Suid-Afrikaanse Grensoorlog

Suid-Afrikaanse Grensoorlog
Deel van die Koue Oorlog
Kaart van grondgebiede tydens die oorlog.
Datum 26 Augustus 1966 – 21 Maart 1990 Ligging Suidelike Afrika – Angola, Namibië en Zambië Resultaat Driemagte-Ooreenkoms Onttrekking van buitelandse magte (Kuba, Suid-Afrika) uit Angola Namibië se onafhanklikheid Verergering van die Angolese Burgeroorlog.
Strydende partye
Angola  Kuba  Mosambiek SWAPO ANC Ondersteun deur:  Sowjetunie  Oos-Duitsland  Noord-Korea  Joego-Slawië  Zambië	Suid-Afrika UNITA RENAMO Ondersteun deur:  Verenigde State  Volksrepubliek China
Ongevalle en verliese
3 000 – 10 000 gesneuweldes 11 334 gesneuweldes	1 791 gesneuweldes

Suid-Afrikaanse soldate in Angola.

Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog (es)

Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog, ook bekend as die Namibiese Vryheidsoorlog, en soms in Suid-Afrika as die Angolese Bosoorlog aangedui, was 'n grootliks asimmetriese konflik wat vanaf 26 Augustus 1966 in Namibië (destyds Suidwes-Afrika), Zambië en Angola plaasgevind het, tot 21 Maart 1990. Dit is geveg tussen die Suid-Afrikaanse Weermag (SAW) en die People's Liberation Army of Namibia (PLAN), 'n gewapende vleuel van die South West Africa People's Organisation (SWAPO). Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog het gelei tot van die grootste veldslae op die Afrika-kontinent sedert die Tweede Wêreldoorlog en was nou verweef met die Angolese Burgeroorlog.

Na etlike jare van onsuksesvolle petisie deur die Verenigde Nasies en die Internasionale Geregshof vir Namibiese onafhanklikheid van Suid-Afrika, het SWAPO die PLAN in 1962 gevorm met wesenlike bystand van die Sowjetunie, Volksrepubliek van China en simpatieke Afrika-state soos Tanzanië, Ghana, en Algerië. Gevegte het tussen PLAN en die Suid-Afrikaanse owerhede in Augustus 1966 uitgebreek. Tussen 1975 en 1988 het die SAW massiewe konvensionele klopjagte in Angola en Zambië uitgevoer om PLAN se voorwaartse bedryfsbasisse uit te skakel. Dit het ook spesialisteen-insurgensie-eenhede soos Koevoet en 32-Bataljon ontplooi wat opgelei is om eksterne verkenning uit te voer en guerrillabewegings op te spoor.

Suid-Afrikaanse taktiek het toenemend aggressief geword namate die konflik gevorder het. Die SAW se invalle het Angolese ongevalle opgelewer en soms gelei tot ernstige kollaterale skade aan ekonomiese installasies wat as noodsaaklik vir die Angolese ekonomie beskou is. Oënskynlik om hierdie strooptogte te stop, maar ook om die groeiende alliansie tussen die SAW en die National Union for the Total Independence for Angola (UNITA), wat eersgenoemde met gebuite PLAN-toerusting bewapen het, te ontwrig, het die Sowjetunie die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA) deur 'n groot kontingent van militêre adviseurs en tot vier miljard dollar se moderne verdedigingstegnologie in die 1980's gesteun. Vanaf 1984 was gereelde Angolese eenhede onder Sowjetbevel selfversekerd genoeg om teen die SAW te veg. Hulle posisies is ook deur duisende Kubaanse troepe versterk. Die toestand van oorlog tussen Suid-Afrika en Angola het kortstondig geëindig met die kortstondige Lusaka-ooreenkomste, maar het in Augustus 1985 hervat, aangesien beide PLAN en UNITA die wapenstilstand benut het om hul eie guerrilla-aktiwiteite te versterk, wat gelei het tot 'n hernieude fase van FAPLA-gevegsoperasies gekulmineer in die Slag van Cuito Cuanavale. Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog is grootliks beëindig deur die Drieparty-akkoord, bemiddel deur die Verenigde State, wat die partye verbind het tot 'n onttrekking van Kubaanse en Suid-Afrikaanse militêre personeel uit onderskeidelik Angola en Suidwes-Afrika. PLAN het sy finale guerrilla-veldtog in April 1989 van stapel gestuur. Suidwes-Afrika het 'n jaar later, op 21 Maart 1990, formeel onafhanklikheid as die Republiek van Namibië ontvang.

Ten spyte daarvan dat dit grootliks in buurstate geveg is, het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog 'n fenomenale kulturele en politieke impak op die binnelandse Suid-Afrikaanse samelewing gehad. Die land se apartheidsregering het baie moeite gedoen om die oorlog as deel van 'n inperkingsprogram teen streeks-Sowjet-ekspansionisme aan te bied en dit gebruik om openbare anti-kommunistiese sentiment aan te wakker. Dit bly 'n integrale tema in kontemporêre Suid-Afrikaanse letterkunde in die breë en veral Afrikaanstalige werke, wat aanleiding gegee het tot 'n unieke genre bekend as grensliteratuur.

Nomenklatuur

Verskeie name is toegepas op die "onverklaarde" konflik wat Suid-Afrika in Angola en Namibië (destyds Suidwes-Afrika) gevoer het vanaf die middel 1960's tot die laat 1980's. Die term "Suid-Afrikaanse Grensoorlog" het tipies die militêre veldtog aangedui wat deur die People's Liberation Army of Namibia (PLAN) van stapel gestuur is, wat die vorm aangeneem het van sabotasie en landelike opstand, sowel as die eksterne strooptogte wat deur Suid-Afrikaanse troepe op vermeende PLAN geloods is in basisse binne Angola of Zambië, wat soms groot konvensionele oorlogvoering teen die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA) en sy Kubaanse bondgenote behels. Die strategiese situasie is verder gekompliseer deur die feit dat Suid-Afrika groot dele van Angola vir lang tydperke beset het ter ondersteuning van die Nasionale Unie vir die Totale Onafhanklikheid van Angola (UNITA), wat die "Grensoorlog" 'n toenemend onlosmaaklike konflik van die parallelle Angolese Burgeroorlog gemaak het.

"Grensoorlog" het gedurende die laat 1970's openbare diskoers in Suid-Afrika betree, en is daarna deur die land se regerende Nasionale Party aanvaar. Weens die geheime aard van die meeste operasies van die Suid-Afrikaanse Weermag (SAW) binne Angola, is die term bevoordeel as 'n manier om enige verwysing na botsings op vreemde grond weg te laat. Waar taktiese aspekte van verskeie verbintenisse bespreek is, het militêre historici die konflik bloot as die "bosoorlog" geïdentifiseer.

"Die sogenaamde "grensoorlog" van die 1970's en 1980's was eintlik glad nie 'n oorlog volgens klassieke standaarde nie. Terselfdertyd ontwyk dit presiese definisies. Die kern daarvan was 'n uitgerekte opstand in Suidwes-Afrika, later Suidwes-Afrika/Namibië en nog later Namibië. Dit is terselfdertyd gekenmerk deur die periodieke betrokkenheid van die SAW by die lang burgeroorlog wat in die naburige Angola plaasgevind het, omdat die twee konflikte nie van mekaar geskei kon word nie."— Willem Steenkamp, Suid-Afrikaanse militêre historikus

Die South West African People's Organisation (SWAPO) het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog beskryf as die Namibiese Oorlog van Nasionale Bevryding. en die Namibiese Bevrydingstryd In die Namibiese konteks word dit ook algemeen na verwys as die Namibiese Vryheidsoorlog. Hierdie terme is egter gekritiseer omdat hulle die wyer streeksimplikasies van die oorlog ignoreer en die feit dat PLAN gebaseer was in, en die meeste van sy gevegte van ander lande as Namibië gedoen het.

Agtergrond

Namibië is regeer as Duits-Suidwes-Afrika, 'n kolonie van die Duitse Ryk, tot en met die Eerste Wêreldoorlog, toe dit deur Geallieerde magte onder generaal Louis Botha binnegeval en beset is. Na die wapenstilstand van 11 November 1918 is 'n mandaatstelsel deur die Volkebond ingestel om Afrika- en Asiatiese gebiede wat deur Duitsland en die Ottomaanse Ryk gehou is voor die oorlog te regeer.Die mandaatstelsel is gevorm as 'n kompromie tussen diegene wat 'n Geallieerde anneksasie van voormalige Duitse en Turkse gebiede bepleit het, en 'n ander voorstel wat voorgehou is deur diegene wat hulle aan 'n internasionale trusteeskap wou toestaan totdat hulle hulself kon regeer.

Alle voormalige Duitse en Turkse gebiede is in drie tipes mandate geklassifiseer – Klas "A"-mandate, hoofsaaklik in die Midde-Ooste, Klas "B"-mandate, wat Sentraal-Afrika omvat, en Klas "C"-mandate, wat vir die meeste gereserveer is: die yl bevolkte of minste ontwikkelde Duitse kolonies: Suidwes-Afrika, Duits-Nieu-Guinee en die Stille Oseaan-eilande.

As gevolg van hul klein grootte, geografiese afgeleëheid, lae bevolkingsdigtheid of fisiese aaneenskakeling tot die mandaadhouer self, kon Klas "C"-mandate as integrale provinsies van die lande waaraan hulle toevertrou is, geadministreer word. Nietemin het die toekenning van 'n mandaat deur die Volkebond nie volle soewereiniteit verleen nie, slegs die verantwoordelikheid om dit te administreer. In beginsel was mandaatlande slegs veronderstel om hierdie voormalige kolonies "in vertroue" vir hul inwoners te hou, totdat hulle voldoende voorbereid was vir hul eie selfbeskikking. Ingevolge hierdie voorwaardes is aan Japan, Australië en Nieu-Seeland die Duitse Stille Oseaan-eilande toegeken, en die Unie van Suid-Afrika het Suidwes-Afrika ontvang.

Dit het gou geblyk dat die Suid-Afrikaanse regering die mandaat as 'n bedekte anneksasie geïnterpreteer het. In September 1922 het Suid-Afrikaanse Eerste Minister Jan Smuts voor die Mandaatkommissie van die Volkebond getuig dat Suidwes-Afrika ten volle by die Unie ingelyf word en vir alle praktiese doeleindes as 'n vyfde provinsie van Suid-Afrika beskou moet word. Volgens Smuts was dit "anneksasie in alles behalwe in naam".

Dwarsdeur die 1920's en 1930's het die Volkebond gekla dat Suid-Afrika van al die verpligte magte die mees nalatige was met betrekking tot die nakoming van die bepalings van sy mandaat. Die Mandaatkommissie het 'n aantal ambisieuse Suid-Afrikaanse beleidsbesluite geveto, soos voorstelle om Suidwes-Afrikaanse spoorweë te nasionaliseer of die bestaande grense te verander. Skerp kritiek is ook gelewer op Suid-Afrika se buitensporige besteding aan die plaaslike wit bevolking, wat eersgenoemde as verpligtend verdedig het aangesien wit Suidwes-Afrikaners die swaarste belas is. Die Bond het die argument aanvaar dat geen segment van enige mandaat se bevolking geregtig was op gunstige behandeling bo 'n ander nie, en die voorwaardes waaronder die mandaat toegestaan is, het geen voorsiening gemaak vir spesiale verpligting teenoor blankes nie. Dit het daarop gewys dat daar min bewyse was van vordering wat gemaak word in die rigting van politieke selfbeskikking; net voor die Tweede Wêreldoorlog het Suid-Afrika en die Bond in 'n doodloopstraat beland oor hierdie dispuut.

Wettigheid van Suidwes-Afrika, 1946–1960

Na die Tweede Wêreldoorlog het Jan Smuts aan die hoof van die Suid-Afrikaanse afvaardiging na die Verenigde Nasies se Konferensie oor Internasionale Organisasie gestaan. As gevolg van hierdie konferensie is die Volkebond formeel vervang deur die Verenigde Nasies (VN) en voormalige Bond-mandate deur 'n trusteeskapstelsel. Artikel 77 van die Verenigde Nasies se Handves het verklaar dat VN-trusteeskap "van toepassing sal wees … op gebiede wat nou onder mandaat gehou word"; verder sal dit "'n kwessie wees van latere ooreenkoms oor watter gebiede in die voorafgaande gebiede onder die trusteeskapstelsel gebring sal word en onder watter voorwaardes". Smuts was agterdogtig oor die voorgestelde trusteeskap, grootliks weens die vae terminologie in Artikel 77.

Heaton Nicholls, die Suid-Afrikaanse hoë kommissaris in die Verenigde Koninkryk en 'n lid van die Smuts-afvaardiging na die VN, het die nuutgestigte VN Algemene Vergadering op 17 Januarie 1946 toegespreek. Nicholls het verklaar dat die regsonsekerheid van Suidwes-Afrika se situasie ontwikkeling vertraag en buitelandse investering ontmoedig; selfbeskikking was egter voorlopig onmoontlik aangesien die gebied te onontwikkeld en onderbevolk was om as 'n sterk onafhanklike staat te funksioneer. In die tweede deel van die eerste sitting van die Algemene Vergadering is die spreekbeurt aan Smuts toegestaan, wat verklaar het dat die mandaat 'n wesentlike deel uitmaak van die Suid-Afrikaanse grondgebied en mense. Smuts het die Algemene Vergadering ingelig dat dit reeds so deeglik by Suid-Afrika ingelyf is dat 'n VN-ondersteunde anneksasie niks meer as 'n noodsaaklike formaliteit was nie.

Die Smuts-afvaardiging se versoek vir die beëindiging van die mandaat en toestemming om Suidwes-Afrika te annekseer is nie positief deur die Algemene Vergadering ontvang nie. Vyf ander lande, insluitend drie groot koloniale moondhede, het ingestem om hul mandate onder die trusteeskap van die VN te plaas, ten minste in beginsel; slegs Suid-Afrika het geweier. Die meeste afgevaardigdes het volgehou dat dit onwenslik is om die anneksasie van 'n mandaatgebied te onderskryf, veral wanneer al die ander gebiede trusteeskap bekom het. Sewe-en-dertig lidlande het gestem om 'n Suid-Afrikaanse anneksasie van Suidwes-Afrika te keer; nege het buite stemming gebly.

In Pretoria het regse politici met verontwaardiging gereageer oor wat hulle as ongeregverdigde VN-inmenging in die Suidwes-Afrika-aangeleentheid beskou het. Die Nasionale Party het die VN afgemaak as ongeskik om met Suid-Afrika se beleid in te meng of sy administrasie van die mandaat te bespreek. Een leier van die Nasionale Party, Eric Louw, het geëis dat Suidwes-Afrika eensydig geannekseer word. Tydens die Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1948, het die Nasionale Party aan bewind gekom en die nuut aangestelde eerste minister Daniël François Malan was bereid om 'n meer aggressiewe houding oor anneksasie in te neem. Louw is as ambassadeur by die VN aangewys. Malan het tydens 'n toespraak in Windhoek sy party se standpunt herhaal dat Suid-Afrika die mandaatgebied sal annekseer eerder as om dit aan 'n internasionale trusteeskap oor te gee. Die volgende jaar is 'n formele verklaring aan die Algemene Vergadering uitgereik wat verklaar het dat Suid-Afrika geen voorneme het om aan trusteeskap te voldoen nie, en ook nie verplig was om nuwe inligting of verslae met betrekking tot sy administrasie bekend te maak nie. Terselfdertyd is die Suidwes-Afrika-aangeleenthedeadministrasiewet, 1949, deur die Suid-Afrikaanse parlement goedgekeur. Die nuwe wetgewing het wit Suidwes-Afrikaners parlementêre verteenwoordiging en dieselfde politieke regte as wit Suid-Afrikaners gegee.

Die VN se Algemene Vergadering het gereageer deur die saak te verwys na die Internasionale Hof van Justisie (ICJ), wat 'n adviserende mening oor die internasionale status van Suidwes-Afrika sou uitreik. Die ICJ het beslis dat Suidwes-Afrika steeds as 'n mandaat geregeer word; Suid-Afrika was dus nie wetlik verplig om dit aan die VN se trusteeskapstelsel oor te gee as hy nie erken het dat die mandaatstelsel verval het nie, omgekeerd was dit egter steeds gebonde aan die bepalings van die oorspronklike mandaat. Die nakoming van hierdie bepalings het beteken dat Suid-Afrika nie by magte was om die internasionale status van Suidwes-Afrika eensydig te wysig nie. Malan en sy regering het die hof se mening as irrelevant verwerp. Die VN het 'n Komitee oor Suidwes-Afrika saamgestel, wat sy eie onafhanklike verslae oor die administrasie en ontwikkeling van daardie gebied uitgereik het. Die Komitee se verslae het al hoe meer negatief oor Suid-Afrikaanse amptenare geraak toe die Nasionale Party sy harde stelsel van rassesegregasie en stratifikasie—apartheid—op Suidwes-Afrika afgedwing het.

In 1958 het die VN 'n Komitee vir Goeie Ampte gestig wat Suid-Afrika steeds uitgenooi het om Suidwes-Afrika onder trusteeskap te bring. Die Komitee vir Goeie Ampte het 'n verdeling van die mandaat voorgestel, wat Suid-Afrika in staat stel om die suidelike gedeelte te annekseer terwyl óf onafhanklikheid aan die noorde verleen word, insluitend die digbevolkte Ovamboland-streek, óf dit as 'n internasionale trustgebied administreer. Die voorstel het oorweldigende opposisie in die Algemene Vergadering ondervind; ses-en-vyftig nasies het daarteen gestem. Enige verdere verdeling van Suidwes-Afrika is sonder meer verwerp.

Interne opposisie teen die Suid-Afrikaanse bewind

Toenemende interne opposisie teen apartheid het gedurende die middel tot laat 1950's 'n instrumentele rol gespeel in die ontwikkeling en militantheid van 'n Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese beweging. Die 1952 "Defiance Campaign", 'n reeks nie-gewelddadige betogings wat deur die African National Congress teen paswette van stapel gestuur is, het die stigting van Suidwes-Afrikaanse studentevakbonde geïnspireer wat teen apartheid gekant was. In 1955 het hul lede die South West African Progressive Association (SWAPA), onder voorsitterskap van Uatja Kaukuetu, georganiseer om hulle vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid te beywer. Alhoewel SWAPA nie wydverspreide steun buite intellektuele kringe gekry het nie, was dit die eerste nasionalistiese liggaam wat beweer het dat hulle die belange van alle swart Suidwes-Afrikaners ondersteun, ongeag stam of taal. SWAPA se aktiviste was oorwegend Herero-studente, skoolonderwysers en ander lede van die opkomende swart intelligentsia in Windhoek. Intussen is die Ovamboland People's Congress (later die Ovamboland People's Organisation, of OPO) gevorm. Die OPO se grondwet het die bereiking van 'n VN-trusteeskap en uiteindelike Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid as sy primêre doelwitte genoem. ’n Verenigde beweging is voorgestel wat die verpolitisering van Ovambo-kontrakwerkers van Noord-Suidwes-Afrika sowel as die Herero-studente sou insluit, wat gelei het tot die vereniging van SWAPA en die OPO as die South West African National Union (SWANU) op 27 September 1959.

In Desember 1959 het die Suid-Afrikaanse regering aangekondig dat hy alle inwoners van Old Location, 'n swart woonbuurt wat naby Windhoek se middestad geleë is, ingevolge apartheidswetgewing met geweld gaan hervestig. SWANU het gereageer deur massabetogings en 'n busboikot op 10 Desember te reël, en in die daaropvolgende konfrontasie het die Suid-Afrikaanse polisie losgebrand en elf betogers doodgeskiet. In die nasleep van die Old Location-insident, het die OPO van SWANU geskei, met verwysing na verskille met die organisasie se Herero-leierskap, en het daarna VN-afvaardiging in New York versoek. Aangesien die VN en potensiële buitelandse ondersteuners sensitief gereageer het op enige implikasies van stamwese en SWANU bevoordeel het vir sy aanspraak om die Suidwes-Afrikaanse volk as geheel te verteenwoordig, is die OPO eweneens herdoop tot die South West African People's Organisation. Dit het later sy geledere oopgestel vir alle Suidwes-Afrikaners wat sy oogmerke simpatiek was.

Sam Nujoma, stigter en leier van SWAPO en sy OPO-voorganger.

SWAPO-leiers het spoedig na die buiteland vertrek om steun vir hul doelwitte binne die internasionale gemeenskap en veral nuwe onafhanklike Afrika-state te mobiliseer. Die beweging het 'n groot diplomatieke sukses behaal toe dit deur Tanzanië erken is en toegelaat is om 'n kantoor in Dar-es-Salaam te open. SWAPO se eerste manifes, wat in Julie 1960 vrygestel is, was merkwaardig soortgelyk aan SWANU sin. Beide het die afskaffing van kolonialisme en alle vorme van rassisme, die bevordering van Pan-Afrikanisme bepleit, en het gevra vir die "ekonomiese, sosiale en kulturele vooruitgang" van Suidwes-Afrikaners. SWAPO het egter 'n stap verder gegaan deur onmiddellike onafhanklikheid onder swart meerderheidsregering te eis, wat op 'n datum nie later as 1963 nie toegestaan moes word. Die SWAPO-manifes het ook algemene stemreg, omvattende welsynsprogramme, gratis gesondheidsorg, gratis openbare onderwys, die nasionalisering van alle groot nywerhede en die gedwonge herverdeling van grond in buitelandse besit beloof "in ooreenstemming met gemeenskaplike eienaarskapbeginsels in Afrika”.

In vergelyking met SWANU, was SWAPO se potensiaal om politieke invloed binne Suidwes-Afrika uit te oefen beperk, en dit was waarskynliker om gewapende opstand te aanvaar as die primêre manier om sy doelwitte dienooreenkomstig te bereik. SWAPO-leiers het ook aangevoer dat 'n besluit om die wapen teen die Suid-Afrikaners op te neem hul voortreflike verbintenis tot die nasionalistiese saak sal demonstreer. Dit sal SWAPO ook van SWANU onderskei in die oë van internasionale ondersteuners as die ware voorhoede van die Namibiese onafhanklikheidstryd, en die wettige ontvanger van enige materiële bystand wat sou kom. Geskoei op Umkhonto we Sizwe, die gewapende vleuel van die African National Congress, is die South West African Liberation Army (SWALA) in 1962 deur SWAPO gevorm. Die eerste sewe SWALA-rekrute is vanaf Dar-es-Salaam na Egipte en die Sowjetunie gestuur, waar hulle militêre opleiding ontvang het. Met hul terugkeer het hulle begin om guerrilla's op te lei by 'n tydelike kamp wat vir Suidwes-Afrikaanse vlugtelinge gevestig is in Kongwa, Tanzanië.

Koue Oorlog-spanning en die grensmilitarisering

Die toenemende waarskynlikheid van gewapende konflik in Suidwes-Afrika het sterk internasionale buitelandse beleidsimplikasies gehad, vir beide Wes-Europa en die Sowjetblok. Voor die laat 1950's was Suid-Afrika se verdedigingsbeleid beïnvloed deur internasionale Koue Oorlog-politiek, insluitend die domino-teorie en vrese vir 'n konvensionele Sowjet-militêre bedreiging vir die strategiese Kaapse handelsroete tussen die Suid-Atlantiese en Indiese Oseaan Die Suid-Afrikaanse Departement van Buitelandse Sake het opgemerk dat die land die wêreld se vernaamste bron van uraan geword het, en het geredeneer dat "op hierdie rede alleen, Suid-Afrika dus sekerlik by enige oorlog tussen Oos en Wes betrokke sal wees.” Eerste Minister Malan het die standpunt ingeneem dat koloniale Afrika regstreeks deur die Sowjetunie bedreig word, of ten minste deur Sowjet-gesteunde kommunistiese agitasie, en dit sal waarskynlik net toeneem wat ook al die gevolg van nog 'n Europese oorlog is. Malan het 'n Afrika-verdrag bevorder, soortgelyk aan NAVO, onder leiding van Suid-Afrika en die Westerse koloniale moondhede dienooreenkomstig. Die konsep het misluk as gevolg van internasionale teenkanting teen apartheid en vermoede van Suid-Afrikaanse militêre doelwitte in die Britse Statebond.

