Bretagne
| Bretagne • Breizh
| |
|---|---|
| |
| Départements | Côtes-d'Armor (22) Finistère (29) Ille-et-Vilaine (35) Morbihan (56) |
| Prefektuur | Rennes (Roazhon) |
| Bevolking | 3 273 343 inw. (2014) |
| Bevolkingsdigtheid | 120 inw./vk km |
| Oppervlakte | 27 208 vk km |
| Arrondissemente | 17 |
| Kantons | 204 |
| Munisipaliteite | 1 268 |
| President van Gewestelike Raad |
Loïg Chesnais-Girard (Alliance progressiste des Socialistes et Démocrates de Bretagne (S&D)) |
Bretagne (Frans: [bʁətaɲ], ; Bretons: Breizh, [bʁɛjs] of [bʁɛx]; Gallo: Bertaèyn of Bertègn, [bəʁtaɛɲ]) is 'n administratiewe streek of Franse geweste (Frans: région) in die noordweste van Frankryk, wat uit die départements Côtes-d'Armor (Bretons: Aodoù-an-Arvor), Finistère (Bretons: Penn-ar-Bed), Ille-et-Vilaine (Bretons: Il-ha-Gwilen) en Morbihan (Bretons: Mor-bihan) bestaan. Die administratiewe hoofstad is Rennes (Bretons: Roazhon).
Die naam Bretagne verwys naas die administratiewe gebied ook na die historiese provinsie Bretagne, waarvan tans net vier vyfdes deel uitmaak van die gelyknamige Franse région. Die oorblywende gebied, die département Loire-Atlantique met sy prefektuur Nantes (een van die voormalige hoofstede van die hertogdom Bretagne) is nou deel van die région Pays-de-la-Loire.
Die oorspronklike Gallies-Keltiese bevolking het die land Armorika of Aremorica (Bretons: Arvorig) of "Land voor die See" genoem. Die lang kusgebied tussen die Golf van Biskaje en die Engelse Kanaal is 'n gewilde vakansieplek.[1]
Die geskiedenis van die huidige Bretonse volk het 'n aanvang geneem met die invalle van die Angel-Sakse en ander Germaanse volke in Brittanje. Onder die leiding van hulle stamhoofde en monnike het 'n deel van die Keltiese bevolking vanuit Cornwall na die noordweste van Frankryk gevlug, waar hulle hul taal en tradisies bewaar het. Die name van hul oorspronklike tuislande, Brittanje en Cornwall, leef voort as Bretagne (die Franse benaming vir "Brittanje") en Cornouaille.
Onder die regering van die State van Bretagne, 'n jaarlikse parlementêre vergadering, het Bretagne tot 'n welvarende land met 'n bloeiende kunslewe en 'n buitengewone sosiale stabiliteit ontwikkel. Sy handelsvloot het tot die magtigstes in Europa behoort.
Teen die einde van die 15de eeu het die Bretonse heersers voor die oormagtige buurstaat Frankryk begin swig, en in 1532 is die hertogdom uiteindelik by die Koninkryk Frankryk ingelyf.
Alhoewel Bretagne dekades lank as een van die armste gebiede van Frankryk bekend gestaan en meer as een miljoen jongmense die gebied in die tydperk tussen 1860 en 1960 verlaat het om elders in die land werk te vind, beleef dit nou 'n ekonomiese opbloei. Baie emigrante begin na hul geboorteland terugkeer, en die jaarlikse bevolkingsaanwas is bo die gemiddelde vir Frankryk. In 2004 het Bretagne se bevolking weer die driemiljoenkerf verbygesteek.
Etimologie
[wysig | wysig bron]Die Franse woord Bretagne is, net soos die Bretonse Breizh en Gallo Bertaèyn, afgelei van die Latynse Britannia en beteken "land van die Bretonners". Sedert die eerste eeu het die Romeine daarmee na Groot-Brittanje verwys, meer spesifiek die Romeinse provinsie Britannia. Dié woord is afgelei van die Grieks Πρεττανικη (Prettanike) of Βρεττανίαι (Brettaniai), gebruik deur Pitheas, 'n ontdekkingsreisiger uit Massalia wie rondom 320 v.C. die Britse Eilande besoek het. Die Griekse woord is op sy beurt ontleen aan 'n algemene Bretonse etnoniem wat as *Pritanī gerekonstrueer is, afgelei van die Proto-Keltiese *kʷritanoi (uiteindelik van die Proto-Indo-Europese *kʷer- "om te sny", "maak").
