Suisia
| Suisia | ||
| Confédération suisse Confederazione Svizzera Schweizerische Eidgenossenschaft Confederaziun svizra | ||
|
| |
| Standardo di Suisia | Blazono di Suisia | |
| Nacionala himno: | ||
| Cantique suisse / Schweizerpsalm / Psalm svizzer / Salmo Svizzero | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Bern | |
| · Habitanti: | 123 466 (2009) | |
| Precipua urbo: | Zürich | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Franca, Germana, Italiana, Romansh | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Viola Amherd | |
| · Federala kancelero: | Viktor Rossi | |
Surfaco: (133ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 41 285 km² | |
| · Aquo: | 4,2 % | |
Habitanti: (98ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 8 508 898[1] (2018) | |
| · Denseso di habitantaro: | 206 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Franko Suisa | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | CH
| |
CHE
| ||
756
| ||
| Reto-domeno: | .ch, .swiss* | |
| Precipua religio: | kristanismo, 88,4% | |
La Kunfederuro Suisa, kurte Suisia, esas lando jacanta an central Europa. Ol havas kom vicini Germania norde, Liechtenstein ed Austria este, Italia sude, e Francia weste.
La nomo "Suisia" originis de Franca vorto Suisse, en uzajo dum 16ma yarcento. De longa tempo la lando adoptas neutreso politikala, e nulatempe pos 1815 ol partoprenis en irga internaciona konflikto. Ibe, jacas sideyi di diversa internaciona institucuri, exemple Reda Kruco, Mondal Organizuro pri Komerco, o l'Internaciona Organizuro pri Laboro. Suisia esas membro dil Europana Asociuro pri Libera Komerco e, malgre ne apartenar ad Europana Uniono, ol apartenas ad areo Schengen.
Bazala fakti pri Suisia.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di Suisia |
La maxim anciena agrokultivala kolonieti en la regiono di nuna Suisia dateskas de 5 300 yari aK. La maxim anciena konocata tribui qua habitis la regiono esas la populi di Hallstatt e La Tène (la kulturi Hallstatt e La Tène) qua developis su cirkume 450 aK. En 58 aK Romana generalo Iulius Caesar vinkis Helvetii en la batalio di Bibracte[2]. En 15 aK Tiberius konquestis l'Alpi, qua divenis parto di Romana imperio.
Dum la komenco di Mezepoko parto di nuna Suisia apartenis a Burgundia. L'Alamani establisis su en Suisa platajo dum la 5ma yarcento. De la 6ma til 8ma yarcento la regiono esis parto di la rejio di Franki, ma kun la morto di Karolus la Granda e pos la kontrato di Verdun en 843, la regiono esis dividita.
Per la Federala Charto di 1291 tri komoni, Uri, Schwyz ed Unterwalden unionis su en federo konocita kom Anciena Kunfederuro Suisa. Suisia divenis federala stato en 1848.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]La konstituco di 1848 esas la legala fundamento di la federuro Suisa, e la 3ma maxim anciena konstituco de la mondo ankor en uzo, pos l'Usana e la Norvegiana. Nova konstituco adoptesis en 1999, ma ol ne modifikis multe la strukturo federala. La Federala Konsilistaro formacas la federala guverno. Ol konsistas ek 7 membri, qui elektas omnayare un ek li por esar la prezidanto di la lando.
Politikala subdividuro
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Listo pri kantoni di Suisia |
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Suisia havas teritorii en la nordo ed en la sudo di Alpi. La lando povas dividesar en tri geografiala regioni: l'Alpi sude, la Suisa platajo centre, e la monti Jura norde. La sudo di la lando esas min populizita kam la nordo. La monto Monte Rosa (anke nomizita monto Dufour), kun 4 634 metri di altitudo, esas lua maxim alta punto.
La centro di la lando havas multa boski e lagi. La precipua fluvii di la lando esas Rheno, Rodano (Rhône), Inn, Aar e Tesino (ta lasta debushas an la fluvio Po, en Italia).
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Suisia |
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2017, Suisia havis 8 236 303 habitanti. La maxim multa (65%) esas personi de etnio Germana. Franci esas 18%, Italiani esas 10%, e 6% apartenas ad altra etnii.[3]
L'oficala linguo di la lando esas Germana (varietato Suisa), parolata da 63% de la habitantaro. Altra lingui oficala esas la Franca, Italiana e la Romansh, parolata da 22,7%, 8,1% e 0,5% de la habitanti, rispektive.[3]
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas katolikismo: 37,3% de la habitantaro. Protestanti esas 24,9%, altra kristani 5,8%, Mohamedani 5,1%, altri 1,4%, Judi 0,2%, nula 23,9%, e1,3% ne mencionis, segun statistiki de 2015.[3]
La maxim granda urbo di la lando esas Zürich, kun 365 098 habitanti en 2009. Altra importanta urbi esas Genève, Basel (Germane:Basel, Fr.:Bâle), Lausanne e la chef-urbo Bern.
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]Tri ek la precipua lingui Europana parolesas en Suisia, e lua kulturo esas ligata a la kulturo di lua vicini. La linguo Romansh existas nur en l'alta vali dil fluvii Rheno ed Inn, ed esforcas por mantenar lua rara linguistikala tradiciono.
Kande la kunfederuro kreesis en 1291, ol konsistis preske komplete ek regioni ube la Germana parolesas, do la maxim anciena exempleri pri Suisa literaturo skribesis en la Germana. Dum la 18ma yarcento, Franca linguo divenis l'eleganta linguo en Bern ed en altra regioni ube l'influo de Franca kulturo ja esis plu forta. Inter la klasik autori Suisa esas Jeremias Gotthelf (1797–1854) e Gottfried Keller (1819–1890).
Cetera aferi
[redaktar | redaktar fonto]Sub la frontiero kun Francia apud Genève esas acelerilo di partikuli por la nomizita ATLAS experimento, qua permisas studiar subatomala partikuli.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ Bevölkerungsbestand am Ende des 2. Quartals 2018 - Publikigita da Swiss Federal Statistical Office (FSO), Swiss Confederation. Dato di publikigo: 20ma di septembro 2018.
- ↑ History swissworld.org
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Europe::Switzerland - The World Factbook - URL vidita ye 17ma di julio 2018. Idiomo: Angla.
|
|
| Albania | Andora | Austria | Belgia | Bielorusia | Bosnia e Herzegovina | Bulgaria | Chekia | Dania | Estonia | Finlando | Francia | Germania | Grekia | Gruzia | Hispania | Hungaria | Islando | Italia | Kroatia | Latvia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgia | Malta | Moldova | Monako | Montenegro | Nederlando | Norda Makedonia | Norvegia | Polonia | Portugal | Republiko Irlando | Rumania | Rusia | San-Marino | Serbia | Slovakia | Slovenia | Suedia | Suisia | Ukraina | Unionita Rejio | Vatikano | |
| Nesuverena teritorii: Alando | Faero | Gibraltar | Guernsey | Jersey | Insulo Man | Svalbard e Jan Mayen | |