Budizm
Budizm (Sanskritki de: dharma; Paliki de: dhamma) oyo ke dino ke dınya ser de 500 milyon ra zafêri bawerkerdoğê xo estê. No din raveri Hindıstan de veciyo u be averşiyayışê zemani ra verocê rocvetışê Asya u rocvetışê Asya de cayanê zey Çin, Japonya, Korya, Moğolıstan, Nepal, Sri Lanka, Taylanda u Tibet de vıla biyo.[1]
Xeylê hetê vênayışi ra gore, Budizm dino ya zi felsefeyo u emelê xo dec u çetıniya dınya ra, çımeyê ninan akerdene u vetene u desto bin ra zi decê cıwiyayışi merdum ser ra vetene waştena Budizmio. Doktrin u çiyê ke musnayenê Budizm de, metodê xo zerreyê ra qaytkerdış zey meditasyon, anciya dınya rê ameyış u çarnayışê biyayış-merdışi yani reenkarnasyon u karma yani gıreyê çıra-peyniye (sebeb-netıce) ra Budizm yeno pera.
Budizm, Sanskritki u Paliki de nuşteyê Budistiê verêni de arezeyê xo oyo ke 'kamo ke ferqê xo dero', yanê çekuya Buddha ra aferiyaya. Siddhartha oyo ke merdumo ke Budizm vıraşto, veto qebul beno. Siddharta semedê decanê heyati, decê ke merdum vêneno inan qalkerdene xeylê serran guriyo u kar kerdo. Tewr peyên de zi o diyo ke be ideolociya manewiye ra o şeno menaya decan a kero u vaco. Dıma zi bawer beno ke Siddharta resayo Buda.[2]
Budizm, merdışê Siddhartha Gautami ra panc sey serran ra tepeya, nêmadeyê Hindi de u dıma zi Asya u cayanê dınyaya binan de vıla biyo. Budizm Hindıstan de be zemani ra tesırê xo vıni kerdo, verocê rocvetışê Asya u Rocvetışê Dûri de, kulturê enê şaran de tesırê xo hıma mocneno. Budizm dinan miyan de yew dinê do nonteisto u transteisto[3], yanê no din de çiyê zey Homay ya zi çiyê zey peyğamberi ca nêgênê, hema Buda merdumanê budistan çım de merdumê do firaz u bımbarek vêniyeno.
Buda
[bıvurne | çımeyi bıvurne]
Bawer beno u fıkıriyeno ke Siddhartha Gautama Nepal de Lumbini de[4] maya xo ra biyo. İdaya bine zi esta ke vaciyeno ke Buda sinorê Hindıstan u Nepali de Kapilavastu de ameyo dınya. Yanê cayê biyayışê xo tam nêzaniyeno. Ana vaciyeno ke hêkatê heyatê Buday anayo, klanê Siddhartha Gautama u eşira Sakya ra yew prens yeno dınya. Maya xo ra biyayışê xo ra tepiya, piyê xo qral Suddhodana rê yew merdumo zana yeno. Zana, Siddhartha sero vano ke:
| "No leyrek ya yew qralo gırd beno (chakravartin) ya zi yew merdumo bımbarek beno (Sadhu)". |
Piyê Siddharthay wazeno ke zemanê averi de cayê xo ra lacê xo ravêro u pêro heyatê xo de dec u merdış nêvêyno u heme çiyanê xırabınan ra bêxebere bo. Coke ra ke Siddhartha, heyatê xo de heta serra cıya 29ıne ra seraye de vêreno u çiyê ke nefsê merdumi wazeno, payê xo ra yenê, yanê zengıniye miyan de weşiya xo rameno. Hema ğeyretê piyê xo kar nêkeno u Prens Siddharta vist u new serri biyo u heyatê xo de raveri vêneno ke yew kıhalık deceno. Ney ra tepiya Siddharta seraye ra veciyeno u teberê seraye de geyreno, feteliyeno. Yew merdumo nêweş, yew merde u derwêş vêneno. [5] Dıma Siddharta ferq keno ke heyat dec u qeder rameno, u semedê decan qedniyene, peyni dayene qerar dano u zey aşıq u derwêş cıwiyeno.
Gıreyê teberi
[bıvurne | çımeyi bıvurne]- Buddhist Ebooks Archived 2006-06-14 at the Wayback Machine
- Tipitaka in Pali and English Archived 2007-05-24 at the Wayback Machine
- The Pali Canon
- Mahayana Buddhist Sutras
- Buddha Net
- Full Text Articles
- Journal of Shin Buddhism Archived 2006-06-16 at the Wayback Machine
Çımey
[bıvurne | çımeyi bıvurne]- ↑ http://whc.unesco.org/en/list/666
- ↑ http://www.accesstoinsight.org/lib/authors/thanissaro/refuge.html#goi
- ↑ http://www.buddhanet.net/cbp2_f4.htm
- ↑ Qayt kerê UNESCOy ra pela "Lumbini, the Birthplace of the Lord Buddha" ra.
- ↑ Heme ninan Budizm de zey 'Çehar Asayışi' nameniyeno. Şıma qayt kerê The Life of the Buddha: The Four Sights Archived 2007-11-15 at the Wayback Machine