Suid-Afrika se betrokkenheid by die Koreaanse Oorlog het 'n beduidende verbetering van betrekkinge tussen Malan en die Verenigde State veroorsaak, ten spyte van Amerikaanse kritiek op apartheid. Tot die vroeë 1960's is Suid-Afrikaanse strategiese en militêre ondersteuning as 'n integrale komponent van die Amerikaanse buitelandse beleid in Afrika se suidelike subkontinent beskou, en daar was 'n bestendige vloei van verdedigingstegnologie van Washington na Pretoria. Amerikaanse en Wes-Europese belangstelling in die verdediging van Afrika teen 'n hipotetiese, eksterne kommunistiese inval het verdwyn nadat dit duidelik geword het dat die kernwapenwedloop wêreldwye konvensionele oorlog toenemend minder waarskynlik maak. Klem het verskuif na die voorkoming van kommunistiese ondermyning en infiltrasie via proxy eerder as openlike Sowjet-aggressie.

Toerusting van Sowjet-oorsprong aan SWAPO verskaf. Van links na regs: sak, Dragunov-sluipskuttergeweer, PG-7V RPG-projektiel en RPG-7-lanseerder.

Die koms van globale dekolonisasie en die daaropvolgende toename in prominensie van die Sowjetunie onder verskeie nuwe onafhanklike Afrika-state is met versigtigheid deur die Suid-Afrikaanse regering beskou. Politici van die Nasionale Party het begin waarsku dat dit net 'n kwessie van tyd sou wees voordat hulle voor 'n Sowjet-gerigte opstand op hul grense te staan kom. Afgeleë streke in Suidwes-Afrika, naamlik die Kaprivistrook, het die fokus geword van massiewe SAW lug- en grondopleidingsmaneuvers, sowel as verskerpte grenspatrollies. 'n Jaar voordat SWAPO die besluit geneem het om sy eerste SWALA-rekrute na die buiteland te stuur vir guerrilla-opleiding, het Suid-Afrika versterkte polisie-buiteposte langs die Kaprivistrook gevestig met die uitdruklike doel om opstandelinge af te skrik. Toe SWALA-kaders gewapen met Sowjet-wapens en opleiding hul verskyning in Suidwes-Afrika begin maak het, het die Nasionale Party geglo dat sy vrese vir plaaslike Sowjet-agente voltrek is.

Die Sowjetunie het 'n groot belangstelling in Afrika se onafhanklikheidsbewegings gehad en het aanvanklik gehoop dat die verbouing van sosialistiese kliëntstate op die vasteland hul ekonomiese en strategiese hulpbronne aan die Weste sou ontsê. Sowjet-opleiding van SWALA was dus nie beperk tot taktiese aangeleenthede nie, maar uitgebrei na Marxisties-Leninistiese politieke teorie, en die prosedures vir die vestiging van 'n doeltreffende polities-militêre infrastruktuur. Benewens opleiding, het die Sowjette vinnig SWALA se voorste verskaffer van wapens en geld geword. Wapens wat tussen 1962 en 1966 aan SWALA verskaf is, sluit in PPSh-41 submasjiengewere, SKS-karabyne en TT-33-pistole, wat goed geskik was vir die opstandelinge se onkonvensionele oorlogvoeringstrategie.

Ten spyte van sy ontluikende verhouding met SWAPO, het die Sowjetunie Suider-Afrika nie in die middel 1960's as 'n groot strategiese prioriteit beskou nie, as gevolg van sy beheptheid elders op die vasteland en in die Midde-Ooste. Nietemin het die persepsie van Suid-Afrika as 'n plaaslike Westerse bondgenoot en 'n bastion van neokolonialisme gehelp om die Sowjet-steun vir die nasionalistiese beweging aan te wakker. Moskou het ook SWAPO se besluit om guerrilla-oorlogvoering aan te neem goedgekeur omdat dit nie optimisties was oor enige oplossing vir die Suidwes-Afrika-probleem behalwe 'n revolusionêre stryd nie. Dit was in duidelike kontras met die Westerse regerings, wat teen die vorming van SWALA gekant was, en laasgenoemde se versoeke vir militêre hulp van die hand gewys het.

Die insurgensie begin, 1964–1974

Vroeë guerrilla-invalle

In November 1960 het Ethiopië en Liberië formeel die ICJ versoek vir 'n bindende uitspraak, eerder as 'n adviserende mening, oor of Suid-Afrika geskik bly om Suidwes-Afrika te regeer. Albei nasies het dit duidelik gemaak dat hulle die implementering van apartheid as 'n skending van Pretoria se verpligtinge as 'n verpligte mag beskou. Die Nasionale Party-regering het die eis verwerp op grond daarvan dat Ethiopië en Liberië nie genoeg regsbelang het om 'n saak oor Suidwes-Afrika te stel nie. Hierdie argument het 'n groot terugslag gehad op 21 Desember 1962 toe die ICJ beslis het dat beide partye as voormalige lidlande van die Volkebond die reg gehad het om die verrigtinge in te stel.

Omstreeks Maart 1962 het SWAPO-president Sam Nujoma die party se vlugtelingkampe regoor Tanzanië besoek en sy onlangse petisies vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid by die Beweging van Onverbonde Lande en die VN beskryf. Hy het daarop gewys dat onafhanklikheid in die afsienbare toekoms onwaarskynlik is, wat 'n "lang en bitter stryd" voorspel. Nujoma het persoonlik twee bannelinge in Dar-es-Salaam, Lucas Pohamba en Elia Muatale, opdrag gegee om na Suidwes-Afrika terug te keer, Ovamboland te infiltreer en meer potensiële rekrute vir SWALA terug te stuur. Oor die volgende paar jaar het Pohamba en Muatale honderde vrywilligers van die Ovambolandse platteland suksesvol gewerf, van wie die meeste na Oos-Europa gestuur is vir guerrilla-opleiding. SWAPO het tussen Julie 1962 en Oktober 1963 militêre alliansies met ander anti-koloniale bewegings onderhandel, naamlik in Angola. Dit het ook die separatistiese Caprivi African National Union (CANU) opgeneem, wat gestig is om Suid-Afrikaanse heerskappy in die Kaprivistrook te bekamp. Buite die Sowjetblok het Egipte voortgegaan om SWALA-personeel op te lei. Teen 1964 is ander ook na Ghana, Algerië, die Volksrepubliek China en Noord-Korea gestuur vir militêre opleiding. In Junie daardie jaar het SWAPO bevestig dat hy onherroeplik verbind is tot die verloop van gewapende rewolusie.

Die stigting van die Organisasie vir Afrika-eenheid (OAE) se Bevrydingskomitee het SWAPO se internasionale aansien verder versterk en 'n era van ongekende politieke agteruitgang vir SWANU ingelui. Die Bevrydingskomitee het ongeveer £20 000 in verpligte bydraes van OAE-lidlande verkry; hierdie fondse is aan beide Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese bewegings gebied. Aangesien SWANU egter nie bereid was om te waarborg dat sy deel van die £20 000 vir gewapende stryd gebruik sou word nie, is hierdie toelae eerder aan SWAPO toegeken. Die OAE het toe erkenning van SWANU onttrek, wat SWAPO gelaat het as die enigste begunstigde van pan-Afrikaanse legitimiteit. Met OAE-bystand het SWAPO diplomatieke kantore in Lusaka, Kaïro en Londen geopen. SWANU het laat begin met 'n tien jaar lange program om sy eie guerrilla-weermag te vestig.

In September 1965 het die eerste eenheid van ses SWALA-guerrillas, wat bloot as "Groep 1" geïdentifiseer is, die Kongwa-vlugtelingkamp verlaat om Suidwes-Afrika te infiltreer. Groep 1 het eers Angola binnegetrek, voordat hulle die grens oorgesteek het na die Kaprivistrook Aangemoedig deur Suid-Afrika se oënskynlike versuim om die aanvanklike inval op te spoor, het groter opstandige groepe in Februarie en Maart 1966 hul eie infiltrasiepogings uitgevoer. Die tweede eenheid, "Groep 2", is gelei deur Leonard Philemon Shuuya, ook bekend onder die nom de guerre "Castro" of "Leonard Nangolo. Groep 2 het glo verlore geraak in Angola voordat dit die grens kon oorsteek, en die guerrilla's is uiteengejaag ná 'n voorval waarin hulle twee winkeliers en 'n rondloper vermoor het. Drie is deur die Portugese koloniale owerhede in Angola gearresteer, met die wenke wat van plaaslike burgerlikes ontvang is. Nog agt, insluitend Shuuya is tussen Maart en Mei deur die Suid-Afrikaanse polisie gevange geneem, blykbaar in Kavangoland. Shuuya het later weer by Kongwa opgedaag en beweer dat hy en sy gevangenes ontsnap het ná sy arrestasie. Hy het gehelp om twee verdere invalle te beplan: 'n derde SWALA-groep het Ovamboland daardie Julie binnegegaan, terwyl 'n vierde in September sou volg.

Op 18 Julie 1966 het die ICJ beslis dat die hof geen magtiging het om oor die Suidwes-Afrikaanse aangeleentheid te besluit nie. Verder het die hof bevind dat hoewel Ethiopië en Liberië locus standi gehad het om verrigtinge oor die aangeleentheid in te stel, nie een van die twee genoeg gevestigde regsbelange in Suidwes-Afrika gehad het om hulle op 'n oordeel van meriete te gee nie. Hierdie uitspraak is met groot verontwaardiging deur SWAPO en die OAE begroet. SWAPO-amptenare het onmiddellik 'n verklaring in Dar-es-Salaam uitgereik waarin hulle verklaar het dat hulle nou "geen alternatief het as om in wapens op te staan" en "riviere van bloed oor te steek" in hul opmars na vryheid nie. By die ontvangs van die nuus het SWALA sy opstand verskerp Sy derde groep, wat Ovamboland in Julie geïnfiltreer het, het plase in wit besit aangeval, asook tradisionele Ovambo-leiers wat as Suid-Afrikaanse agente beskou is, en 'n grenspos. Die guerrilla's het kamp opgeslaan by Omugulugwombashe, een van vyf potensiële basisse wat deur SWALA se aanvanklike verkenningspan geïdentifiseer is as geskikte terreine om toekomstige rekrute op te lei. Hier het hulle tussen September 1965 en Augustus 1966 tot dertig plaaslike vrywilligers gedril. Suid-Afrikaanse intelligensie het teen middel 1966 bewus geword van die kamp en die algemene ligging daarvan geïdentifiseer. Op 26 Augustus 1966 het die eerste groot botsing van die konflik plaasgevind toe Suid-Afrikaanse valskermtroepe en paramilitêre polisie-eenhede Operasie Blouwildebees uitgevoer het om die insurgente te vang of dood te maak. SWALA het loopgrawe rondom Omugulugwombashe vir verdedigingsdoeleindes gegrawe, maar is verras en die meeste van die opstandelinge is vinnig oorrompel. SWALA het 2 gesneuweldes, 1 gewond en 8 gevange afgestaan, die Suid-Afrikaners het geen ongevalle gely nie. Hierdie kontak word wyd in Suid-Afrika beskou as die begin van die Grensoorlog, en volgens SWAPO was dit amptelik die begin van sy revolusionêre gewapende stryd.

Operasie Blouwildebees het beskuldigings van verraad in SWALA se senior geledere ontketen. Volgens SAW-verslae het 'n ongeïdentifiseerde informant die veiligheidsmagte tydens die aanval vergesel. Sam Nujoma het beweer dat een van die agt guerrilla's van die tweede groep wat in Kavangoland gevang is, 'n Suid-Afrikaanse mol was. Die vermoede het dadelik op Leonard "Castro" Shuuya geval. SWALA het op 18 Mei 1967 'n tweede groot ommekeer beleef toe Tobias Hainyeko, sy bevelvoerder, deur die Suid-Afrikaanse polisie gedood is. Heinyeko en sy manne het probeer om die Zambezirivier oor te steek, as deel van 'n algemene verkenningstog wat daarop gemik was om nuwe kommunikasielyne tussen die frontlinies in Suidwes-Afrika en SWAPO se politieke leierskap in Tanzanië te open Hulle is deur 'n Suid-Afrikaanse patrollie onderskep, en in die daaropvolgende vuurgeveg is Heinyeko dood en twee polisiemanne ernstig gewond gelaat. Gerugte was weer volop dat Shuuya verantwoordelik was, wat gelei het tot sy ontslag en daaropvolgende tronkstraf.

In die weke ná die klopjag op Omugulugwombashe het Suid-Afrika sewe-en-dertig SWAPO-politici aangehou, naamlik Andimba Toivo ya Toivo, Johnny Otto, Nathaniel Maxuilili en Jason Mutumbulua Saam met die gevange SWALA-guerrilla's is hulle in Pretoria gevange geneem en daar aangehou tot Julie 1967, toe almal terugwerkend ingevolge die Terrorismewet aangekla is. Die staat het die beskuldigdes vervolg as Marxistiese revolusionêre wat probeer het om 'n Sowjet-gesteunde regime in Suidwes-Afrika te vestig. In wat bekend geword het as die "1967 Terroristeverhoor", is ses van die beskuldigdes skuldig bevind aan die pleeg van geweld in die daad van opstand, met die res wat skuldig bevind is vir gewapende intimidasie, of militêre opleiding ontvang het vir die doel van opstand. Tydens die verhoor het die beskuldigdes onsuksesvol aangevoer teen bewerings dat hulle vertroud was met 'n eksterne kommunistiese komplot. Almal behalwe drie het vonnisse wat wissel van vyf jaar tot lewenslange tronkstraf op Robbeneiland ontvang.

Uitbreiding van die oorlogspoging en mynoorlogvoering

Die nederlaag by Omugulugwombashe en die daaropvolgende verlies van Tobias Hainyeko het SWALA gedwing om sy taktiek te herevalueer. Guerrilla's het in groter groepe begin opereer om hul kanse om ontmoetings met die veiligheidsmagte te oorleef, te verhoog, en hul pogings herfokus op die infiltrasie van die burgerlike bevolking. Vermom as kleinboere, kon SWALA-kaders hulself van die terrein vergewis en Suid-Afrikaanse patrollies waarneem sonder om agterdog te wek. Dit was ook 'n logistieke voordeel omdat hulle net die voorraad kon neem wat hulle kon dra terwyl hulle in die veld was; anders het die guerrilla's afhanklik gebly van simpatieke burgerlikes vir kos, water en ander benodigdhede. Op 29 Julie 1967 het die SAW inligting ontvang dat 'n groot aantal SWALA-magte by Sacatxai, 'n nedersetting amper honderd-en-dertig kilometer noord van die grens binne Angola, saamgetrek is. Suid-Afrikaanse T-6 Harvard-vliegtuie het Sacatxai op 1 Augustus gebombardeer. Die meeste van hul beoogde teikens kon ontsnap, en in Oktober 1968 het twee SWALA-eenhede die grens na Ovamboland oorgesteek. Hierdie inval was nie meer produktief as die ander nie en teen die einde van die jaar is 178 insurgente óf deur die polisie gedood óf aangekeer.

Dwarsdeur die 1950's en 'n groot deel van die 1960's is 'n beperkte militêre dienspligstelsel deur lotery in Suid-Afrika geïmplementeer om aan die behoeftes van nasionale verdediging te voldoen. Omstreeks middel 1967 het die Nasionale Party-regering universele diensplig vir alle wit Suid-Afrikaanse mans ingestel namate die SAW uitgebrei het om die groeiende opstandige bedreiging die hoof te bied. Vanaf Januarie 1968 sou daar twee jaarlikse innames wees van nasionale dienspligtiges wat nege maande se militêre opleiding ondergaan het. Die lugaanval op Sacatxai het ook 'n fundamentele verskuiwing in Suid-Afrikaanse taktiek gemerk, aangesien die SAW vir die eerste keer 'n bereidwilligheid aangedui het om SWALA op vreemde grond aan te val. Alhoewel Angola toe 'n oorsese provinsie van Portugal was, het Lissabon die SAW se versoek toegestaan om strafveldtogte oor die grens te begin. In Mei 1967 het Suid-Afrika 'n nuwe fasiliteit by Rundu gestig om gesamentlike lugoperasies tussen die SAW en die Portugese Weermag te koördineer, en twee permanente skakelbeamptes by Menongue en Cuito Cuanavale gepos.

Soos die oorlog verskerp het, het Suid-Afrika se saak vir anneksasie in die internasionale gemeenskap bly afneem, wat saamgeval het met 'n ongeëwenaarde vlaag van simpatie vir SWAPO. Ten spyte van die ICJ se adviserende menings tot die teendeel, sowel as die afwysing van die saak wat deur Ethiopië en Liberië voorgelê is, het die VN verklaar dat Suid-Afrika sy verpligtinge versuim het om die morele en materiële welstand van die inheemse inwoners van Suidwes te verseker Afrika, en het dus sy eie mandaat verwerp. Die VN het daardeur aanvaar dat die mandaat beëindig is, wat beteken het dat Suid-Afrika geen verdere reg het om die gebied te administreer nie, en dat Suidwes-Afrika voortaan onder die direkte verantwoordelikheid van die Algemene Vergadering sou val. Die pos van die Verenigde Nasies-kommissaris vir Suidwes-Afrika is geskep, sowel as 'n ad hoc-raad, om praktiese middele vir plaaslike administrasie aan te beveel. Suid-Afrika het volgehou hy erken nie die jurisdiksie van die VN met betrekking tot die mandaat nie en het visums aan die kommissaris of die raad geweier. Op 12 Junie 1968 het die VN se Algemene Vergadering 'n resolusie aangeneem wat verklaar het dat Suidwes-Afrika na Namibië herdoop word, ooreenkomstig die begeertes van sy mense. Resolusie 269 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad, wat in Augustus 1969 aanvaar is, het Suid-Afrika se voortgesette besetting van "Namibië" onwettig verklaar. Ter erkenning van die VN se besluit, is SWALA herdoop na die People's Liberation Army of Namibia.

Suid-Afrikaanse pantserkolom in Ohangwena, 1970's. Konvooie van voertuie soos hierdie was die primêre teiken vir PLAN hinderlae en myne

Om die militêre inisiatief te herwin, is die aanvaarding van mynoorlogvoering as 'n integrale strategie van PLAN bespreek tydens 'n 1969–70 SWAPO-kongres wat in Tanzanië gehou is. PLAN se leierskap het die inisiatief gesteun om landmyne te ontplooi as 'n manier om te vergoed vir sy minderwaardigheid in die meeste konvensionele aspekte teenoor die Suid-Afrikaanse veiligheidsmagte. Kort daarna het PLAN begin met die verkryging van TM-46-myne van die Sowjetunie, wat vir teentenkdoeleindes ontwerp is, en het 'n paar tuisgemaakte "boksmyne" met TNT vir anti-personeelgebruik vervaardig. Die myne is strategies in paaie geplaas om polisiekonvooie te belemmer of in wanorde te gooi voor 'n hinderlaag; guerrilla's het ook ander langs hul infiltrasieroetes op die lang grens met Angola gelê. Die verspreiding van myne in Suidwes-Afrika het aanvanklik swaar polisie-ongevalle tot gevolg gehad en sou een van die mees bepalende kenmerke van PLAN se oorlogspoging vir die volgende twee dekades word.

Op 2 Mei 1971 het 'n polisievangwa 'n myn, heel waarskynlik 'n TM-46, in die Kaprivi-strook afgetrap. Die gevolglike ontploffing het 'n krater in die pad van ongeveer twee meter in deursnee geblaas en die voertuig die lug in gestuur, twee senior polisiebeamptes is dood en nege ander beseer. Dit was die eerste mynverwante voorval wat op Suidwes-Afrikaanse grond aangeteken is. In Oktober 1971 het 'n ander polisievoertuig 'n myn buite Katima Mulilo laat ontplof en vier konstabels gewond. Die volgende dag is 'n vyfde konstabel dodelik beseer toe hy op 'n tweede myn getrap het wat direk langs die eerste myn gelê is. Dit het 'n nuwe PLAN-taktiek weerspieël om anti-personeelmyne parallel met hul tenkmyne te lê om polisiemanne of soldate dood te maak wat óf betrokke is by die voorlopige mynopsporing óf die toneel van 'n vorige ontploffing inspekteer. In 1972 het Suid-Afrika erken dat nog twee polisiemanne gesterf het en nog drie as gevolg van myne beseer is.

Die verspreiding van myne in die Kaprivi en ander landelike gebiede het 'n ernstige kommer vir die Suid-Afrikaanse regering veroorsaak, aangesien dit relatief maklik was vir 'n PLAN-kader om te versteek en te plant met 'n minimale kans op opsporing. Om die paaie vir myne te vee met handmynverklikkers was moontlik, maar te stadig en vervelig om 'n praktiese manier te wees om vinnige polisiebeweging te verseker of roetes oop te hou vir burgerlike gebruik. Die SAW het 'n mate van mynopruimingstoerusting gehad, insluitende kettings en ploeë wat op tenks gemonteer was, maar dit is ook nie as prakties beskou nie. Die blote afstande van pad wat elke dag kwesbaar is vir PLAN-sappers was eenvoudig te groot vir daaglikse opsporing en opruimingspogings. Vir die SAW en die polisie was die enigste ander haalbare opsie die verkryging van gepantserde personeeldraers met mynvaste rompe wat vinnig op paaie kon beweeg met min risiko vir hul passasiers, selfs al sou 'n myn teëgekom word. Dit sou ontwikkel in 'n nuwe klas militêre voertuig, die mynbestande en hinderlaagbeskermde voertuig (MRAP). Teen die einde van 1972 het die Suid-Afrikaanse Polisie die meeste van hul patrollies in die Kaprivi-strook met mynvaste voertuie uitgevoer.

Politieke onrus in Ovamboland

Resolusie 283 van die Veiligheidsraad van die Verenigde Nasies is in Junie 1970 aangeneem en vra dat alle VN-lidlande diplomatieke of konsulêre kantore in Suidwes-Afrika moet sluit, of daarvan weerhou om te vestig. Die resolusie het ook disinvestering, boikotte en vrywillige sanksies van daardie gebied aanbeveel solank dit onder Suid-Afrikaanse heerskappy gebly het. In die lig van hierdie verwikkelinge het die Veiligheidsraad die raadgewende mening van die ICJ ingewin oor die "regsgevolge vir state van die voortgesette teenwoordigheid van Suid-Afrika in Namibië". Daar was aanvanklik teenkanting teen hierdie optrede van SWAPO en die OAE, omdat hul afgevaardigdes gevrees het dat nog 'n onbesliste beslissing soos die een in 1966 Suid-Afrika se saak vir anneksasie sou versterk. Nietemin was die heersende mening by die Veiligheidsraad dat aangesien die samestelling van regters sedert 1966 verander is, 'n uitspraak ten gunste van die nasionalistiese beweging meer waarskynlik was. Op die VN se versoek is SWAPO toegelaat om informeel by die hof te lobby en is selfs 'n waarnemer-teenwoordigheid in die hofsaal self aangebied.

