udomowiona z podgatunku L. vicugna, L. v. mensalis[4][5][3]. Wykopaliska archeologiczne w Telarmachay w środkowych Andach w Peru wskazują, że został udomowiony 5500–6500 lat temu przez społeczność łowców-zbieraczy[3]. Nie rozpoznano podgatunków ale rozpoznawane są dwie odrębne rasy: Huacaya i Suri[3].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Lama: peruwiańska nazwa llama dla lamy, od keczuańskiej nazwy llama dla lam[6].
- pacos: peruwiańskie nazwy paco, pacos dla lam, zaadaptowane przez Buffona w 1765 roku[7].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Alpaki są zwierzętami stadnymi, które hodowane są w całej Ameryce Południowej. Zazwyczaj jednak żyją w umiarkowanych warunkach w środkowych Andach od środkowego Peru do środkowej Boliwii i północnego Chile[3] na wysokości od około 3500 do 5200 m n.p.m[5]. Nie są ograniczone do określonego środowiska, co sprawia, że są łatwe w utrzymaniu i występują na wielu obszarach[8].
Większość światowej populacji alpak żyje w regionie Altiplano Peru-Chile-Boliwia w Ameryce Południowej. Najwięcej, bo ponad połowa na świecie znajduje się w Peru i liczy 3,3 mln sztuk, 420 tys. żyje w Boliwii oraz 45 tys. w Chile. W związku z tym, że nie występują u nich problemy z aklimatyzacją zwierzęta te występują także na innych kontynentach (Stany Zjednoczone, Australia, Nowa Zelandia, Kanada i Europa) gdzie zostały importowane w latach 1980–1990[3][9].
Wykorzystanie
[edytuj | edytuj kod]Alpaki były hodowane ze względu na ich futro, z którego wytwarza się dzianiny i tkaniny. Jest to jedwabiste włókno naturalne, cieplejsze i bardziej delikatne od owczej wełny. Włókno alpak nie zawiera lanoliny, czyli wosku wydzielanego przez gruczoły łojowe z wełny zwierząt, dzięki czemu jest hipoalergiczne. Proces wytwarzania włókna alpak jest podobny do procesu wytwarzania owczej wełny. Pozyskuje się materiał, z którego następnie produkowane są m.in. ludowe stroje[10].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Ciało alpaki osiąga 114–150 cm długości ciała i 18–25 cm ogona, przy wysokości w kłębie 85–90 cm i masie ciała 55–65 kg[5]. Ubarwienie różnorodne (22 kolory), najczęściej czarne lub brązowo-czarne, czasem białe. Alpaki są zwierzętami socjalnymi tworzącymi grupy rodzinne złożone z dominującego samca, kilku samic i ich potomstwa.
Ciąża u alpaki trwa około 335–340 dni, rodzi zazwyczaj jedno małe. Alpaki żyją około 15–25 lat. Hodowana w dużych stadach, na mięso i przede wszystkim wełnę. Właśnie dla tego surowca przystosowano ją do życia w Europie. Sierść alpaki wyróżnia się jedwabistym połyskiem. Występują dwie rasy alpak – suri i huacaya, różnią się okrywą włosową. Włosy suri dorastają do 50 cm długości. Z wełny alpaki produkuje się koce, poncza oraz wysokiej klasy odzież.
Mają bardzo łagodny charakter, przez co nadają się do pracy z dziećmi cierpiącymi na ADHD i z porażeniem mózgowym[11]. Jednocześnie aktywnie walczą z drapieżnikami, co sprawia, że w Europie wykorzystuje się je do ochrony stad owiec[12].
Hodowla
[edytuj | edytuj kod]Według źródeł archeologicznych lamy i alpaki zostały udomowione ok. 4000–5000 lat p.n.e. w rejonie peruwiańsko-boliwijskiego Altiplano[9]. Alpaka hodowana jest w Andach na obszarze od południowego Peru, Chile po północną Boliwię. Dzięki lepszej od owczej wełnie i dobremu mięsu są hodowane także w innych regionach świata, także w Polsce. Nie niszczą pastwisk za sprawą miękkich poduszek kopyt, a dzięki dwudzielnej wardze, jedząc rośliny, nie wyrywają ich korzeni z ziemi. Przystosowane są do klimatu wysokogórskiego, a do wyżywienia wystarczą im słabe gleby piątej i szóstej klasy o niewielkim areale – na jednym hektarze jest w stanie utrzymać się około 20 sztuk alpak. Wytrzymują trudne zimy dzięki wełnie odpornej na mroźny klimat, która dłużej zatrzymuje ciepło. Ponadto nawóz alpak z dobrym skutkiem można wykorzystać w ogrodnictwie[13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 66. (łac.).
- ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 13, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b c d e f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 384. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ L.F. Groeneveld, J.A. Lenstra, H. Eding, M.A. Toro, B. Scherf, D. Pilling, R. Negrini, E.K. Finlay, H. Jianlin, E. Groeneveld & S. Weigend. Genetic diversity in farm animals – a review. „Animal Genetics”. 41 (Supplement), s. 6–31, 2010. DOI: 10.1111/j.1365-2052.2010.02038.x. (ang.).
- ↑ a b c W. Franklin: Family Camelidae (Camels). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 240–243. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 363.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 496.
- ↑ Anna Haładyj, Jacek Trzewik, Pojęcie strategicznych zasobów naturalnych – uwagi krytyczne, „Przegląd Prawa Ochrony Środowiska” (1), 2014, s. 27, DOI: 10.12775/ppos.2014.002, ISSN 2080-9506 [dostęp 2019-01-23].
- ↑ a b Anna Morales Villavicencio, Chów alpak, Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, ISBN 978-83-7073-964-5, OCLC 751088146 [dostęp 2019-01-23].
- ↑ Beurteilung, Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg, s. 74–76, DOI: 10.1007/978-3-540-79329-8_17, ISBN 978-3-540-79328-1 [dostęp 2019-01-23].
- ↑ Alpaka – ssak z Ameryki Południowej, który zastąpi polską owcę?. swiatrolnika.info, 2016. [dostęp 2020-02-09].
- ↑ Alpaki jak psy pasterskie: bronią owiec przed drapieżnikami [online], tvnmeteo.tvn24.pl, 10 kwietnia 2013 [dostęp 2018-08-05] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-03].
- ↑ PAP: Rzeszowska uczelnia hoduje alpaki. 2013-08-04. [dostęp 2020-02-09].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- Halina Komosińska, Elżbieta Podsiadło, Ssaki kopytne : przewodnik, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 128-129, ISBN 83-01-13806-8.
- Anna Morales Villavicencio, Chów alpak, Oficyna Wydawnicza Multico, 2010, ISBN 978-837-073-964-5.