In Romeinse tye het die term Armorica die huidige Bretagne ingesluit. Dit was 'n onbepaald gebied wat langs die Engelse Kanaalkus van die Seineriviermonding, dan langs die Atlantiese Oseaankus tot die Loireriviermonding en, volgens sommige bronne tot moontlik die Garonneriviermonding, gestrek het. Dié term is glo ontleen aan die Galliese woord aremorica wat "land voor die meer" beteken.[2] 'n Ander naam, Letauia (in Afrikaans "Litavis"), is tot die 12de eeu gebruik. Dit beteken moontlik "wyd en plat" of "om uit te brei" en was die oorsprong van die Walliese naam vir Bretagne: Llydaw.[3]
Ná die einde van die Wes-Romeinse Ryk het baie Korniërs hulle in westelike Armorica gevestig, toe hulle voor die Angel-Saksers gevlug het en na dié streek is voortaan verwys as Britannia, hoewel die naam eers aan die einde van die vyfde of in die sesde eeu Armorica vervang het.[4]
Na gelang van hul streek van herkoms spreek Bretons-sprekende mense die woord Breizh moontlik op twee verskillende maniere uit. Bretons kan in twee hoofdialekte verdeel word: KLT (Kerne-Leon-Tregor) en die Vannes-dialek. KLT-sprekers spreek dit uit as [brɛjs] en spel dit Breiz, terwyl die Vannetais-sprekers dit uitspreek as [brɛχ] en dit Breih skryf. Die amptelike skryfwyse is 'n kompromie tussen albei variante, met 'n z en 'n h saam. In 1941 het pogings om die twee dialekte te verenig gelei tot die skepping van die sogenoemde Breton zh, 'n standardisering oor die algemeen nooit oorgeneem is nie.[5] Op sy beurt het Gallo nooit oor 'n algemene skryfstelsel beskik nie en verskillendes bestaan langs mekaar. Byvoorbeeld kan die streeksnaam in die ELG-spelling geskryf word asBertaèyn of in MOGA as Bertègn, terwyl daar ook verskeie ander skryfwyses bestaan.[6]
Geografie
[wysig | wysig bron]Bretagne is die grootste skiereiland van Frankryk en vorm die mees westelike uitloper van die Franse vasteland. Die noordkus word deur die Engelse Kanaal (Bretons: Mor Breizh) begrens, die suid- en weskus deur die Atlantiese Oseaan. Die Bretonners verdeel hulle tuisland tradisioneel in Armor, wat deur die kuslyn en eilande langs die kus gevorm word, en Argoat, die bebosde binneland.
Die landmassa van Bretagne bestaan in geologiese opsig grotendeels uit baie ou en harde gesteentes, met 'n onstuimige, rotsagtige kuslyn. Die granietrotswande van Cap Fréhel verrys sewentig meter hoog uit die Atlantiese Oseaan. Die binnelandse landskap word deur heuwels oorheers, met die Roc'h Trézével in die Monts d'Arrée (Bretons: Menez Are) as die hoogste bergpiek op 'n hoogte van 384 meter.
Bretagne is oorspronklik deur uitgestrekte bosgebied oorheers wat van die voormalige Forêt de Scissy naby die huidige Mont-Saint-Michel tot by die huidige woud Brocéliande (Bretons: Brekilien) gestrek het. Brocéliande, die towerwoud van Paimpont en die bosgebied naby Huelgoat in die département Finistère is net oorblyfsels van hierdie voormalige woud wat reeds gedurende die Middeleeue afgekap is.
Sedert die Middeleeue is die grootste deel van die gebied vir landbou gebruik, en groot beukeboom- en eikebosse is beperk tot die binneland. Groen weivelde en akkers oorheers die landskap met hulle kenmerkende omheinings en steenmure.
Klimaat
[wysig | wysig bron]
Bretagne het danksy die maritieme invloed van die Atlantiese Oseaan 'n gematigde, vogtige klimaat met aangename temperature dwarsdeur die jaar en oorwegend westelike winde. Danksy die warm Golfstroom vorm Bretagne 'n mikroklimaatsone, waar tydens die winter dikwels min of meer dieselfde gematigde temperature aangeteken word soos langs die Côte d'Azur in die suide van Frankryk. Die kwik daal sodoende nouliks benede vriespunt.
Winterstorms met windsnelhede van soms meer as 200 kilometer per uur kom egter gereeld voor, en die weer bly wisselvallig met afwisselende sonnige en reënerige weerstoestande. Die gemiddelde temperature in Januarie is langs die Bretonse kus sowat 6 °C, die jaarlikse gemiddelde van stede soos Roscoff 11,4 °C.[7]
Die Bretonse somer begin gewoonlik al in Mei, en dikwels word tot by Oktober warm temperature aangeteken. Die kusgebiede, veral dié van Suidoos-Bretagne, word deur relatief droë weerstoestande gekenmerk (Brest kry byvoorbeeld sowat 800 millimeter reën per jaar), terwyl die jaarlikse reënvalle in bergagtige gebiede soos die Montagne d'Arrée (207 meter) dikwels meer as 1 000 millimeter kan beloop.
Uitheemse plante soos yuccas, mimosas en kamelias is volop in die parke en privaat tuine van Bretagne.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die Steentydperk
[wysig | wysig bron]Die talle grotte van Bretagne was uitstekende skuilplekke vir die steentydmense. Met die ystydperk en sy ingrypende klimaatverandering het die vroeë mense begin om permanente nedersettings te stig.
Omtrent 4000 v.C. het stamme, wat vermoedelik oorspronklik uit Asië gekom het, hulle in die gebied van die huidige Bretagne gevestig. Hulle was die stigters van die raaiselagtige megalietkultuur. Volgens argeoloë, wat die radioaktiewe koolstof-14-metode aangewend het, was die megalitiese grafplekke in Kercado en Barnenez al omstreeks tussen 4 600 v.C. en 3 850 v.C. in gebruik – en is dus selfs ouer as soortgelyke monumente in die Nabye Ooste, 'n gebied wat vroeër as die oorsprong van alle megaliet-beskawings beskou is.[8]
Die meeste navorsers gaan deesdae daarvan uit dat talle megalitiese monumente ook 'n spirituele dimensie het. Henri du Cleuziou, 'n beduidende 19de eeuse Franse skrywer, het reeds in 1882 'n wetenskaplike werk gepubliseer waarin hy dolmens as grafkamers en menhirs as gedenktekens vir oorledenes of belangrike oorwinnings in slagte geïnterpreteer het, tog is daar steeds min bekend oor die megalitiese godsdiens.[9]
Franse argeoloë het tenminste statistieke gegewens versamel – in Bretagne is tot dusver meer as 4 500 dolmens, 56 steenlane (Frans: alignements) en 58 steenkringe ontdek. Dwarsoor die gebied kan daarnaas duisende enkele menhirs en grafheuwels (sogenaamde tumuli) aangetref word, alhoewel 'n groot aantal monumente lankal vernietig of as boumateriaal vir kerke, kastele, stadsmure en landgoedhuise ingespan is.