Op 21 Junie 1971 het die ICJ sy vroeëre besluit om nie oor die wettigheid van Suid-Afrika se mandaat te beslis nie, omgekeer en die mening uitgespreek dat enige voortgesette voortsetting van die mandaat onwettig is. Verder het die hof bevind dat Pretoria onder verpligting was om sy administrasie onmiddellik terug te trek en dat indien hy versuim om dit te doen, VN-lidlande verplig sal wees om hulle te weerhou van enige politieke of saketransaksies wat erkenning van die Suid-Afrikaanse regering se teenwoordigheid daar kan impliseer. Op dieselfde dag wat die ICJ se uitspraak bekend gemaak is, het Suid-Afrikaanse premier B. J. Vorster dit as "polities gemotiveerd" verwerp, met geen grondslag in werklikheid nie. Die besluit het egter die biskoppe van die Evangelies-Lutherse Ovambo-Kavango Kerk geïnspireer om 'n ope brief aan Vorster te skryf waarin apartheid en Suid-Afrika se voortgesette bewind aan die kaak gestel word. Hierdie brief is in elke swart Lutherse gemeente in die gebied gelees, en in 'n aantal Katolieke en Anglikaanse gemeentes elders. Die gevolg van die brief se inhoud was verhoogde militantheid aan die kant van die swart bevolking, veral onder die Ovambo-mense, wat die grootste deel van SWAPO se ondersteuners uitgemaak het. Deur die jaar was daar massabetogings teen die Suid-Afrikaanse regering in baie Ovambolandse skole gehou.

In Desember 1971 het Jannie de Wet, Kommissaris vir die Inheemse Volke van Suidwes-Afrika, 'n algemene staking deur 15 000 Ovambo-werkers in Walvisbaai veroorsaak toe hy 'n openbare verklaring gemaak het om die gebied se omstrede kontrakarbeidsregulasies te verdedig. Die staking het vinnig versprei na munisipale werkers in Windhoek, en van daar na die diamant-, koper- en tinmyne, veral dié by Tsumeb, Grootfontein en Oranjemund. Later in die maand het 25 000 Ovambo-plaasarbeiders aangesluit by wat 'n landwye staking geword het wat die helfte van die totale arbeidsmag geraak het. Die Suid-Afrikaanse Polisie het gereageer deur van die stakende werkers in hegtenis te neem en die ander met geweld na Ovamboland te deporteer. Op 10 Januarie 1972 is 'n ad hoc stakingskomitee onder leiding van Johannes Nangutuuala saamgestel om met die Suid-Afrikaanse regering te onderhandel; die stakers het 'n einde aan kontrakarbeid geëis, vryheid om aansoek te doen vir werk volgens vaardigheid en belangstelling en om 'n werk te bedank as dit so verlang word, vryheid vir 'n werker om sy gesin van Ovamboland af saam te bring terwyl hy elders werk, en vir gelyke betaling met wit werkers.

Die staking is later tot 'n einde gebring nadat die Suid-Afrikaanse regering ingestem het tot verskeie toegewings wat deur Nangutuuala onderskryf is, insluitend die implementering van eenvormige werksure en om werkers toe te laat om van werk te verander. Verantwoordelikheid vir arbeidswerwing is ook oorgedra aan die stamowerhede in Ovamboland. Duisende van die afgedankte Ovambo-werkers het ontevrede gebly met hierdie terme en het geweier om terug te keer werk toe. Hulle het stamhoofde aangeval, veebeheerposte en regeringskantore gevandaliseer, en sowat honderd kilometer se heining langs die grens afgebreek, wat volgens hulle rondtrekkende Ovambos verhinder het om hul vee vry te laat wei. Die onrus het ook ontevredenheid aangevuur onder Kwanyama-sprekende Ovambo's in Angola, wat vee-inentingstasies en skole vernietig het en vier grensposte aangeval het, en sommige SAW-personeel sowel as lede van 'n Portugese burgermag-eenheid vermoor en beseer het. Suid-Afrika het op 4 Februarie gereageer deur 'n noodtoestand in Ovamboland af te kondig. 'n Media-verduistering is ingestel, wit burgerlikes is verder suid ontruim, openbare vergaderingregte is herroep, en die veiligheidsmagte is bemagtig om verdagte persone onbepaald aan te hou. Polisieversterkings is na die grens gestuur, en in die daaropvolgende onderdrukking het hulle 213 Ovambo's gearresteer. Suid-Afrika was genoeg bekommerd oor die geweld om 'n groot SAW-kontingent ook te ontplooi. Portugese troepe het by hulle aangesluit wat van oorkant die grens suidwaarts beweeg het om hulle by te staan. Teen die einde van Maart was orde grootliks herstel en die meeste van die oorblywende stakers het teruggekeer werk toe.

Vlag van Ovamboland, wat in 1973 selfregerende status as outonome bantoestan gekry het.

Suid-Afrika blameer SWAPO vir die instigeer van die staking en daaropvolgende onrus. Terwyl hy erken dat 'n beduidende persentasie van die stakers SWAPO-lede en ondersteuners was, het die party se waarnemende president, Nathaniel Maxuilili, opgemerk dat hervorming van Suidwes-Afrikaanse arbeidswette 'n jarelange strewe van die Ovambo-werkmag was, en het voorgestel dat die staking gereël is kort na die deurslaggewende ICJ-beslissing omdat hulle gehoop het om voordeel te trek uit die publisiteit daarvan om groter aandag op hul griewe te vestig. Die staking het ook 'n politiserende effek op baie van die Ovambo-bevolking gehad, aangesien die betrokke werkers hulle later tot wyer politieke aktiwiteite gewend het en by SWAPO aangesluit het. Ongeveer 20 000 stakers het nie teruggekeer werk toe nie, maar na ander lande gevlug, meestal Zambië, waar sommige as guerrilla's deur PLAN gewerf is. Steun vir PLAN het ook toegeneem onder die plattelandse Ovambolandse boere, wat grotendeels simpatiek was met die stakers en gegrief was oor hul tradisionele hoofmanne se aktiewe samewerking met die polisie.

Die volgende jaar het Suid-Afrika selfregerende gesag aan hoofman Fillemon Elifas Shuumbwa en die Ovambo-wetgewer oorgedra, wat Ovamboland effektief 'n beperkte vorm van tuisbestuur gegee het. Kieseropkoms by die wetgewende verkiesings was uiters swak, deels as gevolg van apatie teenoor die plaaslike Ovamboland-regering en 'n SWAPO-boikot by die stembusse.

Die polisie-onttrekking

Met duisende nuwe rekrute en 'n toenemend gesofistikeerde arsenaal van swaar wapens, het PLAN in 1973 meer direkte konfrontasies met die veiligheidsmagte onderneem. Opstandige aktiwiteite het die vorm van hinderlae en selektiewe teikenaanvalle aangeneem, veral in die Kaprivi naby die Zambiese grens. Op die aand van 26 Januarie 1973 het 'n swaar gewapende groep van ongeveer 50 PLAN-opstandelinge 'n polisiebasis by Singalamwe, Kaprivi aangeval met mortiere, masjiengewere en 'n enkelbuis, draagbare vuurpyllanseerder. Die polisie was swak toegerus om die aanval af te weer en die basis het gou aan die brand geslaan weens die aanvanklike vuurpylbombardement, wat beide die senior offisier en sy tweede-in-bevel onbekwaam gemaak het. Dit was die begin van 'n nuwe fase van die Suid-Afrikaanse Grensoorlog waarin die omvang en intensiteit van PLAN-strooptogte aansienlik vergroot is. Teen die einde van 1973 het PLAN se opstand ses streke verswelg: Kaprivi, Ovamboland, Kaokoland en Kavangoland. Dit het ook nog 2 400 Ovambo- en 600 Kapriviaanse guerrilla's suksesvol gewerf. PLAN-verslae van laat 1973 dui aan dat die militante beplan het om twee nuwe fronte in sentraal Suidwes-Afrika oop te maak en stedelike opstande in Windhoek, Walvisbaai en ander groot stedelike sentra uit te voer.

Tot 1973 is die Suid-Afrikaanse Grensoorlog as 'n kwessie van wetstoepassing eerder as 'n militêre konflik beskou, wat 'n neiging onder Engelstalige Statebondstate weerspieël het om die polisie as die hoofmag in die onderdrukking van opstande te beskou. Die Suid-Afrikaanse Polisie het wel paramilitêre vermoëns gehad en het voorheen opgetree tydens die Rhodesiese Bosoorlog. Die versuim van die polisie om die eskalasie van die oorlog in Suidwes-Afrika te voorkom, het egter daartoe gelei dat die SAW op 1 April 1974 verantwoordelikheid aanvaar het vir alle teen-insurgensie-veldtogte. Die laaste gereelde Suid-Afrikaanse Polisie-eenhede is drie maande later, in Junie, aan Suidwes-Afrika se grense onttrek. Op hierdie tydstip was daar ongeveer 15 000 SAW-personeel wat ontplooi is om hul plek in te neem. Die SAW se begroting is dienooreenkomstig tussen 1973 en 1974 met byna 150% verhoog. In Augustus 1974 het die SAW 'n bufferstrook van ongeveer vyf kilometer wyd skoongemaak wat parallel met die Angolese grens geloop het en intens gepatrolleer en gemonitor is vir tekens van PLAN-infiltrasie. Dit sou bekend staan as "die Kaplyn".

Die Angola-front, 1975–1977

Op 24 April 1974 het die angelier-revolusie Marcelo Caetano en Portugal se regse Estado Novo-regering verdryf, wat die doodsklok vir die Portugese Ryk laat lui het. Die angelier-revolusie is gevolg deur 'n tydperk van onstabiliteit in Angola, wat gedreig het om in burgeroorlog uit te breek, en Suid-Afrika is gedwing om die onsmaaklike waarskynlikheid te oorweeg dat 'n Sowjet-gesteunde regime daar, lojaal aan SWAPO, op sy beurt verhoogde militêre druk op Suid-Afrika sou skep in Suidwes-Afrika. PLAN-invalle vanuit Angola het reeds begin toeneem as gevolg van die staking van patrollies en aktiewe operasies daar deur die Portugese.

In die laaste maande van 1974 het Portugal sy voorneme aangekondig om Angola onafhanklikheid te verleen en het 'n reeks oorhaastige pogings aangepak om 'n magsdelingsooreenkoms, die Alvor-ooreenkoms, tussen mededingende Angolese nasionaliste te beding. Daar was drie uiteenlopende nasionalistiese bewegings wat toe in Angola aktief was, die People's Movement for the Liberation of Angola (MPLA), die National Union for the Total Independence of Angola (UNITA), en die National Liberation Front of Angola (FNLA). Die drie bewegings het almal aan die Angolese Vryheidsoorlog deelgeneem en 'n gemeenskaplike doelwit gedeel om die land van koloniale heerskappy te bevry, maar het ook aanspraak gemaak op unieke etniese ondersteuningsbasisse, verskillende ideologiese neigings en hul eie botsende bande met buitelandse partye en regerings. Alhoewel elkeen vae sosialistiese neigings gehad het, was die MPLA die enigste party wat noue bande met die Sowjetunie geniet het en openlik verbind was tot marxistiese beleid. Sy nakoming van die konsep van 'n eksklusiewe eenpartystaat het dit vervreem van die FNLA en UNITA, wat hulself as anti-kommunisties en pro-Westers in oriëntasie begin uitbeeld het.

Suid-Afrika het geglo dat indien die MPLA daarin sou slaag om die mag te bekom, dit PLAN militêr sou ondersteun en lei tot 'n ongekende eskalasie van die gevegte in Suidwes-Afrika. Terwyl die ineenstorting van die Portugese koloniale staat onvermydelik was, het Pretoria gehoop om 'n gematigde anti-kommunistiese regering in die plek daarvan te installeer, wat op sy beurt sou voortgaan om met die SAW saam te werk en te werk om PLAN-basisse op Angolese grond te ontken. Dit het daartoe gelei dat Eerste Minister Vorster en Suid-Afrikaanse intelligensiehoof Hendrik van den Bergh 'n geheime aksieprogram in Angola, Operasie Savannah, begin het. Wapens en geld is in die geheim na die FNLA en UNITA gestuur in ruil vir hul beloofde ondersteuning teen PLAN. Jonas Savimbi, UNITA se president, het beweer hy weet waar PLAN se kampe in die suide van Angola geleë is en was bereid om PLAN-vegters "aan te val, aan te hou of te verdryf". FNLA-president Holden Roberto het soortgelyke versekerings gemaak en belowe dat hy aan die SAW bewegingsvryheid in Angola sal verleen om PLAN te beveg.

Operasie Savannah

Binne dae na die Alvor-ooreenkoms het die Central Intelligence Agency sy eie program, Operasie IA Feature, van stapel gestuur om die FNLA te bewapen, met die verklaarde doelwit om "'n maklike oorwinning deur Sowjet-gesteunde magte in Angola te voorkom". Die Verenigde State was op soek na streekbondgenote om aan Operasie IA Feature deel te neem en het Suid-Afrika as die "ideale oplossing" beskou om die pro-Sowjet-MPLA te verslaan. Met stilswyende Amerikaanse aanmoediging het die FNLA en UNITA groot getalle troepe in onderskeidelik noordelike en suidelike Angola begin mobiliseer in 'n poging om taktiese meerderwaardigheid te verkry. Die oorgangsregering wat deur die Alvor-ooreenkoms aangestel is, het gedisintegreer en die MPLA het ondersteuning van sy kommunistiese bondgenote versoek. Tussen Februarie en April 1975 het die MPLA se gewapende vleuel, die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA), besendings Sowjet-wapens ontvang, meestal gekanaliseer deur Kuba of die Volksrepubliek van die Kongo. Aan die einde van Mei is FAPLA-personeel deur 'n kontingent van ongeveer 200 Kubaanse militêre adviseurs in die gebruik an die wapens onderrig. Oor die volgende twee maande het hulle voortgegaan om 'n reeks verlammende nederlae toe te dien aan die FNLA en UNITA, wat uit die Angolese hoofstad, Luanda, verdryf is.

"Wapens stroom die land in in die vorm van Russiese hulp aan die MPLA. Tenks, gepantserde troepedraers, vuurpyle, mortiere en kleiner wapens is reeds afgelewer. Die situasie bly buitengewoon vloeibaar en chaoties, en bied dekking vir SWAPO [opstandelinge] uit Suidwes-Afrika. Russiese hulp en ondersteuning, beide materiële en morele aanmoediging, is 'n direkte bedreiging."

— P.W. Botha spreek die Suid-Afrikaanse parlement toe oor die onderwerp van Angola, September 1975

Vir die Suid-Afrikaanse Minister van Verdediging P.W. Botha was dit duidelik dat die MPLA die oorhand gekry het; in 'n memorandum gedateer laat Junie 1975 het hy opgemerk dat die MPLA "vir alle doeleindes en doeleindes as die vermoedelike uiteindelike heersers van Angola beskou kan word … enige drastiese en onvoorsienbare ontwikkelings kan so 'n uitkoms verander." Skermutselings by die Calueque hidro-elektriese krag dam, wat elektrisiteit aan Suidwes-Afrika verskaf het, het Botha die geleentheid gebied om die SAW se betrokkenheid in Angola te eskaleer. Op 9 Augustus het duisend Suid-Afrikaanse troepe Angola oorgesteek en Calueque beset. Terwyl hul openbare doelwit was om die hidro-elektriese installasie en die lewens van die siviele ingenieurs wat daar werksaam was te beskerm, was die SAW ook daarop ingestel om PLAN-kaders te soek en FAPLA te verswak.

Suid-Afrikaanse manskappe tydens Operasie Savannah.

'n Waterskeiding in die Angolese konflik was die Suid-Afrikaanse besluit op 25 Oktober om 2 500 van sy eie troepe te verbind tot die geveg. Groter hoeveelhede meer gesofistikeerde wapens is teen hierdie tyd aan FAPLA gelewer, soos T-34-85 tenks, gepantserde personeeldraers met wiele, gesleepte vuurpyllanseerders en veldkanonne. Alhoewel die meeste van hierdie hardeware verouderd was, was dit uiters doeltreffend, gegewe die feit dat die meeste van FAPLA se teenstanders uit ongeorganiseerde, ondertoegeruste milisies bestaan het. Vroeg in Oktober het FAPLA 'n groot gekombineerde wapenoffensief op UNITA se nasionale hoofkwartier by Nova Lisboa van stapel gestuur, wat slegs met aansienlike moeite en bystand van 'n klein span SAW-adviseurs afgeweer is. Dit het vir die SAW duidelik geword dat nie UNITA of die FNLA leërs besit wat in staat was om grondgebied in te neem en te hou nie, aangesien hul gevegskrag afhanklik was van milisies wat slegs in guerrilla-oorlogvoering uitgeblink het. Suid-Afrika sal sy eie gevegstroepe nodig hê om nie net sy bondgenote te verdedig nie, maar 'n beslissende teenoffensief teen FAPLA uit te voer. Hierdie voorstel is deur die Suid-Afrikaanse regering goedgekeur op voorwaarde dat slegs 'n klein, koverte taakspan toegelaat sal word. SAW-personeel wat aan offensiewe operasies deelneem, is aangesê om hulle as huursoldate voor te doen. Hulle is gestroop van enige identifiseerbare toerusting, insluitend hul identiteitplaatjies, en weer uitgereik met onbeskrewe uniforms en wapens wat onmoontlik was om na te speur.

Op 22 Oktober het die SAW meer personeel en 'n eskadron Eland-pantsermotors per lug vervoer om UNITA-posisies by Silva Porto te versterk. Binne dae het hulle aansienlike grondgebied oorgeneem en verskeie strategiese nedersettings ingeneem. Die SAW se opmars was so vinnig dat dit dikwels daarin geslaag het om FAPLA op 'n enkele dag uit twee of drie dorpe te verdryf. Uiteindelik het die Suid-Afrikaanse ekspedisiemag in drie afsonderlike kolomme van gemotoriseerde infanterie en pantsermotors verdeel om meer grond te dek. Pretoria was van plan dat die SAW die FNLA en UNITA sou help om die burgeroorlog te wen voor Angola se formele onafhanklikheidsdatum, wat die Portugese vir 11 November vasgestel het, en dan stilweg te onttrek. Teen vroeg-November het die drie SAW-kolomme agtien groot dorpe en stede, insluitend verskeie provinsiale hoofstede, verower en Angola meer as vyfhonderd kilometer binnegedring. By die ontvangs van intelligensieberigte dat die SAW openlik aan die kant van die FNLA en UNITA ingegryp het, het die Sowjetunie voorbereidings begin vir 'n massiewe lugbrug van wapens na FAPLA.

Kuba reageer met Operasie Carlota

Op 3 November het 'n Suid-Afrikaanse eenheid wat na Benguela, Angola opgeruk het, vertoef om 'n FAPLA-basis aan te val wat 'n aansienlike opleidingskontingent van Kubaanse adviseurs gehuisves het. Toe berigte die Kubaanse president Fidel Castro bereik het dat die raadgewers betrek is deur wat blykbaar staande SAW-lede was, het hy besluit om 'n versoek van die MPLA-leierskap vir direkte militêre bystand goed te keur. Castro het verklaar dat hy al "die manne en wapens wat nodig is om daardie stryd te wen" sal stuur, in die gees van proletariese internasionalisme en solidariteit met die MPLA. Castro het hierdie sending Operasie Carlota genoem na 'n Afrikavrou wat 'n slawe-opstand in Kuba georganiseer het.

Die eerste Kubaanse gevegstroepe het op 7 November na Angola vertrek en is uit 'n spesiale paramilitêre bataljon van die Kubaanse Ministerie van Binnelandse Sake beman. Hulle is spoedig gevolg deur een gemeganiseerde en een artilleriebataljon van die Kubaanse Revolusionêre Gewapende Magte, wat per skip vertrek het en Luanda eers op 27 November sou bereik. Hulle is voorsien deur 'n massiewe lugbrug wat met Sowjetvliegtuie uitgevoer is. Die Sowjetunie het ook 'n klein vlootkontingent en sowat 400 militêre adviseurs na Luanda ontplooi. Swaar wapens is direk vanaf verskeie Warskouverdrag-lidlande na Angola gevlieg en per see vervoer vir die aankomende Kubane, insluitend tenks, helikopters, gepantserde motors, en selfs 10 Mikojan-Goerewitsj MiG-21-vegvliegtuie, wat deur Kubaanse en Sowjet-tegnici slaggereed gemaak is in Luanda. Teen die einde van die jaar was daar 12 000 Kubaanse soldate in Angola, byna so groot soos die hele SAW-teenwoordigheid in Suidwes-Afrika. Die FNLA het 'n verpletterende nederlaag in die Slag van Quifangondo gely toe dit op 10 November probeer het om Luanda in te neem, en die hoofstad het deur die burgeroorlog in FAPLA-hande gebly.

Kubaans-bemande PT-76-tenk in die strate van Luanda, 1976.

Die Kubane het die hele einde van November en vroeg in Desember daarop gefokus om die FNLA in die noorde te beveg, en om 'n onsuksesvolle inval deur Zaïre namens daardie beweging te stop. Daarna het hulle weer daarop gefokus om 'n einde te maak aan die SAW-opmars in die suide. Die Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte was gedurende laat Desember betrokke by 'n reeks bloedige, maar onbesliste skermutselings en gevegte. Teen hierdie tyd het die SAW se betrokkenheid egter aan die internasionale pers uitgelek, en foto's van SAW-wapenrusting agter UNITA-lyne het in verskeie Europese koerante verskyn. Dit was 'n groot politieke terugslag vir die Suid-Afrikaanse regering, wat byna universeel veroordeel is vir sy inmenging in 'n swart Afrikaland. Boonop het dit invloedryke Afrikastate soos Nigerië en Tanzanië aangespoor om die MPLA as die enigste wettige regering van Angola te erken, aangesien daardie beweging se stryd teen 'n oënskynlike daad van Suid-Afrikaanse aggressie dit legitimiteit by die OAE gegee het.

Suid-Afrika het 'n beroep op die Verenigde State gedoen vir meer direkte ondersteuning, maar toe die CIA se rol in die bewapening van die FNLA ook openbaar word, het die Amerikaanse Kongres die program beëindig en verwerp. In die lig van streeks- en internasionale veroordeling het die SAW rondom Kersfees van 1975 die besluit geneem om aan Angola te begin onttrek. Die onttrekking het in Februarie 1976 begin en 'n maand later formeel geëindig Namate die FNLA en UNITA hul logistieke steun van die CIA en die direkte militêre ondersteuning van die SAW verloor het, was hulle gedwing om 'n groot deel van hul grondgebied weens 'n hernieude FAPLA-offensief af te staan. Die FNLA is byna heeltemal uitgewis, maar UNITA het daarin geslaag om diep in die land se beboste hooglande terug te trek, waar dit voortgegaan het om 'n vasberade opstand te begin. Operasie Savannah is algemeen beskou as 'n strategiese mislukking. Suid-Afrika en die VSA het hulpbronne en mannekrag toegewy aan die aanvanklike doelwit om 'n FAPLA-oorwinning te voorkom voor Angolese onafhanklikheid, wat behaal is. Maar die vroeë suksesse van Savannah het die MPLA-politburo 'n rede verskaf om die ontplooiing van Kubaanse troepe en Sowjet-adviseurs aansienlik te verhoog.

Die CIA het korrek voorspel dat Kuba en die Sowjetunie sou voortgaan om FAPLA te ondersteun op watter vlak ook al nodig was om te seëvier, terwyl Suid-Afrika geneig was om sy magte te onttrek eerder as om swaar ongevalle te waag. Die SAW het ongevalle van tussen 28 en 35 gesneuwel gely tydens die operasie. 'n Bykomende 100 is gewond. Sewe Suid-Afrikaanse soldate is gevange geneem en by Angolese persinligtingsessies vertoon as lewende bewys van die SAW se betrokkenheid. Dit was bekend dat Kubaanse ongevalle baie hoër was; etlike honderde is gedood in kontakte met die SAW of UNITA. Twintig Kubane is gevange geneem: 17 deur UNITA, en 3 deur die Suid-Afrikaners. Suid-Afrika se Nasionale Party het 'n mate van binnelandse reaksie ontlok as gevolg van Savannah, aangesien Eerste Minister Vorster die operasie vir die publiek verberg het, uit vrees om die families van nasionale dienspligtiges wat op Angolese grond ontplooi is, te ontstel. Die Suid-Afrikaanse publiek was geskok om van die besonderhede te verneem, en pogings deur die regering om die debakel te verdoesel, is in die plaaslike pers aan die groot klok gehang.

Die Shipanga-saak en PLAN se skuif na Angola

In die nasleep van die MPLA se politieke en militêre oorwinning, is die MPLA-regering erken as die amptelike regering van die nuwe Volksrepubliek Angola deur die Europese Ekonomiese Gemeenskap en die VN se Algemene Vergadering. Rondom Mei 1976 het die MPLA verskeie nuwe ooreenkomste met die Sowjetunie gesluit vir breë Sowjet-Angola-samewerking op diplomatieke, ekonomiese en militêre gebied; beide lande gelyktydig het ook 'n gesamentlike uitdrukking van solidariteit met die Namibiese stryd om onafhanklikheid uitgereik.

Kuba, die Sowjetunie en ander Warskouverdrag-lidlande het spesifiek hul betrokkenheid by die Angolese Burgeroorlog geregverdig as 'n vorm van proletariese internasionalisme. Hierdie teorie het 'n klem geplaas op sosialistiese solidariteit tussen alle linkse revolusionêre stryd, en het voorgestel dat een doel van 'n suksesvolle revolusie was om eweneens die sukses van 'n ander elders te verseker. Veral Kuba het die konsep van internasionalisme deeglik omhels, en een van sy buitelandse beleidsdoelwitte in Angola was om die proses van nasionale bevryding in Suider-Afrika te bevorder deur koloniale of wit minderheidsregimes omver te werp. Kubaanse beleid met betrekking tot Angola en die konflik in Suidwes-Afrika het dus onverbiddelik verbind geraak. Aangesien Kubaanse militêre personeel in toenemende getalle hul verskyning in Angola begin maak het, het hulle ook in Zambië aangekom om PLAN te help oplei. Suid-Afrika se verdedigingsinstansie het hierdie aspek van Kubaanse en tot 'n mindere mate Sowjet-beleid deur die prisma van die domino-teorie waargeneem: as Havana en Moskou daarin sou slaag om 'n kommunistiese regime in Angola te installeer, was dit net 'n kwessie van tyd voordat hulle dieselfde probeer het in Suidwes-Afrika.

Sowjet-opleidingsinstrukteurs met PLAN-rekrute, laat 1970's.

Operasie Savannah het die verskuiwing van SWAPO se alliansies onder die Angolese nasionalistiese bewegings versnel. Tot Augustus 1975 was SWAPO teoreties in lyn met die MPLA, maar in werklikheid het PLAN 'n noue werksverhouding met UNITA geniet tydens die Angolese Vryheidsoorlog. In September 1975 het SWAPO 'n openbare verklaring uitgereik waarin hy sy voorneme verklaar het om neutraal te bly in die Angolese Burgeroorlog en om nie enige enkele politieke faksie of party te ondersteun nie. Met die Suid-Afrikaanse onttrekking in Maart het Sam Nujoma sy beweging se vroeëre standpunt teruggetrek en die MPLA as die "outentieke verteenwoordiger van die Angolese mense" onderskryf. Gedurende dieselfde maand het Kuba in klein getalle PLAN-rekrute van Zambië na Angola begin vlieg om met guerrilla-opleiding te begin. PLAN het intelligensie met die Kubane en FAPLA gedeel en vanaf April 1976 selfs saam met hulle teen UNITA geveg. FAPLA het dikwels PLAN-kaders gebruik om strategiese terreine te ontplooi terwyl meer van sy eie personeel vrygestel is vir ontplooiing elders.

Die opkomende MPLA-SWAPO-alliansie het besondere betekenis gekry nadat laasgenoemde beweging geteister is deur faksionalisme en 'n reeks PLAN-muitery in die Westelike Provinsie, Zambië tussen Maart en April 1976, bekend as die Shipanga-aangeleentheid. Betrekkinge tussen SWAPO en die Zambiese regering was reeds bemoeilik weens die feit dat die toenemende intensiteit van PLAN-aanvalle op die Kaprivi dikwels Suid-Afrikaanse vergelding teen Zambië uitgelok het. Toe SWAPO se uitvoerende komitee nie in staat was om die PLAN-opstand te onderdruk nie, het die Zambiese Nasionale Weermag (ZNDF) verskeie weermagbataljons gemobiliseer en die andersdenkendes uit hul basisse in Suidwes-Afrikaanse vlugtelingkampe verdryf en 'n geskatte 1 800 gevange geneem. SWAPO se Sekretaris van Inligting, Andreas Shipanga, is later verantwoordelik gehou vir die opstand. Zambiese president Kenneth Kaunda het Shipanga en verskeie ander hooggeplaaste andersdenkendes na Tanzanië gedeporteer, terwyl die ander by afgeleë weermagfasiliteite opgesluit is. Sam Nujoma het hulle daarvan beskuldig dat hulle Suid-Afrikaanse agente is en het 'n suiwering van die oorlewende politieke leierskap en PLAN-geledere uitgevoer. Veertig muiters is ter dood veroordeel deur 'n PLAN-tribunaal in Lusaka, terwyl honderde ander verdwyn het. Die verhoogde spanning tussen Kaunda se regering en PLAN het reperkussies in die ZNDF begin hê. Zambiese offisiere en onderoffisiere het beslag gelê op PLAN-wapens en lojale insurgente geteister, wat verhoudings gespanne gemaak het en die moraal geërodeer het.

Die krisis in Zambië het PLAN aangespoor om sy hoofkwartier van Lusaka na Lubango, Angola, op uitnodiging van die MPLA te verskuif. SWAPO se politieke vleuel, wat na Luanda hervestig het, het kort daarna daarby aangesluit. SWAPO se nouer affiliasie en nabyheid aan die MPLA het moontlik sy gelyktydige beweging na links beïnvloed; die party het 'n meer openlik marxistiese diskoers aangeneem, soos 'n verbintenis tot 'n klaslose samelewing gebaseer op die ideale en beginsels van wetenskaplike sosialisme. Vanaf 1976 het SWAPO homself as die ideologiese sowel as die militêre bondgenoot van die MPLA beskou.

In 1977 het Kuba en die Sowjetunie dosyne nuwe opleidingskampe in Angola gestig om PLAN en twee ander guerrillabewegings in die streek, die Zimbabwe People's Revolutionary Army (ZIPRA) en Umkhonto we Sizwe (MK), te akkommodeer. Die Kubane het instrukteurs en spesialisoffisiere verskaf, terwyl die Sowjetunie meer hardeware vir die guerrilla's verskaf het. Hierdie konvergensie van belange tussen die Kubaanse en Sowjet-militêre sendings in Angola was suksesvol aangesien dit op elke vennoot se vergelykende sterkpunte geput het. Die Sowjetunie se krag was geleë in sy groot militêre industrie, wat die grondstof vir die versterking van FAPLA en sy bondgenote verskaf het. Kuba se krag was geleë in sy mannekrag en troepeverbintenis tot Angola, wat tegniese adviseurs ingesluit het wat vertroud was met die gesofistikeerde wapentuig wat deur die Sowjetunie verskaf is en gevegservaring gehad het. Om die waarskynlikheid van 'n Suid-Afrikaanse aanval te verminder, is die opleidingskampe naby Kubaanse of FAPLA militêre installasies geleë, met die bykomende voordeel dat hulle op die logistieke en kommunikasie-infrastruktuur van PLAN se bondgenote kan staatmaak.

Eksterne Suid-Afrikaanse bedrywighede, 1978–1984

32 Bataljon-uniform ontwerp volgens dié wat aan FAPLA uitgereik is. Lede van hierdie eenheid het dikwels alomteenwoordige uniforms gedra om ondersoek te vermy terwyl hulle in Angola werksaam was

Toegang tot Angola het aan PLAN onbeperkte geleenthede gebied om sy magte in veilige plekke op te lei en insurgente en voorrade oor Suidwes-Afrika se noordelike grens te infiltreer. Die guerrilla's het 'n groot mate van ruimte gekry om hul logistieke bedrywighede deur Angola se Moçâmedes-distrik te bestuur, deur die hawens, paaie en spoorweë vanaf die see te gebruik om hul voorwaartse bedryfsbasisse te voorsien. Sowjet-vaartuie het wapens by die hawe van Moçâmedes afgelaai, wat toe per spoor na Lubango oorgelaai is en van daar af deur 'n ketting PLAN-toevoerroetes wat suidwaarts na die grens kronkel. “Ons geografiese isolasie was verby,” het Nujoma in sy memoires gesê. "Dit was asof 'n geslote deur skielik oopgeswaai het...ons kon uiteindelik direkte aanvalle oor ons noordelike grens maak en ons magte en wapens op groot skaal instuur."

In die gebiede van Ovamboland, Kaokoland, Kavangoland en Oos-Kaprivi na 1976, het die SAW vaste verdediging teen infiltrasie geïnstalleer, met twee parallelle geëlektrifiseerde heinings en bewegingsensors. Die stelsel is gerugsteun deur rondloperpatrollies bestaande uit Eland-pantserwa-eskaders, gemotoriseerde infanterie, honde-eenhede, ruiters en berg-motorfietse vir mobiliteit en spoed oor rowwe terrein; plaaslike San-spoorsnyers, Ovambo-paramilitêres en Suid-Afrikaanse spesiale magte. PLAN het gepoog om tref-en-trap jagoperasies oor die grens, maar in wat gekenmerk is as die "korporaal se oorlog", het SAW-afdelings hulle grootliks in die Snylyn onderskep voordat hulle verder in Suidwes-Afrika self kon kom. Die meeste van die gevegte is gevoer deur klein, mobiele vinnige reaksiemagte, wie se rol was om die opstandelinge op te spoor en uit te skakel nadat 'n PLAN-teenwoordigheid opgespoor is. Hierdie reaksiemagte is op bataljonvlak aangeheg en op die maksimum gereedheid op individuele basisse gehandhaaf.

Die SAW het meestal verkenningsoperasies binne Angola uitgevoer, alhoewel sy magte in Suidwes-Afrika uit selfverdediging oor die grens kon skiet en maneuver indien van Angolese kant aangeval word. Sodra hulle die Kaplyn bereik het, het 'n reaksiemag toestemming gevra om óf Angola binne te gaan óf die agtervolging te staak. Suid-Afrika het ook 'n spesialiseenheid, 32-Bataljon, op die been gebring wat hom bemoei het met die verkenning van infiltrasieroetes vanaf Angola. 32-Bataljon het gereeld spanne wat van oud-FNLA-militantes gewerf is en gelei deur wit Suid-Afrikaanse personeel gestuur na 'n gemagtigde sone tot vyftig kilometer diep in Angola; dit kan ook peloton-grootte reaksiemagte van soortgelyke samestelling uitstuur om kwesbare PLAN-teikens aan te val. Aangesien hul operasies geheim en klandestien moes wees, met geen verband met Suid-Afrikaanse magte nie, het 32 Bataljonspanne FAPLA- of PLAN-uniforms gedra en Sowjet-wapens gebruik. Klimaat het die aktiwiteite van beide kante gevorm. Seisoenvariasies tydens die somergang van die Intertropiese Konvergensiesone het gelei tot 'n jaarlikse tydperk van swaar reën oor noordelike Suidwes-Afrika tussen Februarie en April. Die reënseisoen het militêre operasies bemoeilik. Verdigtende blare het die opstandelinge verberging van Suid-Afrikaanse patrollies verskaf, en hul spore is deur die reën uitgewis. Aan die einde van April of vroeg in Mei het PLAN-kaders na Angola teruggekeer om die SAW se hernieude soektog en vernietigingspogings te ontsnap en vir die volgende jaar te heroplei. Nog 'n belangrike faktor van die fisiese omgewing was Suidwes-Afrika se beperkte padnetwerk. Die hoofslagare vir SAW-basisse op die grens was twee hoofweë wat wes na Ruacana en noord na Oshikango gelei het, en 'n derde wat vanaf Grootfontein deur Kavangoland tot by Rundu gestrek het. Baie van hierdie lewensbelangrike padinfrastruktuur was kwesbaar vir guerrilla-sabotasie: ontelbare padduikslote en brûe is deur die loop van die oorlog verskeie kere opgeblaas en herbou. Ná hul vernietiging het PLAN-saboteurs die omliggende gebied met landmyne gesaai om die Suid-Afrikaanse ingenieurs te teiken wat gestuur is om dit te herstel. Een van die mees roetine-take vir plaaslike sektor-troepe was 'n oggendpatrollie langs hul aangewese stuk snelweg om na myne of oornag-sabotasie te kyk. Ten spyte van hul pogings was dit byna onmoontlik om die byna onbeperkte aantal kwesbare punte op die padnetwerk te bewaak of te patrolleer, en verliese deur myne het bestendig toegeneem; byvoorbeeld, in 1977 het die SAW 16 sterftes weens gemynde paaie gely. Afgesien van padsabotasie, was die SAW ook gedwing om gereelde hinderlae van beide militêre en burgerlike verkeer regdeur Ovamboland te trotseer. Beweging tussen dorpe was per begeleide konvooi, en die paaie in die noorde was tussen sesuur die aand en halfagt die oggend vir burgerlike verkeer gesluit. Blanke burgerlikes en administrateurs van Oshakati, Ondangwa en Rundu het gereeld wapens begin dra, en het dit nooit ver van hul versterkte woonbuurte gewaag nie.

SAW-wagte op grensdiens, wat die "Kaplyn" vir guerrilla-kaders monitor.

Sonder groot Suid-Afrikaanse offensiewe, was PLAN vry om sy militêre organisasie in Angola te konsolideer. PLAN se leierskap onder Dimo Hamaambo het gekonsentreer op die verbetering van sy kommunikasie en beheer regdeur daardie land, deur die Angolese front af te baken in drie militêre sones, waarin guerrilla-aktiwiteite deur 'n enkele operasionele hoofkwartier gekoördineer is. Die Westelike Bevel het sy hoofkwartier in die westelike Huíla-provinsie gehad en was verantwoordelik vir PLAN-operasies in Kaokoland en westelike Ovamboland. Die Sentrale Bevel het sy hoofkwartier in die sentrale Huíla-provinsie gehad en was verantwoordelik vir PLAN-operasies in sentraal-Ovamboland. Die Oostelike Bevel het sy hoofkwartier in die noorde van Huíla-provinsie gehad en was verantwoordelik vir PLAN-operasies in die ooste van Ovamboland en Kavangoland.

Die drie PLAN-streekhoofkwartiere het elk hul eie magte ontwikkel wat soos staande leërs gelyk het met betrekking tot die verdeling van militêre verantwoordelikheid, met verskeie spesialiteite soos teen-intelligensie, lugverdediging, verkenning, gevegsingenieurswese, sabotasie en artillerie. Die Oostelike Bevel het ook 'n elite-mag in 1978 geskep, bekend as "Vulkaan" en daarna, "Tifoon", wat onkonvensionele operasies suid van Ovamboland uitgevoer het.

Suid-Afrika se verdedigingshoofde het versoek dat beperkings op lug- en grondoperasies noord van die Kaplyn beëindig word. Met verwysing na die versnelde tempo van PLAN-infiltrasie, het P.W. Botha aanbeveel dat die SAW toegelaat word, soos voor Maart 1976, om groot getalle troepe na suidelike Angola te stuur. Vorster, wat nie bereid was om die risiko te loop om dieselfde internasionale en binnelandse politieke uitvalle te ontlok wat wat met Operasie Savannah geassosieer is nie, het Botha se voorstelle herhaaldelik verwerp. Nietemin het die Ministerie van Verdediging en die SAW voortgegaan om lug- en grondaanvalle op PLAN se Angolese teikens te bepleit.

Operasie Reindeer

Op 27 Oktober 1977 het 'n groep insurgente 'n SAW-patrollie in die Kaplyn aangeval, 5 Suid-Afrikaanse soldate gedood en 'n sesde dodelik gewond. Soos militêre historikus Willem Steenkamp opteken, "hoewel dit nie 'n groot botsing volgens die Tweede Wêreldoorlog of Viëtnam standaarde was nie, was dit 'n mylpaal in wat destyds … 'n lae intensiteit konflik was". Drie maande later het insurgente weer op patrollies in die Kaplyn geskiet en nog 6 soldate doodgemaak. Die toenemende aantal hinderlae en infiltrasies is gereël om saam te val met sluipmoordpogings op prominente Suidwes-Afrikaanse stamamptenare. Miskien was die mees hoëprofiel-sluipmoord op 'n stamleier gedurende hierdie tyd dié van Herero-hoof Clemens Kapuuo, 'n daad wat Suid-Afrika op PLAN geblameer het. Vorster het uiteindelik gehoor gegee aan Botha se versoeke vir vergeldingsaksies teen PLAN in Angola, en die SAW het Operasie Reindeer in Mei 1978 van stapel gestuur.

Een omstrede ontwikkeling van Operasie Reindeer het gehelp om die internasionale gemeenskap oor die Suid-Afrikaanse Grensoorlog te versuur. Op 4 Mei 1978 het 'n bataljon-grootte taakmag van die 44 Valskermbrigade 'n veeoperasie deur die Angolese myndorp Cassinga gedoen, op soek na wat glo 'n PLAN administratiewe sentrum was. Luitenant-generaal Constand Viljoen, die hoof van die Suid-Afrikaanse Weermag, het aan die taakmagbevelvoerders en sy onmiddellike hoof-generaal Johannes Geldenhuys gesê Cassinga is 'n PLAN "beplanningshoofkwartier" wat ook as die "hoof mediese sentrum vir die behandeling van ernstig beseerdes" funksioneer, sowel as die konsentrasiepunt vir guerrilla-rekrute wat na opleidingsentrums in Lubango en Luanda en na operasionele basisse in die ooste en weste van Cunene gestuur word." Die taakspan was saamgestel uit ouer Reserviste van die Burgermag, van wie baie reeds operasioneel op die grens aangewend was, gelei deur ervare professionele offisiere.

Die taakspan van ongeveer 370 valskermtroepe het Cassinga binnegegaan, wat by die SAW as Doelwit Moskou bekend gestaan het, in die nasleep van 'n intense lugbombardement. Van hierdie punt af is daar twee verskillende weergawes van die Cassinga-voorval. Terwyl albei saamstem dat 'n Suid-Afrikaanse eenheid in die lug op 4 Mei Cassinga binnegekom het en dat die valskermsoldate 'n groot kampkompleks vernietig het, verskil hulle oor die kenmerke van die terrein en die ongevalle wat toegedien is. Die SWAPO en Kubaanse narratief het Cassinga as 'n vlugtelingkamp voorgestel, en die Suid-Afrikaanse regering se narratief het Cassinga as 'n guerrillabasis voorgestel. Die eerste weergawe het beweer dat Cassinga 'n groot bevolking van burgerlikes huisves wat die toenemende geweld in Noord-Suidwes-Afrika gevlug het en bloot van PLAN afhanklik was vir hul onderhoud en beskerming. Volgens hierdie narratief het Suid-Afrikaanse valskermsoldate op die vlugtelinge losgebrand, meestal vroue en kinders; diegene wat nie onmiddellik doodgemaak is nie, is stelselmatig in groepe saamgevat en met bajonet doodgesteek of geskiet. Die beweerde gevolg was die bloedbad van ten minste 612 Suidwes-Afrikaanse burgerlikes, byna almal bejaarde mans, vroue en kinders. Die SAW-vertelling stem ooreen met 'n dodetal van ongeveer 600, maar beweer dat die meeste van die dooies opstandelinge was wat gedood is wat 'n reeks loopgrawe rondom die kamp verdedig het. Suid-Afrikaanse bronne het Cassinga as 'n PLAN-installasie geïdentifiseer op grond van lugverkenningsfoto's, wat 'n netwerk van loopgrawe sowel as 'n militêre paradegrond uitgebeeld het. Foto's van die paradegrond wat net voor die aanval deur 'n Sweedse verslaggewer geneem is, het kinders en vroue in burgerlike drag uitgebeeld, maar ook PLAN-guerrilla's in uniform en groot getalle jong mans van militêre ouderdom. SWAPO het volgehou dat hy die loopgrawe rondom Cassinga laat grawe het om die andersins weerlose vlugtelinge in die geval van 'n SAW-aanval skuiling te bied, en dit eers nadat kamppersoneel etlike weke tevore waarnemingsvliegtuie bokant opgemerk het. Dit het die bou van 'n paradeterrein geregverdig as deel van 'n program om 'n gevoel van dissipline en eenheid te vestig.

Westerse joernaliste en Angolese amptenare het 'n paar uur ná die SAW se vertrek 582 lyke op die terrein getel. Die SAW het 3 dooies en 1 vermis in aksie aangemeld.

Lede van 44 Valskermbrigade in opleiding.

'n Aangrensende Kubaanse gemeganiseerde infanteriebataljon wat sestien kilometer na die suide gestasioneer was, het beweeg om die valskermtroepe tydens die aanval te konfronteer, maar het verskeie vertragings opgedoen as gevolg van aanvalle deur die Suid-Afrikaanse Dassault Mirage III en Blackburn Buccaneer-aanvalvliegtuie. In die eerste bekende kontak tussen Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte sedert die beëindiging van Operasie Savannah, het vyf Kubaanse tenks en infanterie in BTR-152 gepantserde personeeldraers Cassinga bereik terwyl die valskermsoldate per helikopter ontruim word. Dit het gelei tot 'n uitgerekte vuurgeveg waarin Kuba 16 dooies en meer as 80 gewondes erken het. Die Cassinga-geleentheid het spesiale betekenis verwerf toe Kubaanse historici soos Jorge Risquet opgemerk het dat dit die eerste keer was dat "Kubane en Namibiërs hul bloed saam vergiet het om teen die Suid-Afrikaanse [militêre] te veg."

Terwyl Cassinga besig was om vernietig te word, het 'n Suid-Afrikaanse pantserkolom 'n netwerk van guerrilla-deurgangskampe by Chetequera aangeval, kode genaamd "Doelwit Vietnam", wat net sowat dertig kilometer van die Kaplyn af was. Chetequera was baie swaarder versterk as Cassinga en die SAW het hewige weerstand ondervind. Anders as laasgenoemde, is dit ook deeglik deur Suid-Afrikaanse verkenningsbates op die grond ondersoek en hulle kon die afwesigheid van burgerlikes verifieer met oorgenoeg fotografiese en dokumentêre bewyse. Die SAW het nog 3 sterftes by Chetequera gely, benewens 30 gewondes. PLAN het 248 vegters verloor en 200 is gevange geneem.

