Katalaneg

Katalaneg/Valensianeg (català/valencià)
Perzhioù
Komzet e :	Spagn, Frañs, Andorra, Italia
Rannved :	Broioù Katalanek: Katalonia, Aragon, Rousilhon, Kumuniezh Valencia, Inizi Balear
Komzet gant :	6,5 milion aktivel, 12 milion pasivel
Familh-yezh :	Indez-Europek  Yezhoù Italek   Yezhoù Romanek    Yezhoù Italez-kornôg     Yezhoù Italez-kornôg ar C'hornôg      Yezhoù Galianek-Iberek       Yezhoù Iberez-Romanek        Yezhoù Reter-Iberek         Katalaneg
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e :	Andorra; Katalonia, Inizi Balear, Valensia e Spagn; l'Alguer e Sardigna
Akademiezh :	Institut d'Estudis Catalans Acadèmia Valenciana de la Llengua
Kodoù ar yezh
ISO 639-1	ca
ISO 639-2	cat
ISO 639-3
Kod SIL	CAT
Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh.

Ar c'hatalaneg (Català, Valencià) a zo anezhañ ur yezh romanek komprenet gant tost da 12 milion a dud e takadoù zo e Spagn, Frañs, Andorra hag Italia. An darn vrasañ eus an dud a ra gant ar c'hatalaneg a vez kavet e Spagn avat, dreist-holl e Kumuniezh Emren Katalonia.

Pelec'h e vez komzet?

An niver a dud a ra gant ar c'hatalaneg a zo etre 4 ha 12 milion. [1],[2].

Komzet e vez katalaneg el lec'hioù-mañ da-heul (eus an Hanternoz d'ar C'hreistez:

• Departamant ar Rousilhon e Frañs.
• Stad Andorra.
• Kumuniezh Emren Katalonia e Spagn.
• Lodenn reter Kumuniezh Emren Aragon e Spagn, a reer la Franja anezhañ (hag ez klok : la Franja de Ponent pe la Franja d'Aragó (tro Baixa Ribagorça, Llitera, Baix Cinca ha Matarranya ez ispisial).
• Kumuniezh Emren an Inizi Balear e Spagn.
• Kumuniezh Emren Valensia e Spagn, lec'h ma vez graet alies Valensianeg eus ar yezh.
• Un takad bihan e Kumuniezh Emren Mursia a reer el Carxe anezhañ.
• Kêr An Alguer e Sardigna.

Graet e vez Broioù Katalanek (Katalanek: Països catalans) eus an holl lec'hioù-mañ, dreist-holl gant ar vroadelourion.

Statud ar yezh

Yezh ofisiel Andorra eo ar c'hatalaneg. Kenofisiel eo ivez e Spagn e Ranndirioù resis zo, d.l.e. Katalonia, an Inizi Balear ha Valensia, hag ivez e kêr An Alguer e Sardigna en Italia. N'en deus statud ofisiel ebet el lec'hioù ma vez komzet en Aragon nag e lec'h ebet all ma ra an dud gantañ, da sk. e Frañs.

Rannyezhoù

Kartenn rannyezhoù ar c'hatalaneg

E 1861, Manuel Milà i Fontanals a savas un doare d'ober an diforc'h etre rannyezhoù ar c'hatalaneg a c'heller rannañ e daou du pennañ: katalaneg ar reter ha katalaneg ar c'hornôg.

N'eus bevenn resis ebet etre an eil rannyezh hag eben abalamour d'an takadoù tremen a gaver kazi atav kenetreze (nemet, evel-just, evit ar pezh a denn da rannyezhoù an Inizi).

Ouzhpenn-se, ez eus meur a isrannyezh disheñvel e-barzh pep rannyezh pennañ hag a c'heller isrannañ evel-mañ:

Katalaneg ar c'hornôg Katalaneg ar gwalarn Doare Ribagorça Doare Pallars Doare Tortosa Doare Lleida Valensianeg etre (a c'hell bezañ lakaet da valensianeg pe da gatalaneg ar gwalarn) Valensianeg an Hanternoz Valensianeg pouezet (valencià apitxat) pe kreiz-valensianeg Valensianeg ar c'hreisteiz Mailhorkeg Tàrbena hag ar Vall de Gallinera (Valensia)

Katalaneg ar reter Katalaneg an hanternoz pe rousilhoneg (Rousilhon) Doare Capcir Norzh-katalaneg etre Katalaneg ar c'hreiz Català salat Doare Barselona Doare Tarragona Doare Xipella Doare an Inizi Balear Doare Mailhorka Doare Menorka Doare Eivisa Doare An Alguer (Italia)

Statud ar valensianeg

Hogos pep skol-veur a zo ha tost an holl yezhourion a bled gant ar yezhoù romanek a zo a-du evit lavaret ez eo ar c'hatalaneg hag ar valensianeg an hevelep yezh, daoust d'an diforc'hioù rannyezhel a gaver etre an takadoù, ha ne glot ket ho harzoù gant re ar C'humuniezhioù Emren eveljust.

Ur gudenn bolitikel kentoc'h evit yezhoniel eo neuze an diforc'h a vez graet etre an daou doare yezh-se, dreist-holl pa vezont lakaet da yezhoù disheñvel an eil diouzh eben. Trubuilhus a-walc'h eo evit gwir ar gudenn-mañ, avat, ha savet ez eus bet un doare-skrivañ ispisial evit ar valensianeg gant Akademiezh ar yezh-se a-benn brasaat an diforc'hioù etrezi hag ar c'hatalaneg a vez komzet e Katalonia dreist-holl.