Die Keltiese tydperk
[wysig | wysig bron]Die Keltiese veroweraars het danksy hulle ysterwapens 'n maklike oorwinning oor die oorspronklike bewoners behaal. Die eerste Keltiese nedersettings in Bretagne dateer uit die tydperk omtrent 500 v.C.; die Galliërs het die huidige Bretagne Armorika (Latyn: Aremorica) genoem.
Die Kelte het oor 'n hoogs ontwikkelde kultuur en maatskaplike orde beskik, alhoewel hulle gewoonlik geen state gestig het nie. Die Druïdes, die Keltiese priesters, het danksy hulle godsdienstige rol en hulle kennis van die astrologie en geneeskunde saam met die Keltiese adel aan die spits van die maatskappy gestaan. Net die druïdes het die reg gehad om misteltakke, wat as artsenymiddel gewild was, tydens 'n besondere ritueel af te sny. Die natuurlike magte van byvoorbeeld lig en water is as godhede vereer; om hulle gunstig te stem, is in noodtye selfs mense geoffer.
Die druïdes het 'n verbod op die neerskryf van baie tradisies geplaas, en net die Keltiese sangers, die barde, het die legendes van die gode en helde in hulle liedere bewaar.
In die 2de eeu v.C. was daar vyf Keltiese stamme in die gebied: Die magtige Veneters, wat veral op die seehandel gesteun het, in die suide, in die omgewing van die huidige Vannes; die Osimiërs in die noordweste; die Redone in die ooste, in die gebied van die huidige Rennes; die Coriosoliete in die noorde en die Namnete in die suidooste, in die omgewing van die huidige Nantes. Die Veneters het vanaf die 1ste eeu v.C. die ander stamme begin oorheers en het ook 'n leidende rol in die bond van Keltiese stamme gespeel, wat die Romeinse veroweraars vanaf 58 v.C. die hoof probeer bied het. Volgens Gaius Julius Caesar was die Veneters uiters bekwame seevaarders.[10]
Die Romeinse tydperk
[wysig | wysig bron]
Die Veneters was vername seevaarders en skeepsbouers wat oor 'n groot vloot van galeie beskik het. Tog het Gaius Julius Caesar, wat in 56 v.C. van plan was om die gebied van die huidige Bretagne te verower, rekening gehou met hierdie groot skepe wat nie maklik gestuur kon word nie. Hy het naby die Loire-monding kleiner bote laat bou. Toe die Romeinse vloot die Venetiese oorlogskepe in die Golf van Morbihan aangeval het, was dit windstil sodat die Veneters hul skepe nie meer kon stuur nie. Hul galeie is deur die Romeine gekaap en die manskappe gedood of as slawe verkoop. Die grootste deel van die Keltiese leër is vernietig.
Armorika het deel van die Romeinse provinsie Lugdunensis geword. Talle Keltiese stamme het na Brittanje uitgewyk, terwyl Armorika vanweë sy geografiese isolasie in teenstelling met die ander Romeinse provinsies in Gallië net geleidelik geromaniseer is. Die weerstand van die plaaslike bevolking is onder meer deur die stelselmatige uitwissing van die druïdes gebreek.
Die vyf oorspronklike stamgebiede is in sogenaamde civitates of administratiewe distrikte verdeel, en hulle hoofstede het Romeinse municipia geword: Vorigum (tans Carhaix) vir die Osimiërs, Fanum martis (Corseulles) vir die Coriosoliete, Condate (Rennes) vir die Redone, Namnetes (Nantes) vir die Namnete en Darioritum vir die Veneters.[11] Die Romeine het by die administrasie van die civitates ook op die plaaslike Gallo-Romeinse hoofde gesteun.
Terwyl nuwe stede soos Condevincum (die huidige Nantes) en Condate (Rennes) gestig en nuwe paaie aangelê is, het die Romeine ook die ekonomiese ontwikkeling van die streek bevorder. Die ontginning van ertse en die visbedryf is gemoderniseer, en langs die kuste het 'n beduidende seesoutbedryf ontstaan.
Teen die einde van die antieke tydperk het die Keltiese taal – met die uitsondering van 'n aantal plattelandse gebiede – byna volledig verdwyn en is die proses van romanisering feitlik afgesluit. Nogtans het min Romeinse geboue in Bretagne bewaar gebly en is argeologiese vondse uit hierdie periode in vergelyking met ander streke in Frankryk yl gesaai.
Britanniese immigrasie
[wysig | wysig bron]Onder die heerskappy van die Romeinse keiser Honorius het die hoofde en stede van Armorika aan die begin van die 5de eeu 'n bond gesluit, wat tot by die Frankiese verowering van die land onder Clovis I bestaan het.
Met die verval van die Romeinse Ryk, die onttrekking van Romeinse troepe aan Brittanje in 410 en die begin van Saksiese aanvalle op die eiland het in 450 met die landing van die eerste Bretonse setlaars in die gebied van die huidige Finistère die tweehonderdjarige tydperk van die Britanniese immigrasie begin. Christelike Kelte uit die suidweste van Brittanje het hulle in groot getalle op die Bretonse skiereiland gevestig, nadat hulle eie tuisland deur heidense Angel-Sakse en Jute verower is. As gevolg het Armorika 'n Christelike gebied geword, en die Bretonners het die Galloromeinse taal en kultuur verdring. Orals in Bretagne is kloosters en parogieë gestig. Teen die jaar 580 het die Kelties-Bretonse bevolking Bretagne oorheers.
Die digte woude van Maine het 'n natuurlike skeiding tussen die Franke en die Bretonners geword, sodat laasgenoemde ongestoord hulle eie taal en kultuur kon handhaaf. Tog het die kerk tot in die 8ste eeu die enigste band tussen die verskillende Bretonse stamme gebly.
Koninkryk, Karolingers, Hertogdom Bretagne
[wysig | wysig bron]
Omtrent die jaar 600 het die Bretonners hul eie koninkryk gestig, wat tweehonderd jaar lank bestaan het en eers deur Karel die Grote in 799 vernietig is.
Nominoë (Bretons: Nevenoe), die graaf van Vannes, is in 826 as die Bretonse hertog verkies. Hy word veral as 'n geskikte leier in die stryd teen die Noormanne beskou, wat in hierdie tydperk dikwels Bretonse stede aangeval het.
In 845 het hertog Nominoë die Franse koning Karel die Kale in die slag van Ballon verslaan, 'n groot deel van die Frankiese Neustrië verower en van Bretagne 'n onafhanklike koninkryk gemaak, wat deur die pous erken is. Vanaf 851 het Bretagne naas sy huidige vier départements ook die gebied van Loire-Atlantique ingesluit – die Karolingers moes in die Verdrag van Angers Rennes en Nantes aan die Hertogdom Bretagne afstaan en Nominoë se seun, Erispoë, as Bretonse koning erken. Die Bretonse koninkryk het vir 'n tydperk van eenhonderd jaar bestaan, wat deur 'n aantal Normandiese invalle oorskadu is. Eers die laaste koning van die Bretonners, Alain Barbetorte, het in 937 daarin geslaag om die Noormanne uiteindelik te verdryf.
Voortgesette broedertwis het omtrent die jaar 1000 tot die einde van die koninkryk gelei; 'n aantal nuutgestigte kleiner hertogdomme het om die voormag begin meeding. Die voortdurende Noormanne-invalle tydens die 11de eeu het tot die val van die Nominoë-dinastie gelei.
Desondanks het die Hertogdom Bretagne sy onafhanklikheid in die magstryd teen Noormanne en Franse tot in die 15de eeu gehandhaaf. Tog het die gebied danksy die strategies belangrike ligging herhaaldelik onder Franse en Engelse invloed gekom en een van die hoofskouplekke van die Honderdjarige Oorlog (1337–1453) gebly. Bretagne was tydens die Bretonse opvolgingsoorlog, wat teen die middel van die 14de eeu sowat twintig jaar lank gewoed het, selfs die sentrum van die Frans-Engelse magstryd.
Middeleeue en Franse feodalisme
[wysig | wysig bron]
Johan V, 'n gunsteling van Engeland, het uiteindelik daarin geslaag om die Bretonse magstryd te wen en hertog van Bretagne te word. Sy heerskappy het 'n voorlopige einde aan die Bretonse broedertwis gemaak en staan bekend as 'n politieke en ekonomiese bloeitydperk.
'n Nuwe veldtog, wat hertog Frans II aan die einde van die 15de eeu teen Frankryk begin het, het egter rampspoedige gevolge ingehou. Benewens die neerlaag op die slagveld het Bretagne nou onder die invloed van Frankryk gekom. Anna van Bretagne (1477–1514), Frans II se dogter, was die laaste onafhanklike Bretonse heerseres. Sy het met twee Franse konings getrou – Karel VIII (in 1490) en sy opvolger Lodewyk XII (in 1499). Om die suksessie te verseker, het Anne die eerste van haar elf kinders reeds op 'n vroeë leeftyd gebore. Net drie van hulle het hulle derde verjaardag oorleef.
Haar dogter Claude van Frankryk het met François d'Angoulême, die latere Franse koning Frans I, getrou, wat in 1532 tydens 'n vergadering van die Bretonse State in die Suid-Bretonse stad Vannes die amptelike "inlywing" van Bretagne geproklameer het. Hierdie proklamasie was op 'n ooreenkoms met die state gegrond wat voorsiening gemaak het vir 'n beperkte Bretonse outonomie ten opsigte van regtelike, fiskale en militêre aangeleenthede gemaak het. Die regmatigheid van hierdie inlywing word deur sommige Bretonners nog steeds bevraagteken; Bretonse separatiste het byvoorbeld in 1932 die verenigingsmonument in Rennes opgeblaas.
Die tydperk tussen 1532 en 1914
[wysig | wysig bron]As 'n Franse provinsie is aan Bretagne die reg op sy eie statevergadering toegestaan, wat sy setel in die stad Rennes gehad en tot by die Franse Rewolusie bestaan het.
Die inlywing by Frankryk het tot die vinnige groei van die kusgebied en sy stede gelei, terwyl die plattelandse gebiede 'n minder bevoorregte streek gebly het.