Op 6 Mei 1978 is Operasie Reindeer veroordeel deur die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad-resolusie 428, wat dit beskryf het as 'n skending van Angola se territoriale integriteit en strafmaatreëls gedreig het sou die SAW nog 'n inval op Angolese grond probeer doen. Die resolusie het byna eenparige steun wêreldwyd gelok en is nie net deur die Sowjetunie onderskryf nie, maar deur groot Westerse moondhede soos die VSA, die VK, Frankryk, Kanada en Wes-Duitsland. Namate die Cassinga-voorval publisiteit gekry het, is Amerikaanse en Europese houdings verenig in hul intense kritiek op die Suid-Afrikaanse doelwit sowel as die proses waardeur die oorlog gevoer is. Veral Westerse druk by die VN om Suid-Afrika as 'n gelyke vennoot in enige toekomstige Namibiese vredeskikking te erken, het verdwyn.

Cassinga was 'n groot politieke deurbraak vir SWAPO, wat die ongevalle daar uitgebeeld het as martelare van 'n Namibiese nasie in wording. Die beweging het ongekende steun ontvang in die vorm van humanitêre hulp wat na sy oorblywende vlugtelingkampe gestuur is en aanbiedinge van buitelandse regerings om vlugtelinge in hul lande op te lei.

Eskalasie tydens die PW Botha leierskap

Vorster se swak gesondheid en sy beheptheid met huishoudelike kwessies soos die dreigende inligtingsdebakel het sy aandag van Mei tot September 1978 van Suidwes-Afrika afgelei, en geen groot operasies is meer deur die SAW gedurende daardie tydperk onderneem nie. Sy afwesigheid van militêre aangeleenthede het egter beteken dat hy nie meer in 'n posisie was om die aggressiewe posisie van P.W. Botha en die weermag teen te staan nie. Toe Vorster laat daardie jaar vrywillig uittree, is hy deur Botha as eerste minister opgevolg. Sy laaste daad in sy amp was om 'n voorstel wat deur Kurt Waldheim, sekretaris-generaal van die VN opgestel is, vir 'n wapenstilstand en oorgang na Namibiese onafhanklikheid te verwerp.

Geopolitical situation, 1978–79. ██ SWAPO bondgenote ██ Suid-Afrika bondgenote ██ Suidwes-Afrika (Namibië) ██ Suid-Afrika

Verdedigingshoofde soos generaal Magnus Malan het Botha se magsoorname verwelkom, en het vorige slagveld-omswaaie, naamlik Operasie Savannah, op Vorster se besluitelose en "lustelose" leierskap geblameer. Botha het 'n reputasie opgebou as 'n hardnekkige, kompromislose leier wat Suid-Afrika se posisie van militêre sterkte sou gebruik om hard op sy buitelandse vyande toe te slaan, veral om weerwraak te neem teen enige vorm van gewapende provokasie. Hy het veral die Weste en die VSA gekritiseer as onwillig om op te staan teen Sowjet-ekspansionisme, en het verklaar dat as Suid-Afrika nie meer na die "vrye wêreld" kan kyk vir ondersteuning nie, dit verdere kommunistiese indringing in die streek self sal voorkom. Binne die eerste drie maande van sy premierskap is die lengte van militêre diensplig vir wit dienspligtiges verdubbel, en bouwerk het begin aan verskeie nuwe SAW-basisse naby die grens. Alhoewel min in die taktiese situasie verander het toe Botha die amp aanvaar het, het patrollies nou baie meer gereeld die grens na Angola oorgesteek om PLAN-kaders langs hul bekende infiltrasieroetes te onderskep en te vernietig.

PLAN het probeer om sy voorwaartse bedryfsbasisse te herbou ná die verlies van Chetequera. Die opstandelinge was ook ontstoke deur die Cassinga-aanval en het in die openbaar met vergelding gedreig. “Slaan ’n harde hou wat Pretoria oor ’n lang tyd nie sal vergeet nie,” het adjunk-PLAN-bevelvoerder Solomon Huwala in ’n skriftelike opdrag aan sy personeel gesê. "Ons het gekonsentreer op die aanval van militêre teikens en hul magte, maar hulle het besluit om vroue en kinders dood te maak. Cassinga moet gewreek word." Dit was uit hierdie mededeling dat die naam van die volgende groot PLAN-offensief afgelei is: Operasie Wraak. Na 'n bietjie beraadslaging het Huwala Katima Mulilo as sy teiken gekies en verskeie PLAN-verkenningspanne uitgestuur om data oor skietposisies en potensiële artillerie-waarnemingsposte te bekom. Op 23 Augustus 1978 het PLAN Katima Mulilo met mortiere en vuurpyle gebombardeer, wat 10 SAW-personeel gedood het. Die volgende dag het generaal Viljoen, generaal Geldenhuys en die Administrateur-generaal van Suidwes-Afrika na Katima Mulilo gevlieg om die skade te inspekteer. Al drie het ternouernood aan die dood ontkom toe hul SA.321 Super Frelon-helikopter grondvuur van PLAN-lugafweerposisies by Sesheke teëgekom het. Die SAW het gereageer deur Sesheke met sy eie artillerie te bombardeer en 'n operasie uit te voer teen PLAN-opstandelinge tot honderd kilometer noord van die Kaplyn.

Eerste Minister Botha het op 6 Maart 1979 vergeldingsaanvalle op geselekteerde teikens in Angola en Zambië beveel. Die onderskeie kodename vir die operasies was Rekstok en Saffraan. Helikopter vervoerde Suid-Afrikaanse troepe het in die omgewing van vier Angolese nedersettings geland: Heque, Mongua, Oncocua, Henhombe en Muongo, wat hulle vir guerrilla's deursoek het. Die SAW het vir 'n aansienlik langer tydperk in Zambië gebly en vyf weke lank 'n reeks gevegspatrollies en hinderlae uitgevoer. Terwyl Operasies Rekstok en Saffraan onsuksesvol was in terme van taktiese resultate, het hulle PLAN se pogings om sy basiskampe naby die grens te herbou, onderbreek. Die meeste van die opstandelinge het blykbaar hul wapens versteek en in die plaaslike bevolking verdwyn. Dit was minder suksesvol in Zambië, waar die burgerlikes in die Sesheke-distrik geïrriteerd was met die konstante teenwoordigheid van Suid-Afrikaanse patrollies en verkenningsvliegtuie; hulle het geëis dat hul regering die oorblywende PLAN-vegters verwyder. President Kaunda het daarna onder druk gebuig en PLAN beveel om sy agterste basisfasiliteite in Zambië te sluit, wat gelei het tot die ineenstorting van sy Kapriviaanse insurgensie.

Op 16 Maart het Angola 'n formele klag by die VN-Veiligheidsraad ingedien oor die skending van sy grense en lugruim as gevolg van Operasie Rekstok. Resolusie 447 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad is in reaksie aangeneem. Die resolusie "het die rassistiese regime van Suid-Afrika ten sterkste veroordeel vir sy voorbedagte, aanhoudende en volgehoue gewapende invalle op die Volksrepubliek Angola, wat 'n flagrante skending van die soewereiniteit en territoriale integriteit van die land uitmaak, sowel as 'n ernstige bedreiging vir internasionale vrede en veiligheid". 'n VN-kommissie van ondersoek het 415 grensoortredings deur die SAW in 1979 aangeteken, 'n toename van 419% sedert die vorige jaar. Dit het ook kennis geneem van 89 ander voorvalle, wat meestal lugruimskendings of artilleriebombardemente was wat teikens op Angolese grond getref het.

PLAN guerrillas aan die beweeg.

VSA-Suid-Afrikaanse verhoudings het 'n onverwagte wending geneem met Ronald Reagan se verkiesingsoorwinning in die 1980 Amerikaanse presidensiële verkiesings. Reagan se taai anti-kommunistiese rekord en retoriek is met versigtige optimisme deur Pretoria begroet; tydens sy verkiesingsveldtog het hy die geopolitieke situasie in Suider-Afrika beskryf as "'n Russiese wapen" wat op die VSA gerig is. President Reagan en sy Assistent Sekretaris van Buitelandse Sake vir Afrika-sake, Chester Crocker, het 'n beleid van konstruktiewe betrokkenheid by die Botha-regering aanvaar, militêre attachés is by die Amerikaanse ambassade in Suid-Afrika herstel, en SAW-offisiere is toegelaat om tegniese opleiding in die VSA te ontvang. Hulle het geglo dat druktaktieke teen Suid-Afrika strydig sou wees met die Amerikaanse streekdoelwitte, naamlik die teenwerking van Sowjet- en Kubaanse invloed. In 'n private memorandum wat aan die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake gerig is, het Crocker en sy toesighouer Alexander Haig verklaar dat "ons [die VSA] julle siening deel dat Namibië nie aan die Sowjetunie en hul bondgenote oorgegee moet word nie. 'n Russiese vlag in Windhoek is so onaanvaarbaar vir ons as dit vir jou is." Washington het ook sy veroordeling van SAW oorgrensstrooptogte beëindig, wat as stilswyende ondersteuning vir laasgenoemde se optrede in Angola en elders beskou is. Dit het tot gevolg gehad dat Botha aangemoedig is om voort te gaan met groter en toenemend meer ambisieuse operasies teen PLAN. Tussen 1980 en 1982 het Suid-Afrikaanse grondmagte Angola drie keer binnegeval om die goed verskanste PLAN-logistieke infrastruktuur naby die grensgebied te vernietig. Die invalle is onderskeidelik Operasie Sceptic, Operasie Protea en Operasie Daisy genoem.

Terwyl Operasie Rekstok in Maart 1979 aan die gang was, het PLAN-kaders verder in Angola teruggetrek en gehergroepeer. Met die SAW se vertrek het hulle na hul grens veilige areas teruggekeer en strooptogte, hinderlae en infiltrasiepogings hervat. Suid-Afrikaanse buiteposte in Ovamboland is aan voortdurende mortier- en vuurpylaanvalle onderwerp. 'n Jaar na Rekstok se afhandeling het PLAN die Suid-Afrikaanse Lugmagbasis by Ondangwa aangeval, verskeie vliegtuie vernietig en ongevalle veroorsaak. FAPLA het voortgegaan om sy arsenale en opleidingskampe vir PLAN oop te maak, en met Kubaanse bystand het PLAN sy eerste konvensionele swaarwapeneenhede gestig, insluitend 'n gemeganiseerde brigade. Die opstandelinge het ook 'n segment van oostelike Ovamboland herorganiseer in "semi-bevryde" sones, waar PLAN se politieke en militêre owerhede effektief die platteland beheer het. Ovambo-boere in die semi-bevryde sones het impromptu wapenonderrig ontvang voordat hulle na Angola teruggesmokkel is vir meer gespesialiseerde opleiding.

Operasie Protea

Tussen 1979 en 1980 het die tempo van infiltrasie so versnel dat die SAW gedwing is om sy reserwes te mobiliseer en nog 8 000 troepe na Suidwes-Afrika te ontplooi. Hoe dieper Suid-Afrikaanse strooptogte in Angola getref het, hoe meer het die oorlog versprei, en teen middel 1980 het die gevegte uitgebrei na 'n baie groter geografiese gebied as voorheen. Operasie Sceptic, destyds die grootste gekombineerde wapenoffensief wat Suid-Afrika sedert die Tweede Wêreldoorlog onderneem het, is in Junie teen 'n PLAN-basis by Chifufua, meer as honderd en tagtig kilometer binne Angola, van stapel gestuur. Chifufua, met die kodenaam Doelwit Smokeshell, is verdeel in 'n dosyn goed versterkte komplekse omring met loopgrawe, verdedigende bunkers en lugafweerposisies. Die SAW het meer as 200 opstandelinge gedood en etlike honderde ton PLAN-ammunisie en -wapentuig gebuit teen die koste van 17 sterftes. Operasie Protea is op selfs groter skaal gemonster en het swaarder PLAN-ongevalle toegedien; anders as Skeptic was dit om aansienlike FAPLA-verliese mee te bring sowel as die beslaglegging van aansienlike hoeveelhede Angolese militêre hardeware en voorrade. Protea is beplan toe die SAW die eerste keer in Augustus 1981 bewus geword het van PLAN se ontwikkelende konvensionele vermoëns. Sy teikens was vermoedelik PLAN-basisse buite groot FAPLA-installasies by Ondjiva en Xangongo. Die aanval van enige nedersetting is veral as riskant beskou as gevolg van die teenwoordigheid van Sowjet-adviseurs en 'n omvattende plaaslike FAPLA-lugverdedigingsnetwerk.

Sedert die eerste formele samewerkingsverdrae tussen Angola en die Sowjetunie in 1976, het die militêre sfeer die spilpunt van Angolese-Sowjet-verhoudinge uitgemaak. Die Sowjet-vloot het voordeel getrek uit sy gebruik van Angolese hawens om oefeninge regdeur die suidelike Atlantiese Oseaan te organiseer en het selfs met FAPLA onderhandel vir die bou van permanente basisse. Luanda is aangewys as die streekhoofkwartier vir die 30ste Operasie-eskader van die Sowjet-vloot se Noordelike Vloot, wat uit elf oorlogskepe bestaan het, waarvan drie op enige gegewe tydstip in die hawe was. Vanaf Januarie 1976 het dit ook Conakry vervang as die primêre basis vir Sowjet Toepolef Tu-95 verkenningsvlugte langs Afrika se weskus. Artikel 16 van die Angolese grondwet het die bou van buitelandse militêre basisse verbied, met die uitsondering waar basisregte as noodsaaklik vir die land se nasionale verdediging beskou is. Die Sowjetunie het sy voortgesette lug- en vlootteenwoordigheid geregverdig as nodige maatreëls om Angola teen 'n Suid-Afrikaanse inval te beskerm. Een senior Sowjet-militêre amptenaar, generaal Valery Belyaev, het opgemerk dat die 30ste Operasionele Eskader, "deur die feit van sy teenwoordigheid … die Suid-Afrikaanse aggressie teen Angola in bedwang gehou het."

In ruil vir die toekenning van basisregte, het FAPLA die begunstigde van meer gesofistikeerde Sowjet-wapens geword. Na Operasie Skeptic het die Sowjetunie meer as vyfhonderd miljoen dollar se militêre toerusting aan FAPLA oorgedra, en die oorgrootte deel daarvan is blykbaar aan lugverdediging toegeken. Dit het Suid-Afrikaanse strooptogte duurder gemaak in terme van die behoefte aan swaarder lugbedekking en waarskynlike ongevalle. Met die aanvaarding van meer gevorderde wapens, het die bydrae deur Sowjet-tegniese en adviessteun tot FAPLA se operasionele vermoëns ook al hoe belangriker geword. Met 'n totaal van tussen 1 600 en 1 850 adviseurs teen 1981, is die Sowjet-militêre sending na Angola ontplooi binne alle takke van die Angolese gewapende magte.

FAPLA T-34-85 tenk wat deur die SAW tydens Operasie Protea gebuit is

'n Paar weke voor Operasie Protea het SAW-generaal Charles Lloyd Botha gewaarsku dat die bekendstelling van vroeëwaarskuwingsradar en 2K12 Kub "SA-6"-missiele in suidelike Angola dit moeilik maak om lugsteun aan grondoperasies daar te verskaf. Lloyd het genoem dat FAPLA se opbou van moderne Sowjet-wapens 'n konvensionele oorlog meer waarskynlik maak. Die doelwitte van Operasie Protea het dienooreenkomstig verskuif: afgesien van die PLAN-kampe, is die SAW beveel om verskeie Angolese radar- en missielterreine en bevelposte te neutraliseer. Agt dae van bloedige gevegte het plaasgevind voordat twee Suid-Afrikaanse pantserkolomme Ondjiva en Xangongo kon oorrompel. Die SAW het al FAPLA se 2K12-missielterreine vernietig en op 'n geraamde 3 000 ton Sowjet-vervaardigde toerusting beslag gelê, insluitend 'n dosyn T-34-85 en PT-76 tenks, 200 vragmotors en ander wielvoertuie, en 110 9K32 Strela 2 missiellanseerders. Die SAW het 14 sterftes erken. Gekombineerde FAPLA- en PLAN-verliese was meer as 1 000 gedood en 38 wat gevange geneem is. Die Sowjet-militêre sending se verliese was twee gedood en een wat gevange geneem is.

Operasie Protea het gelei tot die effektiewe besetting van veertigduisend vierkante kilometer van Kunene-provinsie deur die SAW. Op 31 Augustus het die VSA 'n VN-Veiligheidsraad-resolusie geveto wat die inval veroordeel en die onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking van die SAW uit Angola geëis het. Intelligensie wat tydens Protea verkry is, het gelei tot Operasie Daisy in November 1981, die diepste SAW-inval in Angola sedert Operasie Savannah. Hierdie keer het Suid-Afrikaanse grondmagte driehonderd kilometer noord van die grens toegeslaan om PLAN-opleidingskampe by Bambi en Cheraquera uit te skakel. By daardie geleentheid het die SAW 70 PLAN-opstandelinge gedood en verskeie klein wapenopslagplekke vernietig. PLAN het vooraf van die aanval verneem en het byna sy onttrekking voltooi toe die SAW opdaag; die insurgente het 'n kort vertragingsaksie geveg eerder as om hul basisse te verdedig.

Die lugoorlog oor Angola het uitgebrei met die grondgevegte. FAPLA se beskeie lugmag, bestaande uit 'n handvol transporte en 'n paar MiG-21's, het 'n groot basis by Menongue in stand gehou. Tydens Protea en Daisy het die SAW sy eie vegvliegtuie ontplooi om oor die basis tydens grondoperasies te vlieg en te verhoed dat die FAPLA-vliegtuie opstyg. Die Sowjette het begin om Angolese MiG-vlieëniers op te lei, maar intussen het die Kubane die las van die lugoorlog in Angola gedra en gevlieg ter ondersteuning van beide FAPLA en PLAN. In November 1981 is 'n MiG-21MF met 'n Kubaanse vlieënier deur Suid-Afrikaanse Mirage F1CZ oor die Kunenerivier neergeskiet. Die Mirages het 'n tweede MiG in Oktober 1982 afgeskiet.

Die uitsetting van FAPLA uit die grootste deel van die Kunene-provinsie was 'n geleentheid vir Jonas Savimbi en sy UNITA-beweging, wat in staat was om onbeskermde dorpe en nedersettings wat verlate was in die nasleep van Operasies Protea en Daisy oor te neem. Savimbi het daarop gefokus om sy magsbasis regdeur suidoos Angola te herbou terwyl FAPLA en sy Kubaanse bondgenote andersins besig was om teen die SAW te veg. Op sy beurt het die SAW toegelaat dat UNITA se gewapende vleuel vrylik agter sy linies opereer; teen vroeg in 1983 het Savimbi se opstandelinge die grootste deel van die land suid van die Benguela-provinsie beheer.

Kubaanse koppeling en "Namibianisering"

Gedurende sy laaste jare in die amp het Vorster besef dat groeiende internasionale druk Suid-Afrika uiteindelik sou dwing om een of ander vorm van outonomie of onafhanklikheid aan Suidwes-Afrika toe te staan. Hy het duidelike erkennings gemaak van die VN se rol in die besluit van die gebied se toekoms en sy administrasie het die idee van anneksasie in die openbaar ontken. As Vorster se opvolger het Botha gebonde gevoel deur hierdie verbintenis – ten minste in beginsel – tot 'n outonome Suidwes-Afrika. Sy strategie was om 'n lewensvatbare politieke alternatief vir SWAPO te kweek, verkieslik gematig en anti-kommunisties van aard, wat daartoe verbind was om militêre en veiligheidsbande met Suid-Afrika te hê. Botha het intussen verdere besprekings oor 'n interne skikking verhoed deur die onttrekking van die Kubaanse gewapende magte uit Angola te eis as 'n voorwaarde vir Namibiese onafhanklikheid. Botha het aangevoer dat die Kubaanse teenwoordigheid in Angola 'n wettige veiligheidskwessie vir Suidwes-Afrika uitmaak, sodat dit nie onredelik was om onafhanklikheid aan 'n voorafgaande Kubaanse onttrekking te koppel nie. Hierdie inisiatief is ondersteun deur die VSA, wat 'n Namibiese oplossing in ooreenstemming met Westerse belange wou hê, naamlik 'n streek vry van wat Chester Crocker "Sowjet-Kubaanse militêre avontuurlikheid" genoem het. Crocker het die koppeling onderskryf aangesien dit verband hou met Suidwes-Afrika se veiligheidsituasie, wat gestabiliseer moes word voor onafhanklikheid. Botha se voorwaarde is deur SWAPO aan die kaak gestel omdat hy Suidwes-Afrika se lot arbitrêr aan die oplossing van 'n ander streekskonflik verbind het. Sommige Westerse moondhede het ook die Kubaanse verbintenis afgekeur; die Franse regering het byvoorbeeld die verklaring uitgereik dat dit onvanpas is dat "die Namibiese mense as gyselaars moet dien" vir breër Amerikaanse buitelandse beleidsdoelwitte. Die Kubaanse regering het koppeling geïnterpreteer as 'n verdere bewys dat Suid-Afrika 'n buitelandse beleidspion van die VSA was, en het geglo dit is deel van 'n wyer diplomatieke en militêre offensief deur die Reagan-administrasie teen Kubaanse belange wêreldwyd.

Botha het 'n beroep op ander Afrika-state en Westerse nasies gedoen om sy eise te steun: "sê vir die Kubane 'gaan huis toe' en sê vir die Russe 'gaan huis toe', en sodra dit gebeur, sal ek bereid wees om al ons militêre magte binne Suid-Afrika te vestig". Botha het ook die VN verseker dat hy stappe sal neem om Suidwes-Afrika vir onafhanklikheid voor te berei "solank daar realistiese vooruitsigte is om die werklike onttrekking van Kubaanse troepe uit Angola te bewerkstellig". Die koppeling van Namibiese onafhanklikheid aan die Kubaanse teenwoordigheid in Angola was omstrede, maar dit het wel die twee Koue Oorlog-supermoondhede—die VSA en die Sowjetunie—in 'n gesamentlike bemiddelingsproses betrek om die Suid-Afrikaanse Grensoorlog op die hoogste vlak op te los. In September 1982 het Crocker met die Sowjetse adjunkminister van buitelandse sake, Leonid Ilichev, vergader vir samesprekings oor die kwessie van Kubaans-Namibiese verbintenis. Sy adjunk, Frank G. Wisner, het 'n reeks parallelle samesprekings met die Angolese regering gevoer. Wisner het belowe dat die VSA diplomatieke en ekonomiese betrekkinge met Angola sal normaliseer in die geval van 'n Kubaanse onttrekking.

Om Suid-Afrikaanse verbintenis tot Namibiese onafhanklikheid te demonstreer, het Botha 'n gematigde, veelpartykoalisie toegelaat om in Augustus 1983 'n Suidwes-Afrikaanse tussentydse regering te skep, bekend as die Veelparty-konferensie en daarna as die Oorgangsregering van Nasionale Eenheid. Voorsiening is gemaak vir 'n uitvoerende en wetgewende vergadering, en die nuwe regering het al die magte gekry wat voorheen deur die gebied se Administrateur-generaal beklee is. Die opkoms van 'n tussentydse regering het gepaard gegaan met 'n verdedigingsbeleid wat "Namibianisering" genoem is, 'n verwysing na die Viëtnamiseringsprogram wat die VSA gedurende die Viëtnamoorlog nagestreef het. Die Suid-Afrikaanse oorlogspoging het toenemend berus op die beperkte wit mannekrag wat in Suidwes-Afrika self opgebou kon word, en plaaslike swart eenhede afkomstig van die San-, Ovambo-, Kavango- en Oos-Kapriviaanse (Lozi) etniese groepe. Die hoofdoelwitte van Namibisering was om 'n selfversorgende militêre infrastruktuur in Suidwes-Afrika te vestig, ongevallesyfers onder Suid-Afrikaanse personeel te verminder, en die persepsie van 'n binnelandse burgerlike konflik eerder as 'n onafhanklikheidstryd te versterk.

