Alfred Tarski

	Alfred Tarski
	Alfred Tarski in 1968
Gebore	14 Januarie 1901; Warskou, Kongrespole, Russiese Ryk
Oorlede	26 Oktober 1983 (op 82); Berkeley, Kalifornië
Nasionaliteit	Pole; Verenigde State
Vakgebied	Wiskunde, logika, formele taal
Instelling(s)	Universiteit van Warskou (1925–1939); Universiteit van Kalifornië, Berkeley (1942–1983)
Alma mater	Universiteit van Warskou
Ander akademiese adviseur(s)	Stanisław Leśniewski
Doktorale student(e)	Solomon Feferman, Haim Gaifman, Bjarni Jónsson, Howard Jerome Keisler, Roger Maddux, Richard Montague, Andrzej Mostowski, Julia Robinson, Wanda Szmielew, Robert Vaught
Ander bekende student(e)	Evert Willem Beth
Bekend vir	Werk op die fondamente van moderne logika, Formele begrip van waarheid, Tarski se ondefinieerbaarheidstelling, Ontwikkeling van modelteorie, logika van verhoudings, Banach-Tarski-paradoks, Tarski-styl-heelal, Tarski se aksiome, Tarski-monstergroep
Beïnvloed deur	Charles Sanders Peirce
Invloed op	Kenneth Arrow, Rudolf Carnap, John Corcoran, Donald Davidson, Erich Leo Lehmann, Karl Popper, Willard Van Orman Quine, Patrick Suppes

Alfred Tarski (Warskou (Pole), 14 Januarie 1901 – Berkeley (VSA), 26 Oktober 1983) was 'n Amerikaanse wiskundige en logikus van Pools-Joodse afkoms. Tarski het belangrike bydraes gelewer tot die algebra, meetteorie, modelteorie, versamelingsleer, metawiskunde en wiskundige logika.

Lewe

Alfred Tarski word as Alfred Teitelbaum (Poolse spelling: Tajtelbaum) gebore in 'n Joodse familie. Tarski se wiskundige talent kom die eerste na vore op die middelbare skool, op die Warskouse Szkoła Mazowiecka. Nietemin skryf hy hom in 1918 aan die Universiteit van Warskou in met die bedoeling om biologie te studeer.

Nadat Pole in 1918 sy onafhanklikheid verkry het, het die wiskundefakulteit van die Universiteit van Warskou onder leiding van Jan Łukasiewicz, Stanisław Leśniewski en Wacław Sierpiński gekom. Die universiteit het vinnig 'n wêreldwye toonaangewende navorsingsinstelling vir die logika en die grondslae en filosofie van die wiskunde geword. Leśniewski herken Tarski se potensiaal as wiskundige en haal hom oor om sy studie in biologie op te gee. Voortaan het Tarski deelgeneem aan klasse wat deur Łukasiewicz, Sierpiński, Stefan Mazurkiewicz en Tadeusz Kotarbiński gegee is. Hy is die enigste persoon wat ooit 'n doktorsgraad voltooi het onder toesig van Leśniewski. Die verhouding tussen Tarski en Leśniewski het vinnig na sy promosie afgekoel.

Tarski heet oorspronklik Teitelbaum, maar het sy van in 1923 verander na die Pools-klinkende Tarski en het hom bekeer tot die katolisisme, vanweë die destyds-heersende antisemitisme in Pole. In 1939 emigreer hy na die Verenigde State en vanaf 1942 doseer hy aan die Universiteit van Berkeley. In 1945 word hy 'n Amerikaanse burger. Hy word beskou as die belangrikste logikus naas Aristoteles, Gottlob Frege en Kurt Gödel. Met laasgenoemde het hy sowel in Wene as in Amerika kontak gehad.

Werk

Wiskunde

Tarski publiseer sy eerste artikel op 19-jarige ouderdom. Die onderwerp was die versamelingsleer, 'n onderwerp waarmee hy hom sy hele lewe besig sou hou. In 1924 bewys Tarski en Stefan Banach dat wanneer mens die keuse aksioma aanvaar, 'n massiewe bal gesny kan word in 'n eindige aantal stukke, hierdie stukke kan weer aanmekaar gesit word gestel in 'n aansienlik groter massiewe bal as die oorspronklike; van 'n ertjie kan mens so 'n son maak. Na keuse kan mens van een bal ook twee maak, beide met presies dieselfde afmetings as die oorspronklike. Hierdie teen-intuïtieve resultaat word vandag in die Banach-Tarski-paradoks genoem.

In A decision method for elementary algebra and geometry het Tarski deur middel van die metode van kwantoreneliminasie gesien dat die eerste ordeteorie van die reëlegetalle onder optelling en vermenigvuldiging beslisbaar is. Alhoewel hierdie resultaat pas in 1948 gepubliseer is, dateer dit van die 1930s. Dit word genoem in Tarski (1931). Dit is 'n baie merkwaardige resultaat, aangesien Alonzo Church in 1936 bewys het dat die Peano-rekenkunde (die teorie van die natuurlike getalle) nie beslisbaar is nie. Die Peano-rekenkunde is ook nie volledig weens die onvolledigheidstelling van Gödel. In sy Undecidable theories (1953) bewys Tarski en andere dat baie wiskundige stelsels, waaronder roosterteorie, abstrakte projektiewe meetkunde, en sluitingsalgebra almal onbeslisbaar is. Die teorie van die Abelse groepe is wel beslisbaar, maar dié van die nie-abelse groepe is nie.

Tarski se semantiese teorie van waarheid

Tarski word veral bekend deur sy semantic theory of truth (semantiese waarheidsteorie), waarmee hy 'n geldige en bruikbare definisie van die waarheid wou gee. Hy fokus hiermee veral op formele tale.

Met sy teorie wou Tarski 'n antwoord gee op die vraag: Wat maak 'n uitspraak waar? Of: Wat is die verskil tussen 'n waar en 'n onwaar uitspraak? Byvoorbeeld: is die uitspraak "Sneeu is wit" waar? En as dit ja is, waarom?

Met hierdie probleem bly die filosofie al jare lank besig. Die oplossing vir dié probleem word meestal gesoek in 'n sogenaamde korrespondensieteorie. Korrespondensieteorieë het almal een aangeleentheid in gemeen: die waarheid van 'n uitspraak hang af van die verhouding tussen die uitspraak en die wêreld (die werklikheid). 'n Uitspraak is waar as dit ooreenstem met die werklikheid. Dit blyk egter moeilik om presies te definieer wat dit beteken en om te stel dat 'n uitspraak "ooreenstem" met die werklikheid. Tarski breek met hierdie tradisionele benadering.

Voorwerptaal en metataal

Om 'n definisie van die waarheid van 'n uitspraak te kan gee vir 'n taal moet ons, aldus Tarski, die taal tot voorwerp maak van 'n metataal ontwerp, waarin uitsprake geformuleer kan word oor hierdie voorwerptaal en ook 'n waarheidskriterium opgestel kan word. Neem byvoorbeeld die volgende uitspraak:

Die uitspraak "sneeu is wit" is waar slegs as sneeu wit is, dan net in hierdie die vorm: is waar en slegs as;

waarvolgens 'n uitspraak in die voorwerptaal is, en die benoeming van hierdie uitspraak in die metataal. In die voorbeeld van die wit sneeu is "sneeu wit" 'n benoeming (naam) in die metataal, en hierdie naam stem ooreen met die uitspraak dat sneeu wit is in die voorwerptaal. Hierdie streng skeiding tussen voorwerptaal en metataal is nodig om die probleem van die leunaarsparadoks op te los.

Oop en geslote tale

Die leunaarsparadoks kan as volg geformuleer word:

Hierdie sin is onwaar

Hierdie paradoks is moontlik omdat die taal waarin dit gestel is (Afrikaans) 'n geslote taal is. Tarski onderskei twee soorte tale naamlik geslote en oop tale. 'n Geslote taal is 'n taal waarin dit moontlik is om 'n uitspraak te formuleer oor die waarheid van 'n ander (of dieselfde) uitspraak in die taal. In oop tale, waarin dit nie moontlik is om uitsprake te formuleer oor die waarheid van uitsprake in die taal nie, is formulering van die leunaarparadoks nie moontlik nie.

Omdat 'n waarheiddefinisie vir alle uitsprake in 'n taal moet aandui of dit waar is of nie, is dit belangrik om die leunaarsparadoks te omseil. Tarski doen dit deur onderskeid te maak tussen die geslote metataal en die oop voorwerptaal. Omdat spreektaal 'n geslote taal is, meen Tarski dat dit nie moontlik is om 'n waarheiddefinisie in spreektaal te gee nie. Hy beperk hom vir hierdie doel tot formele tale.

Publikasies

Pojęcie prawdy w językach nauk dedukcyjnych, Alfred Tarski, 1933.

In 1935 word die Duitse weergawe uitgegee: Der Wahrheitsbegriff in den formalisierten Sprachen.

In 1956 word die Engelse weergawe uitgegee: The concept of truth in formalized languages in Logic, Semantics.

Metamathematics: Papers from 1923 to 1938 deur Alfred Tarski. J. H. Woodger, Oxford University Press.
The Semantic Conception of Truth and the Foundations of Semantics, Alfred Tarski, 1944.

Bron

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.

Eksterne skakels

Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Alfred Tarski.