Марий хэлэн
| Марий хэлэн | |
|---|---|
| Марий йылме | |
| Тараалга | Оросой холбоото улас |
| Түрэлхи хэлэтнэй тоо |
365 316 (2010) 23 062 (2010)[1] |
| Хэлэнэй ангилал |
Ураал
|
| Албан ёһоной хэрэглээ | |
| Улас | |
| Тохируулагша байгууллага | үгы байна |
| Томьёолбори | |
| ISO 639-2 | chm |
| ISO 639-3 |
chm – Марий хэлэн бүхлээрээ Дотор нь ялгасан нь: mhr – Зүүн-талын марий mrj – Уулын марий |
Марий хэлэн — финн-угор хэлэнүүдэй нэгэн. Марийнуудай дунда, ехэбшэлэн Марий Эл ба Башкортостан Уласта тархана. Хуушан нэрэ — «черемис хэлэн».
Финн-пермиин бүлэдэ (балт-финн, саам, мордва, удмурт ба коми хэлэтэй хамта). Марий Эл гадна Вятка мүрэнэй зүүн хойшо тархаһан. Марий (талын-зүүн марий) хэлэн хэдэн арбан нютаг хэлэн ба аялгууһаа бүридэнэ: талын, ганса талын нютагта тархаһан (Йошкар-Олагай хажууда); болон талын хажууда байдаг зүүн (ураалай) аялгуунууд (Башкортостанда, Свердловскын можодо, Удмуртидэ гэхэ мэтэ); баруун-хойто талын марийн аялгуугаар Нижегородой можодо ба Кировой можын зарим аймагуудта тархаһан. Эжэл мүрэнэй зүүн эрьедэ (Козьмодемьянскын хажууда) тархаһан уулын марий хэлэн өөр байдаг.
Талын марий хэлэн уулын марий хэлэтэй ба ород хэлэтэй сугтаа Марий Эл Уласай албан ёһоной хэлэн мүн[2].
Хэлэгшэдэй тоо
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]| Холбооной тойрог/ОХУ-ай нютаг можо | 2002 ондо тоо
(%) |
|---|---|
| Эжэл ХТ, энэ тоодо | 413 209 (91,6 %) |
| - Марий Эл Улас | 254 108 (56,3 %) |
| - Башкортостан Улас | 95 405 (21,2 %) |
| - Татарстан Улас | 15 435 (3,4 %) |
| - Кировой можо | 28 161 (6,2 %) |
| - Удмурт Улас | 6 981 (1,6 %) |
| Ураалай ХТ, энэ тоодо | 21 818 (4,8 %) |
| - Свердловскын можо | 14 770 (3,2 %) |
| Урда ХТ | 4 942 (1,1 %) |
| Сибириин ХТ | 4 016 (0,9 %) |
| Түб ХТ | 3 295 (0,7 %) |
| Баруун-Хойто ХТ | 2 783 (0,6 %) |
| Алас Дурнын ХТ | 970 (0,2 %) |
| Ниитэ | 451 033 (100 %) |
Үзэг бэшэг
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]Кирилл үзэг дээрэ һууриһан марий үзэг бэшэг XVIII зуун жэлдэ бии болобо. Мүнөө үеын үзэг бэшэг хэдэ хэдэн хубилалтатайгаар 1870-оод онуудһаа хэрэглэгдэжэ байна. Марий хэлэн дээрэ «Ончыко» («Урагшаа»), «Пачемыш» («Зугы»), «Шум-чӧн изолык» («Зүрхэнэймнай тала») гэһэн сэтгүүлнүүд, «Кугарня» («Долооной зургаан»), «Марий Эл», «Чолман» («Кама») ба «Морко мланде» («Морко нютаг») гэһэн сонинууд хэблэгдэнэ.
Мүнөө үеын үзэг бэшэг
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]| А а | Ä ä | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Л л | М м | Н н |
| О о | Ӧ ӧ | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ӱ ӱ |
| Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы |
| Ӹ ӹ | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Зүүлтэ
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]- ↑ Перепись-2010
- ↑ Закон Республики Марий Эл от 26 октября 1995 года № 290-III (ред. от 10.03.2011) «О языках в Республике Марий Эл».. the original on 2013-12-11 үдэрһөө архивлагдаһан. 2016-11-13 үдэртэ хандаһан.