Vanaf 1700 het die ontwikkeling van die Nieu-Bretonse taal begin, veral as die resultaat van toegewyde wetenskaplike navorsing. Tog het die bewaring van die Bretonse taal en kultuur ná die Franse Rewolusie 'n groot probleem geword. Die rewolusionêre magte het sowel teen die gebruik van die Bretonse taal asook teen die Rooms-Katolieke Kerk opgetree, en Bretagne het selfs sy voorregte uit die Verdrag van Vannes verloor. Net danksy die feit dat die oorgrote meerderheid van die bevolking die taal steeds gebesig het en danksy die bestaan van 'n sterk onafhanklikheidsbeweging kon pogings om die inheemse Keltiese taal uit te wis, gekeer word. Die destydse weerstandsbeweging, die Chouannerie, het nie daarin geslaag om die sentralistiese regering in Parys tot onderhandelings te dwing nie, en duisendes het in die gevegte met regeringsmagte gesneuwel. Bretagne is in vyf départements verdeel en het in die volgende dekades een van die armste gebiede in Frankryk gebly.
Vrese dat die Franse taal 'n nadelige uitwerking op die Bretonse taal sou hê, het tot die stigting van die Union Régionaliste Bretonne gelei, wat hom vir 'n onafhanklike Bretagne beywer het. Die Fédération Régionaliste de Bretagne, wat in 1911 gestig is, het die idee van die Bretonse outonomie bevorder en die Bretonse koerant Breiz Dishual (Vrye Bretagne) uitgegee. Albei verenigings is gedwing om hulle aktiwiteite tydens die Eerste Wêreldoorlog te staak.
Die Eerste Wêreldoorlog
[wysig | wysig bron]Die Eerste Wêreldoorlog het 'n ongewoon groot aantal Bretonse slagoffers geëis. Elke vierde Bretonse soldaat het op die slagvelde gesneuwel, en die verlies van 240 000 menselewens het tien persent van die destydse bevolking verteenwoordig. In teenstelling met die hoë Bretonse verliese was die gemiddelde Franse verliese net 'n agtste van alle soldate. 'n Rede vir die groot aantal Bretonse sterfgevalle was die feit dat Bretonse soldate tydens 'n aanval dikwels in die voorste linies moes veg. Ander mans is deur Franse troepe geskiet, aangesien hulle die Franse taal nie magtig was nie en verdag is om spioene te wees.
Die tydperk tussen die oorloë
[wysig | wysig bron]
Die swaar Bretonse verliese het aan die onafhanklikheidsbeweging 'n verdere hupstoot gegee. Regse intellektueles het met hulle koerant Breiz Atao (Bretagne vir altyd) 'n vrye Bretagne in 'n Europa sonder grense bevorder, terwyl die linkse outonomiste van die Nasionalistiese Bretonse Party 'n ondergrondse beweging gestig het. Sy naam Gwenn ha du (Wit en swart) is afgelei van die kleure van die Bretonse vlag. Gwenn ha du het hom vir 'n gewapende bevrydingstryd beywer.
Die Tweede Wêreldoorlog
[wysig | wysig bron]Die Tweede Wêreldoorlog het 'n einde aan die ekonomiese groei van die dertigerjare gemaak. Duitse troepe het Bretagne verower en langs die kus 'n groot aantal versterkings opgerig, wat later 'n teiken vir geallieerde bomwerpers geword het. Tydens hierdie bomaanvalle is ook die meeste kusstede verwoes.
Ondanks die verwoestings het sommige Bretonners die samewerking met die Duitse besetters as 'n moontlikheid beskou om uiteindelik onafhanklike status te kry. Die radikale nasionaliste van die Gwenn ha du-beweging en die Nasionalistiese Bretonse Party was by hierdie samewerking betrokke.
Die régime van Vichy, die Franse marionetregering tydens die Duitse besetting, het in 1941 besluit om die département Loire-Atlantique van Bretagne af te splits.
Die tydperk ná 1945
[wysig | wysig bron]Die kollaborateurs het ná die oorlog die verantwoordelikheid ontvlug, terwyl die liberale politieke groepe die Bretonse taal en kultuur laat herleef het. President Charles de Gaulle het in 1951 'n komitee in die lewe geroep wat die belange van Bretagne en sy taal en kultuur bevorder het. Hierdie amptelike bystand het tot 'n vinnige ekonomiese groei gelei en die voortgesette binnelandse emigrasie van opgeleide jong Bretonners gekeer.
Bretagne is vandag een van die belangrikste Franse boerderygebiede en die gewildste toeristebestemming na die Côte d'Azur.
Kultuur
[wysig | wysig bron]
Die tradisionele Bretonse kultuur herleef sedert die jare sewentig van die 20ste eeu. Veral die Bretonse musiek is nou selfs internasionaal gewild. Die Bretonse musikant Alan Stivell laat die Keltiese harpmusiek herlewe, terwyl folkrockgroupe soos Tri Yann, Sonerien Du ("die swart musikante") en ander die weg baan vir talle jong groepe, wat tradisionele Bretonse klanke met rock, rap en dansmusiek vermeng.
