سبزوار: تفاوت میان نسخه‌ها
خنثی‌سازی نسخهٔ 38269508 از H.Bahrami1804 (بحث) برچسب‌ها: خنثی‌سازی حذف حجم زیادی از مطالب منبع‌دار متن دارای ویکی‌متن نامتناظر |
واگردانی به نسخه KOLI |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{حص-خرابکاری|کوچک=بله}} |
{{حص-خرابکاری|کوچک=بله}} |
||
{{جعبه اطلاعات شهر ایران |
{{جعبه اطلاعات شهر ایران |
||
|نام‌رسمی= |
|نام‌رسمی=سبزوار |
||
|عرض‌جغرافیایی=۳۶٫۲۱ |
|عرض‌جغرافیایی=۳۶٫۲۱ |
||
|طول‌جغرافیایی=۵۷٫۶۸ |
|طول‌جغرافیایی=۵۷٫۶۸ |
||
| فتوکلاژ = بله |
| فتوکلاژ = بله |
||
| تصویر ={{Photomontage |
| تصویر ={{Photomontage |
||
| photo1a =Mulla Hadi Sabzevari Tomb (ADI3475-05).jpg{{!}} |
| photo1a =Mulla Hadi Sabzevari Tomb (ADI3475-05).jpg{{!}} |
||
| photo2a = Historical Mosalla of Sabzevar 2.jpg{{!}} |
| photo2a = Historical Mosalla of Sabzevar 2.jpg{{!}} |
||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
|نام‌محلی= |
|نام‌محلی= |
||
|نام‌های‌دیگر= |
|نام‌های‌دیگر= |
||
|نام‌های‌قدیمی= ساسویه،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ساسویه در لغت نامه دهخدا|نشانی=https://vajehyab.com/dehkhoda/ساسویه/news/15986|وبگاه=واژه یاب|بازبینی=2023-07-06 |
|نام‌های‌قدیمی= ساسویه،<ref>{{یادکرد وب|عنوان= ساسویه در لغت نامه دهخدا|نشانی=https://vajehyab.com/dehkhoda/ساسویه/news/15986|وبگاه=واژه یاب|بازبینی=2023-07-06}}</ref> ساسان‌آباد<ref>{{یادکرد وب|عنوان= ساسان آباد در لغت نامه دهخدا|نشانی=https://vajehyab.com/dehkhoda/ساسان-آباد?q=ساسان%20آباد|وبگاه=واژه یاب|بازبینی=2023-07-06}}</ref> و بیهق<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =چهل و یک}}</ref> |
||
|سال‌شهرشدن= |
|سال‌شهرشدن= |
||
|سال تأسیس شهرداری= ۱۳۱۵<ref name="daraje">{{یادکرد وب|تاریخ=تیر ۱۳۹۹|وبگاه=سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور|نشانی=https://imo.org.ir/modules/GetFile.aspx?Source=T_tblHuman&file=tblHuman_fldFile_9.pdf|عنوان=درجه جمعیت و سال تأسیس شهرداری‌ها |
|سال تأسیس شهرداری= ۱۳۱۵<ref name="daraje">{{یادکرد وب|تاریخ=تیر ۱۳۹۹|وبگاه=سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور|نشانی=https://imo.org.ir/modules/GetFile.aspx?Source=T_tblHuman&file=tblHuman_fldFile_9.pdf|عنوان=درجه جمعیت و سال تأسیس شهرداری‌ها}}</ref> |
||
|جمعیت=۲۴۳٬۷۰۰ تن در سال ۱۳۹۵<ref name="amar95">{{سرشماری ۱۳۹۵|09}}</ref> |
|جمعیت=۲۴۳٬۷۰۰ تن در سال ۱۳۹۵<ref name="amar95">{{سرشماری ۱۳۹۵|09}}</ref> |
||
|تراکم‌جمعیت= ۷٬۸۶۱ |
|تراکم‌جمعیت= ۷٬۸۶۱ |
||
|زبان=فارسی |
|زبان=فارسی |
||
|مذهب=شیعه |
|مذهب=شیعه |
||
|مساحت= ۳۷/ |
|مساحت= ۳۷/۵ کیلومتر مربع<ref name="Masahat">{{یادکرد وب|عنوان=۲۰ درصد ساختمان‌های شهر سبزوار به مقاوم‌سازی نیاز دارد |ناشر= ایرنا |نشانی= https://www.irna.ir/news/84159842/۲۰-درصد-ساختمان-های-شهر-سبزوار-به-مقاوم-سازی-نیاز-دارد|تاریخ بازدید=۲۴ خرداد ۱۳۹۹}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=۱۲۱ هکتار زمین طرح نهضت ملی مسکن در سبزوار تأمین شد|نشانی=https://www.irna.ir/news/84929557/|وبگاه=ایرنا|بازبینی=2023-07-06}}</ref> |
||
|ارتفاع=۹۷۷٫۶ متر |
|ارتفاع=۹۷۷٫۶ متر |
||
|میانگین‌دما=۱۸۰٫۳ سانتی‌گراد<ref name="salname98"/> |
|میانگین‌دما=۱۸۰٫۳ سانتی‌گراد<ref name="salname98"/> |
||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
|اندازه نشان‌واره =120px |
|اندازه نشان‌واره =120px |
||
}} |
}} |
||
'''سَبزِوار''' ({{تلفظ|Sabzevar.ogg}}) سومین شهر بزرگ [[استان خراسان| استان‌های خراسان]]،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=سومین شهر بزرگ خراسان |
'''سَبزِوار''' ({{تلفظ|Sabzevar.ogg}}) سومین شهر بزرگ و پر جمعیت [[استان خراسان| استان‌های خراسان]]،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=سومین شهر بزرگ خراسان رضوی پنج ماه بدون شهردار |نشانی=https://www.irna.ir/news/84575183/سومین-شهر-بزرگ-خراسان-رضوی-پنج-ماه-بدون-شهردار |وبگاه=ایرنا|بازبینی=۲۳ آذر ۱۴۰۰}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=۱۲۱ هکتار زمین طرح نهضت ملی مسکن در سبزوار تأمین شد|نشانی=https://www.irna.ir/news/84929557/|وبگاه=ایرنا|بازبینی=2023-07-06}}</ref> یکی از نمادهای [[تاریخ ایران|تاریخ و علم ایران]]،<ref>[http://www.ettelaat.com/etiran سبزوار؛ نماد تاریخ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180903050138/http://www.ettelaat.com/etiran/ |date=۳ سپتامبر ۲۰۱۸}}/?p=35481</ref> از قطب‌های ممتازِ [[تجارت]] و [[اقتصاد]] در [[ایران]]،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=نگاهی به بازار سنتی سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار قطب اقتصادی و تجاری خراسان و ایران|نشانی=http://asrarnameh.com/news/4064|وبگاه=اسرارنامه|بازبینی=2023-07-06}}</ref> یکی از پاک‌ترین، پراکسیژن‌ترین و سبزترین شهرهای [[ایران]]<ref>{{یادکرد وب|عنوان=۵ شهر تمیز ایران که شما را شگفت زده می‌کند!|نشانی=https://click.ir/newsfeed/iran-cleanest-cities/|وبگاه=کلیک|بازبینی=2023-07-06}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=تمیزترین شهرهای ایران برای فرار از آلودگی این روزها!|نشانی=https://www.jabama.com/mag/air-pollution-iran|وبگاه=جاباما|بازبینی=2023-07-06}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=سبزوار شهر پاک ایرانی|نشانی=https://www.asrarnameh.com/news/4625|وبگاه=مجله اینترنتی اسرارنامه|بازبینی=2023-07-06}}</ref> قطب فرهنگی [[خراسان بزرگ]]،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=آداب و رسوم نوروز در دارالمومنین سبزوار ریشه فرهنگی خراسان|نشانی=http://www.asrarnameh.com/lifestyle/1606|وبگاه=مجله اینترنتی اسرارنامه|بازبینی=2023-07-06}}</ref> پایتخت حکومت [[سربداران]] به عنوان بزرگ‌ترین [[جنبش]] ظلم ستیزی و عدالتخواهی [[ایرانیان]] در برابر [[بیگانگان]]،<ref>پتروشفسکی، ای، پ، کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول، ترجمه کریم کشاورز، مؤسسه مطالعاتی و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۳۴</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=سبزوار؛ پایتخت حکومت سربداران و سرزمین گنجینه‌های شعر|نشانی=https://www.isna.ir/news/1402010300954/سبزوار-پایتخت-حکومت-سربداران-و-سرزمین-گنجینه-های-شعر|وبگاه=ایسنا|بازبینی=2023-07-06}}</ref> پایتخت [[نثر فارسی]]،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=آشنایی با لقب شهرهای ایران|نشانی=https://www.tabnak.ir/fa/news/919411/آشنایی-با-لقب-شهرهای-ایران|وبگاه=تابناک|بازبینی=2023-07-06}}</ref> شهر دیرینه‌های پایدار و دانشوران بیدار،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=با لقب شهرهای مختلف ایران آشنا شوید |نشانی=https://tabnakjavan.com/fa/news/8622/با-لقب-شهرهای-مختلف-ایران-آشنا-شوید|وبگاه=تابناک جوان|بازبینی=2023-07-06}}</ref> مهد [[تیم ملی هندبال ایران|هندبال ایران]]،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=سبزوار مهد هندبال کشور است|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/1076398/سبزوار-مهد-هندبال-کشور-است|وبگاه=خبرگزاری مهر|بازبینی=2023-07-06}}</ref> از شهرهای [[راه ابریشم]]،<ref>{{یادکرد وب|عنوان= شهرهای ایران سهم قابل توجه ای در مسیر جاده ابریشم دارند|نشانی=https://diyarmirza.ir/1396/02/شهرهای-ایران-سهم-قابل-توجه-ای-در-مسیر-جا/|وبگاه= دیار میرزا|بازبینی=2023-07-06}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =چهل و یک}}</ref> مهم‌ترین شهر ارتباطی [[شرق ایران]] (۵ راه اصلی)،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=سبزوار کانون ارتباطی و مواصلاتی شرق ایران |نشانی=https://www.asrarnameh.com/news/242|وبگاه=مجله اینترنتی اسرارنامه|بازبینی=2023-07-06}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=سبزوار کانون ارتباطی و مواصلاتی شرق ایران |نشانی=http://synopticclimate.ir/post/458|وبگاه=اقلیم‌شناسی سینوپتیک|بازبینی=2023-07-06}}</ref> مرکز [[شهرستان سبزوار]]، چهارمین شهر بزرگ [[شرق ایران]] پس از مشهد، زاهدان و نیشابور است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=سومین شهر بزرگ خراسان رضوی پنج ماه بدون شهردار |ناشر= ایرنا |نشانی= https://www.irna.ir/news/84575183/سومین-شهر-بزرگ-خراسان-رضوی-پنج-ماه-بدون-شهردار |تاریخ بازدید=۲۳ آذر ۱۴۰۰}}</ref> سبزوار با نام‌های [[باستانی]] و [[تاریخی]] ساسویه،<ref>{{یادکرد وب|عنوان= ساسویه در لغت نامه دهخدا|نشانی=https://vajehyab.com/dehkhoda/ساسویه/news/15986|وبگاه=واژه یاب|بازبینی=2023-07-06}}</ref> ساسان‌آباد،<ref>{{یادکرد وب|عنوان= ساسان آباد در لغت نامه دهخدا|نشانی=https://vajehyab.com/dehkhoda/ساسان-آباد?q=ساسان%20آباد|وبگاه=واژه یاب|بازبینی=2023-07-06}}</ref> و [[بیهق]]<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =چهل و یک}}</ref> از مهم‌ترین مراکز [[جمعیت|جمعیتی]]، [[دانشگاهی]]، [[فرهنگی]]، [[تجاری]]، [[فهرست جاده‌های ایران|ارتباطی]]، [[اسلامی]] و [[تاریخی]]، [[شرق ایران]] محسوب می‌گردد.<ref>[http://www.ettelaat.com/etiran سبزوار؛ نماد تاریخ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180903050138/http://www.ettelaat.com/etiran/ |date=۳ سپتامبر ۲۰۱۸}}/?p=35481</ref> مراکز علمی و دانشگاهی و همچنین حوزه‌های علمیهٔ این شهر از قدمتی دیرینه برخوردارند. [[مدرسه فخریه]] به عنوان قدیمی‌ترین مدرسه [[ایران]] در این شهر واقع شده‌است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان= فخریه سبزوار قدیمی‌ترین مدرسه ایران با پیشینه 1100 ساله در شهر دیرینه‌های پایدار|نشانی=https://asrarnameh.com/news/3410|وبگاه=مجله اینترنتی اسرارنامه|بازبینی=2023-07-06}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان= مدرسه فخری، قدیمی‌ترین مدرسه ایران|نشانی=https://iraninform.com/بایگانی/7623|وبگاه=iraninform|بازبینی=2023-07-06}}</ref> [[دانشگاه علوم پزشکی سبزوار]]، [[دانشگاه حکیم سبزواری]] و [[دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار|دانشگاه آزاد اسلامی]] دانشگاه‌های مهم این شهر می‌باشند. هم‌اکنون ۱۴ دانشگاه و مؤسسهٔ آموزش عالی بزرگ در این شهر مشغول به کار می‌باشند. پس از [[حمله مغول به سلطنت خوارزمشاه|حملهٔ مغول به سلطنت خوارزمشاه]]، حکومت [[سربداران]] ایجاد گردید که رهبری سیاسی و نظامی آنها را [[عبدالرزاق باشتینی]] و رهبری مذهبی و معنوی‌شان را [[شیخ خلیفه مازندرانی|شیخ خلیفهٔ مازندرانی]] بر عهده داشت. مدتی بر قسمت‌هایی از [[ایران]] حکومت کرد و مرکز این حکومت سبزوار بود. حکومت [[سربداران]] اولین حکومت با گرایش شیعهٔ دوازده‌امامی در [[ایران]] بود. |
||
== |
== نام سبزوار == |
||
[[پرونده:مناره خسروجرد.jpg|250px|چپ|بندانگشتی| نمایی از بنای تاریخی [[مناره خسروگرد]] (قدمت: سده ۶ هجری قمری)، در حومه جنوبی روستای [[خسروجرد (سبزوار)|خسروجرد]] (در ۵ کیلومتری غرب شهر سبزوار کنونی)؛ پیش از سبزوار، خسروجرد (خسروگرد) مرکز [[بیهق|ولایت بیهق]] بوده‌است.]] |
|||
نام قدیم سبزوار، [[بیهق]] است. [[بیهق]] را پیش از اسلام، «بیهه» یا بیهین یا بیهگ (یعنی جای نیکو یا بهترین ناحیه در این منطقه از مشرق [[ایران]] در [[ساسانیان|عصر ساسانی]]) می‌گفته‌اند. «بیهه» که میان [[نیشابور]] در مشرق و [[قومس]] در مغرب، واقع بوده‌است، بر سر [[راه ابریشم]] (از [[چین]] تا [[مدیترانه]]) قرار داشته و به عنوان یکی از مراکز تمدنی ایرانی پیش از اسلام مخصوصاً در عصر [[اشکانیان]] و [[ساسانیان]] آباد بوده‌است که بعدها آن را سبزوار خواندند.<ref name="ReferenceA"/>{{سخ}} |
نام قدیم سبزوار، [[بیهق]] است. [[بیهق]] را پیش از اسلام، «بیهه» یا بیهین یا بیهگ (یعنی جای نیکو یا بهترین ناحیه در این منطقه از مشرق [[ایران]] در [[ساسانیان|عصر ساسانی]]) می‌گفته‌اند. «بیهه» که میان [[نیشابور]] در مشرق و [[قومس]] در مغرب، واقع بوده‌است، بر سر [[راه ابریشم]] (از [[چین]] تا [[مدیترانه]]) قرار داشته و به عنوان یکی از مراکز تمدنی ایرانی پیش از اسلام مخصوصاً در عصر [[اشکانیان]] و [[ساسانیان]] آباد بوده‌است که بعدها آن را سبزوار خواندند.<ref name="ReferenceA"/>{{سخ}} |
||
در [[تاریخ بیهق]] آمده‌است: و سبزوار شهری بزرگ شد با انواع درخت میوه‌دار و سایه‌بخش، پس مردمان آن را سابزوار نوشتند و گفتند سبزوار کجنات تجری من تحت‌الانهار.<ref name= |
در [[تاریخ بیهق]] آمده‌است: و سبزوار شهری بزرگ شد با انواع درخت میوه‌دار و سایه‌بخش، پس مردمان آن را سابزوار نوشتند و گفتند سبزوار کجنات تجری من تحت‌الانهار.<ref name=ToolAutoGenRef2>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = [[تاریخ بیهق]] |دیگران = با مقدمهٔ [[محمد قزوینی|علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی]] | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحه =۴۳}}</ref> |
||
=== سیر حیات تاریخی === |
=== سیر حیات تاریخی === |
||
| خط ۵۷: | خط ۵۶: | ||
== بنای سبزوار == |
== بنای سبزوار == |
||
چند روایت در باب بنای سبزوار ذکر شده‌است: |
چند روایت در باب بنای سبزوار ذکر شده‌است: |
||
* گویند [[بهمن پسر اسفندیار|بهمن از پادشاهان اساطیر قبل از تاریخ]] پادشاهی بزرگ بود که [[بهمن‌آباد (سبزوار)|بهمن‌آباد]] [[بیهق]] را او بنا کرده بود و در روزگار او [[بهمن‌آباد (سبزوار)|بهمن‌آباد]] شهری بزرگ بود. پسرش ساسان و دخترش همای نام داشت. هنگامی که وفات بهمن نزدیک شد وی تاج بر شکم همسرش نهاد و کودکی را به ولیعهدی برگزید. چون ساسان دید که پدرش جنینی را بر وی ترجیح داده برخاست، گوسفندکی چند خرید و به ناحیه [[بیهق]] آمد و آنجا که ساسان قاریز است نزول کرد و فرمود که این [[کاریز]] بنا کردند که در میان شهر است و [[قلعه]] بنا کرد. این محل که قصبهٔ ساسان‌آباد است را امروز سبزوار نویسند.<ref>{{یادکرد کتاب| |
* گویند [[بهمن پسر اسفندیار|بهمن از پادشاهان اساطیر قبل از تاریخ]] پادشاهی بزرگ بود که [[بهمن‌آباد (سبزوار)|بهمن‌آباد]] [[بیهق]] را او بنا کرده بود و در روزگار او [[بهمن‌آباد (سبزوار)|بهمن‌آباد]] شهری بزرگ بود. پسرش ساسان و دخترش همای نام داشت. هنگامی که وفات بهمن نزدیک شد وی تاج بر شکم همسرش نهاد و کودکی را به ولیعهدی برگزید. چون ساسان دید که پدرش جنینی را بر وی ترجیح داده برخاست، گوسفندکی چند خرید و به ناحیه [[بیهق]] آمد و آنجا که ساسان قاریز است نزول کرد و فرمود که این [[کاریز]] بنا کردند که در میان شهر است و [[قلعه]] بنا کرد. این محل که قصبهٔ ساسان‌آباد است را امروز سبزوار نویسند.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = [[تاریخ بیهق]] |دیگران = با مقدمهٔ [[محمد قزوینی|علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی]] | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحات = ۳۹،۴۰}}</ref> |
||
* گفته‌اند که سبزوار را ساسویه بن شاپورالملک بنا کرده‌است و [[شاپور]] آن بود که [[نیشابور]] بنا کرد و ساسان قاریز، ساسو قاریز بوده‌است و سبزوار در اصل ساسویه‌آباد بوده‌است.<ref name= |
* گفته‌اند که سبزوار را ساسویه بن شاپورالملک بنا کرده‌است و [[شاپور]] آن بود که [[نیشابور]] بنا کرد و ساسان قاریز، ساسو قاریز بوده‌است و سبزوار در اصل ساسویه‌آباد بوده‌است.<ref name=ToolAutoGenRef2/> |
||
بنابراین بنیاد سبزوار را می‌توان در حدود [[قرن سوم میلادی|سیصد میلادی]] مقارن با تشکیل سلسلهٔ [[ساسانی]] یا پیش از آن دانست.<ref>{{یادکرد کتاب |
بنابراین بنیاد سبزوار را می‌توان در حدود [[قرن سوم میلادی|سیصد میلادی]] مقارن با تشکیل سلسلهٔ [[ساسانی]] یا پیش از آن دانست.<ref>{{یادکرد کتاب || نام خانوادگی = مستوفی | نام = حمدالله| پیوند نویسنده =حمدالله مستوفی | بخش = | عنوان = [[نزهة القلوب]]| سال = ۱۳۶۲| ناشر = دنیای کتاب| صفحه = ۱۴۴}}</ref> |
||
== پیشینه == |
|||
با کشف یک [[ساطور]] متعلق به انسان ابزار ساز، قدمت سبزوار که پیش از این تنها ۶ هزار سال تخمین زده می‌شد به ۱۲هزار سال افزایش یافت. سنگ اولیه ابزار سنگی به صورت رگه‌هایی در ارتفاعات بینالود وجود داشته و انسان‌های آن روزگار، این سنگ‌ها را از طریق آب حمل کرده و به مناطق زیست خود انتقال داده سپس با تراش دادن سنگ‌ها، ابزار مورد نیاز شان را از آن تولید می‌کردند. |
|||
بررسی‌های باستان‌شناسی در بخش‌های جنوبی سبزوار از انسان‌های ابزارساز مربوط به دوران [[نوسنگی]] بدون سفال خبر می‌دهد. |
|||
بررسی‌های دوتن از دیرینه‌شناسان بنام علی آریایی از [[ایران]] و کلود سیبلت از [[فرانسه]] طی دو فصل در حوزه کشف رود تعداد ۸۰ [[ساطور]] ابزار در این حوزه منجر شد. آنان در این بررسی‌ها به این نتیجه رسیدند که قدیمی‌ترین ردپای انسان ابزار ساز در [[آسیای جنوب غربی]] در این محل شناسایی شده‌است که قدمتی در حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار سال دارد. |
|||
ابزارهای بدست آمده از این منطقه شامل [[تبر]]، [[کارد]] و [[چاقو]] است که مورد استفاده انسان ابزار ساز قرار می‌گرفته‌است. |
|||
سبزوار در کنار [[جاده ابریشم]] یا جاده شاهی و راه زیارت معبد بودا قرار گرفته‌است. [[چهارتاقی دیو]] که به باور برخی از پژوهشگران بقایای [[آتشکده آذربرزین مهر]] است در نزدیکی این شهر قرار دارد. بیش از ۵۰۰ اثر تاریخی از هزاره سوم قبل از میلاد تاکنون در [[شهرستان سبزوار]] شناسایی شده‌است که بیش از ۱۰۰ اثر آن به ثبت آثار ملی رسیده‌است.<ref>http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=93614&Serv=0&SGr=0 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150722033751/http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=93614&Serv=0&SGr=0 |date=۲۲ ژوئیه ۲۰۱۵}} | خبرگزاری میراث فرهنگی- تهران- ۲۲ خرداد1384</ref> |
|||
=== پیش از اسلام === |
|||
[[پرونده:Sabzevar Museum Logo.jpg|بندانگشتی|چپ|لوگوی موزه سبزوار]] |
|||
تپه‌های باستانی شناسایی شده اطراف سبزوار، نشان دهنده تمدن انسانی مستمر در این بخش از ایران در هزاره سوم قبل از میلاد تا امروز است. |