Die SAW het in 1974 begin om swart Suidwes-Afrikaners te werf en twee jaar later gesegregeerde militêre en paramilitêre eenhede vir semi-outonome stamentiteite soos Ovamboland gestig. PLAN het voorheen voordeel getrek uit die ontplooiing van wit Suid-Afrikaanse dienspligtiges, reserviste en polisiemanne wat nie vertroud was met die terrein of omgewing nie; inheemse rekrute is beskou as 'n manier om hierdie nadeel te versag. In April 1980 het Administrateur-generaal Gerrit Viljoen aangekondig dat die oordrag van sekere beheer oor militêre en polisiemagte aan Suidwes-Afrikaners sal plaasvind sodra die nodige strukture geïmplementeer is. Deur sy verdedigingshoofkwartier in Windhoek het die SAW finale gesag uitgeoefen oor alle militêre hulpbronne en pogings om teen-insurgensie te bekamp. In teorie is hierdie reëlings gewysig deur die stigting van die Suidwes-Afrikaanse Gebiedsmag (SWATF) en die Suidwes-Afrikaanse Polisie (SWAPOL), aangesien beide hierdie magte onder die beheer van die tussentydse regering geplaas is; laasgenoemde was ook by magte om diensplig te implementeer en toesig te hou soos dit goeddink. Die SAW het egter funksionele bevel oor alle militêre eenhede behou; die senior algemene offisier van die SAW in Suidwes-Afrika het ook opgetree as bevelvoerder van die SWATF. Teen die middel 1980's het die SWATF ongeveer 21 000 personeellede getel en was verantwoordelik vir 61% van alle gevegstroepe wat langs die Kaplyn ontplooi is. Beide die SWATF en die Regering van Nasionale Eenheid het afhanklik gebly van massiewe SAW militêre ondersteuning.

Operasie Askari

Operasie Protea het 'n skreiende gebrek aan professionaliteit aan die kant van FAPLA-eenhede aan die lig gebring, wat te veel op hul Sowjet-adviseurs staatgemaak het en byna onmiddellik verslaan is sodra hulle hul versterkte basisse moes verlaat. Wat opleiding, moraal, organisasie en professionele bevoegdheid betref—insluitend die vermoë om sy eie toerusting doeltreffend te bedryf—het die Angolese weermag beslis kwesbaar geblyk. Protea het aangedui dat dit in geen toestand is om die Suid-Afrikaanse ekspedisietroepe af te weer of selfs ernstige verliese te berokken nie, wat 'n verhouding van ongevalle byna oorweldigend in die SAW se guns tot gevolg gehad het. Daardie debakel het gelei tot 'n groter FAPLA-afhanklikheid van versterkte Kubaanse magte en nog 'n groot wapentransaksie, ter waarde van meer as een miljard dollar, wat met die Sowjetunie onderteken is. Verdedigingsuitgawes het toegeneem om teen die einde van 1982 50% van Angola se staatsbegroting te verbruik. FAPLA het 'n massiewe werwingstog begin, nuwe T-54/55- en T-62-tenks van die Sowjetunie gekoop en ongeveer dertig nuwe gevegsvliegtuie, insluitend twaalf Soechoi Su-20-aanvalvegters, afgelewer. Dit het ook meer lugsoekradars en grond-tot-lug-missiele bestel om dié wat in Protea vernietig is, te vervang.

Terwyl Namibianisering die taktiese realiteite van die oorlog teen die Kaplyn verander het, het die SAW 'n vierde operasie beplan wat op Sceptic, Protea en Daisy geskoei is. In April 1982 het PLAN-opstandelinge 9 Suid-Afrikaanse soldate naby Tsumeb, meer as 200 kilometer suid van die grens, gedood. Suid-Afrika het beweer dat 152 sekuriteitsverwante voorvalle met betrekking tot PLAN daardie jaar in Suidwes-Afrika plaasgevind het, en het die gevegsterftes van 77 SAW- en SWAGM-personeel erken. In Julie 1983 het PLAN sy eerste groot daad van stedelike sabotasie uitgevoer en 'n bom in die middel van Windhoek laat ontplof, wat groot skade aan eiendom aangerig het, maar geen burgerlike beserings nie. Infiltrasie van Ovamboland en Kavangoland het op ongeveer dieselfde tyd dramaties toegeneem, met 700 opstandelinge wat beide streke binnegekom het. Die SAW het beweer dat hulle net minder as die helfte van die opstandelinge teen Mei doodgemaak of gevange geneem het, maar kon nie keer dat die ander hul pad verder suid maak nie. Hierdie verwikkelinge het aangedui dat PLAN sy wil om te volhard, ten spyte van die enorme materiaalverliese wat tydens Protea opgedoen is, afgestaan het nie. Infiltrasie van personeel en voorrade in Suidwes-Afrika het vinnig voortgegaan.

Met selfvertroue wat gedryf is deur hul voorafgaande invalle in FAPLA-beheerde gebied, wat merkwaardig suksesvol volvoer is teen slegs minimale koste in lewens en materiaal, het Botha en sy verdedigingshoofde Operasie Askari vir Desember 1983 geskeduleer. Soos Protea was Askari 'n groot gekombineerde magte aanval op PLAN-basisgebiede en toevoerlyne in Angola; dit het ook nabygeleë FAPLA-lugverdedigingsinstallasies en brigade-hoofkwartiere geteiken. Volgens generaal George Meiring, bevelvoerder van die SAW in Suidwes-Afrika, sal Askari die doel van 'n voorkomende aanval dien wat daarop gemik is om die groot getalle PLAN-opstandelinge en wapens wat opgegaar word vir die jaarlikse reënseisoen-infiltrasie uit te skakel.

Sowjet-militêre adviseurs wat FAPLA-operasies in die suide van Angola beplan.

Die opbou van Suid-Afrikaanse wapenrusting en artillerie op die grens het nie ongesiens verbygegaan nie; teen einde November het die Sowjetunie genoeg satelliet-verkenningsfoto's en ander inligting gehad om af te lei dat die SAW besig was om voor te berei vir nog 'n groot inval in Angola. Tydens 'n private vergadering op die USSR se versoek, gehou by die Algonquin Hotel deur die VN se sekretaris-generaal Javier Pérez de Cuéllar, het Sowjet-diplomate hul Suid-Afrikaanse eweknieë ingelig dat verdere aggressie teenoor FAPLA nie geduld sal word nie. Die Sowjets het met ongespesifiseerde vergelding gedreig as FAPLA se greep op Angola verder verbrokkel as gevolg van Askari. Terselfdertyd, in 'n direkte magsvertoon, het 'n Sowjet-vliegdekskip en drie oppervlakskepe Luanda aangedoen voordat hulle om die Kaap die Goeie Hoop gevaar het. Dit was die magtigste Sowjet-vlootafdeling wat nog ooit binne trefafstand van Suid-Afrikaanse waters genader het. Botha was onaangeraak, en Askari het op 9 Desember voortgegaan soos geskeduleer. Sy teikens was verskeie groot PLAN-opleidingskampe, wat almal nie meer as vyf kilometer van 'n aangrensende FAPLA-brigadehoofkwartier geleë was nie. Die vier plaaslike FAPLA-brigades het een sewende van die hele Angolese leër verteenwoordig, en drie het aansienlike Sowjet-advieskontingente gehad. Sowjet-generaal Valentin Varennikof, wat instrumenteel was in die leiding van die Angolese verdediging, was vol vertroue dat "gegewe hul numeriese sterkte en bewapening, die brigades … enige Suid-Afrikaanse aanval [sou] kan afweer". FAPLA se Kubaanse bondgenote was minder optimisties: hulle het opgemerk dat die brigades geïsoleer was, nie in staat was om mekaar vinnig te versterk nie, en oor onvoldoende mobiele lugafweerwapens beskik het om hulle buite hul basisse te beskerm. Die Sowjette het 'n statiese verdediging aanbeveel, wat direk 'n beroep op Angolese president José Eduardo dos Santos gedoen het, terwyl die Kubane 'n onttrekking aangedring het. Vasgevang tussen twee teenstrydige aanbevelings, het dos Santos gehuiwer, en die brigades is uiteindelik stuk-stuk deur die oprukkende Suid-Afrikaanse pantserkolomme vernietig. Te midde van die verwarring het 'n aantal Angolese troepe daarin geslaag om uit die Suid-Afrikaanse omsingeling te breek en noord te beweeg om by Kubaanse eenhede aan te sluit, maar 'n totaal van 471 FAPLA/PLAN-personeel is gedood of gevange geneem.

Ten spyte van die bereiking van hul doelwitte tydens Operasie Askari, het die Suid-Afrikaanse magte onverwags vasberade weerstand van PLAN en FAPLA teëgekom. Die SAW het 25 gesneuweldes in aksie en 94 gewondes erken, die hoogste aantal ongevalle wat in enige enkele operasie gely is sedert Operasie Savannah. FAPLA het ook beweer dat hy 4 Suid-Afrikaanse vliegtuie neergeskiet het.

Lusaka-ooreenkomste

Op 6 Januarie 1984 is Resolusie 546 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad met dertien stemme voor en twee buite stemming deur die VSA en die VK, aangeneem. Die resolusie het Operasie Askari veroordeel en Suid-Afrika se onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking uit Angola geëis. 'n Vroeëre konsepteks van dieselfde resolusie wat verpligte handelssanksies teen Suid-Afrika oplê totdat dit opgehou het om oorgrensaanvalle te staak, is onder Amerikaanse druk laat vaar. Die Sowjetunie het aangekondig dat hy 'n nog meer omvattende ooreenkoms met Angola bereik het om FAPLA se verdedigingsvermoëns te versterk, en het die publieke waarskuwing aan Suid-Afrika gerig dat "verdere aggressie nie ongestraf gelaat kan word nie".

FAPLA 9K31 Strela-1-lugverdedigingstelsel wat deur die SAW tydens Operasie Askari gebuit is.

Askari het die Suid-Afrikaanse regering se vertroue geskud in sy vermoë om die militêre voordeel onbepaald in Angola te behou. Swaarder en meer gesofistikeerde wapens is gebruik, die voorkoms van ongevalle het toegeneem, en die lugmeerderwaardigheid wat verantwoordelik was vir baie van die SAW se vorige suksesse, het afgeneem. Botha en sy kabinet was ook nie seker van voortgesette politieke en diplomatieke steun van die VSA nie, wat ten opsigte van VN-Veiligheidsraad-resolusie 546 verkies het om nie te stem nie, eerder as om sy veto uit te oefen. Die Reagan-administrasie het besef dat beide Angola en Suid-Afrika moeg geword het vir die oorlog en meer vatbaar was vir druk vir 'n wapenstilstand en wedersydse ontkoppeling. Amerikaanse diplomate het aangebied om vredesgesprekke dienooreenkomstig te bemiddel, en op 13 Februarie het Suid-Afrikaanse en Angolese amptenare vir die eerste keer in Lusaka vergader. Drie dae later het Suid-Afrika aangekondig dat hy sy ekspedisiemagte aan die einde van Maart uit die Kunene-provinsie sal onttrek, mits die Angolese instem om te verhoed dat PLAN voordeel trek uit die situasie om Suidwes-Afrika te infiltreer. Die Angolese regering het onderneem om PLAN en MK te beperk, en om enige beweging van Kubaanse troepe suidwaarts na die grens te verbied. Hierdie onderskeie verbintenisse is as die Lusaka-ooreenkomste geformaliseer. FAPLA en die SAW het ooreengekom om 'n Gesamentlike Moniteringskommissie (JMC) op die been te bring om die onttrekking te polisieer. Onder die JMC is gesamentlike Suid-Afrikaanse en Angolese patrollies langs seshonderd kilometer van die grens uitgevoer.

Kuba en die Sowjetunie is eers oor die Lusaka-ooreenkomste geraadpleeg nadat dit onderteken is. In 'n hewige woordewisseling met president dos Santos, het Fidel Castro gekla, "die finale besluit was joune, nie ons s'n nie, maar ons kon ten minste vooraf gepraat het, en ons, sowel as die Sowjets, kon vooraf ons meningsverskil uitgespreek het … beide die Sowjets en ons, jou twee belangrikste bondgenote, die twee wat Angola ondersteun, wat geweldige pogings namens jou aangewend het, het ons voor 'n voldonge feit te staan gekom."

UNITA het die Lusaka-ooreenkomste veroordeel en daarop aangedring dat enige vredespoging wat die organisasie uitgesluit het, sou misluk. PLAN het ook gereeld die ontkoppelingsgebied geskend, wat die SAW aangespoor het om sy onttrekking uit te stel en later te kanselleer. In Julie 1984 het Suid-Afrika formeel aangekondig dat hy nie aan Angola sal onttrek nie, met verwysing na wydverspreide PLAN-aktiwiteit in die grensgebied.

Operasie Argon

Die skietstilstand tussen Suid-Afrika en Angola het slegs sowat vyftien maande geduur. Onderhandelinge vir die voltooiing van die SAW-onttrekking is tot stilstand gebring as gevolg van onversetlikheid aan beide kante oor die skakelbeleid, met die twee regerings wat bots oor roosters vir die onttrekking van Kubaanse troepe en Namibiese onafhanklikheid, onderskeidelik. Terwyl die Sowjetunie en Kuba niks gedoen het om die dialoog te belemmer nie, was hulle bang dat Luanda PLAN en MK sou opoffer deur in te stem om hulle uit die land te sit. Castro het aan Sowjet-amptenare gestel dat hy nie van plan was om 'n onttrekking van Kubaanse magte te magtig indien die Angolese regering 'n nie-aanvalsverdrag met Suid-Afrika onderteken soortgelyk aan die Nkomati-ooreenkoms nie. As 'n laaste uitweg sou die Kubaanse teenwoordigheid in Angola eensydig gehandhaaf word met die doel om PLAN te help, met of sonder Luanda se goedkeuring.

In Oktober 1984 het dos Santos Suid-Afrika geblameer dat hy die implementering van die Lusaka-ooreenkomste tot stilstand gebring het en gevra dat die VSA die dooiepunt moet oplos deur druk op Botha uit te oefen. Dos Santos het op 17 November 'n vyfpunt-vredesplan voorgestel op die volgende voorwaardes: 'n volledige SAW-onttrekking uit Angola, 'n hernieude wapenstilstandooreenkoms, 'n formele belofte deur die Suid-Afrikaanse regering om Namibiese onafhanklikheid te begin implementeer onder die voorwaardes van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraadsresolusie 435, 'n formele belofte deur die Angolese regering om 'n drie jaar gefaseerde onttrekking van almal behalwe 5 000 Kubaanse troepe te begin implementeer, en erkenning van SWAPO en Kuba as 'n gelyke party in onderhandelinge. Botha wou hê dat al die Kubaanse militêre personeel onttrek moes word, en dit oor 'n tydperk van twaalf maande eerder as drie jaar. Hy het ook teengestaan dat die Namibiese onafhanklikheidsproses eers kan plaasvind sodra die Kubaanse onttrekking begin is.

Die Lusaka-ooreenkomste is laat vaar in die nasleep van Operasie Argon, 'n mislukte sabotasiesending wat deur Suid-Afrikaanse spesiale magte in Angola se olieryke Cabinda-eksklawe uitgevoer is. Vier jaar van militêre eskalasie en massiewe verdedigingsuitgawes het 'n drastiese impak op Angola se staatsfinansies gehad, wat slegs deur petroleuminkomste gebalanseer is. Die grootste olieraffinadery in die land was aan die Cabinda-kus geleë en bedryf deur 'n Amerikaanse firma, Gulf Oil, onder die beskerming van die Cabina-Gulf Oil National Petroleum Company of Angola (SONAGOL). Teen 1984 het die Golf meer as 1,3 miljard dollar in sy Cabinda-operasie belê, wat 165 495 vate olie per dag uitgevoer het. Destyds het die inkomste uit die Gulf-raffinadery 90% van Angola se buitelandse valuta gegenereer. Die Reagan-administrasie het sy politieke posisies oor Angola van sy standpunt oor SONAGOL geskei, met Crocker wat gehoop het dat Amerikaanse multinasionale maatskappye in die algemeen, en Gulf in die besonder, 'n matigende krag op die Marxistiese regering sou wees. Suid-Afrika het kennis geneem van die kritieke belangrikheid van die raffinadery se bydrae tot die FAPLA-oorlogspoging en het begin om maniere te ondersoek om dit te ontwrig sonder om die woede van die VSA op die hals te haal, wat sou moes reageer as Amerikaanse kommersiële belange bedreig word. Die SAW het geglo dat 'n koverte sabotasie-operasie moontlik is, solank die vernietiging nie aan Suid-Afrika toegeskryf kan word nie en 'n geloofwaardige dekverhaal gebruik kan word om die aanval te koppel aan 'n binnelandse Angolese beweging soos UNITA of die Frente para a Libertação do Enclave de Cabinda (FLEC – Front vir die Bevryding van die Enklawe Cabinda). 'n Aanval op die olieplatforms is uitgesluit, aangesien dit buite die vermoëns van UNITA of FLEC was, daarom het die SAW gekies om die raffinadery se oliebergingsfasiliteite te infiltreer en die brandstoftenks te myn. Die skade wat aangerig is, sal Angola se vermoë om sy militêre operasies te finansier, lamlê en dit groter ekonomiese aansporing gee om aan Suid-Afrikaanse eise in die voortgesette onderhandelinge toe te tree eerder as om die risiko te loop om na oorlog terug te keer.

Die sabotasiesending het die kodenaam Operasie Argon ontvang, en 15 Suid-Afrikaanse spesiale magte-operateurs is in Mei 1985 per see in Cabinda ontplooi. Hulle is tydens die infiltrasiepoging deur 'n FAPLA-patrollie ontdek, en twee van die aanvallers is doodgeskiet en 'n derde, kaptein Wynand Petrus du Toit, is gevange geneem. Du Toit het onder verhoor erken dat die doel van Argon was om die opgaartenks by Cabinda Golf te saboteer. Die Suid-Afrikaanse regering het du Toit weerspreek en verantwoordelikheid vir die aanval ontken, maar generaal Viljoen het later die SAW se rol in die operasie bevestig. Gevolglik het die skietstilstand wat as gevolg van die Lusaka-ooreenkomste ingestel is, in duie gestort, en verdere vredesonderhandelinge is laat vaar.

Die diplomatieke gevolge van Operasie Argon se mislukking was omvattend. Castro het geglo die mislukte aanval het aangedui dat die VSA en Suid-Afrika nie werklik tot vrede verbind is nie, en dat hulle oneerlik was tydens die skietstilstand-onderhandelinge. Angola het aangekondig dat hy nie meer bereid is om 'n lyn van dialoog met Suid-Afrika oor die Kubaanse onttrekking te oorweeg nie. Die VSA het Operasie Argon veroordeel as 'n "onvriendelike daad deur 'n sogenaamde vriendelike regering".

Onttrekking in Angola, 1985–1988

UNITA leier Jonas Savimbi.

Vroeg in 1984, net nadat Suid-Afrika en Angola oor die beginsels van 'n vredeskikking konsensus bereik het, het UNITA die geleentheid aangegryp om sy eie veeleisende voorwaardes te stel, waarvolgens die organisasie ook die bepalings van 'n wapenstilstand sou aanvaar. Savimbi het 'n regering van nasionale eenheid met die MPLA geëis waarin hy 'n deel van die mag sou kry en gedreig om groot stede te begin aanval as die eis geïgnoreer word. Op hierdie wyse het Savimbi probeer om voorwaardelikheid oor 'n SAW- en FAPLA-onttrekking te vervleg met sy eie botsing van belange met die Angolese regime. Alhoewel P.W. Botha UNITA goedgekeur het as 'n oënskynlike anti-kommunistiese beweging, het hy niks gedoen om Savimbi se eise op dos Santos af te forseer nie. UNITA het gereageer deur Sumbe, 'n nedersetting tweehonderd-en-sestig kilometer suid van Luanda, aan te val. Daardie Junie het UNITA die oliepypleiding in Cabinda gesaboteer en 16 Britse uitgewekene werkers en 'n Portugese tegnikus ontvoer. Ses maande later het die insurgente op Cafunfo toegeslaan en 100 FAPLA-personeel doodgemaak. Die meeste van hierdie aanvalle is beplan en uitgevoer vanaf Jamba, 'n dorp in die Cuando Cubango-provinsie, wat Savimbi as UNITA se nuwe nasionale hoofkwartier verklaar het. Jamba het vooraf geen strategiese betekenis gehad nie, het geen landboubasis besit nie, en het beperkte toegang tot vars water gehad, maar dit was so ver as moontlik van FAPLA-basisse geleë en binne maklike bereik van SAW-basisse in Ovamboland en die Kaprivistrook. FAPLA het juis om hierdie rede die streek verlaat en noordwaarts na Operasie Protea onttrek, maar in die proses 'n magsvakuum agtergelaat wat Savimbi vinnig gevul het. Savimbi het Jamba gebruik om UNITA se openbare beeld te versterk, en het baie in plaaslike infrastruktuur belê. Hy het die plek vir Amerikaanse en Suid-Afrikaanse joernaliste oopgestel, sy skakelvaardighede opgeskerp tydens gereelde perskonferensies wat die MPLA aan die kaak stel, en vir Westerse hulp gepleit. Onder die Reagan-leerstelling het die Amerikaanse regering geheime kanale geopen om militêre hulp aan UNITA te verskaf. Dit het die Clark-wysiging herroep, wat uitdruklik verdere CIA-steun vir die UNITA en die FNLA verbied het, wat die agentskap toegelaat het om Angolese bedrywighede te hervat. Die Angolese regering het beweer dit is "bewys van die medepligtigheid wat daar nog altyd tussen die Amerikaanse uitvoerende gesag en die retrograde rassistiese Pretoria-regime was" en dit het "geen alternatief as om die kontakte wat hy met Amerikaanse regeringsgesante gehad het op te skort nie".

In 1986 het Savimbi Washington, D.C. besoek, waar hy met Amerikaanse amptenare vergader het en militêre hardeware ter waarde van sowat tien miljoen dollar belowe is, insluitend FIM-92 Stinger grond-tot-lugmissiele en BGM-71 TOW anti-tenk missiele. Die VSA het ook belowe om sy steun aan UNITA voort te sit, selfs al sou dit die sambreel van beskerming verloor wat deur die SAW-teenwoordigheid in die suide van Angola verleen is.

Op versoek van die Amerikaanse regering het Suid-Afrika 'n groter mate van materiële hulp aan UNITA begin verleen, en het die CIA gehelp met die verkryging van onnaspeurbare wapens vir die Angolese insurgente. Die CIA was geïnteresseerd in die verkryging van Sowjet- en Oos-Europese wapens vir UNITA, aangesien dit maklik voorgehou kon word as wapens wat individuele vegters van FAPLA gebuit het. Suid-Afrika het 'n groot voorraad Sowjet-wapens gehad waarop daar tydens Operasies Sceptic, Protea en Askari beslag gelê is, en is oorreed om daarvan aan UNITA oor te dra.

