Borste
- Hierdie artikel gaan oor kliere by primate. Vir ’n artikel oor die toraks, sien Bors.
Die borste is twee uitsteeksels aan die boonste deel van die torso van primate. By vroue dien dit as die melkkliere, wat melk vervaardig en afskei waarmee babas gevoed word,[1] en staan dit ook bekend as buuste. Beide vroue en mans ontwikkel borste uit dieselfde embriologiese weefsel. Tydens puberteit veroorsaak estrogeen en groeihormone borsontwikkeling by menslike vroue, en in ’n mindere mate by ander primate. Borsontwikkeling by ander vroulike primate kom gewoonlik voor wanneer hulle dragtig is.
Onderhuidse vet bedek en omhul ’n netwerk van buise wat by die tepels bymekaarkom, en hierdie weefsel gee aan die borste hulle vorm en grootte. Aan die einde van die buise is lobbe, of trosse alveole (sakkies), waar melk vervaardig en gestoor word in reaksie op hormonale tekens.[2] Gedurende swangerskap reageer die borste op ’n ingewikkelde wisselwerking van hormone, insluitende estrogene, progesterone en prolaktien wat die voltooiing van hulle ontwikkeling bewerkstellig in voorbereiding vir laktasie en borsvoeding.
Benewens hulle belangrikste funksie om voeding aan babas te verskaf, het vroueborste sosiale en seksuele eienskappe. Borste kom voor in antieke en moderne beeldhouwerk, kuns en fotografie. Hulle kan prominent wees in die waarneming van ’n vrou se liggaam en seksuele aanloklikheid. Sommige kulture vereenselwig borste met seksualiteit en beskou die ontbloting van borste in die openbaar as onbetaamlik. Borste, veral tepels, is ’n erogene sone.
Anatomie
[wysig | wysig bron]
In vroue lê die borste oor die pectoralis major-spiere en strek gewoonlik van die vlak van die tweede rib tot by die vlak van die sesde rib aan die voorkant van die ribbekas; vroueborste bedek dus ’n groot deel van die bors en borswande. Aan die voorkant van die bors kan die weefsel van die vrouebors strek van die sleutelbeen tot by die middel van borsbeen. Aan die kante van die bors kan die vroueborsweefsel strek tot in die armholte en selfs tot by die latissimus dorsi-spiere. As ’n melkklier bestaan die borste uit verskillende lae weefsel wat die laktasiefunksie van die borste beïnvloed.[3]:115
morfologies is vroueborste traanvormig.[4] Die boonste weefsellaag word van die vel geskei deur vetweefsel van 0,5-2,5 cm dik. Die volwasse vrou se borste bevat 14 tot 18 onreëlmatige melkafskeidende lobbe wat by die tepel bymekaarkom. Die melkbuise van 2-4,5 mm word omring deur digte bindweefsel wat die kliere ondersteun. Melk kom by die tepels uit die bors; die tepels word omring deur ’n gepigmenteerde area van die vel wat die areola genoem word. Die grootte van die areola wissel in ’n groot mate van vrou tot vrou. Die areola bevat sweetkliere wat ’n olierige vloeistof afskei om die tepel tydens borsvoeding te beskerm.[5] Vlugtige verbindings in die afskeiding kan ook dien as ’n stimulus vir die baba se aptyt.[6]
Die afmetings en gewig van borste wissel aansienlik van vrou tot vrou. ’n Klein tot medium bors weeg 500 g of minder, en ’n groot bors kan tot sowat 750 tot 1 000 g of meer weeg. Die klier- en bindweefsel in borste verskil ook. Die verhouding tuusen vet en weefsel bepaal die digtheid of fermheid van die bors. Gedurende ’n vrou se leeftyd verander die borste se grootte, vorm en gewig vanweë hormonale veranderings tydens puberteit, die menstruasiesiklus, swangerskap, borsvoeding en menopouse.[7][8]
Ontwikkeling
[wysig | wysig bron]Die borste is hoofsaaklik saamgestel uit vet-, spier- en bindweefsel.[9] Omdat hierdie weefsels hormoonreseptore het,[9][10] verander hulle grootte en volume na gelang van hormoonveranderings, veral gedurende telarg (die begin van borsontwikkeling), menstruasie (eierproduksie), swangerskap (voortplanting), laktasie (voeding) en menopouse (die einde van menstruasie).