Die fest-noz (Bretons: "fees van die nag") is vandag een die belangrikste instellings in die kulturele lewe van Bretagne. Dit het uit die oorspronklike byeenkomste tydens 'n huwelik of na die werk op die velde ontstaan, maar raak veral sedert die vyftigerjare van die 20ste eeu baie gewild en word nou veral op naweke orals in Bretagne gevier. Tradisionele Bretonse musiek en die kan ha diskan, die kenmerkende Bretonse wisselsang, begelei die gewilde ketting- en rondedanse, waaraan jonk en oud – en dikwels honderde of selfs duisende mense – deelneem.
Die festoù-noz behoort nie net tot die gewildste Bretonse feeste nie, maar hulle word ook steeds deur nuwe musikale stromings verryk. Elektroniese musiek en die Cyber fest-noz, wat op die internet uitgesaai word, het deel van die tradisie geword. Die grootste van die Bretonse feeste is die Festival Inter-Celtique van Lorient, terwyl die stad Quimper met die Festival de Cornouaille die oudste kulturele fees van Bretagne huisves.
Feeste met rock- en popmusiek sluit die Festival des Vieilles Charrues in Carhaix (Finistère), die Route du Rock in Saint-Malo en die Transmusicales in Rennes in.
Geïnspireer deur die tradisionele Skotse doedelsakmusiek, word Bretonse doedelsakgroepe – die bagadoù – in die tweede helfte van die 20ste eeu baie gewild. Die inheemse binious (doedelsakke), bombardes en slagwerk weerklink nou tydens alle Bretonse feeste en plegtighede. Een van die gewildste Bretonse bagadoù, die Bagad de Lann-Bihoué, maak deel uit van die Franse Vloot.
Die tradisionele Bretonse hooftooisels, die coiffes, is volop by die vroulike deelnemers van feeste. Die Bretonse kleredrag is oorwegend swart en wit en gee ook die aanleiding vir die samestelling van die Bretonse vlag. Die bigouden, die bekendste Bretonse hooftooisel, is soms meer as een meter hoog.
Taal
[wysig | wysig bron]
Frans, die amptelike taal van die Franse Republiek, word vandag dwarsoor Bretagne gepraat. Die inheemse Bretons ('n Keltiese taal, wat nou verwant is aan Wallies) is nou 'n streektaal in die westelike Bretagne (Breizh-Isel of Neder-Bretagne), alhoewel dit orals in Bretagne gebruik word, terwyl Gallo, wat tot die Oïl-taalgroep behoort, as omgangstaal in die oostelike gebiede (die pays Gallo of Bo-Bretagne) gepraat word. Frans het egter al lank die huistaal van die stedelike bevolking geword.
Bretons en Gallo geniet nie die erkenning van die Franse staat nie, tog word albei in ooreenstemming met die grondwet deur die plaaslike owerhede gebruik op tweetalige straatborde en vir ander kennisgewings.
Simbole
[wysig | wysig bron]
Gwenn ha Du is in 1923 amptelik as die swart-en-wit vlag van Bretagne aanvaar. Dit toon nege strepies – die vyf swart strepies versinnebeeld die vyf voormalige "lande" of bisdomme van die Opper-Bretagne of die Pays Gallo (Dolois, Nantais, Rennais, Penthièvre en Malouin).
Die vier wit strepies is die simbole van die vier voormalige "lande" of bisdomme van die Neder-Bretagne, les Pays Bretonnants (Cornouaille, Léon, Trégor en Vannetais). Die reghoek links bo bevat elf gestileerde swart hermeliene op 'n wit agtergrond.
Die hermelyn was vroeër 'n gewilde Europese wapendier. In Bretagne het aanvanklik net die hertoë van Montfort die hermelyn gebruik, maar later het dit Bretagne se nasionale wapendier geword. Die vlag van Bretagne maak gebruik van 'n gestiliseerde uitbeelding met 'n kruis en drie spitse wat na benede wys.
Keltiese legendes
[wysig | wysig bron]
Die mistieke landskap van Bretagne gee die aanleiding vir 'n groot aantal legendes. Dit is die magtige getye, wat die landskap langs die kuslyn twee keer per dag dramaties verander; die donkergrys hemel en wisselvallige lig; die misbanke en verlate heidevelde en heuwels, wat van Bretagne skynbaar 'n poort na 'n ander wêreld maak. Die Bretonse legendes berig van drake, wat bogrondse skatte bewaak; "wit dames" en ander spoke; die afgryslike "wasvroue van die nag" en ander mitiese wesens.
Die mere en woude, fonteine en valleie van Bretagne is die tuiste van die Kerrigans, klein kabouters, wat graag probeer om die eensame reisiger of wandelaar na hul rondedans te lok.
Die heuwels van die Monts d'Arrée is volgens die Keltiese tradisies die poort na die hiernamaals. In die Christelike tydperk is beweer dat Youdig, die poort na die hel, op die berg lê.
Ankoù, die Dood se helper, neem die siele van die oorledenes op sy ou wa na hierdie mistieke landskap. Siele, wat deur die veerman nie na die "Eilande van die Gelukkiges", 'n paradysagtige wêreld anderkant die horison, geneem is nie, dwaal deur die "koue hel" van verlate valleie en woude.
Met die verhaal van koning Artus en die Heilige Graal het die Middeleeuse Franse digter Chrétien de Troyes in sy epiek van 'n deel van die Matière de Bretagne, die "Bretonse literêre stof", onsterflike literêre motiewe gemaak.