Die streekwapenwedloop

Nadat Operasie Savannah nie daarin geslaag het om die opkoms van die MPLA in Angola te voorkom nie, het die Suid-Afrikaanse politieke leierskap algemeen aanvaar dat dit onrealisties was om daardie uitkoms met geweld om te keer. Terselfdertyd het Vorster en Botha besef dat 'n totale militêre nederlaag van PLAN ontwykend was sonder die onhaalbare eventualiteit van 'n oorwinning oor die gekombineerde FAPLA-PLAN-alliansie in Angola. Sommige ongenaakbares in hul onderskeie administrasies wou hê dat Suid-Afrika sy volle militêre gewig agter Savimbi moes gooi om die MPLA-regering uit te wis, terwyl ander verkies het om sodanige ingryping bloot aan te wend as 'n beperkte inperkingsoefening teen PLAN. 'n Offensiewe strategie wat die kans gebied het om Angola aggressief deur land, see en lug aan te val en direk op die MPLA se magsentrums te fokus, is nooit bespreek nie en het mettertyd meer onwaarskynlik geword. In die plek daarvan is dus die ander gewilde opsie gepromulgeer, naamlik om hoofsaaklik te fokus op die bekamping van PLAN, die primêre bedreiging binne die geografiese grense van Suidwes-Afrika, en die poging om Angola te intimideer in die vorm van bestraffende oorgrensstrooptogte, dus daarmee 'n wesenlike defensiewe houding aan te neem.

Terwyl Botha die omverwerping van die MPLA nooit ernstig as 'n lewensvatbare doelwit beskou het nie, het hy om verskeie redes toenemende hulp aan UNITA onderskryf: dit sou diplomatieke betrekkinge met die VSA herstel, veral ná die debakel van Operasie Argon, kon UNITA gevorm word in 'n gevolmagtigde vir die teistering van PLAN, en die skenking van gebuite wapens aan Savimbi was koste-effektief en ontkenbaar.

Suid-Afrikaanse Atlas Cheetah-vegter; dit is ontwikkel as 'n direkte reaksie op Angola se verkryging van meer gesofistikeerde Sowjet-gevegsvliegtuie.

Amerikaanse en Suid-Afrikaanse regverdiging vir die bewapening van UNITA lê deels in die vergrote lewering deur die Sowjetunie van meer gesofistikeerde wapens aan FAPLA, sowel as die verhoogde aantal Kubaanse troepe in Angola, wat teen die einde van 1985 vinnig van 25 000 tot 31 000 gestyg het. Terwyl die Lusaka-ooreenkomste nog van krag was, het die Kubaanse en Sowjet-militêre afvaardigings dos Santos aangemoedig om voordeel te trek uit die wapenstilstand met die SAW om UNITA uit te skakel. Daar was 'n aansienlike toename in Sowjet-militêre hulp aan Angola gedurende hierdie tydperk, met die oordrag van nog 'n miljard dollar se wapens aan FAPLA, insluitend ongeveer 200 nuwe T-55 en T-62 tenks. Moskou het meer Angolese vlieëniers opgelei en meer gevorderde vegvliegtuie aan Luanda gelewer, veral Mikojan-Gurevitsj MiG-23's. Oor 'n tydperk van drie jaar het Angola die tweede grootste invoerder van wapens op die Afrika-kontinent geword. FAPLA se arsenaal het so eksponensieel uitgebrei dat die SAW oortuig geraak het dat die Sowjet-geborgde wapenopbou bedoel was vir ontplooiing elders. Generaal Malan het 'n toespraak gelewer waarin hy sy besorgdheid uitgespreek het oor die "vloed" van Sowjet-militêre toerusting en die gesofistikeerde aard daarvan, en beweer dat dit veel meer was as wat nodig is om die SAW se beperkte ekspedisiemagte en UNITA die hoof te bied. Malan het geteoretiseer dat "die Russe 'n sterk, gestabiliseerde basis in Angola wil ontwikkel en dan die toerusting en personeel wat daar geposisioneer is gebruik waar ook al in die subkontinent nodig is". Suid-Afrika het geleidelik opgesluit geraak in 'n konvensionele wapenwedloop met Angola; elke kant het aangevoer dat dit moet ooreenstem met die verhoogde mag wat aan die ander beskikbaar is. Om die verskyning van gevorderde MiG-23- en Sukhoi-vegvliegtuie in Angola teë te werk, het Suid-Afrika byvoorbeeld begin met ontwikkeling van twee gesofistikeerde vegvliegtuie van sy eie, die Atlas Cheetah en die Atlas Carver. Beide programme sou miljarde rande kos.

Slag van Cuito Cuanavale

Hoofartikel : Slag van Cuito Cuanavale

Lombarivier-veldtog

Met die voorneme om die inisiatief terug te neem, UNITA se logistieke lewenslyne na Suidwes-Afrika en Zaïre te verbreek, en enige toekomstige opstandelike offensiewe te voorkom, het FAPLA Operasie Saluting October in die middel van 1987 van stapel gestuur. Die aansporing vir die operasie van Oktober het waarskynlik ontstaan met die Sowjet-militêre sending, wat die idee van 'n groot konvensionele aanslag aanbeveel het om UNITA se suidoostelike front reeds teen 1983 te vernietig. Dit het daardie jaar 'n nuwe bevelvoerder ontvang, luitenant-generaal Petr Gusev, voormalige adjunkbevelvoerder van die Karpate Militêre Distrik. In die lig van die duur van die oorlog, die koste daarvan, die stygende dodetal en dreigende besnoeiings in die Sowjet-militêre uitgawes wat toekomstige pogings om FAPLA se oorlogspoging moes ondersteun, sou beperk, wou Gusev 'n beslissende multi-afdeling offensief hê om UNITA vir eens en altyd te verpletter. Operasie Saluting October was 'n tweeledige offensief wat daarop gemik was om drie groot nedersettings van UNITA, Cangamba, Cassamba en Mavinga terug te neem. Die FAPLA-bevelspersoneel het die aanval op Cangamba en Cassamba as 'n valsoperasie bedoel, met die hoop om UNITA-magte daarheen en weg van Mavinga te trek. Sodra Mavinga in regeringshande was, kon FAPLA die oorblywende opstandelinge uit die Moxico-provinsie verdryf en die weg baan vir 'n finale aanval op Savimbi se hoofkwartier by Jamba. Tussen 4 en 9 Sowjet-adviseurs sou op bataljonvlak ontpooi word, al was dit met streng bevele om nie aan die gevegte deel te neem nie en soos nodig aan die front te onttrek om kontak met UNITA te vermy. Hulle is vergesel deur 'n klein aantal Kubaanse adviseurs en Oos-Duitse tegniese personeel wat in 'n verskeidenheid ondersteuningsrolle gedien het.

Gusev en sy personeel het 'n beroep op die USSR gedoen vir meer hulp aan FAPLA, veral aanvalsvliegtuie, vir nog 'n offensief; hierdie versoek is toegestaan. In wat 'n jaarlikse praktyk geword het, is 'n geraamde miljard dollar se wapens deur Sowjet Antonof An-24-vlugte na Luanda gevlieg, soveel as 12 per dag vir 'n tydperk van ses maande. Die toerusting is in die hoofstad afgelaai en na Angolese Iljoesjin Il-76's oorgeplaas, wat hulle op hul beurt direk na die front gevlieg het.

Vir FAPLA was die ervaring van die beplanning en uitvoering van 'n operasie van sulke groot omvang relatief nuut, maar die Sowjet-militêre sending was oortuig dat 'n dekade van uitputtende opleiding van sy kant 'n weermag geskep het wat in staat was om 'n komplekse multi-afdeling offensief te onderneem. Die Angolese brigadebevelvoerders het herhaaldelik bedenkinge uitgespreek oor die verdeling van die mag en gevegte op twee fronte, met die argument dat 'n enkele aanval op Mavinga meer lineêr en voldoende sou wees. FAPLA se Kubaanse raadgewers het beswaar gemaak op grond daarvan dat Suid-Afrika namens sy eertydse bondgenoot kan ingryp. “Moenie in sulke vermorsende, duur en uiteindelik nuttelose offensiewe beland nie,” het Castro aan Gusev se personeel gesê. "En moenie op ons reken as jy dit doen nie." Generaal Arnaldo Ochoa, die senior Kubaanse militêre offisier in Angola, het ook geprotesteer dat die taktiek wat FAPLA gedwing word om aan te neem meer van toepassing is op gevegsoperasies in Sentraal-Europa as 'n offensief teen 'n onreëlmatige gevegsmag op die Afrika-terrein. Ronnie Kasrils, MK se intelligensiehoof, het die Sowjet-sending gewaarsku dat as Saluting October voortgaan, 'n SAW-teenoffensief op hande is. Gusev het die Kubaanse en MK-bekommernisse tersyde gestel, en die operasie het sonder gebeurlikheidsplanne vir 'n Suid-Afrikaanse ingryping begin.

Die voorlopige fase van die nuwe offensief het in Augustus 1987 begin. Agt FAPLA-brigades het vroeg in Augustus na Tumpo ontplooi, 'n streek oos van Cuito Cuanavale, waar hulle op Sowjet-advies tydelik gewag het vir meer voorrade en versterkings. Dit sou 'n noodlottige fout wees. Op 14 Augustus, nadat hulle dae van kosbare tyd verloor het, het FAPLA sy pogings om te vorder hervat; Suid-Afrika het toe Operasie Moduler van stapel gestuur om die offensief te stop. Die bloedige veldtog wat gevolg het, het 'n reeks gevegte behels wat gesamentlik bekend staan as die Slag van Cuito Cuanavale.

Seinklok wat deur FAPLA se 47 Infanterie Brigade by die Lombarivier gebruik was.

Voor 1987 was die Suid-Afrikaanse regering huiwerig om direk betrokke te raak by UNITA se interne stryd met Luanda, behalwe om daardie beweging van wapens en 'n mate van beperkte lug- en artillerieondersteuning te voorsien. Nietemin het Botha erken dat indien Jamba sou val, die buffer wat deur UNITA se teenwoordigheid in die suide van Angola verskaf word, saam daarmee in duie sou stort, en FAPLA sou PLAN toelaat om direkte toegang tot sy grondgebied aangrensend aan die grens te verkry. Dit sou PLAN-infiltrasie van noordelike Suidwes-Afrika byna onmoontlik maak om te kontroleer, veral in die Kaprivistrook en Kavangoland. Soos Kubaanse en MK-bronne voorspel het, is die verbintenis van gereelde grondtroepe saam met UNITA gemagtig, al is dit op voorwaarde dat streng beheer oor gevegsoperasies op die hoogste regeringsvlak uitgeoefen sal word om te verseker dat politieke en diplomatieke vereistes ooreenstem met die militêre vereistes. Die SAW het voordeel getrek uit FAPLA se talle vertragings om 'n blokkeerkrag saam te stel wat sterk genoeg is om die FAPLA-opmars na Mavinga te stop. Teen die einde van Augustus het Suid-Afrika se ekspedisiemagte naby Mavinga opgebou om 32-Bataljon, 101 Bataljon van die SWAGM en sy elite 61 Gemeganiseerde Bataljongroep in te sluit.

Daar was drie groot riviere en nege sytakke tussen Cuito Cuanavale en Mavinga. Alhoewel nie een van die riviere besonder groot was nie, was al die voornemende kruisingspunte aangrensend aan uitgestrekte moerasse en onderwater vloedvlaktes. Dit het die FAPLA-opmars gestuit en die SAW toegelaat om effektiewe verstikkingspunte te skep wat FAPLA se vordering verder belemmer het. Die Suid-Afrikaanse algemene personeel het korrek geoordeel dat indien hierdie nou toegangspunte ernstig betwis word, hulle die potensiaal het om die FAPLA-brigades te knel. Hulle het gekies om 'n teenoffensief te loods by die Lombarivier, wat die laaste van die drie riviere was wat FAPLA moes oorsteek voordat hulle Mavinga bereik het. Die sukses van die Suid-Afrikaanse teenoffensief is verseker deur die vinnige ineenstorting van FAPLA se 47 Infanteriebrigade, wat die taak gehad het om 'n brughoof op die Lomba se suidelike oewer te vestig.

In konvensionele terme het die FAPLA-brigades teoreties oor genoeg mag en vuurkrag beskik om UNITA en die SAW uit die Lombarivier te verdryf. Maar hulle was onvoldoende opgelei of ervare om die Suid-Afrikaanse blokkeermag teë te werk, wat saamgestel is uit eenhede wat gekies is vir hul ervaring in mobiele bosoorlogvoering, en in die dik blaarbedekking is die vyand uitoorlê. Die Lomba se moerasagtige omgewing het ook gekoördineerde optrede belemmer en die SAW toegelaat om elke brigade in stuksgewyse kontakte te isoleer en te verslaan. Tussen September en Oktober 1987 het FAPLA byna 2 000 ongevalle gely tydens verskeie mislukte rivierkruisings. Met baie van sy oorbruggingstoerusting vernietig, het FAPLA die offensief laat vaar en sy oorblywende brigades beveel om terug te trek na Cuito Cuanavale. Die Sowjet-militêre sending het een ernstig gewonde opgedoen. Die SAW het 17 sterftes en 41 gewondes opgedoen, asook die verlies van 5 pantservoertuie.

Tydens Operasie Moduler het Kubaanse gevegstroepe ver noord van die Lombarivier gebly en geweier om aan die gevegte deel te neem, volgens Castro se instruksies. In Luanda het president dos Santos generaal Gusev en die senior Kubaanse algemene offisier, Gustavo Fleitas Ramirez, ontbied vir 'n dringende konferensie om die verslegtende militêre situasie en die mislukking van Operasie Saluting October te bespreek. Ramirez het dos Santos daaraan herinner dat Kuba van die begin af gekant was teen die offensief. Gusev het in sy memoires betreur dat "Ek het [hoof van die Sowjet-generaal] Akhromeyev ingelig oor die resultaat van die operasie, maar die moeilikste taak, in morele terme, was om die president van Angola in te lig, wie ek verseker het dat die operasie sou slaag en dat Savimbi verpletter sou word."

Op 25 November 1987 is Resolusie 602 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad aanvaar, wat Operasie Moduler veroordeel as 'n onwettige skending van Angolese soewereiniteit.[161] Die resolusie het ontsteltenis uitgespreek oor die voortgesette teenwoordigheid van SAW-troepe in Angola en gevra vir hul onvoorwaardelike onttrekking. Die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake, Pik Botha, het die resolusie botweg verwerp, met verwysing na die onaangespreekte kwessie van die verbintenis met Kubaanse ontrekking. Hy het belowe dat die SAW Angola sou verlaat sodra FAPLA se Kubaanse en Sowjet-adviseurs eweneens onttrek is, of wanneer hul teenwoordigheid nie meer Suid-Afrikaanse belange bedreig nie.

Tumpo Driehoek-veldtog

Op 29 September het P.W. Botha 'n derde doelwit by Operasie Moduler gevoeg: die vernietiging van alle FAPLA-eenhede oos van Cuito Cuanavale. Die redes vir hierdie verskuiwing in doelwitte nadat FAPLA sy offensief laat vaar het, was nie vir almal in die Suid-Afrikaanse regering duidelik nie. Pik Botha en sy senior kollegas in die ministerie van buitelandse sake het teen 'n groot offensief noord van die Lomba gewaarsku, met verwysing na moontlike diplomatieke gevolge. Maar vertroue in die SAW is versterk deur sy doeltreffende verdediging van die Lomba, en lede van die Suid-Afrikaanse algemene staf het suksesvol versoek vir 'n hernieude offensief teenoor Cuito Cuanavale. Dit is onduidelik of hulle hul nuwe doelwit geïnterpreteer het as verskuilde toestemming om Cuito Cuanavale self in te neem, hoewel die opsie bespreek is.

Volgens Botha se nuwe opdrag het die SAW Operasie Hooper begin met die doel om die terugtrekkende Angolese brigades te omsingel en voor te berei vir operasies verder oos van die Cuitorivier. Die besluit om Hooper teen die einde van die 1987-kalenderjaar te begin, het probleme vir die SAW geskep, aangesien 'n aantal wit dienspligtiges wat by die Lombarivier-gevegte betrokke was, die einde van hul nasionale diensplig genader het. Dit het gelei tot 'n vertraging van etlike weke terwyl die bestaande troepe geleidelik aan Angola onttrek en met 'n nuwe inname vervang is. Die SAW het 'n tweede gemeganiseerde bataljon, 4 Suid-Afrikaanse Infanterie, na Angola gestuur, sowel as 'n eskaderOlifanttenks Mk1A en 'n batteryG5 enG6 kanonne. Tussen Januarie en Maart 1988 het die SAW en UNITA verskeie bloedige offensiewe net oos van Cuito Cuanavale van stapel gestuur om die verpletterde Angolese eenhede te vernietig wat daarin geslaag het om 'n nuwe verdedigingslinie daar te vestig, 'n inisiatief wat bekend geword het as Operasie Packer. Hulle het daarin geslaag om FAPLA dieper in 'n krimpende omtrek tussen die Cuito-, Tumpo- en Dala-riviere in te dryf, bekend as die "Tumpo-driehoek".

Die Kubane en Sowjette het saamgestem met FAPLA se besluit om na Cuito Cuanavale te onttrek, met Castro wat daarop gewys het dat 'n sterk verdedigende posisie waarskynlik daar ingeneem kan word as die brigades daarin sou slaag om dit te bereik. Hy het ook voorgestel dat die enigste manier om die Suid-Afrikaanse ekspedisiemagte op langtermyn te verslaan, was om hulle te omring en druk op die Suidwes-Afrikaanse grens toe te pas. Dit sou die opening van nog 'n militêre front behels, in suidwestelike Angola, ver suid van Cuito Cuanavale. Op 15 November het dos Santos 'n brief aan Castro geskryf waarin hy direkte Kubaanse militêre hulp teen die SAW versoek het. Castro het ingestem op voorwaarde dat hy en generaal Arnaldo Ochoa bevel oor alle FAPLA-magte aan die front uitvoer. Die Sowjet-militêre sending was veral uitgesluit van alle toekomstige operasionele beplanning. Kort daarna het die Kubaanse regering die ontplooiing van 'n gepantserde brigade en verskeie lugverdedigingseenhede—sowat 3 000 personeellede— na Cuito Cuanavale gemagtig. Castro het vermoed dat die Suid-Afrikaners nie tevrede sou wees met die uitskakeling van FAPLA oos van die dorp nie en dat hulle van plan was om ook beheer oor Cuito Cuanavale se strategiese vliegveld te neem. Sy strategie was om die verdediging van daardie nedersetting te versterk terwyl hy nog 'n paar brigades na Lobito, naby die Suidwes-Afrikaanse grens, gestuur het.

Die FAPLA en Kubaanse verdedigers het nou hul verdedigingsposisies omring met mynvelde en ineengeslote vuurvelde van ingegroude tenks en veldkanonne, waarin hulle SAW-aanvalle gekanaliseer het. By verskeie geleenthede het die gekombineerde UNITA- en SAW-magte onsuksesvolle offensiewe geloods wat in mynvelde langs nou paaie vasgeval het en verlaat is toe die aanvallers onder hewige vuur van die Kubaanse en FAPLA-artillerie wes van die Cuitorivier gekom het. Die verdedigers se artillerie was net buite die maksimum bereik van die Suid-Afrikaanse artillerie en op hoë grond geleë wat hulle 'n indrukwekkende uitsig oor die slagveld gegee het. Hierdie voordeel, tesame met die verspreiding van mynvelde, en sterk versterkte FAPLA-Kubaanse verdedigingsposisies het verdere aanvalle deur die Suid-Afrikaanse troepe nutteloos gemaak.

Operasies Hooper en Packer is beëindig nadat die SAW byna 700 FAPLA-troepe gedood het en ongeveer die helfte van die Angolese brigades se oorblywende tenks en pantservoertuie vernietig het. Kuba het 42 dood en die verlies van 6 tenks gely. Suid-Afrikaanse ongevalle was relatief lig: 13 dood en etlike dosyn ernstig gewond. Drie SAW-tenks is ook in 'n mynveld gelos, terwyl die meeste van die ander nie onmiddellik herstel is nie of ondiensbaar gemaak is weens meganiese probleme. UNITA het duisende ongevalle gely, wat aanleiding gegee het tot beskuldigings dat sy troepe as "kanonvoer" deur die SAW gebruik is. Kubaanse post-aksie verslae beweer dat UNITA-opstandelinge onder dwang deur die mynvelde gestuur is om die weg vir die Suid-Afrikaanse wapenrusting oop te maak.

SAW Mirage F1's in noue formasie. Die groot afstande wat hulle moes vlieg om die operasionele gebied te bereik, sou tydens Operasies Hooper en Packer 'n beslommernis wees.

Die Tumpo-driehoek-veldtog het verskeie gebreke in die beplanning van die Suid-Afrikaanse verdedigingshoofde en algemene staf blootgelê. Hulle het redelik akkuraat geskat dat hul magte in staat sou wees om FAPLA in die vloedvlaktes en oop terrein suid van Cuito Cuanavale 'n verpletterende nederlaag toe te dien. Maar hulle het nie verwag dat soveel Angolese eenhede sou oorleef en sterk verdedigingslinies in die Tumpo-driehoek sou vestig nie, of dat die toevoeging van Kubaanse troepe daar die weerstand aansienlik sou verstewig nie. Verdere Suid-Afrikaanse misrekeninge het in die laaste fases van die veldtog te voorskyn gekom. Een was die aanname dat die klein en hoogs beweeglike maar lig gewapende SAW-ekspedisiemag geskik was om frontale aanvalle op goed voorbereide verdedigers, ondersteun deur ingegrawe artillerie wes, van uit te voer. Die gebruik van bataljons wat op hierdie manier vir mobiele oorlogvoering opgelei en georganiseer is, was in stryd met die SAW se eie gemeganiseerde leerstelling. Die verdedigende Angolese het oorgenoeg pantsers, anti-tenkwapens en die voordeel van lugbedekking gehad: die Sowjetunie se verhoogde bereidwilligheid om FAPLA van gevorderde vegvliegtuie te voorsien en selfs Sowjet-vlieëniers wat geleen is, het 'n ernstige bedreiging vir Suid-Afrikaanse lugoperasies oor Cuito Cuanavale ingehou. Namate Sowjet-betrokkenheid gegroei het, en die aantal luggevegte toegeneem het, het Suid-Afrika se lugmag MiG-21- en MiG-23-vegvliegtuie begin teëkom wat deur goed opgeleide Sowjet-vlieëniers gevlieg is. Verder was Angolese vlieëniers wat nuut onder Sowjet-toesig by Lubango opgelei is, meer in staat om Suid-Afrikaanse vegters uit te daag. Vir die eerste keer het die SAW vliegtuie in getalle begin verloor, wat die omstrede omvang van die Angolese lug aandui.

