Манэта
Манэ́та (па-лацінску: moneta) — грашовы мэталічны (шкляны, парцалянавы, кардонны ці інш. ) знак дыскападобнай формы з нанесенымі на ім клеймамі — штэмпелямі. Большасьць манэтаў б’ецца з двух бакоў. Адпаведна кожны бок мае свой назоў — авэрс і рэверс. Бакавое поле манэты называецца рантам. Вырабляецца на адмысловым прадпрыемстве — мынцы.
Асноўнымі мэталамі манэты зьяўляюцца золата, срэбра, білон, медзь, бронза, нікель, алюмін, жалеза. Сучасныя манэты выбіваюцца са сплаваў.
Кожная манэта мае сваю вартасьць — намінал. У старыя часы намінал раўняўся вазе і вартасьці каштоўнага мэталу.
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Назва традыцыйна зьвязаная з эпітэтам рымскай багіні Юноны Манэты (лац. Yuno Moneta) ад лацінскага moneo — раіць, уладжваць. Згодна паданьня Юнона дала рымлянам грошы на вайну з эпірскім царом Пірам і дапамагла перамагчы. У 275 годзе да н. э. Пір быў канчаткова пераможаны. У гонар Юноны ў ейны храм была перанесена мынца (манэтны двор).
Згодна Герадоту, радзімаю манэты зьяўляецца азіяцкая дзяржава Лідыя. Сучаснымі археолягамі знойдзеныя ў тых мясьцінах манэты канца VII стагодзьдзі да н. э. Гэта на некалькі дзесяцігодзьдзяў раней за вядомыя грэцкія манэты.
Якасьць
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Манэты якасьці «пруф» (анг. proof, ням. Polierte Platte, радзей Spiegelglanz) — гэта манэты найвышэйшае якасьці. Пры іхняй вытворчасьці выкарыстоўваюцца адмысловыя станкі і асаблівыя спосабы апрацоўкі нарыхтовак і чаканнага інструманту. Манэты якасьці пруф маюць цалкам роўную люстравую паверхню. Выява рэльефу — выразная, з добра бачнымі драбнюткімі дэталямі. Манэты дастаюцца са станка рукамі і адразу ж запайваюцца ў празрыстыя плястыкавыя аркушы або зьмяшчаюцца ў адмысловыя капсулы, каб засьцерагчы іх ад кантакту зь цьвёрдымі прадметамі і рукамі.
Манэты палепшанае якасьці «анцыркулэйтэд» (анг. brilliant uncirculated, ням. Stempelfrich) выгатоўліваюцца на звычайных станках з выкарыстаньнем звычайных, але болей дбайна апрацаваных нарыхтовак і інструмантаў. Манэты маюць роўную бліскучую паверхню поля і рэльефу, выразныя, ясныя рысы малюнку. Манэты пакуюцца ў мяккі ці цьвёрды празрысты мастык, што засьцерагае іх ад кантакту зь цьвёрдымі прадметамі і рукамі.
«Курсавыя манэты» прызначаныя для рэальнага грашовага звароту, б’юцца значнымі накладамі і не патрабуюць пакаваньня. Для іх вытворчасьці ўжываюцца высокапрадукцыйныя аўтаматызаваныя тэхналёгіі, так званае традыцыйнае біцьцё (чаканка). Для іх характэрныя мэханічныя пашкоджаньні: пацёртасьці, драпіны, увагнутасьці, задзірыны, насяканьні і да т. п.[1]
Віды
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Асадная — надзвычайных абставінаў, што чаканілася ў абложаных гарадах;
- Белая — срэбраная паўнавартасная XIV—XVIII ст.;
- Бітая — паўнавартасная XVII—XVIII ст.;
- Бракаваная — сьцёртая, абрэзаная або папсаваная XVII—XVIII ст., што страціла частку першапачатковай вартасьці;
- Важная — паўнавартасная, што захавала пры абарачэньні ад пашкоджаньняў першапачатковую вагу;
- Гладкая — са сьцёртымі адбіткамі і стратай першапачатковай вагі ў выніку працяглага абарачэньня;
- Грубая — буйная срэбраная XVII—XVIII ст.;
- Данатыва — выпушчаная абмежаваным накладам для дараваньня выдаўцом прывілеяваным асобам;
- Добрая — паўнавартасная высокай пробы;
- Дробная — разьменная XV—XVII ст.;
- Злая — непаўнавартасная XVI—XVIII ст.;
- Зубчастая — з зубчастым гуртам дзеля ўскладненьня падробкі;
- Канстытуцыйная — паўнавартасная XVIII ст., што пераводзілася ў медныя;
- Крэдытная — надзвычайных абставінаў, заяўная вартасьць якой перавышае сапраўдную;
- Навадзел — вырабленая для зьбіраньня і прадстаўленьня на выставах;
- Надзвычайных абставінаў — выпушчаная для дзяржаўных плацяжоў за мяжой;
- Новая — першы выпуск якой суправаджаўся выключэньнем з абарачэньня састарэлай;
- Нямая — пазбаўленая надпісаў;
- Падробка — фальшывая высокай вартасьці, вырабленая для збыту зьбіральнікам;
- Памятная — выбітая ў гонар знамянальнай падзеі;
- Паўнавартасная — заяўная вартасьць якой супадае з сапраўднай;
- Перайманьне — якая ўдае зьнешні выгляд замежнай;
- Плятынавая — з ачышчанай плятыны XIX ст.;
- Подлая — нізкапробная XVII—XVIII ст., заяўная вартасьць якой перавышае сапраўдную;
- Пробная — досьледна адбітая новым штэпмелем для зацьвярджэньня ў шырокі выпуск;
- Разьменная — заяўная вартасьць якой перавышае сапраўдную, што ёсьць не грашыма, але толькі іх знакам;
- Старая — разьменная XVI—XVIII ст.;
- Субэратная — фальшывая, адчаканеная зь невысакароднага мэталу з далейшым залачэньнем або срэбраньнем;
- Фальшывая — якая незаконна ўдае дзяржаўны выпуск грошай у мэтале;
- Цалковая — сапраўдная срэбраная або залатая паўнавартасная;
- Цьвёрдая — паўнавартасная XVII—XVIII ст[2].
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Ровдо Яна (5 кастрычніка 2009) Памятные монеты. Изготовление и распространение монет в Беларуси (рас.) Финансовая грамотность. InfoBank.by. Праверана 14 верасьня 2010 г.
- ^ Археалёгія і нумізматыка Беларусі / В. Гетаў. — Менск: Беларуская энцыкляпэдыя, 1993. — С. 394-403. — 702 с. — 15 000 ас. — ISBN 5-85700-077-7
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Манэта — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў