Accidente de Tiempo
Accidente de Tiempo
Accidente de Tiempo
El verbo guaraní tiene catorce [14] tiempo: tres [3] del presente; seis [6] del pretérito y cinco
[5] del futuro. No obstante, los tiempos principales son siempre tres: pasado, presente y
futuro.
TIEMPOS
Presentes Part. Pretérito Part. Futuro Part.
1. 1. 1. Ára upeiguaite Ta
2. Ára aĝaguaite Nt 2. Ára mboyveguaite ‘akue
2. [Futuro perfecto]
[Presente perfecto] [Pretérito perfecto]
Va’erã
3. 3.
4. Ára aĝaguapuku ína 4. Ára mboyvepuku Mi
[Presente imperfecto] [Pretérito imperfecto] 2. Ára upeiguakatuete
5. [Futuro obligatorio]
6. ‘arä
7. Ára aĝaguasoso ikóni Va’ekue
[Presente intermitente] 5. Ára mboyveguaiteve
[Pretérito pluscuamperfecto] 3. Ára upeiguakotevë Pota -
[Futuro necesario] mbota
Kuri
6. Ára mboyveguaramo
[Pretérito reciente]
7. Ne
8. Ára mboyveguandaje Ra’e 4. Ára upeigua’aguï
[Pretérito indefinido] [Futuro próximo]
9.
Ára mboyvegua’ÿva Raka’e
5. Ára upeiguárö [Futuro dudoso]
[Pretérito remoto]
3- Presente Intermitente: indica una acción actual cuya realización se produce con interrupción
o intermitencia. tiene la misma estructura del presente continuativo y utiliza la
particula “ikóni”.
1- Pretérito Perfecto: indica acción pasada simplemente sin dar otro detalle. utiliza la partícula
sufija “akue”, yuxtapuesta. A partir de éste tiempo, todos los demás tiempos yuxtaponen
directamente la partícula sufija de tiempo a la raíz, sin repetir las partículas de número y
persona.
A guata ‘akue Aguata’akue He caminado Observación: según el libro de
Re guata ‘akue Reguata’akue Has caminado gramática elemental de Tadeo
O guata ‘akue Oguata’akue Ha caminado Zarratea dice que en esta parte en
Ja guata ‘akue Jaguata’akue Hemos caminado [ nosotros incluyente] particular no debería llevar puso.
Ro guata ‘akue Roguata’akue Hemos caminado [nosotros excluyente] por otra parte el libro de segundo
Pe guata ‘akue Peguata’akue Han caminado[uds/vtros] año del Ateneo de lengua dice que
O guata ‘akue Oguata’akue Han caminado sí debería llevar puso.
2- Pretérito Reciente: indica una acción pasada no lejana. Utiliza la partícula atona “Kuri”.
4- Pretérito Indefinido: indica una acción realizada en un tiempo pasado pero impreciso. Utiliza
la partícula átona “mi”.
A guata mi aguatami Solía caminar
Re guata mi reguatami Solías caminar
O guata mi oguatami Solía caminar
Ja guata mi jaguatami Solíamos caminar [incluyente]
Ro guata mi roguatami Solíamos caminar [excluyente]
Pe guata mi peguatami Solían caminar [uds/ vtros]
o guata mi oguatami Solían caminar
6- Pretérito Remoto: indica una acción ocurrida en tiempo lejano. su partícula es: “raka’e”, con
acento tonal.
A guata Raka’e Aguataraka’e Entonces caminaba
Re guata Raka’e Reguataraka’e Entonces caminabas
O guata Raka’e Oguataraka’e Entonces caminaba
Ja guata Raka’e Jaguataraka’e Entonces caminábamos [incluyente]
Ro guata Raka’e Roguataraka’e Entonces caminábamos [excluyente]
Pe guata Raka’e Peguataraka’e Entonces caminaban [uds/vtros]
O guata Raka’e Oguataraka’e Entonces caminaban
Che tuicha Raka’e Chetuicharaka’e Había sido grande
Nde tuicha Raka’e Ndetuicharaka’e Habías sido grande
Ha’e tuicha Raka’e Ituicharaka’e Había sido grande
Ñande tuicha Raka’e Ñandetuicharaka’e Habíamos sido grande[incluyente]
Ore tuicha Raka’e Oretuicharaka’e Habíamos sido grande[excluyente]
Peë tuicha Raka’e Pendetuicharaka’e Habían sido grande[vtros/uds]
Ha’ekuéra tuicha Raka’e Ituicharaka’e Habían sido grande
1- Futuro Perfecto: indica simplemente una acción a realizarse en el futuro sin más
precisiones. utiliza la partícula “Ta”.
A guata Ta Aguatata Caminaré
Re guata Ta Reguatata Caminarás
O guata Ta Oguatata Caminará
Ja guata Ta Jaguatata Caminaremos [incluyente]
Ro guata Ta Roguatata Caminaremos [excluyente]
Pe guata Ta Peguatata Caminarán [vtros/uds]
O guata Ta Oguatata Caminarán
2- Futuro Próximo: indica una acción a realizarse en un futuro cercano. utiliza las partículas
homorgánicas [son partículas gemelas que cumplen la misma función, pero son convocadas
según el timbre de la raíz: oral o nasal]. “pota – mbota”
A guata pota Aguatapota Estoy por caminar
Re guata pota Reguataopta Estás por caminar
O guata pota Oguatapota Está por caminar
Ja guata pota Jaguatapota Estamos por caminar [incluyente]
Ro guata pota Roguatapota Estamos por caminar [excluyente]
Pe guata pota Peguatapota Están por caminar [vtros/uds]
O guata pota oguatapota Están por caminar
3- Futuro Dudoso: señala una acción que puede realizarse en el futuro pero sobre la cual se tiene
cierta duda. se le puede llamar también “futuro posible”. Su partícula es átona “ne”
A guata Ne Aguatane He de caminar
Re guata Ne Reguatane Has de caminar
O guata Ne Oguatane Ha de caminar
Ja guata Ne Jaguatane Hemos de caminar [incluyente]
Ro guata Ne Roguatane Hemos de caminar [excluyente]
Pe guata Ne Peguatane Han de caminar [vtros/uds]
O guata Ne Oguatane Han de caminar
4- Futuro Necesario: indica una acción que debe realizarse por necesidad. su partícula
es “arä”
A guata ‘Arä Aguata’arä Tengo que caminar
Re guata ‘Arä Reguata’arä Tienes que caminar
O guata ‘Arä Oguata’arä Tiene que caminar
Ja guata ‘Arä Jaguata’arä Tenemos que caminar [incluyente]
Ro guata ‘Arä Roguata’arä Tenemos que caminar excluyente]
Pe guata ‘Arä Peguata’arä Tienen que caminar [vtros/uds]
O guata ‘Arä Oguata’arä Tienen que caminar