Die SAW se dalende lugoorheersing het 'n aantal operasionele veranderinge afgedwing. Suid-Afrikaanse vlieëniers het 'n bomaanslagkapasiteit van twintig kilometer uitgeoefen en hul aanvalle so gereël dat hulle buite bereik was voordat FAPLA MiG's kon opstyg om hulle te onderskep. Die noodsaaklikheid om langdurige lugkontak te vermy, is deels deur brandstofoorwegings bepaal: die SAW Mirage F1AZ en F1CZ vegvliegtuie het van veraf basisse in Suidwes-Afrika opgestyg, wat beteken het dat hulle skaars genoeg brandstof gehad het vir drie minute se geveg sodra hulle Cuito Cuanavale bereik het. Die impak op grondbedrywighede was meer gevolglik. FAPLA MiG's het verkenningsmissies gevlieg op soek na die G5 en G6 kanonne, wat die Suid-Afrikaanse artilleriespanne gedwing het om hul toevlug tot toenemend uitgebreide kamoeflering te neem en die voorsorgmaatreëls te tref om hul bombardemente na donker uit te voer. As gevolg van die toename in verliese en skade as gevolg van UNITA se Stinger-missiele wat deur die VSA verskaf is, moes MiG-vlieëniers egter hul eie gebeurlikhede aanvaar om die kwesbaarheid van hul vliegtuie te verminder. Kubaanse en Angolese oorlogsvliegtuie is gedwing om bomme vanaf hoër hoogtes te laat val, wat hul akkuraatheid aansienlik verminder het. FAPLA-vliegvelde is ook gemonitor deur Suid-Afrikaanse voorwaartse artillerie-waarnemers, wat bombardemente ingeroep het om vliegtuie te vernietig terwyl hulle op die aanloopbaan ontbloot was en voorberei het om op te styg.

Laaste Kubaanse offensief

Alhoewel die SAW en UNITA teenoffensief gekontroleer is, het FAPLA onder druk verkeer en meer as voorheen afhanklik van sy Kubaanse bondgenote en Sowjet-wapentuig gebly. Dit het dos Santos 'n aansporing gegee om die militêre dilemma met onderhandelinge te verlig en hy het die moontlikheid heropen om 'n nuwe wapenstilstand en ontkoppelingsooreenkoms met Suid-Afrika te bereik. Reeds in Januarie 1987 het Chester Crocker gereageer op positiewe seine van Luanda, veral toe president Denis Sassou Nguesso van die Republiek die Kongo aangebied het om vredesgesprekke tussen die mededingende state te bemiddel. Tog het voorlopige besprekings in Brazzaville dwarsdeur laat 1987 en vroeë 1988 gestuit deur die Angolese regering se weiering om kompromie aan te gaan oor die rooster vir 'n voorgestelde Kubaanse onttrekking. Die Kubaanse regering is nie vooraf geraadpleeg oor die Brazzaville-samesprekings nie en was gegrief oor wat dit as 'n ongeregtigheid aan die kant van dos Santos beskou het. Hierdie faktor het die effek gehad dat Castro oorreed het om 'n gesaghebbende poging te maak om by die Angolese-VSA-vredessamesprekings aan te sluit. Hy was vasbeslote dat Kuba nie meer uitgesluit word van onderhandelinge oor sy eie weermag nie, en die resultate van enige toekomstige skikking oor die onttrekkingsproses laat Kuba se beeld onaangetas.

Kubaanse S-125 "SA-3 Goa" missielstelsels op parade. Baie is in 1988 na Angola verskeep om lugdekking vir Castro se offensief te bied

Terwyl Operasie Hooper aan die einde van Januarie 1988 aan die gang was, het Crocker toegegee aan druk en Kuba as 'n gelyke vennoot in verdere vredesgesprekke aanvaar. Castro het ingestem dat hy nie vreemde kwessies op die agenda sal plaas nie, soos Kuba-VS-verhoudinge, en dat bespreking van 'n gefaseerde onttrekking van troepe sal strek tot alle Kubaanse militêre personeel wat in Angola gestasioneer is, insluitend gevegstroepe, logistieke personeel en adviseurs. Met Kuba se toetrede tot die Brazzaville-gesprekke het sy begeerte om sy militêre betrokkenheid in Angola van 'n passiewe, defensiewe na 'n offensiewe rol te verskuif, verskerp. Castro het gekies om grondoperasies teen die SAW te eskaleer, aangesien hy diplomatieke vordering as onmoontlik beskou het solank Suid-Afrika nog vashou aan die waarskynlikheid van 'n taktiese oorwinning. Hy het slegs 'n defensiewe houding by Cuito Cuanavale behou, die SAW in plek gehou, terwyl hy sy jarelange voorstel uitgevoer het om 'n flankmaneuver na die Suidwes-Afrikaanse grens te loods.

Dit was 'n riskante operasie, wat begin het met 'n beweging van Kubaanse troepe in afdelingssterkte wes van die Cunene-rivier, wat die potensiaal gehad het om uit te brei na 'n inval in Suidwes-Afrika. Op 9 Maart het Castro die Kubaanse magte wat by Lobito, wat tot ongeveer 40 000 man gegroei het, suidwaarts gestuur. Hy het hul beweging vergelyk met "'n bokser wat met sy linkerhand die slag blokkeer [by Cuito Cuanavale] en met sy regter – slaan [in die weste]". "Op daardie manier," het Castro by 'n ander geleentheid vertel, "terwyl die Suid-Afrikaanse troepe stadig droog gebloei is in Cuito Cuanavale, onder in die suidweste … 40 000 Kubaanse soldate … gerugsteun deur ongeveer 600 tenks, honderde artilleriestukke, 1 000 lugafweerwapens, en die waaghalsige MiG-23-eenhede wat die lug oorgeneem het, het na die Namibiese grens gevorder, gereed om die Suid-Afrikaanse magte weg te vee".

Soos die Kubaanse brigades gevorder het, het duisende PLAN-opstandelinge by hulle aangesluit, wat hul basisse verlaat het om deel van die offensief te word. Die teenwoordigheid van soveel Kubaanse troepe het PLAN se dalende sukses effektief laat herleef, aangesien dit nuwe Suid-Afrikaanse militêre inisiatiewe teen die opstandelinge nie net in Angola nie, maar ook Suidwes-Afrika ingekort het. Eerstens, die streek wat net noord van die grens deur die Kubane beset word, was dieselfde gebied wat die SAW vir byna 'n dekade gemonitor en gepatrolleer het om PLAN-infiltrasie in Ovamboland te voorkom. Tweedens, alle Suid-Afrikaanse eenhede naby die grens het roetine-teen-insurgensie-operasies gestaak terwyl hulle gemobiliseer is om 'n potensiële Kubaanse inval te weerstaan. Sake is verder gekompliseer toe die Kubane drie gesamentlike bataljons met PLAN-vegters gevorm het, elk met sy eie artillerie en gepantserde kontingente. As gevolg van die integrasie van die insurgente met Kubaanse personeel op bataljonvlak, het Suid-Afrikaanse patrollies dit onmoontlik gevind om PLAN in Angola aan te val sonder om 'n veel groter konfrontasie te waag waarby aggressiewe en goed gewapende Kubaanse troepe betrokke was.

Die beperkte aantal SAW-troepe wat naby die grens beskikbaar was, kon nie die voortgesette vordering van die Kubaanse weermag stuit of die bedreiging vir Suidwes-Afrika verminder nie. Daar was eenvoudig te min personeel en hulpbronne om die breë verdedigingsposisies langs die Kaplyn teen 'n konvensionele mag in afdelingssterkte te verseker. Nietemin kon die SAW die Kubaanse offensief vertraag met 'n reeks doeltreffende vertragingsaksies gedurende die middel van 1988, 'n inisiatief bekend as Operation Excite. Toe Suid-Afrikaanse amptenare teen 'n inval in Suidwes-Afrika gewaarsku het, het Castro teruggekap dat hulle "in geen posisie was om enigiets te eis nie". Havana het ook 'n dubbelsinnige verklaring uitgereik wat lui: "Ons sê nie ons sal nie Namibië binnegaan nie". Die Suid-Afrikaanse regering het gereageer deur 140 000 reserviste te mobiliseer – 'n syfer wat amper ongekend is in die SAW-geskiedenis – en ernstige gevolge te dreig op enige Kubaanse eenheid wat die grens oorgesteek het.

1988 Drieparty-akkoord

Chester Crocker, Amerikaanse diplomaat. Crocker se invloed en bemiddeling was instrumenteel in samesprekings wat die Drieparty-akkoord tot stand gebring het.

Ten spyte van die nodige teenmaatreëls op die slagveld, het die Suid-Afrikaanse regering besef dat dit die politieke grense van verdere eskalasie in Angola bereik het. Die ongevalle wat tydens die Cuito Cuanavale-veldtog opgedoen is, was voldoende om openbare alarm te veroorsaak en moeilike vrae uit te lok oor die taktiese situasie op die grens en waarom Suid-Afrikaanse soldate daar sterf. Daar was min rede om te glo dat nog 'n bloedige veldtog suksesvol sou wees om die Sowjetunie en Kuba uit die streek te verdryf; inteendeel, soos in die verlede, kan dit lei tot 'n toename in die hoeveelheid Sowjet-wapens en Kubaanse troepe. Die konflik het ook ontwikkel van 'n lae-intensiteit stryd teen lig gewapende opstandelinge in uitgerekte gevegte tussen leërs gerugsteun deur al die toebehore van moderne konvensionele oorlogvoering, met die gepaardgaande styging in menslike en materiële koste. Dit het bygedra tot 'n gevoel van oorlogsmoegheid en het die groeiende skeptisisme en sensitiwiteit in burgerlike kringe teenoor die SAW se Angolese operasies verhoog.

Die mislukking van die Sowjet-toesiggehoude Operasie Saluting October, tesame met die gevolglike vernietiging van honderde miljoene dollars van FAPLA se Sowjet-voorsiene wapens, het die uitwerking gehad om Moskou se standpunt oor Angola te modereer. In 'n noemenswaardige afwyking van sy vorige standpunt oor buitelandse beleid, het die Sowjetunie onthul dat hy ook moeg was vir die Angolese en Suidwes-Afrikaanse konflikte en bereid was om te help met 'n vredesproses – selfs een wat op die basis van Kubaanse verbintenis gevoer is. Hervormer Michail Gorbatsjof, Algemene Sekretaris van die Kommunistiese Party van die Sowjetunie, wou ook verdedigingsuitgawes verminder, insluitend die enorme oop-einde verbintenis van militêre hulp aan FAPLA, en was dienooreenkomstig meer ten gunste van 'n politieke skikking.

Vir Suid-Afrika en die Sowjetunie – die twee partye wat voorheen weerhou het om by die VSA-bemiddelde samesprekings aan te sluit – is die punt nou bereik waar die koste van die voortsetting van die oorlog die verwagte voordele oorskry het. Dit het 'n verandering in persepsies in beide nasies genoodsaak, wat begin belangstel het in die moontlikheid van 'n onderhandelde vrede. Die Sowjet-regering het ooreengekom om saam met die VSA 'n reeks hernieude vredesgesprekke op 3 en 4 Mei 1988 te borg. Op sy beurt het Suid-Afrika sy eerste poging aangewend om by die drieparty-onderhandelinge aan te sluit en ingestem om 'n afvaardiging van diplomate, intelligensiehoofde en senior SAW-offisiere te stuur. Die aanwesige Sowjet- en Amerikaanse diplomate, insluitend Crocker, het dit aan die Suid-Afrikaners duidelik gemaak dat hulle vrede in Angola en 'n politieke skikking in Suidwes-Afrika wil hê. Hulle was ook eens oor die noodsaaklikheid om druk op hul onderskeie bondgenote uit te oefen om 'n oplossing te bewerkstellig. Daar sal van Suid-Afrika verwag word om aan die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad-resolusie 435 te voldoen, in ruil vir die volledige onttrekking van Kubaanse troepe uit Angola. Die Kubaanse en Angolese afvaardigings het reeds ingestem tot 'n volledige Kubaanse onttrekking, en het onder Amerikaanse druk 'n uiters presiese rooster opgestel wat hierdie proses oor drie tot vier jaar verleng het. Suid-Afrika het dit onaanvaarbaar gevind, maar het toegegee dat die onttrekking volgens sekere maatstawwe in die Namibiese onafhanklikheidsproses verreken kan word.

Volgens Crocker het die Amerikaanse besluit om Veiligheidsraad-resolusie 435 as die basis en spilpunt vir 'n streeksskikking te gebruik, beheer oor die besprekings gebied. Die voorgestelde stigting van 'n VN "verifikasiesending" om Kuba se nakoming van 'n onttrekkingskikking te monitor, was instrumenteel om die Suid-Afrikaanse regering te oortuig dat dit 'n gebalanseerde ooreenkoms sou ontvang. Die samesprekings het na Julie 1988 gladder begin vorder, toe Carlos Aldana Escalante as hoof van die Kubaanse afvaardiging aangestel is. Aldana was hoof van ideologiese sake en internasionale betrekkinge vir die Kommunistiese Party van Kuba; hy was baie beter ingelig oor buitelandse verwikkelinge, veral in die Sowjetblok, as baie van sy tydgenote. In die lig van Gorbatsjof se hervormings, politieke ontwikkelinge in Oos-Europa en die vermindering van spanning tussen die supermoondhede, het Aldana geglo dat Kuba vinnig moet werk om verhoudings met die VSA te normaliseer. Samewerking teenoor Suider-Afrika is gesien as 'n natuurlike voorvereiste vir beter betrekkinge met Washington en moontlik 'n permanente bilaterale dialoog.

Tussen Mei en September 1988 het die partye vergader vir verskeie rondtes van samesprekings in Kaïro, New York, Genève en Brazzaville, maar het vasgeval oor die nuanses van die onttrekkingsrooster. Die feit dat daar twee doelwitte was—Namibiese onafhanklikheid en 'n Kubaanse onttrekking—het die kwessie van tydsberekening en spertye dubbeld vererger. In Augustus het die Angolese, Kubaanse en Suid-Afrikaanse afvaardigings die Genève-protokol onderteken, wat die beginsels vir 'n vredeskikking in Suidwes-Afrika daargestel het en die SAW tot 'n onttrekking uit daardie gebied verbind het. As 'n direkte gevolg van die Genève-protokol, het PLAN 'n wapenstilstand van 10 Augustus verklaar. Die 1988 Amerikaanse presidensiële verkiesings het nuwe dringendheid verleen aan die onderhandelinge, wat onlangs tot stilstand gekom het ná ses opeenvolgende rondtes van samesprekings in Brazzaville. Angola en Kuba het gereken op 'n oorwinning vir Michael Dukakis en die Demokratiese Party tydens die Amerikaanse verkiesings, met die hoop dat dit die einde van Amerikaanse hulp aan UNITA en 'n strenger beleid teen Suid-Afrika sou beteken. Ten tyde van die Genève-protokol het dos Santos gesê dat "as die Demokrate die verkiesings gewen het, daar 'n heraanpassing in die Amerikaanse beleid sou wees, veral oor Suider-Afrika". Die verkiesing van die Republikeinse kandidaat George H. W. Bush het die effek gehad om die Angolese en Kubaanse afvaardigings te oorreed om meer buigsaam te wees. Crocker het by verskeie geleenthede herhaal dat 'n nuwe Amerikaanse administrasie veranderinge in personeel en basiese beleidshersiening beteken het, en het hulle gedruk om nie maande se moeite te mors nie.

Drie dae nadat die Amerikaanse verkiesingsuitslae bekend gemaak is, het die partye weer in Genève byeengekom en binne die week ingestem tot 'n gefaseerde Kubaanse onttrekking oor die loop van sewe-en-twintig maande. In ruil daarvoor het Suid-Afrika onderneem om teen 1 November 1989 onafhanklikheid aan Suidwes-Afrika te begin verleen. Op 13 Desember het Suid-Afrika, Angola en Kuba die Brazzaville-protokol onderteken, wat hul verbintenis tot hierdie voorwaardes bevestig en 'n Gesamentlike Militêre Moniteringskommissie (JMMC) op die been gebring het om toesig te hou oor die ontkoppeling in Angola. Die JMMC sou Sowjet- en Amerikaanse waarnemers insluit. Alle vyandigheid tussen die strydende partye, insluitend PLAN, sou teen 1 April 1989 formeel gestaak word. Op 22 Desember is die Brazzaville-protokol in die Drieparty-akkoord vasgelê, wat vereis het dat die SAW uit Angola moes onttrek en sy troepevlakke in Suidwes-Afrika binne twaalf weke tot 'n teikenmag van 1 500 moes verminder. Terselfdertyd sou alle Kubaanse brigades van die grens na 'n gebied noord van die 15de breedtegraad onttrek word. Ten minste 3 000 Kubaanse militêre personeel sou teen April 1989 Angola verlaat, met nog 25 000 wat binne die volgende ses maande sou vertrek. Die oorblywende troepe sou op 'n datum nie later as 1 Julie 1991 vertrek nie. 'n Bykomende voorwaarde was dat Suid-Afrika alle steun vir UNITA sou staak, en Angola ook vir PLAN en MK.

Op 20 Desember is die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad-resolusie 626 aanvaar, wat die Verenigde Nasies se Angola-verifikasiesending (UNAVEM) geskep het om die herontplooiing noordwaarts en die daaropvolgende onttrekking van die Kubaanse magte uit Angola te verifieer. UNAVEM het waarnemers van Westerse sowel as nie-verbonde en kommunistiese nasies ingesluit. In Februarie 1989 is die Verenigde Nasies Transition Assistance Group (UNTAG) gestig om die Suidwes-Afrikaanse vredesproses te monitor.

Namibiese onafhanklikheid

Die aanvanklike bepalings van die Genève-protokol en Veiligheidsraad-resolusie 435 het die grondslag gelê waaruit 'n politieke skikking in Suidwes-Afrika kon voortgaan: hou van verkiesings vir 'n grondwetlike vergadering, beperking van beide PLAN en die SAW tot hul onderskeie basisse, die daaropvolgende gefasseerde onttrekking van alles behalwe 1 500 SAW-troepe, demobilisering van alle paramilitêre magte wat nie aan die SAW of aan die polisie behoort het nie, en die terugkeer van vlugtelinge via aangewese toegangspunte om aan verkiesings deel te neem. Verantwoordelikheid vir die implementering van hierdie bepalings het berus by UNTAG, wat sou help met die SAW-onttrekking, die grense monitor en toesig hou oor die demobilisering van paramilitêre eenhede.

Omstredenheid het gou ontstaan oor die grootte van UNTAG se militêre komponent, aangesien die lidlande van die Veiligheidsraad verwag het om die meerderheid van die koste te dek, was geïrriteerd deur die relatief groot omvang daarvan. Angola, Zambië en ander state wat PLAN simpatiek was, het egter daarop aangedring dat 'n groter mag nodig is om te verseker dat Suid-Afrika nie met onafhanklikheidsverrigtinge inmeng nie.Teen hul besware is UNTAG se magvlakke van die voorgestelde 7 500 tot drie bataljonne van 4 650 troepe verminder. Dit het geprojekteerde uitgawes met byna driehonderd miljoen dollar verminder, maar die Veiligheidsraad het die hersiene begroting eers op 1 Maart 1989 goedgekeur. Die onvermydelike vertraging in UNTAG se volle ontplooiing het verseker dat daar onvoldoende personeel gereed was om die beweging van PLAN en die SAW of hul beperking tot basisse te monitor op 1 April, wanneer die permanente staking van vyandelikhede in werking sou tree. VN Sekretaris-Generaal Javier Pérez de Cuéllar het intussen beide kante versoek vir selfbeheersing om te verhoed dat die de facto wapenstilstand wat sedert Augustus 1988 gehandhaaf is, of die 1 April implementeringskedule in gevaar gestel word. Nietemin het PLAN voordeel getrek uit die politieke onsekerheid in die weke ná die UNTAG-begrotingsdebat om sy magte in Angola nader aan die grens te begin beweeg.

UNTAG-kontrolepunt by Ondangwa, Junie 1989.

Sedert die vroeë 1980's het PLAN konsekwent sy voorneme verklaar om kampe binne Suidwes-Afrika te vestig tydens enige toekomstige politieke oorgang, 'n idee wat met gelyke konsekwentheid deur die Suid-Afrikaanse regering verwerp is. Om hierdie situasie te vererger, was dat PLAN-opstandelinge hulself ook as vlugtelinge geïdentifiseer het sonder om enige onderskeid tussen hul burgerlike of militêre agtergrond te maak, en die VN het vlugtelinge uitdruklik genooi om terug te keer huis toe. Inderdaad, PLAN het nie baie gereelde staande eenhede besit nie en teen die laat 1980's het baie van sy personeel sikliese patrone van veg as opstandelinge gevolg voordat hulle as burgerlikes na vlugtelingkampe teruggekeer het. Op 31 Maart het Pik Botha by die JMMC gekla dat PLAN-troepe suid van die 16de breedtegraad gevorder het en minder as agt kilometer van die grens af monster. Hy het die VN se spesiale verteenwoordiger Martti Ahtisaari en UNTAG-bevelvoerder, Dewan Prem Chand, daardie aand dadelik gekontak en aan hulle dieselfde inligting gegee. Die oggend van 1 April het die eerste PLAN-kaders na Ovamboland oorgesteek, ongehinderd deur UNTAG, wat weens die vertragings in die ontplooiing nie daarin geslaag het om hul aktiwiteite in Angola te monitor nie. Ahtisaari het SWAPO dadelik gekontak en beveel om PLAN in toom te hou, met geen sukses. Die Suid-Afrikaanse ministerie van buitelandse sake het ook die sekretaris-generaal gekontak, wat op sy beurt dieselfde boodskap aan SWAPO-amptenare in New York oorgedra het.

Uiteindelik, met geen tekens dat die PLAN-opmars stop nie, het Ahtisaari alle beperkings opgehef wat die SAW tot sy basisse beperk het. Plaaslike polisie het gemobiliseer en die indringers beveg in 'n vertragingsaksie totdat gereelde SAW-magte met ses bataljonne kon ontplooi. Na die eerste twee dae het die insurgente hul offensiewe inisiatief verloor, en die gekombineerde Suid-Afrikaanse magte het PLAN oor die grens teruggedryf in 'n teenoffensief met die kodenaam Operasie Merlyn. Tussen 1 April – 9 April is 273 PLAN-opstandelinge in die gevegte dood. Die SAW en polisie het 23 sterftes gely. Op 8 April het die JMMC die Mount Etjo-verklaring uitgereik, wat herhaal het dat die Drieparty-ooreenkoms steeds van krag is en dat Suid-Afrika, Angola en Kuba verbind bly tot vrede. Dit het ook beveel dat alle PLAN-opstandelinge wat in Ovamboland oorgebly het om by UNTAG-toesig vergaderpunte oor te gee.

Sam Nujoma het ontken dat enige inval op 1 April plaasgevind het, en beweer dat hy slegs PLAN-opstandelinge reeds in Suidwes-Afrika beveel het om basiskampe te begin stig. Hy het ook daarop gewys dat SWAPO nog nooit 'n ondertekenaar van die Drieparty-akkoord was nie, en daarom was die staking van vyandelikhede soos bepaal deur die bepalings daarvan nie-bindend. Dit het 'n mate van woede ontlok van Angola, wat waarborge aan die VN gegee het dat PLAN noord van die 16de breedtegraad sou bly. Die SAW is op 26 April weer tot sy basisse beperk, en toe weer in Ovamboland vrygelaat om te verifieer dat die opstandelinge vertrek het. Teen Mei was almal behalwe 'n klein handjievol PLAN-opstandelinge noord van die 16de breedtegraad onder JMMC-toesig verskuif, wat die Suid-Afrikaanse Grensoorlog effektief beëindig het.

Algemene verkiesings met universele stemreg is tussen 7 en 11 November 1989 in Suidwes-Afrika gehou, wat 57% van die stemme vir SWAPO opgelewer het. Dit het SWAPO 41 setels in die gebied se Grondwetgewende Vergadering gegee, maar nie 'n tweederdemeerderheid wat hom in staat sou stel om eensydig 'n grondwet op te stel sonder dat die ander partye verteenwoordig is nie. Suidwes-Afrika het op 21 Maart 1990 formeel onafhanklikheid as die Republiek van Namibië verkry.

Sien ook

• Lys van Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Suid-Afrikaanse Grensoorlog.