|||
[[مُهر]]هایی موسوم به مُهرهای " [[مروی]] [[بلخی]] " از دوران پیش از اسلام در سبزوار به دست آمده که نشان دهنده حاکمیت سیاسی این خطه است.{{سخ}} |
|||
طی مطالعات پروفسور هنری پل فرانکفورت در سال ۱۳۸۶ و آثار کشف شده، مشخص شد که در هزاره سوم قبل از میلاد، سبزوار مرکز فرهنگ بوده و فرهنگی به [[ترکمنستان]]، [[افغانستان]]، [[عراق]]، [[هند]]، [[پاکستان]] و [[ایران مرکزی]] منتقل شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://khorasan.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=31353 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۳ اوت ۲۰۱۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180803104224/http://khorasan.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=31353 |archivedate=۳ اوت ۲۰۱۸ |dead-url=yes}}</ref>{{سخ}}[[لوگوی]] [[موزه]] سبزوار برگرفته از همین مُهرهاست.<ref name="iqna.ir">http://iqna.ir/fa/news/3483962/موزه-سبزوار-از-نگهداری-اشیائی-از-هزاره-اول-پیش-از-میلاد-تا-وصیت‌نامه-شهدا</ref> |
|||
==== اشکانیان ==== |
|||
ناحیه سبزوار در عصر [[پارت]] جزو تقسیمات مهم ملوک الطوایفی دولت [[اشکانیان]] بود و چون بر سر [[راه ابریشم]] قرار داشت، از اهمیت ارتباطی خاصی برخوردار بود.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =چهل و دو}}</ref> روستای [[بلاش‌آباد (سبزوار)|بلاش‌آباد]] و [[سدید (سبزوار)|سه‌دیر]] از دوران [[اشکانیان]] بوده که سه‌دیر امروزی در عصر [[اشکانیان]] یک [[نیایشگاه]] [[بودایی]] بوده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدحسن| پیوند نویسنده = سیدحسن امین| عنوان = بازتاب اسطورهٔ بودا در ایران و اسلام| سال = ۱۳۷۸| ناشر = میرکسری | مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = | صفحه = ۱۱۶}}</ref> |
|||
==== ساسانیان ==== |
|||
[[پرونده:1آتشکده آذر برزین مهر.jpg|بندانگشتی|چپ|[[چهارتاقی خانه دیو]]]] |
|||
محوطهٔ باستانی اطراف روستای [[فشتنق]] در شمال غربی سبزوار نشان می‌دهد که این منطقه در عصر [[ساسانی]] شهری بزرگ بوده‌است. |
|||
در حوالی سبزوار در [[فشتنق|روستای فشتنق (کوه ریود)]] آتشکده‌ای ساخته شده از [[سنگ]] و [[ساروج]] وجود دارد که بنای آن به دوران [[ساسانیان]] بازمی‌گردد و بازمانده از عصر رواج [[کیش زرتشتی]] در [[ایران باستان]] است که پس از اسلام آن را [[چهارتاقی خانه دیو|خانه دیو]] خوانده‌اند. |
|||
همچنین روستای [[خسروجرد (سبزوار)|خسروگرد]] در ۵ کیلومتری سبزوار از اماکن دوره [[ساسانیان]] است.<ref name="ReferenceA"/> |
|||
علاوه بر این، همخوانی اسامی روستاهایی همچون [[کیقباد]]، [[کیخسرو (سبزوار)|کیخسرو]]، [[کیذور]]، [[کیذقان]] و… با اسامی اساطیری [[شاهنامه]] و نیز درخت چنار ۲۵۰۰ سالهٔ کیذقان به عنوان قدیمی‌ترین موجود زنده [[خراسان]] نشان از رونق منطقه در آن دوران است.<ref>http://jamejamonline.ir/online/1428890299748714940/درخت-2500-ساله-در-یکی-از-روستاهای-سبزوار</ref> |
|||
=== دوران اسلامی === |
|||
حاکم خراسان [[احنف بن قیس]] عامل [[یزدگرد سوم]] بود فراری شد و در سال ۳۲ هجری قمری مردم سبزوار به [[اسلام]] گرویدند. به‌طوری که در این سال [[عبدالله بن عامر]] به فرمان [[عثمان بن عفان|خلیفهٔ سوم]] به [[خراسان]] آمد، وی اسود بن کلثوم را به ناحیه [[بیهق]] فرستاد. اسود کشته شد ولی برادرش ادهم به جنگ ادامه داد تا بالاخره اهل بیهق صلح کردند.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =چهل و چهار}}</ref> |
|||
در سال ۱۲۵ هـ. ق [[یحیی بن زید]] از زندان [[نصر بن سیار]]، [[والی]] [[خراسان]] در [[مرو]] فرار کرد و به [[بیهق]] آمد و از شیعیان بیهق سپاهی ضد [[امویان]] جمع کرد و [[نیشابور]] را گرفت سپس رهسپار [[بلخ]] شد؛ اما در [[ولایت جوزجان|جوزجان]] مغلوب سپاه والی خراسان شد. |
|||
پس از آن با رسیدن [[حمید بن قحطبه طایی]]، سردار [[ابومسلم خراسانی]]، [[نصر بن سیار]]، از سبزوار گریخت. به دنبال آن در سال ۲۲۵ هجری قمری، حمزه بن آذرک سجستانی که از [[خوارج]] و پیشرو جوانمردان [[سیستان]] بود در پی آزادسازی خراسان از سلطه [[عباسیان|خلفای عباسی]]، سبزوار و دیگر شهرهای خراسان را تسخیر نمود. |
|||
بعدها سبزوار به دست [[طاهریان]] افتاد که [[عبدالله بن طاهر]] این ناحیه را دوازده قسمت کرد بعد از طاهریان این ناحیه به دست [[صفاریان]] افتاد و در زمان [[یعقوب لیث]]، احمدبن‌عبدالله خجستانی عَلَم طغیان را برافراشت و در [[بیهق]] مستقر شد و سپاهی گرد آورد و نیشابور را گرفت؛ ولی بدست غلامش کشته شد. رافع بن هرثمه هم در زمان [[عمرولیث]] در حدود سال ۲۸۰ هـ. ق به سبزوار حمله نمود تا شهر را از دست عامل وی بگیرد؛ ولی برای دومین بار شکست خورد و فرار کرد. |
|||
پس از صفاریان حاکمی به نام ابوسعیدک، از طرف [[سامانیان]]، بر بیهق حکومت می‌کرد؛ اما مردم از او در رنج بودند و وی هم ظلم را به آنجا رساند که شبی جوانان بر او [[شبیخون]] زدند و او را کشتند.<ref>{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = [[تاریخ بیهق]] |دیگران = با مقدمهٔ [[محمد قزوینی|علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی]]<nowiki> | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحه = ۲۷۲}}</nowiki></ref> عامل [[نوح بن نصر سامانی]] در سال ۲۳۲ هـ. ق ابوعلی بن محمد محتاج به سبب اهمیت سبزوار به این شهر اعزام می‌شود و همزمان [[وشمگیر زیاری]] برای دفع او و تسخیر سبزوار حمله می‌کند و ابوعلی که تاب مقاومت نداشت فرار نمود. |
|||
در زمان [[غزنویان]]، شهر به دست [[سلطان محمود]] افتاد. سلطان محمود و پسرش [[سلطان مسعود غزنوی|مسعود]] به سبزوار توجهی داشتند به‌طوری که پس از مرگ سلطان محمود، پسرش [[سلطان مسعود]] که برای گرفتن تاج و تخت او از [[اصفهان]] برمی‌گشت در بیهق منزل گرفت. همچنین [[ابوالفضل بیهقی]] نویسنده [[تاریخ بیهقی]] در دربار [[غزنوی]] بود.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۹۷}}</ref> |
|||
همزمان با شکست [[سلطان مسعود غزنوی]] و تسخیر [[نیشابور]] توسط [[سلجوقیان]] مردم [[بیهق]] نیز حکومت سلجوقیان را به رسمیت شناختند. در ۴۴۴ هـ. ق زمین‌لرزهٔ شدیدی در ناحیهٔ بیهق روی داد که ویرانی بسیار به بار آورد و [[بارو|باروی]] شهر سبزوار فرو ریخت.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۹۸}}</ref> در ۴۶۴ هـ. ق این دیوار به دستور [[خواجه نظام‌الملک طوسی|خواجه‌نظام‌الملک]] تجدید بنا شد.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۰۱}}</ref> در حدود سال ۴۹۰ هـ. ق فرقهٔ [[باطنیه]] از [[قهستان]] به حوالی بیهق تاختند و قتل و نهب فراوان کردند.<ref>{{یادکرد کتاب || نام خانوادگی =بیهقی | نام = محمود| پیوند نویسنده = | بخش = | عنوان = سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار | سال =۱۳۷۰ | ماه = بهمن| ناشر = کتابستان مشهد | زبان = فارسی | صفحه = ۴۵}}</ref> |
|||
از میان [[سلجوقیان]]، [[سلطان سنجر سلجوقی]] به نواحی بیهق و مردم آن توجه خاصی داشت، وی در سفری با تمام لشکریانش پانزده روز در بیهق توقف نمود.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۰۲}}</ref> [[مناره خسروگرد]] در سال ۵۰۵ هـ. ق از آثار باقی‌مانده از آن دوران است.<ref>http://www.irancityinfo.com/city/sabzevar/person/90/منار-خسروگرد/{{پیوند مرده|date=مه 2020 |bot=InternetArchiveBot}}</ref> |
|||
در همین دوران [[غزها]] به بیهق هم آمدند و هفت روز شهر را محاصره کردند ولی نتیجه‌ای عاید آنها نشد. (چون پایداری اهالی را در برابر خود دیدند خواستار صلح شدند و در این محاصره جز یک تن کشته نشد.<ref>{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = [[تاریخ بیهق]] |دیگران = با مقدمهٔ [[محمد قزوینی|علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی]]<nowiki> | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحه = ۳۲۲}}</nowiki></ref>) |
|||
بعدها ناحیهٔ بیهق تسلط [[خوارزمشاهیان]] را پذیرفت.<ref>{{یادکرد کتاب || نام خانوادگی =بیهقی | نام = محمود| پیوند نویسنده = | بخش = | عنوان = سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار | سال =۱۳۷۰ | ماه = بهمن| ناشر = کتابستان مشهد | زبان = فارسی | صفحه = ۴۶}}</ref> |
|||
در سال ۵۶۱ هـ. ق در [[ماه محرم]] موید آی ابه، بیهق را محاصره کرد و در پنجم ماه صفر، پس از گروگان گرفتن از اهالی به نیشابور بازگشت؛ ولی در سال بعد بار دیگر وی به محاصره سبزوار پرداخت و دو ماه پیوسته جنگ بود و در این وقت جماعتی از [[امیر|امرای]] [[خوارزم]] در سبزوار بودند، سرانجام [[خوارزمشاه]] [[ایل ارسلان]] با لشکر فرا رسید و موید آی ابه مجدد به نیشابور بازگشت.<ref>{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = [[تاریخ بیهق]] |دیگران = با مقدمهٔ [[محمد قزوینی|علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی]]<nowiki> | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحه = ۲۸۴}}</nowiki></ref> |
|||
در سال ۶۱۷ هـ. ق به سبب هجوم [[چنگیزخان]] به ایران، سلطنت [[خوارزمشاهیان]] پایان پذیرفت. در حمله [[مغول]] سبزوار مورد تهاجم [[تولی‌خان]] فرزند [[چنگیزخان]] قرار گرفت و حدود هفتاد هزار نفر کشته شدند. پس از آن سبزوار تا سال ۶۳۷ هـ. ق زیر نظر [[جنتمور]] والی خراسان مأمور از طرف [[اوگتای خان]] قرار گرفت.<ref>{{یادکرد کتاب || نام خانوادگی =بیهقی | نام = محمود| پیوند نویسنده = | بخش = | عنوان = سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار | سال =۱۳۷۰ | ماه = بهمن| ناشر = کتابستان مشهد | زبان = فارسی | صفحه = ۴۷}}</ref> پس از آن نیز [[طغاتیمور|شاهزاده طغای تیمور]] از بازماندگان [[مغول]] بر سبزوار فرمانروایی کرد تا اینکه توسط یکی از پادشاهان [[سربداران]] کشته شد.<ref>{{یادکرد کتاب || نام خانوادگی =بیهقی | نام = محمود| پیوند نویسنده = | بخش = | عنوان = سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار | سال =۱۳۷۰ | ماه = بهمن| ناشر = کتابستان مشهد | زبان = فارسی | صفحه = ۵۵}}</ref> |
|||
==== دوران سربداران ==== |
|||
{{اصلی|سربداران}} |
|||
{{multiple image |
|||
| header = |
|||
| align = left |
|||
| image1 = Timur_captures_the_fortress_of_Sabzevar.JPG |
|||
| width1 = ۱۴۰ |
|||
| alt1 = |
|||
| caption1 = تصرف قلعه سبزوار توسط سپاه [[تیمور]] |
|||
| image2 = Sarbedaran_Coins_001A.JPG |
|||
| width2 = ۱۹۷ |
|||
| alt2 = |
|||
| caption2 = سکه نقره [[سربداران]] ضرب سبزوار{{سخ}}۷۴۸ ه.ق |
|||
}} |
|||
در دوران فرمانروایی [[طغاتیمور]] مغول، در سال ۷۳۷ هـ. ق اهالی [[باشتین]] سبزوار، علیه مغولان شورش کرده و وزیر خراسان را کشتند. قیام کنندگان نام سربداران برگزیده و سبزوار را پایتخت حکومت خود قرار دادند.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۱۱}}</ref> طی ۵۰ سال حکومت سربداران در منطقه ویرانی‌های بر جای مانده از هجوم مغول‌ها و بیگانگان تا حد زیادی بهبود یافت.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=ای. پ. پطروشفسکی |نام= |کتاب=نهضت سربداران خراسان | ترجمه= کریم کشاورز | ناشر=انتشارات پیام |سال=۱۳۵۱ |شابک=}}</ref> |
|||
سربداران بر بخش‌های وسیعی از شرقی‌ترین نقاط [[خراسان]] گرفته تا کرانهٔ جنوب شرقی [[دریای خزر]] حکومت می‌کردند و از شمال نیز با [[غازان خان]] (خان کازان) جغتایی، [[سلطان]] [[ماوراءالنهر]] پیمان دوستی بستند.{{سخ}} |
|||
در سال ۷۵۴ هـ. ق [[طغاتیمور]] [[مغول]] به دست [[یحیی کرابی|خواجه یحیی کرابی]] کشته و حکومت [[ایلخانان]] منقرض گردید. |
|||
[[ابن یمین]] شاعر پرآوازه دربار [[سربداران]] بود که نسخه خطی کتابش را در نبرد [[هرات]] از دست داد. |
|||
در واپسین سالهای حکومت سربداران، امیر ولی به سبزوار حمله کرد، خواجه علی موید آخرین پادشاه سربداران از تیمور لنگ یاری طلبید. پس از چهار ماه محاصره تیمور لنگ فرا رسید و وارد سبزوار شد. |
|||
تیمور دست نشانده خود را به حکومت سبزوار منسوب کرد و سبزوار را ترک کرد پس از چند سال، مردم به رهبری داوود سبزواری علیه وی شورش کردند. تیمور بی‌درنگ بازگشت و شهر را محاصره کرد. سرانجام وارد سبزوار شد و قریب به دو هزار نفر از قیام کنندگان را لای دیوار برجی نهاده و زنده به گور کرد. |
|||
در دوران سربداران بناهای بسیاری در سبزوار ساخته شد که اکنون نیز ثبت [[آثار ملی ایران]] شده‌اند. [[مسجد جامع سبزوار|مسجد جامع]] و [[حوض هشت پایه]] از مهترین آثار این دوره‌اند. همچنین سکه‌های ضرب شده سربداران در موزه ملی ملک، [[آستان قدس]] و… نگهداری می‌شود.<ref>http://malekmuseum.org/artifact/3000.06.00195/سکه+نقره+سربداران</ref><ref>http://qudsonline.ir/news/1202/نمایش-سکه-های-ایلخانان-مغول-و-سربداران-در-موزه-آستان-قدس</ref> |
|||
در سالهای اخیر تندیس هفت پیکر [[سربداران]]، ساخته و در ورودی شهر قرار داده شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.lenzor.com/p/In2GB |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۳ اوت ۲۰۱۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180803134008/https://www.lenzor.com/p/In2GB |archivedate=۳ اوت ۲۰۱۸ |dead-url=yes}}</ref> |
|||
==== دوران صفویان ==== |
|||
در حدود سال ۹۱۶ هـ. ق [[خراسان]] در دست محمدخان ازبک از نوادگان [[چنگیزخان]] بود. [[شاه اسماعیل یکم]] او را به قتل رساند و [[خراسان]] را تصرف کرد.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۳۳}}</ref> |
|||
در این سال‌ها خراسان بارها مورد هجوم [[ازبکان]] قرار گرفت. در سال ۱۰۰۲ هـ. ق عبدالمؤمن خان ازبک سبزوار را تصرف کرد. [[شاه عباس یکم|شاه عباس یکم صفوی]] با سپاهی به سمت سبزوار آمد و عبدالمؤمن خان به سمت [[بلخ]] متواری شد. بعد از ویرانی‌هایی که نتیجه حملات پی‌درپی [[ازبکان]] بود سبزوار مجدداً توسط [[فهرست شاهان صفوی|شاهان صفوی]] آباد شده و رونق یافت.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۳۶}}</ref> شاه عباس یکم صفوی در شهر و نواحی سبزوار [[کاروانسراها]] و [[آب‌انبار]]های عظیم ساخت که اکنون ثبت [[آثار ملی ایران|آثار ملی]] شده‌اند. |
|||
در سال ۱۱۴۴ هـ. ق [[شاه طهماسب دوم|شاه طهماسب دوم صفوی]] طی حکمی از طرف [[نادرشاه]]، توسط [[محمدحسین خان قاجار دولو]] در سبزوار به قتل رسید. |
|||
در سال ۱۱۶۲ هـ. ق [[احمدشاه درانی|احمد شاه افغان]] پس از فتح [[هرات]] و [[مشهد]] به سبزوار آمد؛ ولی هنگامی که قصد تصرف [[استرآباد]] داشت در [[مزینان]] با سواران [[محمدحسن‌خان قاجار|محمدحسن خان قاجار قوانلو]] برخورد و شکست خورده، متواری شد. |
|||
در سال ۱۱۶۷ هـ. ق [[شاه‌پسند خان افغان]] مابین مزینان و سبزوار با [[قاجاریان]] جنگیده و سپاه [[تاریخ افغانستان|افغان]] شکست خورد.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۳۹}}</ref>[[پرونده:سبزوار در زمان قاجار.jpg|بندانگشتی|راست|دورنمای سبزوار رو به قلعه حکومتی - سال ۱۳۱۲ قمری]] |
|||
==== دوران قاجار ==== |
|||
در زمان [[فتحعلی شاه قاجار]]، [[اللهیار خان قلیچی]] حاکم سبزوار، هنگامی که بین [[قاجاریان]]، [[زندیان]]، و باقی‌ماندگان [[افشاریان]] بر سر حاکمیت بر [[خراسان]] نزاع بود، به قدرت رسید؛ اما پس از مدت کوتاهی تسلیم شد و با وساطت [[عباس میرزا نایب السلطنه]] مورد عفو و بخشایش قرار گرفت. |
|||
در سال ۱۲۷۱ هـ. ق [[ناصرالدین شاه قاجار]]، حسن خان سبزواری و محمد حسن خان سرتیپ فراهانی را جهت دفع محمدامین خان که خود را [[خوارزمشاه]] می‌دانست مأمور کرد، سرانجام آنان، سپاه چهل هزار نفری محمدامین خان را در اطراف [[سرخس]] شکست دادند و سر بریدهٔ او را به [[دارالخلافه]] [[طهران]] فرستادند.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۴۱}}</ref> |
|||
در سال ۱۲۸۴ هـ. ق [[ناصرالدین شاه]] که برای زیارت [[امام رضا]] به [[مشهد]] می‌رفت در ۲۷ محرم وارد سبزوار شد و در باغی در [[کوشک (سبزوار)|کوشک]] منزل کرد. در همین سال نواب پرویز میرزا، حاکم سبزوار ملقب به نیّرالدوله شد.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۴۲}}</ref> |
|||
سبزوار در این دوره چهار [[دروازه]] به نام‌های دروازه عراق، ارگ، نیشابور و سبریز داشته و دارای یازده محله بوده به نام‌های:نقابشک، حمام حکیم، مزار سبز، سردیه، محله آقا، ارگ، حاجی مقلو، الداغی، زرگر، سبریز و کوچه نو. |
|||
شهر دو مدرسه به نام‌های مدرسه نو و مدرسه کهنه و پنج [[کاروانسرا]] داشته‌است. |
|||
شیخ علی صحاف، اولین نماینده سبزوار برای مجلس شورای ملی، در زمان [[مظفرالدین شاه قاجار]] بود. پس از وی میرزا حسن آیتی و [[شیخ‌الرئیس افسر|شاهزاده محمدهاشم میرزا افسر]] به نمایندگی مجلس شورای ملی از سبزوار انتخاب شدند. |
|||
در [[دوران قاجار]] بقایای ارگ سبزوار که بر روی خرابی‌های [[دژ سپید|سپید دژ]] کهن بنا شده بود، در اواخر [[دوران قاجار]] به کلی ویران گشت و در سال ۱۲۹۸ خورشیدی ارگ و اراضی جانب شمالی آن توسط [[دکتر قاسم غنی]] تسطیح و درختکاری و تبدیل به باغ ملی شد. |
|||
در همان سال [[بیمارستان حشمتیه]] تأسیس گردید. |
|||
==== دوران پهلوی ==== |
|||
[[پرونده:Map of Sabzevar, 1948.png|انگشتی|نقشهٔ شهر سبزوار در سال ۱۳۲۷]] |
|||
در آذر ماه ۱۳۰۴ شمسی، مجلس مؤسسان مقام سلطنت را به [[رضاشاه]]، سرسلسلهٔ خاندان [[دودمان پهلوی|پهلوی]] سپرد؛ برای جلوس [[رضاشاه]] در تمام شهرها از جمله سبزوار جشن و چراغانی بود. |
|||
در سال ۱۳۰۷ باغ ملی سبزوار میزبان [[امان‌الله خان]]، پادشاه [[افغانستان]] و همسرش و نیز [[تاج‌الملوک آیرملو|همسر رضا شاه]] بود که [[بهلول گنابادی|شیخ بهلول]] جشن را برهم زد. |
|||
رضا شاه پهلوی و [[محمدرضا شاه]] نیز به سبزوار آمده‌اند. رضا شاه در سفرش به سبزوار در باغ [[دکتر قاسم غنی|دکتر غنی]] که فعلاً مقر فرمانداری است با علما و رجال شهر ملاقات نمود. |
|||
[[پرونده:Bidkhori Historic House 01.jpg|بندانگشتی|ایستاده|راست|خانه تاریخی بیدخوری]] |
|||
در دوره پهلوی اول، معماران برجسته ای از شهرهایی همچون [[یزد]] و [[کرمان]] به سبزوار مهاجرت کردند. منزل بیدخوری از آثار برجستهٔ این دوره است که دارای بادگیری فاخر می‌باشد. |
|||
