Тмутаракань

Старажытны горад
Тмутаракань
Месца раскопак гарадзішча
45°13′09″ пн. ш. 36°42′51″ у. д.
Краіна	Расія Хазарскі каганат Кіеўская Русь Візантыя  Генуэзская рэспубліка Асманская імперыя  Расійская імперыя  СССР
Заснавальнік	Святаслаў Ігаравіч
Разбураны	XVI стагоддзе
Сучасная лакацыя	Расія, Краснадарскі край, станіца Тамань
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Тмутарака́нь (аг.-усх.-слав.: Тъмуторокань, грэч. Ταμάταρχα. Μάταρχα, Μάτραχα, італ.: Matrega, руск.: Тмутарака́нь) — старажытны горад, які атаясняюць са сярэдневяковымі пластамі гарадзішча ў дэльце ракі Кубані (цяпер на паўднёвым беразе Таманскага заліва Азоўскага мора) на тэрыторыі станіцы Тамань Тэмрукскага раёна Краснадарскага краю Расіі.

У VI стагоддзі на месцы Тмутаракані існаваў антычны горад Германаса, у VIII—IX стагоддзях — падпарадкаванае Хазарскаму каганату паселішча Таматарха. Пасля разгрому Хазарскага каганата кіеўскім князем Святаславам Ігаравічам імаверна на гэтым месцы было заснавана паселішча Тмутаракань, якое стала цэнтрам Тмутараканскага княства і буйным гандлёвым горадам з гаванню. Тут жылі касогі, грэкі, аланы, славяне, армяне. Праз Тмутаракань падтрымліваліся эканамічныя і палітычныя сувязі паміж княствамі Рурыкавічаў, народамі Паўночнага Каўказа і Візантыяй. У X стагоддзі паселішча было абнесена сцяной з цэглы. У 1023 годзе князь Мсціслаў Уладзіміравіч пабудаваў у Тмутаракані царкву Багародзіцы.

У канцы XI стагоддзя Тмутаракань захоплена полаўцамі, затым Візантыяй і страціла сувязь з Руссю. Пасля 1094 года не згадвалася ў летапісах, апошні раз згадана ў «Слове пра паход Ігараў». У XIII стагоддзі належала генуэзцам, пазней Залатой Ардзе. У XV стагоддзі на месцы Тмутаракані існавала генуэзская калонія Матрэга, якую ў 1475 годзе разбурылі турэцкія войскі.

Гл. таксама

• Тмутараканскі камень

Літаратура

• Тмутарака́нь // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 479. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Тмутарака́нское кня́жество; Тмутарака́нь // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 16. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Чхаидзе В. Н. Тмутаракань — владение Древнерусского государства в 80-е гг. Х — 90-е гг. ХІ веков. — М., 2010. — С. 20—37. — (Вестник Московского городского педагогического университета) (руск.)
• Чхаидзе В. Н. Тмутаракань (80-е гг. X в. — 90-е гг. XІ в.): очерки историографии / Международная академия наук. Армавирский государственный педагогический университет; Центр археологических исследований АГПУ. — Армавир, 2006. — C. 139—174. — (Материалы и исследования по археологии Северного Кавказа. — Вып. 6) (руск.)
• Тмутарака́нь // Українська радянська енциклопедія : у 12 т. / гол. ред. М. П. Бажан; редкол.: О. К. Антонов та ін. — 2-ге вид. — К. : Головна редакція УРЕ, 1984. — Т. 11, кн. 1 : Стодола — Фітогеографія. — С. 274—275. — 606, [2] с., [22] арк. іл. : іл., портр., карти с. (укр.)
• Чхаїдзе В. М. Тмуторока́нь // Енциклопедія історії України: Т. 10. Т — Я / Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. — К.: В-во «Наукова думка», 2013. — С. 104—105. — 784 с.: іл. — ISBN 978-966-00-1359-9. (укр.)

Спасылкі

• Устаева Э. Р., Финогенова С. И., Чхаидзе В. Н. Городище Гермонасса-Тмутаракань // Таманский музейный комплекс (руск.)
• Тмутаракань, она существует (руск.) // Тэлеканал «Моя планета»