Puberteit
[wysig | wysig bron]
Die morfologiese struktuur van menslike borste is tot met puberteit identies by seuns en meisies. By meisies in die telargstadium, wanneer borste begin ontwikkel, bevorder geslagshormone (veral estrogeen) en groeihormone die groei en ontwikkeling van die borste. In dié tyd word die melkkliere groter en begin dit op die bors rus. Die ontwikkelingsfases van sekondêre geslagseienskappe (borste, skaamhare, ens.) word geïllustreer deur die vyf fases van die Tannerskaal.[11]
Tydens telarg is die ontwikkelende borste soms nie ewe groot nie; gewoonlik is die linkerbors effens groter. Dit is van verbygaande aard en statisties normaal in die fisieke en seksuele ontwikkeling van vroue.[12]
Sowat twee jaar ná die begin van puberteit (’n meisie se eerste menstruasiesiklus), stimuleer estrogeen en groeihormone die ontwikkeling en groei van die borste se vet en weefsel. Dit duur sowat vier jaar, totdat die finale vorm van die borste (grootte, volume, digtheid) op sowat 21 jaar vasgestel is. Borsontwikkeling in meisies begin met puberteit, in teenstelling met ander primate, waarby dit net gedurende laktasie gebeur.[5]
Menstruasiesiklus
[wysig | wysig bron]Gedurende die menstruasiesiklus word die borste vergroot deur premenstruele waterretensie en tydelike groei.[13]
Swangerskap en borsvoeding
[wysig | wysig bron]Die borste is eers met die vrou se eerste swangerskap heeltemal volgroeid.[14] Veranderings aan die borste is een van die eerste tekens van swangerskap. Die borste word groter, die areola word groter en donkerder, die kliere in die areola word groter en are word soms sigbaarder. Teerheid van die borste is algemeen gedurende swangerskap, veral in die eerste trimester.
Swangerskap verhoog die vlakke van die hormoon prolaktien, wat ’n groot rol speel in melkvervaardiging. Melkvervaardiging word egter onderduk deur die hormone progesteroon en estrogeen tot ná die geboorte, wanneer die vlakke van dié twee hormone val.[15]
Menopouse
[wysig | wysig bron]Met menopouse kom atrofie (of wegkwyning) van die borste voor. Die borste kan kleiner word wanneer die vlakke van sirkulerende estrogeen daal. Die weefsel en melkkliere begin ook krimp. Die grootte van die borste kan ook afneem of toeneem in reaksie op wisselings in die vrou se gewig. Rekmerke in die vel kan voorkom vanweë die toe- en afname in die grootte en volume van die borste gedurende ’n vrou se leeftyd.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ "Breast – Definition of breast by Merriam-Webster". merriam-webster.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 September 2015. Besoek op 21 Oktober 2015.
- ↑ "SEER Training: Breast Anatomy". National Cancer Institute. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Mei 2012. Besoek op 9 Mei 2012.
- ↑ Drake, Richard L.; Vogl, Wayne; Tibbitts, Adam W.M. Mitchell (2005). Gray's anatomy for students. illustrasies deur Richard Richardson, Paul. Philadelphia: Elsevier/Churchill Livingstone. ISBN 978-0-8089-2306-0.
- ↑ Love, Susan M. (2015). "1". Dr. Susan Love's Breast Book (6 uitg.). U.S.A.: Da Capo Press. ISBN 978-07382-1821-2.
- ↑ 5,0 5,1 Stöppler, Melissa Conrad. "Breast Anatomy". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Junie 2015. Besoek op 28 Junie 2015.
- ↑ Doucet, Sébastien; Soussignan, Robert; Sagot, Paul; Schaal, Benoist (2009). Hausberger, Martine (red.). "The Secretion of Areolar (Montgomery's) Glands from Lactating Women Elicits Selective, Unconditional Responses in Neonates". PLOS ONE. 4 (10): e7579. Bibcode:2009PLoSO...4.7579D. doi:10.1371/journal.pone.0007579. PMC 2761488. PMID 19851461.
{{cite journal}}: Ongeldige|ref=harv(hulp) - ↑ Pamplona DC, de Abreu Alvim C. Breast Reconstruction with Expanders and Implants: a Numerical Analysis. Artificial Organs 8 (2004), pp. 353–356.
- ↑ Grassley, JS (2002). "Breast Reduction Surgery: What every Woman Needs to Know". Lifelines. 6 (3): 244–249. doi:10.1111/j.1552-6356.2002.tb00088.x. PMID 12078570.
- ↑ 9,0 9,1 Robert L. Barbieri (2009), "Yen & Jaffe's Reproductive Endocrinology", Yen (Elsevier): 235–248, doi:10.1016/B978-1-4160-4907-4.00010-3, ISBN 978-1-4160-4907-4, https://www.elsevier.com/books/yen-and-jaffes-reproductive-endocrinology/strauss/978-1-4160-4907-4, besoek op 6 Maart 2018
- ↑ Brisken; Malley (2 Desember 2010), "Hormone Action in the Mammary Gland", Cold Spring Harb Perspect Biol 2 (12): a003178, doi:10.1101/cshperspect.a003178, PMID 20739412
- ↑ Greenbaum AR, Heslop T, Morris J, Dunn KW (April 2003). "An Investigation of the Suitability of Bra fit in Women Referred for Reduction Mammaplasty". British Journal of Plastic Surgery. 56 (3): 230–6. doi:10.1016/S0007-1226(03)00122-X. PMID 12859918.
- ↑ Loughry CW; et al. (1989). "Breast Volume Measurement of 598 Women using Biostereometric Analysis". Annals of Plastic Surgery. 22 (5): 380–385. doi:10.1097/00000637-198905000-00002. PMID 2729845.
- ↑ Breast – premenstrual tenderness and swelling, A.D.A.M., Mei 2012, https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/003153.htm, besoek op 21 Maart 2018
- ↑ Lawrence 2016, p. 34.
- ↑ "The physiological basis of breastfeeding". NCBI Bookshelf. 5 November 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Januarie 2018. Besoek op 13 Februarie 2018.
Skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Borste.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