Gwir eo e c'heller gouzout dre e gomz hag-eñ e teu unan bennaket eus Katalonia pe eus Valensia, met ken gwir all ez eo n'o devez kudenn ebet evit en em glevet an eil gant egile. E gwirionez eo tostoc'h an doare yezh-se evit an doareoù yezh katalaneg a gaver en Inizi Balearez hag a vez diaes a-walc'h da gompren a-wechoù, ha koulskoude eo ral a-wech e vez klevet ez eo doareoù yezh an Inizi-se yezhoù disheñvel diouzh ar c'hatalaneg.

Istor ar yezh

Ar c'hatalaneg e departamant gall ar Pyrénées Orientales

Ar c'hatalaneg a voe diorroet en IX^vet kantved diwar al latin poblek e pep tu eus ar Pinineoù e Rousilhon, Empuries, Besalú, Cerdagne, Urgell, Pallars ha Ribagorça).

Tost-tre e oa ar yezh-se ouzh an Okitaneg ha d'ar penn-kentañ e oa hogozik ur rannyezh okitanek hepmuiken.

Pa deuas mare ar Reconquista e voe ledanaet tachenn ar yezh, kaset pelloc'h-pell betek Barselona, Tarragona, Lleida ha Tortosa, Rouantelezh Valensia o tizhout an Inizi Balearez hag ar gêr anvet l'Alguer e Sardinia.

Etre an XIII^vet hag ar XV^vet kantved e teu ar c'hatalaneg da vezañ ur yezh pennañ tro-dro d'ar Mor Kreizdouar. Barselona a oa anezhi dija ur gêr a-bouez rak servijout a rae dreist-holl da borzh evit Impaelouriezh Aragon.

D'ar mare-se, an holl skrivagnerion a save skridoù (estreget barzhoniezh avat) a implije an anv 'katalaneg' evit ar yezh-se e pep korn ma veze graet gant doare komz katalanek, da sk. Ramon Muntaner e Katalonia ha Ramon Llull e Mailhorka.

Evit meur a abeg ez eas levezon Valensia war greskiñ ivez etre ar XV^vet hag ar XVI^vet kantved ha neuze e krogas an dud d'ober 'valensianeg' evit ar wech kentañ eus ar yezh a veze implijet gante kentoc'h eget 'katalaneg'. E-kerzh an XVI^vet kantved e cheñchas yezh an darn vrasañ eus kargidi uhel Valensia en ur gomz ha dreist-holl en ur skrivañ kentoc'h e spagnoleg eget e katalaneg. Al labourerion hag ar peurrest eus ar bobl o chom pe war ar maez pe er c'hêrioù a gendalchas d'ober gant o yezh-i avat.

E penn-kentañ an XIX^vet kantved e tegouezhas an emsav sevenadurel a reer Renaixença anezhañ. Gant-se e teuas meur a hini e-touez renkadoù uhel ar vro d'ober en-dro gant ar c'hatalaneg hag ar valensianeg. Santet e vez efedoù pozitivel an emsav-se hirie an deiz c'hoazh.

E-pad diktatouriezh Franco (1939-1975) e oa difennet ober gant ar c'hatalaneg pe gant n'eus forzh peseurt 'yezh rannvro' all, da lavaret eo an euskareg hag ar galizeg. Goude marv Franco avat e voe roet ur statud kenofisiel d'ar c'hatalaneg ha bremañ e vez implijet er vuhez politikel, er skolioù hag all. Bez' ez eus ivez meur a bemdezieg e katalaneg, da skouer Avui, "El Punt" hag El Periódico de Catalunya (embannet e spagnoleg hag e katalaneg). Chadennoù skinwel ha skingomz publik ha prevez a zo ivez e katalaneg: Televisió de Catalunya (TVC), TV3 ha Canal 33 hag ivez ur chadenn geleier 24/24 anvet 3/24. Meur a chadenn lec'hel a zo ivez.

Skouerioù

Sed un nebeud frazennoù implijet alies e katalaneg:

• Katalaneg: Català
• salud: hola
• kenavo: adéu, adéu siau, a reveure
• mar plij: si us plau
• trugarez: gràcies, mercès
• digarez: perdó
• hemañ/homañ: aquest; aquesta
• pegement eo?: quant val?; quant és?
• ya: sí
• nann: no
• Ne gomprenan ket: No ho entenc
• Pelec'h emañ ar privezioù?: on és el bany?
• Yec'hed mat!: salut!
• Ha komz a rit brezhoneg?: Que parla el bretó?
• Ha komz a rit katalaneg?: Que parla el català?

Gwelet ivez:

• Yezh minorelaet
• Politikerezh yezh
• Yezhoù Unaniezh Europa
• Associació d'Escriptors en Llengua Catalana

Liammoù diavaez

Sellit ouzh ar ger Katalaneg er
wikeriadur, ar geriadur frank.

• Institut d'Estudis Catalans
• Acadèmia Valenciana de la Llengua
• Ethnologue report for Catalan
• Catalan resources in the Web
• Geriadur Katalaneg-Saozneg .
• Learn Catalan online
• Wikivoyage - Catalan phrasebook
• Televisió de Catalunya
• Diari Avui - Kazetenn gatalanek
• Diari El Punt - Kazetenn gatalanek
• Catalan Wikibooks
• Diccionari Català del IEC
• Diccionari Català-Valencià-Balear. e katalaneg, embannet gant an Institut d'Estudis Catalans ha Editorial Moll.
• DACCO. Open source Raktres geriadur Saozneg-Katalaneg / Katalaneg-Saozneg.
• La langue catalane