Ekonomie
[wysig | wysig bron]Ekonomiese ontwikkeling
[wysig | wysig bron]
Die gebrek aan beduidende natuurlike hulpbronne asook energiebronne het 'n grootskaalse ontwikkeling van nywerhede in Bretagne verhoed sodat die landbou selfs in die huidige tydperk, waar moderne ekonomieë deur die dienstesektor oorheers word, steeds die vernaamste bron van inkomste bly. Die industrialisering het in Bretagne taamlik laat begin, waarby die verskillende nywerheidsektore in bepaalde stede gekonsentreer is. Die belangrikste nywerhede is voedselverwerking en ander agrariese nywerhede, skeepsbou, motorvervaardiging en die wapenbedryf. Die huidige ontwikkeling konsentreer veral op nuwe tegnogieë. Rennes, Brest en Lannion is die beduidendste sentra van die elektroniese en kommunikasiebedryf waar groot fabrieke deur Franse maatskappye soos Alcatel, Thomson en Sagem opgerig is. Rennes is daarnaas die sentrum van die motornywerheid met Citroën as die belangrikste werkgewer; Saint-Nazaire beskik oor belangrike skeepswerwe; en La Gacilly staan vir sy kosmetiese produkte bekend. Daarnaas speel ook dienste en navorsing 'n groot rol in die Bretonse ekonomie. Die toerismebedryf trek voordeel uit die opknapping van die padnetwerk. Tans is Bretagne die tweede belangrikste toeristebestemming van alle Franse geweste.
Die vissery langs die Bretonse kus en op see is reeds vroeg deur die outonome landstande bevorder. Tans is meer as die helfte van alle Bretonse uitvoergoedere agrariese produkte uit die kusgebiede (waaronder groente, aarbeie, botter en kaas).
Vanaf die 1960's het die skepping van nuwe werksgeleenthede in stedelike gebiede die verstedelikingsproses laat toeneem. Tegelykertyd het die meganisering van talle boerderye tot 'n groot skuldlas vir kommersiële boere gelei.
Bretagne se jaarlikse bruto binnelandse produk (BBP) beloop 56,7 miljard € en is die sewende grootste van alle administratiewe geweste in Frankryk. Ten opsigte van die BBP per capita word Bretagne egter net as die vyftiende grootse gewes geranglys. Bretagne se totale mannekrag beloop 1,27 miljoen, van wie 72 persent in die dienstesektor, 24 persent in die nywerheidsektor en sowat vier persent in die landbou werksaam is. Die werkloosheidsyfer van 7,7 persent is minder as die nasionale gemiddelde van Frankryk.[12]
Vissery en landbou
[wysig | wysig bron]
Veeteelt is tradisioneel een van die vernaamste sektore van die Bretonse landboubedryf. Die gewes lewer 53,5 persent van Frankryk se vark- en meer as 40 persent van sy hoendervleis op. Die noorde van Bretagne konsentreer veral op die verbouing van groente.[12]
Bretagne is met sy tradisionele vissershawens Lorient, Saint-Malo, Le Guilvinec, Concarneau en Douarnenez Frankryk se belangrikste verskaffer van gewilde seekosse soos kreef, garnale, oesters en die beroemde coquilles Saint-Jacques (Sint-Jakobsmossels). Laasgenoemdes kom veral uit die Noord-Bretonse hawestad Erquy en die Baie de St-Brieuc. Aangesien hierdie mossels nie kunsmatig geteel kan word nie, is daar voorskrifte ten opsigte van hulle vangs; die vangseisoen is beperk tot die maande tussen November en Maart. Die vangskoers het in die afgelope jare gedaal. Met 'n totale jaarlikse vangs van sowat 130 000 ton lewer Bretagne byna die helfte van Frankryk se seekos-verbruik. Die plaaslike restourante bied met die tradisionele plateau de fruits de mer 'n gereg met verskeie soorte seekos aan.
Forel en salm is die gewildste soorte vis, wat vroeër nog volop in die Bretonse riviere voorgekom het. Deesdae het hulle – net soos seekos – weens oorontginning van die visbronne skaars geraak.
Die landbou in Bretagne, veral in die noordelike Finistère, vaar beter as die vissery. Belangrike produkte, wat orals in Frankryk en elders in Europa bemark word, is onder meer artisjokke (Bretagne lewer 87 persent van die totale jaarlikse oes in Frankryk), blomkool (76 persent), salotte (75 persent), aartappels (30 persent), groenbone (28 persent) en aarbeie. Die plaaslike appels word hoofsaaklik vir sidervervaardiging verbou.
Die skiereiland Guérande is al sedert die vroeë Middeleeue 'n beduidende sentrum van soutontginning. Tot in die tyd van die Franse Rewolusie was hierdie bedryf uiters winsgewend – volgens 'n ou voorreg kon die plaaslike produsente hul sout doeane- en belastingvry bemark. Vandag lewer die gebied jaarliks sowat 10 000 ton sout op. Guérande-seesout is ryk aan minerale en spoorelemente. Naas die growwe Gros Sel de Guérande is veral Fleur de Sel, 'n baie fyn sout wat slegs vier persent van die totale produksie uitmaak, gewild by sjefs en fynproewers.
Kookkuns
[wysig | wysig bron]
Gesoute botter is een van die belangrikste bestanddele van die Bretonse kookkuns. Die groen weivelde van Bretagne en seesout sorg vir die kenmerkende smaak en romerige tekstuur van die plaaslike produk. Sowat dertig persent van die jaarlikse botterproduksie in Frankryk kom uit Bretagne. Bretonse botter word saam met die meeste geregte bedien en verfyn die gewilde plaaslike gebakspesialiteite, wat wêreldwyd bemark word.
Een van die Bretonse spesialiteite, die crêpe ('n soort dun pannekoek), word tradisioneel van bokwietmeel gemaak en op 'n besondere stoofplaat, die sogenaamde galletière, gebak. Oorspronklik is dit die stapelvoedsel van die arm landelike bevolking, wat in plaas van witmeel slegs die donker boekweitmeel kon bekostig. Dit is met suiker, botter, kaas of ham belê.
Far breton, die Bretonse melktert, is 'n gewilde nagereg, wat koud of warm geniet word.
Die Bretonse crêperies (pannekoekbakkerye) bied crêpes met 'n verskeidenheid snoeperye soos roomys, heuning, sjokolade of konfyt aan. Die galette is die pikante weergawe van die crêpe, wat volgens seisoen met vulsels van ham, sampioene, artisjokke of seekos bedien word. Een van die gewildste variasies, die galette saucisse, word saam met braaiwors geniet.
Die belangrikste drank in Bretagne is sider (Bretons: chistr), wat saam met die crêpes geniet word. Maar ook bier, wat sedert die 17de eeu in Bretagne gebrou word, raak nou weer gewild nadat 'n aantal jong Bretonse brouers hierdie tradisie laat herleef het. Die bekendste Bretonse biersoorte is Cervoise Lancelot, Coreff uit Morlaix en Telenn Du, 'n bier wat van boekweit gemaak word. Chouchen, die tradisionele Keltiese heuningwyn, wat van water en gefermenteerde heuning gemaak word en as "godedrank" bekend staan, is nog steeds 'n gewilde aperitief en digestief. Volgens ou legendes maak dit die gode dronk en verleen aan mense onsterflikheid.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8
- ↑ (fr) Pierre-Yves Lambert (1997). La Langue Gauloise. p. 34.
- ↑ (fr) Léon Fleuriot (1980). Les Origines de la Bretagne. Payot. pp. 53–54.
- ↑ (fr) Léon Fleuriot (1980). Les Origines de la Bretagne. Payot. pp. 52–53.
- ↑ (fr) Henriette Walter (2013). L'aventure des langues en Occident: Leur origine, leur histoire, leur géographie. Robert Laffont. p. 113.
- ↑ Fabien Lecuyer (23 April 2013). "Bertaèyn Galeizz change de nom. Un évènement pas si anodin". 7seizh. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 September 2014. Besoek op 7 September 2014.
- ↑ (de) www.bretagne.de: Klimaat
- ↑ (de) Uwe Anhäuser: Bretagne. Keulen: DuMont 2000, bl. 38
- ↑ (de) Anhäuser (2000), bl. 38
- ↑ (de) Konstam, Angus: Die Kelten. Wene: tosa/Carl Ueberreuther 2007, bl. 30
- ↑ (de) Konstam, Angus: Die Kelten. Wene: tosa/Carl Ueberreuter 2007, bl. 30
- ↑ 12,0 12,1 (de) "www.frankreich-experte.de: Bretagne – Ekonomie". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Desember 2007. Besoek op 21 Desember 2007.
Bibliografie
[wysig | wysig bron]- (fr) Henri du Cleuziou: L'Art National. Parys: Le Vasseur 1882
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Bretagne. |
- Amptelike webtuistes
- Ensiklopediese inligting
- (en) "Brittany". Encyclopædia Britannica. Besoek op 27 Mei 2024.
- Kulturele verenigings
- (fr) An Tour Tan – Die webwerf van An Tour Tan bied nuusberigte uit Bretagne en 'n argief van internettelevisie-programme met tradisionele Bretonse musiek (émissions skinwel-web)
- Musiek, volkspele, festoù-noz
- (fr) Kry 'n indruk van Bretonse musiek, volkspele en die festoù-noz: Die Bagad d'Auray (RealPlayer sagteware, 225kb/s, 9 m 40s)
|
Keltiese See | Kanaaleilande ( Jersey •  Guernsey) • Engelse Kanaal
|
 Normandië
|
|
| Atlantiese Oseaan | 
|
 Pays de la Loire
| ||
 Bretagne 
| ||||
| ||||
| Atlantiese Oseaan | Golf van Biskaje | Pays de la Loire
|
| Die administratiewe geweste van Frankryk (Régions de France) | 
|
|---|---|
| Metropolitaanse geweste (Régions métropolitaines): | |
| Akwitanië | Auvergne | Boergondië | Bretagne | Centre-Val de Loire | Champagne-Ardenne | Elsas | Franche-Comté | Île-de-France | Korsika | Languedoc-Roussillon | Limousin | Lotaringe | Midi-Pyrénées | Nord-Pas-de-Calais | Basse-Normandie | Haute-Normandie | Pays de la Loire | Pikardië | Poitou-Charentes | Provence-Alpes-Côte d'Azur | Rhône-Alpes | |
| Metropolitaanse geweste 2016 (Régions métropolitaines): | |
| Auvergne-Rhône-Alpes | Boergondië-Franche-Comté | Bretagne | Centre-Val de Loire | Grand Est | Hauts-de-France | Île-de-France | Korsika | Nieu-Akwitanië | Normandië | Oksitanië | Pays de la Loire | Provence-Alpes-Côte d'Azur | |
| Oorsese geweste (Régions d’outre-mer): | |
| Frans-Guyana | Guadeloupe | Martinique | Mayotte | Réunion | |
|
Keltiese gebiede in Europa | 
|
|---|---|---|