سبزوار در سال ۱۳۳۹ هنگام بازدید نخست‌وزیر وقت عنوان شهر نمونه را گرفت. در سال ۱۳۵۳ [[فرح پهلوی]] از بعضی اماکن تاریخی سبزوار دیدن کرد و پارک کویری [[حارث آباد]] سبزوار را افتتاح کرد. |
|||
در سالهای ۱۳۱۷–۱۳۱۸ خیابان‌های بیهق و اسرار بر روی دو بازار قدیمی عمود برهم که به چهار دروازه شهر ختم می‌شد، احداث شد و به موجب آن بخشی از [[مسجد جامع سبزوار|مسجد جامع]]، [[بازار تاریخی سبزوار|بازار سرپوش]]، مدارس [[مدرسه فخریه|فخریه]] و [[مدرسه شریعتمدار|شریعتمدار]] تخریب و بازسازی شد. همچنین در عکس هوایی [[سازمان نقشه‌برداری کشور]] در سال ۱۳۳۵ از سبزوار تعداد زیادی [[یخدان]] مشاهده می‌شود که تعداد کمی از آنها باقی مانده‌است. |
|||
== موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی == |
== موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی == |
||
شهر سبزوار با مساحت ۳۸٫۷۵ کیلومتر مربع در ۲۳۰ کیلومتری [[مشهد]] و ۶۶۰ کیلومتری [[تهران]] واقع |
شهر سبزوار با مساحت ۳۸٫۷۵ کیلومتر مربع در ۲۳۰ کیلومتری [[مشهد]] و ۶۶۰ کیلومتری [[تهران]] واقع شده است. شهرستان سبزوار واقع در غرب استان خراسان رضوی براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دو بخش به نام‌های [[بخش مرکزی شهرستان سبزوار|مرکزی]] و [[بخش روداب (سبزوار)|روداب]] است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده= فناوری اطلاعات فرمانداری سبزوار|نشانی= http://sabzevar.khorasan.ir/RContent/11JIUXU-بخشداریها.aspx|عنوان= تقسیمات کشوری ۱۳۹۴|ناشر= پورتال استانداری خراسان رضوی- فرمانداری شهرستان سبزوار|تاریخ بازبینی= ۱۰/۰۳/۱۳۹۶|archiveurl= https://web.archive.org/web/20141209034750/http://sabzevar.khorasan.ir/RContent/11JIUXU-%D8%A8%D8%AE%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87%D8%A7.aspx|archivedate= ۹ دسامبر ۲۰۱۴|dead-url= yes}}</ref>[[کوه‌های جغتای| رشته کوه جغتای]] عامل جدایی دشت جوین از جلگهٔ اصلی سبزوار بوده و در جنوب آن نیز [[رشته‌کوه کوه‌میش]] قرار دارد. به تعبیر دیگر سبزوار محصور در میان ارتفاعات شمالی و جنوبی است. چهره منطقی شرقی و شمالی این شهرستان کوهستانی و دارای اقلیم معتدل و در قسمت‌های جلگه‌ای با هوای گرم همراه است. تنها دو رشته رودخانهٔ فصلی به نام [[کال شور سبزوار|کال شور]] در این ناحیه وجود دارد که سیلاب‌های دشت سبزوار را به نمکزارهای کویر هدایت می‌کند. |
||
{{موقعیت جغرافیایی |
{{موقعیت جغرافیایی |
||
| مرکز = سبزوار |
| مرکز = سبزوار |
||
| خط ۱۶۹: | خط ۷۵: | ||
| تصویر = |
| تصویر = |
||
}} |
}} |
||
[[پرونده:مناره خسروجرد.jpg|250px|چپ|بندانگشتی| نمایی از بنای تاریخی [[مناره خسروگرد]] (قدمت: سده ۶ هجری قمری)، در حومه جنوبی روستای [[خسروجرد (سبزوار)|خسروجرد]] (در ۵ کیلومتری غرب شهر سبزوار کنونی)؛ پیش از سبزوار، خسروجرد (خسروگرد) مرکز ولایت بیهق بوده‌است.]] |
|||
== گویش سبزواری == |
== گویش سبزواری == |
||
| خط ۳۰۱: | خط ۲۰۸: | ||
}} |
}} |
||
== قدمت == |
|||
با کشف یک [[ساطور]] متعلق به انسان ابزار ساز، قدمت سبزوار که پیش از این تنها ۶ هزار سال تخمین زده می‌شد به ۱۲هزار سال افزایش یافت. سنگ اولیه ابزار سنگی به صورت رگه‌هایی در ارتفاعات بینالود وجود داشته و انسان‌های آن روزگار، این سنگ‌ها را از طریق آب حمل کرده و به مناطق زیست خود انتقال داده سپس با تراش دادن سنگ‌ها، ابزار مورد نیاز شان را از آن تولید می‌کردند. |
|||
بررسی‌های باستان‌شناسی در بخش‌های جنوبی سبزوار از انسان‌های ابزارساز مربوط به دوران [[نوسنگی]] بدون سفال خبر می‌دهد. |
|||
بررسی‌های دوتن از دیرینه‌شناسان بنام علی آریایی از [[ایران]] و کلود سیبلت از [[فرانسه]] طی دو فصل در حوزه کشف رود تعداد ۸۰ [[ساطور]] ابزار در این حوزه منجر شد. آنان در این بررسی‌ها به این نتیجه رسیدند که قدیمی‌ترین ردپای انسان ابزار ساز در [[آسیای جنوب غربی]] در این محل شناسایی شده‌است که قدمتی در حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار سال دارد. |
|||
ابزارهای بدست آمده از این منطقه شامل [[تبر]]، [[کارد]] و [[چاقو]] است که مورد استفاده انسان ابزار ساز قرار می‌گرفته‌است. |
|||
سبزوار در کنار [[جاده ابریشم]] یا جاده شاهی و راه زیارت معبد بودا قرار گرفته‌است. [[چهارتاقی دیو]] که به باور برخی از پژوهشگران بقایای [[آتشکده آذربرزین مهر]] است در نزدیکی این شهر قرار دارد. بیش از ۵۰۰ اثر تاریخی از هزاره سوم قبل از میلاد تاکنون در [[شهرستان سبزوار]] شناسایی شده‌است که بیش از ۱۰۰ اثر آن به ثبت آثار ملی رسیده‌است.<ref>http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=93614&Serv=0&SGr=0 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150722033751/http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=93614&Serv=0&SGr=0 |date=۲۲ ژوئیه ۲۰۱۵}} | خبرگزاری میراث فرهنگی- تهران- ۲۲ خرداد1384</ref> |
|||
== پیش از اسلام == |
|||
[[پرونده:Sabzevar Museum Logo.jpg|بندانگشتی|چپ|لوگوی موزه سبزوار]] |
|||
تپه‌های باستانی شناسایی شده اطراف سبزوار، نشان دهنده تمدن انسانی مستمر در این بخش از ایران در هزاره سوم قبل از میلاد تا امروز است. |
|||
[[مُهر]]هایی موسوم به مُهرهای " [[مروی]] [[بلخی]] " از دوران پیش از اسلام در سبزوار به دست آمده که نشان دهنده حاکمیت سیاسی این خطه است.{{سخ}} |
|||
طی مطالعات پروفسور هنری پل فرانکفورت در سال ۱۳۸۶ و آثار کشف شده، مشخص شد که در هزاره سوم قبل از میلاد، سبزوار مرکز فرهنگ بوده و فرهنگی به [[ترکمنستان]]، [[افغانستان]]، [[عراق]]، [[هند]]، [[پاکستان]] و [[ایران مرکزی]] منتقل شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://khorasan.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=31353 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۳ اوت ۲۰۱۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180803104224/http://khorasan.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=31353 |archivedate=۳ اوت ۲۰۱۸ |dead-url=yes}}</ref>{{سخ}}[[لوگوی]] [[موزه]] سبزوار برگرفته از همین مُهرهاست.<ref name="iqna.ir">http://iqna.ir/fa/news/3483962/موزه-سبزوار-از-نگهداری-اشیائی-از-هزاره-اول-پیش-از-میلاد-تا-وصیت‌نامه-شهدا</ref> |
|||
=== اشکانیان === |
|||
ناحیه سبزوار در عصر [[پارت]] جزو تقسیمات مهم ملوک الطوایفی دولت [[اشکانیان]] بود و چون بر سر [[راه ابریشم]] قرار داشت، از اهمیت ارتباطی خاصی برخوردار بود.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =چهل و دو}}</ref> |
|||
روستای [[بلاش‌آباد (سبزوار)|بلاش‌آباد]] و [[سدید (سبزوار)|سه‌دیر]] از دوران [[اشکانیان]] بوده که سه‌دیر امروزی در عصر [[اشکانیان]] یک [[نیایشگاه]] [[بودایی]] بوده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدحسن| پیوند نویسنده = سیدحسن امین| عنوان = بازتاب اسطورهٔ بودا در ایران و اسلام| سال = ۱۳۷۸| ناشر = میرکسری | مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = | صفحه = ۱۱۶}}</ref> |
|||
=== ساسانیان === |
|||
[[پرونده:1آتشکده آذر برزین مهر.jpg|بندانگشتی|چپ|[[چهارتاقی خانه دیو]]]] |
|||
محوطهٔ باستانی اطراف روستای [[فشتنق]] در شمال غربی سبزوار نشان می‌دهد که این منطقه در عصر [[ساسانی]] شهری بزرگ بوده‌است. |
|||
در حوالی سبزوار در [[فشتنق|روستای فشتنق (کوه ریود)]] آتشکده‌ای ساخته شده از [[سنگ]] و [[ساروج]] وجود دارد که بنای آن به دوران [[ساسانیان]] بازمی‌گردد و بازمانده از عصر رواج [[کیش زرتشتی]] در [[ایران باستان]] است که پس از اسلام آن را [[چهارتاقی خانه دیو|خانه دیو]] خوانده‌اند. |
|||
همچنین روستای [[خسروجرد (سبزوار)|خسروگرد]] در ۵ کیلومتری سبزوار از اماکن دوره [[ساسانیان]] است.<ref name="ReferenceA"/> |
|||
علاوه بر این، همخوانی اسامی روستاهایی همچون [[کیقباد]]، [[کیخسرو (سبزوار)|کیخسرو]]، [[کیذور]]، [[کیذقان]] و… با اسامی اساطیری [[شاهنامه]] و نیز درخت چنار ۲۵۰۰ سالهٔ کیذقان به عنوان قدیمی‌ترین موجود زنده [[خراسان]] نشان از رونق منطقه در آن دوران است.<ref>http://jamejamonline.ir/online/1428890299748714940/درخت-2500-ساله-در-یکی-از-روستاهای-سبزوار</ref> |
|||
== دوران اسلامی == |
|||
حاکم خراسان [[احنف بن قیس]] عامل [[یزدگرد سوم]] بود فراری شد و در سال ۳۲ هجری قمری مردم سبزوار به [[اسلام]] گرویدند. به‌طوری که در این سال [[عبدالله بن عامر]] به فرمان [[عثمان بن عفان|خلیفهٔ سوم]] به [[خراسان]] آمد، وی اسود بن کلثوم را به ناحیه [[بیهق]] فرستاد. اسود کشته شد ولی برادرش ادهم به جنگ ادامه داد تا بالاخره اهل بیهق صلح کردند.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =چهل و چهار}}</ref> |
|||
در سال ۱۲۵ هـ. ق [[یحیی بن زید]] از زندان [[نصر بن سیار]]، [[والی]] [[خراسان]] در [[مرو]] فرار کرد و به [[بیهق]] آمد و از شیعیان بیهق سپاهی ضد [[امویان]] جمع کرد و [[نیشابور]] را گرفت سپس رهسپار [[بلخ]] شد؛ اما در [[ولایت جوزجان|جوزجان]] مغلوب سپاه والی خراسان شد. |
|||
پس از آن با رسیدن [[حمید بن قحطبه طایی]]، سردار [[ابومسلم خراسانی]]، [[نصر بن سیار]]، از سبزوار گریخت. به دنبال آن در سال ۲۲۵ هجری قمری، حمزه بن آذرک سجستانی که از [[خوارج]] و پیشرو جوانمردان [[سیستان]] بود در پی آزادسازی خراسان از سلطه [[عباسیان|خلفای عباسی]]، سبزوار و دیگر شهرهای خراسان را تسخیر نمود. |
|||
بعدها سبزوار به دست [[طاهریان]] افتاد که [[عبدالله بن طاهر]] این ناحیه را دوازده قسمت کرد بعد از طاهریان این ناحیه به دست [[صفاریان]] افتاد و در زمان [[یعقوب لیث]]، احمدبن‌عبدالله خجستانی عَلَم طغیان را برافراشت و در [[بیهق]] مستقر شد و سپاهی گرد آورد و نیشابور را گرفت؛ ولی بدست غلامش کشته شد. رافع بن هرثمه هم در زمان [[عمرولیث]] در حدود سال ۲۸۰ هـ. ق به سبزوار حمله نمود تا شهر را از دست عامل وی بگیرد؛ ولی برای دومین بار شکست خورد و فرار کرد. |
|||
پس از صفاریان حاکمی به نام ابوسعیدک، از طرف [[سامانیان]]، بر بیهق حکومت می‌کرد؛ اما مردم از او در رنج بودند و وی هم ظلم را به آنجا رساند که شبی جوانان بر او [[شبیخون]] زدند و او را کشتند.<ref>{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = [[تاریخ بیهق]] |دیگران = با مقدمهٔ [[محمد قزوینی|علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی]] | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحه = ۲۷۲}}</ref> عامل [[نوح بن نصر سامانی]] در سال ۲۳۲ هـ. ق ابوعلی بن محمد محتاج به سبب اهمیت سبزوار به این شهر اعزام می‌شود و همزمان [[وشمگیر زیاری]] برای دفع او و تسخیر سبزوار حمله می‌کند و ابوعلی که تاب مقاومت نداشت فرار نمود. |
|||
در زمان [[غزنویان]]، شهر به دست [[سلطان محمود]] افتاد. سلطان محمود و پسرش [[سلطان مسعود غزنوی|مسعود]] به سبزوار توجهی داشتند به‌طوری که پس از مرگ سلطان محمود، پسرش [[سلطان مسعود]] که برای گرفتن تاج و تخت او از [[اصفهان]] برمی‌گشت در بیهق منزل گرفت. همچنین [[ابوالفضل بیهقی]] نویسنده [[تاریخ بیهقی]] در دربار [[غزنوی]] بود.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۹۷}}</ref> |
|||
همزمان با شکست [[سلطان مسعود غزنوی]] و تسخیر [[نیشابور]] توسط [[سلجوقیان]] مردم [[بیهق]] نیز حکومت سلجوقیان را به رسمیت شناختند. در ۴۴۴ هـ. ق زمین‌لرزهٔ شدیدی در ناحیهٔ بیهق روی داد که ویرانی بسیار به بار آورد و [[بارو|باروی]] شهر سبزوار فرو ریخت.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۹۸}}</ref> در ۴۶۴ هـ. ق این دیوار به دستور [[خواجه نظام‌الملک طوسی|خواجه‌نظام‌الملک]] تجدید بنا شد.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۰۱}}</ref> در حدود سال ۴۹۰ هـ. ق فرقهٔ [[باطنیه]] از [[قهستان]] به حوالی بیهق تاختند و قتل و نهب فراوان کردند.<ref>{{یادکرد کتاب || نام خانوادگی =بیهقی | نام = محمود| پیوند نویسنده = | بخش = | عنوان = سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار | سال =۱۳۷۰ | ماه = بهمن| ناشر = کتابستان مشهد | زبان = فارسی | صفحه = ۴۵}}</ref> |
|||
از میان [[سلجوقیان]]، [[سلطان سنجر سلجوقی]] به نواحی بیهق و مردم آن توجه خاصی داشت، وی در سفری با تمام لشکریانش پانزده روز در بیهق توقف نمود.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۰۲}}</ref> [[مناره خسروگرد]] در سال ۵۰۵ هـ. ق از آثار باقی‌مانده از آن دوران است.<ref>http://www.irancityinfo.com/city/sabzevar/person/90/منار-خسروگرد/{{پیوند مرده|date=مه 2020 |bot=InternetArchiveBot}}</ref> |
|||
در همین دوران [[غزها]] به بیهق هم آمدند و هفت روز شهر را محاصره کردند ولی نتیجه‌ای عاید آنها نشد. (چون پایداری اهالی را در برابر خود دیدند خواستار صلح شدند و در این محاصره جز یک تن کشته نشد.<ref>{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = [[تاریخ بیهق]] |دیگران = با مقدمهٔ [[محمد قزوینی|علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی]] | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحه = ۳۲۲}}</ref>) |
|||
بعدها ناحیهٔ بیهق تسلط [[خوارزمشاهیان]] را پذیرفت.<ref>{{یادکرد کتاب || نام خانوادگی =بیهقی | نام = محمود| پیوند نویسنده = | بخش = | عنوان = سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار | سال =۱۳۷۰ | ماه = بهمن| ناشر = کتابستان مشهد | زبان = فارسی | صفحه = ۴۶}}</ref> |
|||
در سال ۵۶۱ هـ. ق در [[ماه محرم]] موید آی ابه، بیهق را محاصره کرد و در پنجم ماه صفر، پس از گروگان گرفتن از اهالی به نیشابور بازگشت؛ ولی در سال بعد بار دیگر وی به محاصره سبزوار پرداخت و دو ماه پیوسته جنگ بود و در این وقت جماعتی از [[امیر|امرای]] [[خوارزم]] در سبزوار بودند، سرانجام [[خوارزمشاه]] [[ایل ارسلان]] با لشکر فرا رسید و موید آی ابه مجدد به نیشابور بازگشت.<ref>{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = [[تاریخ بیهق]] |دیگران = با مقدمهٔ [[محمد قزوینی|علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی]] | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحه = ۲۸۴}}</ref> |
|||
در سال ۶۱۷ هـ. ق به سبب هجوم [[چنگیزخان]] به ایران، سلطنت [[خوارزمشاهیان]] پایان پذیرفت. در حمله [[مغول]] سبزوار مورد تهاجم [[تولی‌خان]] فرزند [[چنگیزخان]] قرار گرفت و حدود هفتاد هزار نفر کشته شدند. پس از آن سبزوار تا سال ۶۳۷ هـ. ق زیر نظر [[جنتمور]] والی خراسان مأمور از طرف [[اوگتای خان]] قرار گرفت.<ref>{{یادکرد کتاب || نام خانوادگی =بیهقی | نام = محمود| پیوند نویسنده = | بخش = | عنوان = سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار | سال =۱۳۷۰ | ماه = بهمن| ناشر = کتابستان مشهد | زبان = فارسی | صفحه = ۴۷}}</ref> پس از آن نیز [[طغاتیمور|شاهزاده طغای تیمور]] از بازماندگان [[مغول]] بر سبزوار فرمانروایی کرد تا اینکه توسط یکی از پادشاهان [[سربداران]] کشته شد.<ref>{{یادکرد کتاب || نام خانوادگی =بیهقی | نام = محمود| پیوند نویسنده = | بخش = | عنوان = سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار | سال =۱۳۷۰ | ماه = بهمن| ناشر = کتابستان مشهد | زبان = فارسی | صفحه = ۵۵}}</ref> |
|||
=== دوران سربداران === |
|||
{{اصلی|سربداران}} |
|||
{{multiple image |
|||
| header = |
|||
| align = left |
|||
| image1 = Timur_captures_the_fortress_of_Sabzevar.JPG |
|||
| width1 = ۱۴۰ |
|||
| alt1 = |
|||
| caption1 = تصرف قلعه سبزوار توسط سپاه [[تیمور]] |
|||
| image2 = Sarbedaran_Coins_001A.JPG |
|||
| width2 = ۱۹۷ |
|||
| alt2 = |
|||
| caption2 = سکه نقره [[سربداران]] ضرب سبزوار{{سخ}}۷۴۸ ه.ق |
|||
}} |
|||
در دوران فرمانروایی [[طغاتیمور]] مغول، در سال ۷۳۷ هـ. ق اهالی [[باشتین]] سبزوار، علیه مغولان شورش کرده و وزیر خراسان را کشتند. قیام کنندگان نام سربداران برگزیده و سبزوار را پایتخت حکومت خود قرار دادند.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۱۱}}</ref> طی ۵۰ سال حکومت سربداران در منطقه ویرانی‌های بر جای مانده از هجوم مغول‌ها و بیگانگان تا حد زیادی بهبود یافت.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=ای. پ. پطروشفسکی |نام= |کتاب=نهضت سربداران خراسان | ترجمه= کریم کشاورز | ناشر=انتشارات پیام |سال=۱۳۵۱ |شابک=}}</ref> |
|||
سربداران بر بخش‌های وسیعی از شرقی‌ترین نقاط [[خراسان]] گرفته تا کرانهٔ جنوب شرقی [[دریای خزر]] حکومت می‌کردند و از شمال نیز با [[غازان خان]] (خان کازان) جغتایی، [[سلطان]] [[ماوراءالنهر]] پیمان دوستی بستند.{{سخ}} |
|||
در سال ۷۵۴ هـ. ق [[طغاتیمور]] [[مغول]] به دست [[یحیی کرابی|خواجه یحیی کرابی]] کشته و حکومت [[ایلخانان]] منقرض گردید. |
|||
[[ابن یمین]] شاعر پرآوازه دربار [[سربداران]] بود که نسخه خطی کتابش را در نبرد [[هرات]] از دست داد. |
|||
در واپسین سالهای حکومت سربداران، امیر ولی به سبزوار حمله کرد، خواجه علی موید آخرین پادشاه سربداران از تیمور لنگ یاری طلبید. پس از چهار ماه محاصره تیمور لنگ فرا رسید و وارد سبزوار شد. |
|||
تیمور دست نشانده خود را به حکومت سبزوار منسوب کرد و سبزوار را ترک کرد پس از چند سال، مردم به رهبری داوود سبزواری علیه وی شورش کردند. تیمور بی‌درنگ بازگشت و شهر را محاصره کرد. سرانجام وارد سبزوار شد و قریب به دو هزار نفر از قیام کنندگان را لای دیوار برجی نهاده و زنده به گور کرد. |
|||
در دوران سربداران بناهای بسیاری در سبزوار ساخته شد که اکنون نیز ثبت [[آثار ملی ایران]] شده‌اند. [[مسجد جامع سبزوار|مسجد جامع]] و [[حوض هشت پایه]] از مهترین آثار این دوره‌اند. همچنین سکه‌های ضرب شده سربداران در موزه ملی ملک، [[آستان قدس]] و… نگهداری می‌شود.<ref>http://malekmuseum.org/artifact/3000.06.00195/سکه+نقره+سربداران</ref><ref>http://qudsonline.ir/news/1202/نمایش-سکه-های-ایلخانان-مغول-و-سربداران-در-موزه-آستان-قدس</ref> |
|||
در سالهای اخیر تندیس هفت پیکر [[سربداران]]، ساخته و در ورودی شهر قرار داده شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.lenzor.com/p/In2GB |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۳ اوت ۲۰۱۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180803134008/https://www.lenzor.com/p/In2GB |archivedate=۳ اوت ۲۰۱۸ |dead-url=yes}}</ref> |
|||
=== دوران صفویان === |
|||
در حدود سال ۹۱۶ هـ. ق [[خراسان]] در دست محمدخان ازبک از نوادگان [[چنگیزخان]] بود. [[شاه اسماعیل یکم]] او را به قتل رساند و [[خراسان]] را تصرف کرد.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۳۳}}</ref> |
|||
در این سال‌ها خراسان بارها مورد هجوم [[ازبکان]] قرار گرفت. در سال ۱۰۰۲ هـ. ق عبدالمؤمن خان ازبک سبزوار را تصرف کرد. [[شاه عباس یکم|شاه عباس یکم صفوی]] با سپاهی به سمت سبزوار آمد و عبدالمؤمن خان به سمت [[بلخ]] متواری شد. بعد از ویرانی‌هایی که نتیجه حملات پی‌درپی [[ازبکان]] بود سبزوار مجدداً توسط [[فهرست شاهان صفوی|شاهان صفوی]] آباد شده و رونق یافت.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۳۶}}</ref> شاه عباس یکم صفوی در شهر و نواحی سبزوار [[کاروانسراها]] و [[آب‌انبار]]های عظیم ساخت که اکنون ثبت [[آثار ملی ایران|آثار ملی]] شده‌اند. |
|||
در سال ۱۱۴۴ هـ. ق [[شاه طهماسب دوم|شاه طهماسب دوم صفوی]] طی حکمی از طرف [[نادرشاه]]، توسط [[محمدحسین خان قاجار دولو]] در سبزوار به قتل رسید. |
|||
در سال ۱۱۶۲ هـ. ق [[احمدشاه درانی|احمد شاه افغان]] پس از فتح [[هرات]] و [[مشهد]] به سبزوار آمد؛ ولی هنگامی که قصد تصرف [[استرآباد]] داشت در [[مزینان]] با سواران [[محمدحسن‌خان قاجار|محمدحسن خان قاجار قوانلو]] برخورد و شکست خورده، متواری شد. |
|||
در سال ۱۱۶۷ هـ. ق [[شاه‌پسند خان افغان]] مابین مزینان و سبزوار با [[قاجاریان]] جنگیده و سپاه [[تاریخ افغانستان|افغان]] شکست خورد.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۳۹}}</ref>[[پرونده:سبزوار در زمان قاجار.jpg|بندانگشتی|راست|دورنمای سبزوار رو به قلعه حکومتی - سال ۱۳۱۲ قمری]] |
|||
=== دوران قاجار === |
|||
در زمان [[فتحعلی شاه قاجار]]، [[اللهیار خان قلیچی]] حاکم سبزوار، هنگامی که بین [[قاجاریان]]، [[زندیان]]، و باقی‌ماندگان [[افشاریان]] بر سر حاکمیت بر [[خراسان]] نزاع بود، به قدرت رسید؛ اما پس از مدت کوتاهی تسلیم شد و با وساطت [[عباس میرزا نایب السلطنه]] مورد عفو و بخشایش قرار گرفت. |
|||
در سال ۱۲۷۱ هـ. ق [[ناصرالدین شاه قاجار]]، حسن خان سبزواری و محمد حسن خان سرتیپ فراهانی را جهت دفع محمدامین خان که خود را [[خوارزمشاه]] می‌دانست مأمور کرد، سرانجام آنان، سپاه چهل هزار نفری محمدامین خان را در اطراف [[سرخس]] شکست دادند و سر بریدهٔ او را به [[دارالخلافه]] [[طهران]] فرستادند.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۴۱}}</ref> |
|||
در سال ۱۲۸۴ هـ. ق [[ناصرالدین شاه]] که برای زیارت [[امام رضا]] به [[مشهد]] می‌رفت در ۲۷ محرم وارد سبزوار شد و در باغی در [[کوشک (سبزوار)|کوشک]] منزل کرد. در همین سال نواب پرویز میرزا، حاکم سبزوار ملقب به نیّرالدوله شد.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۴۲}}</ref> |
|||
سبزوار در این دوره چهار [[دروازه]] به نام‌های دروازه عراق، ارگ، نیشابور و سبریز داشته و دارای یازده محله بوده به نام‌های:نقابشک، حمام حکیم، مزار سبز، سردیه، محله آقا، ارگ، حاجی مقلو، الداغی، زرگر، سبریز و کوچه نو. |
|||
شهر دو مدرسه به نام‌های مدرسه نو و مدرسه کهنه و پنج [[کاروانسرا]] داشته‌است. |
|||
شیخ علی صحاف، اولین نماینده سبزوار برای مجلس شورای ملی، در زمان [[مظفرالدین شاه قاجار]] بود. پس از وی میرزا حسن آیتی و [[شیخ‌الرئیس افسر|شاهزاده محمدهاشم میرزا افسر]] به نمایندگی مجلس شورای ملی از سبزوار انتخاب شدند. |
|||
در [[دوران قاجار]] بقایای ارگ سبزوار که بر روی خرابی‌های [[دژ سپید|سپید دژ]] کهن بنا شده بود، در اواخر [[دوران قاجار]] به کلی ویران گشت و در سال ۱۲۹۸ خورشیدی ارگ و اراضی جانب شمالی آن توسط [[دکتر قاسم غنی]] تسطیح و درختکاری و تبدیل به باغ ملی شد. |
|||
در همان سال [[بیمارستان حشمتیه]] تأسیس گردید. |
|||
=== دوران پهلوی === |
|||
[[پرونده:Map of Sabzevar, 1948.png|انگشتی|نقشهٔ شهر سبزوار در سال ۱۳۲۷]] |
|||
در آذر ماه ۱۳۰۴ شمسی، مجلس مؤسسان مقام سلطنت را به [[رضاشاه]]، سرسلسلهٔ خاندان [[دودمان پهلوی|پهلوی]] سپرد؛ برای جلوس [[رضاشاه]] در تمام شهرها از جمله سبزوار جشن و چراغانی بود. |
|||
در سال ۱۳۰۷ باغ ملی سبزوار میزبان [[امان‌الله خان]]، پادشاه [[افغانستان]] و همسرش و نیز [[تاج‌الملوک آیرملو|همسر رضا شاه]] بود که [[بهلول گنابادی|شیخ بهلول]] جشن را برهم زد. |
|||
رضا شاه پهلوی و [[محمدرضا شاه]] نیز به سبزوار آمده‌اند. رضا شاه در سفرش به سبزوار در باغ [[دکتر قاسم غنی|دکتر غنی]] که فعلاً مقر فرمانداری است با علما و رجال شهر ملاقات نمود. |
|||
[[پرونده:Bidkhori Historic House 01.jpg|بندانگشتی|ایستاده|راست|خانه تاریخی بیدخوری]] |
|||
در دوره پهلوی اول، معماران برجسته ای از شهرهایی همچون [[یزد]] و [[کرمان]] به سبزوار مهاجرت کردند. منزل بیدخوری از آثار برجستهٔ این دوره است که دارای بادگیری فاخر می‌باشد. |
|||
سبزوار در سال ۱۳۳۹ هنگام بازدید نخست‌وزیر وقت عنوان شهر نمونه را گرفت. در سال ۱۳۵۳ [[فرح پهلوی]] از بعضی اماکن تاریخی سبزوار دیدن کرد و پارک کویری [[حارث آباد]] سبزوار را افتتاح کرد. |
|||
در سالهای ۱۳۱۷–۱۳۱۸ خیابان‌های بیهق و اسرار بر روی دو بازار قدیمی عمود برهم که به چهار دروازه شهر ختم می‌شد، احداث شد و به موجب آن بخشی از [[مسجد جامع سبزوار|مسجد جامع]]، [[بازار تاریخی سبزوار|بازار سرپوش]]، مدارس [[مدرسه فخریه|فخریه]] و [[مدرسه شریعتمدار|شریعتمدار]] تخریب و بازسازی شد. همچنین در عکس هوایی [[سازمان نقشه‌برداری کشور]] در سال ۱۳۳۵ از سبزوار تعداد زیادی [[یخدان]] مشاهده می‌شود که تعداد کمی از آنها باقی مانده‌است. |
|||
== جاذبه‌های تاریخی == |
== جاذبه‌های تاریخی == |
||
| خط ۳۶۷: | خط ۳۶۸: | ||
== افراد برجسته == |
== افراد برجسته == |
||
{{اصلی| |
{{اصلی|فهرست اهالی سبزوار}} |
||
{{multiple image |
{{multiple image |
||
<!-- Essential parameters --> |
<!-- Essential parameters --> |
||
| خط ۴۰۶: | خط ۴۰۷: | ||
| alt7 = |
| alt7 = |
||
| caption7 = [[سید عبدالاعلی سبزواری]] |
| caption7 = [[سید عبدالاعلی سبزواری]] |
||
| image8 = |
| image8 = Ali_SalehAbadi.jpg |
||
| width8 = |
| width8 = ۶۸ |
||
| |
| alt8 = |
||
| caption8 = [[ |
| caption8 = [[علی صالح آبادی]] |
||
| caption9 = [[روزبه چشمی]] |
|||
}} |
}} |
||
| خط ۴۲۸: | خط ۴۲۹: | ||
* رودخانه [[ریوند]]:<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://nasimerivand.ir/page/34?ali%3A%2F=www.blueszevaz%2F |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=8 مه 2021 |archive-date=28 اکتبر 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201028120148/http://nasimerivand.ir/page/34?ali%3A%2F=www.blueszevaz%2F}}</ref> ۳۵ کیلومتری سبزوار |
* رودخانه [[ریوند]]:<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://nasimerivand.ir/page/34?ali%3A%2F=www.blueszevaz%2F |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=8 مه 2021 |archive-date=28 اکتبر 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201028120148/http://nasimerivand.ir/page/34?ali%3A%2F=www.blueszevaz%2F}}</ref> ۳۵ کیلومتری سبزوار |
||
* رودخانه [[دلبر (سبزوار)|دلبر]]:<ref>[http://seeiran.ir/رودخانه-دلبر/ http://seeiran.ir/رودخانه]</ref> ۲۵ کیلومتری شمال غربی سبزوار |
* رودخانه [[دلبر (سبزوار)|دلبر]]:<ref>[http://seeiran.ir/رودخانه-دلبر/ http://seeiran.ir/رودخانه]</ref> ۲۵ کیلومتری شمال غربی سبزوار |
||
* مناظر طبیعی [[روستای طبس]]:<ref>http://cabinetoffice.ir/fa/news/1930/تغییرات-تقسیمات-کشوری-در-استان-خراسان-رضوی</ref> کوهپایه‌های روستای [[روستای طبس]] |
|||
* مناظر طبیعی [[روستای طبس]]:<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://cabinetoffice.ir/fa/news/1930/%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D9%82%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=۲۶ آوریل ۲۰۱۹ |archive-date=۵ آوریل ۲۰۲۳ |archive-url=https://web.archive.org/web/20230405065124/https://cabinetoffice.ir/fa/news/1930/%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D9%82%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C |url-status=dead }}</ref> کوهپایه‌های روستای [[روستای طبس]] |
|||
* طبیعت روستای [[بلاش‌آباد (سبزوار)|بلاش‌آباد]]:<ref>http://hamgardi.com/place/27872</ref> شمال سبزوار |
* طبیعت روستای [[بلاش‌آباد (سبزوار)|بلاش‌آباد]]:<ref>http://hamgardi.com/place/27872</ref> شمال سبزوار |
||
* طبیعت روستای [[استاج (سبزوار)|استاج]]:<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.iranvillage.ir/article-1343--0-0.html |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۷ ژوئیه ۲۰۱۷ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130818112853/http://www.iranvillage.ir/article-1343--0-0.html |archivedate=۱۸ اوت ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref> بخش روداب ۵۰ کیلومتری جنوب سبزوار |
* طبیعت روستای [[استاج (سبزوار)|استاج]]:<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.iranvillage.ir/article-1343--0-0.html |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۷ ژوئیه ۲۰۱۷ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130818112853/http://www.iranvillage.ir/article-1343--0-0.html |archivedate=۱۸ اوت ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref> بخش روداب ۵۰ کیلومتری جنوب سبزوار |
||
نسخهٔ ۱۸ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۲۳:۱۵
| سبزوار | |
|---|---|
        از بالا: آرامگاه ملا هادی سبزواری، مصلای سبزوار، مسجد جامع سبزوار، خانه عظیمیان، خانه ملا محمد ترشیزی، رباط حاج فرامرز خان، سرای اولیاء، محله عظیمیان. | |
 | |
| کشور |  ایران |
| استان | خراسان رضوی |
| شهرستان | سبزوار |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) پیشین | ساسویه،[۱] ساسان‌آباد[۲] و بیهق[۳] |
| مردم | |
| جمعیت | ۲۴۳٬۷۰۰ تن در سال ۱۳۹۵[۴] |
| تراکم جمعیت | ۷٬۸۶۱ نفر بر کیلومتر مربع |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۳۷/۵ کیلومتر مربع[۵][۶] |
| ارتفاع | ۹۷۷٫۶ متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۱۸۰٫۳ سانتی‌گراد[۷] |
| میانگین بارش سالانه | ۱۷۷٫۷ میلی‌متر[۷] |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | میثم حسین‌آبادی[۸] |
| تأسیس شهرداری | ۱۳۱۵[۹] |
| ره‌آورد | کلوچه زنجبیلی، انواع خشکبار، زعفران، پسته، زیره سبز، آلو، پنبه |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۵۱ |
| وبگاه | |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران۳۲ ج ایران۴۲ ن ایران۳۶ م ایران۷۴ ل |
| کد آماری | ۱۳۶۷ |
  سبزوار روی نقشه ایران
۳۶°۱۳′شمالی ۵۷°۴۱′شرقی / ۳۶٫۲۱°شمالی ۵۷٫۶۸°شرقی | |
سَبزِوار (
تلفظ راهنما·اطلاعات) سومین شهر بزرگ و پر جمعیت استان‌های خراسان،[۱۰][۱۱] یکی از نمادهای تاریخ و علم ایران،[۱۲] از قطب‌های ممتازِ تجارت و اقتصاد در ایران،[۱۳] یکی از پاک‌ترین، پراکسیژن‌ترین و سبزترین شهرهای ایران[۱۴][۱۵][۱۶] قطب فرهنگی خراسان بزرگ،[۱۷] پایتخت حکومت سربداران به عنوان بزرگ‌ترین جنبش ظلم ستیزی و عدالتخواهی ایرانیان در برابر بیگانگان،[۱۸][۱۹] پایتخت نثر فارسی،[۲۰] شهر دیرینه‌های پایدار و دانشوران بیدار،[۲۱] مهد هندبال ایران،[۲۲] از شهرهای راه ابریشم،[۲۳][۲۴] مهم‌ترین شهر ارتباطی شرق ایران (۵ راه اصلی)،[۲۵][۲۶] مرکز شهرستان سبزوار، چهارمین شهر بزرگ شرق ایران پس از مشهد، زاهدان و نیشابور است.[۲۷] سبزوار با نام‌های باستانی و تاریخی ساسویه،[۲۸] ساسان‌آباد،[۲۹] و بیهق[۳۰] از مهم‌ترین مراکز جمعیتی، دانشگاهی، فرهنگی، تجاری، ارتباطی، اسلامی و تاریخی، شرق ایران محسوب می‌گردد.[۳۱] مراکز علمی و دانشگاهی و همچنین حوزه‌های علمیهٔ این شهر از قدمتی دیرینه برخوردارند. مدرسه فخریه به عنوان قدیمی‌ترین مدرسه ایران در این شهر واقع شده‌است.[۳۲][۳۳] دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، دانشگاه حکیم سبزواری و دانشگاه آزاد اسلامی دانشگاه‌های مهم این شهر می‌باشند. هم‌اکنون ۱۴ دانشگاه و مؤسسهٔ آموزش عالی بزرگ در این شهر مشغول به کار می‌باشند. پس از حملهٔ مغول به سلطنت خوارزمشاه، حکومت سربداران ایجاد گردید که رهبری سیاسی و نظامی آنها را عبدالرزاق باشتینی و رهبری مذهبی و معنوی‌شان را شیخ خلیفهٔ مازندرانی بر عهده داشت. مدتی بر قسمت‌هایی از ایران حکومت کرد و مرکز این حکومت سبزوار بود. حکومت سربداران اولین حکومت با گرایش شیعهٔ دوازده‌امامی در ایران بود.
نام سبزوار
نام قدیم سبزوار، بیهق است. بیهق را پیش از اسلام، «بیهه» یا بیهین یا بیهگ (یعنی جای نیکو یا بهترین ناحیه در این منطقه از مشرق ایران در عصر ساسانی) می‌گفته‌اند. «بیهه» که میان نیشابور در مشرق و قومس در مغرب، واقع بوده‌است، بر سر راه ابریشم (از چین تا مدیترانه) قرار داشته و به عنوان یکی از مراکز تمدنی ایرانی پیش از اسلام مخصوصاً در عصر اشکانیان و ساسانیان آباد بوده‌است که بعدها آن را سبزوار خواندند.[۳۴]
در تاریخ بیهق آمده‌است: و سبزوار شهری بزرگ شد با انواع درخت میوه‌دار و سایه‌بخش، پس مردمان آن را سابزوار نوشتند و گفتند سبزوار کجنات تجری من تحت‌الانهار.[۳۵]
سیر حیات تاریخی
فتوح‌البلدان تألیف احمد بلاذری (درگذشته به ۲۷۹ هجری) یکی از کهن‌ترین منابعی است که از بیهق نام برده؛ در بخشی از این کتاب که از فتح خراسان به دست سپاهیان ابن عامر، در حدود ۳۰ یا ۳۱ هجری[۳۴] خبر می‌دهد و در مورد فتح رستاق بیهق نوشته‌است که ابن عامر، گروهی را به فرماندهی فردی به نام اسود بن کلثوم عدوی برای فتح بیهق فرستاد. و ادامه می‌دهد که بیهق، از رستاق‌های نیشابور است.[۳۶] در نیمه اول قرن دوم هجری، یحیی بن زید علوی از این ناحیه به خونخواهی پدرش قیام کرد و سرانجام در جوزجان به دست نصر بن سیار، کشته شد.[۳۷] منابع تاریخی از همراهی اهالی بیهق با نیروهای احمد بن عبدالله خُجستانی بر ضد صفاریان خبر می‌دهند.[۳۸] در حدود ۴۷۶ هجری، روستای طرز شاهد حضور حسن صباح برای دعوت مردم به کیش خود این منطقه بود؛ اسماعیلیان مدتی در این منطقه فعالیت داشتند و گسیل نیروهای نظامی در سال ۵۲۰ هجری و در زمان سنجر سلجوقی، حضور آنان را در بیهق رقم زد. بیهق، در نیمه سده ششم بیهق با هجوم غزها و غارت و قحطی ناشی از آن دست به گریبان بود. همچنین تاریخ‌نگاران بر آبادانی و رونق فعالیت‌های کشاورزی، تولید برخی مصنوعات و وجود معدن‌های طلا و مس در این منطقه اشاره نموده‌اند؛ و سرانجام در سال ۶۱۷ هجری، ناحیهٔ بیهق همچون سایر نواحی خراسان، با کشتارگری و غارت مغولان رو به رو شد و آسیب‌های بسیاری از آن دید.[۳۹] در اواخر دهه چهارم قرن هشت هجری، جنبشی که از قریهٔ باشتین بر علیه ایلخانان مغول آغاز شده بود سرتاسر بیهق را فرا گرفت و در پی آن؛ عبدالرزاق باشتینی، حکومت موسوم به سربداران را پس از تصرف شهر سبزوار در سال ۷۳۷ هجری، برپای نمود.[۴۰] برافتادن سربداریان با ظهور تیمور گورکانی و قدرت یافتن او در خراسان همراه گردید و در دوره تیموریان، به تدریج نام سبزوار (مرکز ولایت در آن دوران) به جای بیهق می‌نشیند.[۴۱]
بنای سبزوار
چند روایت در باب بنای سبزوار ذکر شده‌است:
- گویند بهمن از پادشاهان اساطیر قبل از تاریخ پادشاهی بزرگ بود که بهمن‌آباد بیهق را او بنا کرده بود و در روزگار او بهمن‌آباد شهری بزرگ بود. پسرش ساسان و دخترش همای نام داشت. هنگامی که وفات بهمن نزدیک شد وی تاج بر شکم همسرش نهاد و کودکی را به ولیعهدی برگزید. چون ساسان دید که پدرش جنینی را بر وی ترجیح داده برخاست، گوسفندکی چند خرید و به ناحیه بیهق آمد و آنجا که ساسان قاریز است نزول کرد و فرمود که این کاریز بنا کردند که در میان شهر است و قلعه بنا کرد. این محل که قصبهٔ ساسان‌آباد است را امروز سبزوار نویسند.[۴۲]
- گفته‌اند که سبزوار را ساسویه بن شاپورالملک بنا کرده‌است و شاپور آن بود که نیشابور بنا کرد و ساسان قاریز، ساسو قاریز بوده‌است و سبزوار در اصل ساسویه‌آباد بوده‌است.[۳۵]
بنابراین بنیاد سبزوار را می‌توان در حدود سیصد میلادی مقارن با تشکیل سلسلهٔ ساسانی یا پیش از آن دانست.[۴۳]
موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی
شهر سبزوار با مساحت ۳۸٫۷۵ کیلومتر مربع در ۲۳۰ کیلومتری مشهد و ۶۶۰ کیلومتری تهران واقع شده است. شهرستان سبزوار واقع در غرب استان خراسان رضوی براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دو بخش به نام‌های مرکزی و روداب است.[۴۴] رشته کوه جغتای عامل جدایی دشت جوین از جلگهٔ اصلی سبزوار بوده و در جنوب آن نیز رشته‌کوه کوه‌میش قرار دارد. به تعبیر دیگر سبزوار محصور در میان ارتفاعات شمالی و جنوبی است. چهره منطقی شرقی و شمالی این شهرستان کوهستانی و دارای اقلیم معتدل و در قسمت‌های جلگه‌ای با هوای گرم همراه است. تنها دو رشته رودخانهٔ فصلی به نام کال شور در این ناحیه وجود دارد که سیلاب‌های دشت سبزوار را به نمکزارهای کویر هدایت می‌کند.
|
خوشاب | جوین | جغتای |
|
| فیروزه و میان‌جلگه | 
|
داورزن | ||
 سبزوار 
| ||||
| ||||
| ششتمد | بردسکن | کویر مرکزی و شاهرود |
گویش سبزواری
گویش سبزواری به دلیل قدمت و زنده بودن واژه‌ها، اصیل‌ترین گویش فارسی خراسانی است.[۴۵][۴۶] زبان شناسان گویش سبزواری را عصاره زبان فارسی دری[۴۷][۴۸][۴۹] و تاثیرگذارترین گویشِ این زبان می‌دانند.[۵۰] با سپری شدن بیش از هزار سال از نگارش کتاب تاریخ بیهقی، بسیاری از اصطلاحات این کتاب همچنان توسط مردم سبزوار به کار می‌رود.[۵۱] دانش واژه‌های گویش سبزواری که در شهرستان‌های سبزوار، ششتمد، داورزن، خوشاب، جغتای، جوین، اسفراین، بام و صفی‌آباد، دهستان فرومد شهرستان میامی، دهستان‌های خوارتوران و بیارجمند شهرستان شاهرود و روستای سبزواری‌ها در شهرستان آزاد شهر رواج دارد، بر گرفته از واژه‌های قدیمی زبان فارسی و زبان فارسی دری است. این گویش، تنها گویش فارسی خراسانی است که علاوه بر استان خراسان در سایر استان‌های ایران نظیر سمنان و گلستان نیز گویشور دارد. به دلایل تاریخی واژه‌های گویش سبزواری هنوز اصالت فارسی خود را حفظ کرده‌است و کمتر از لغات دخیل در آن استفاده شده‌است.[۵۲] این گویش زنده بوده و قدمت آن گاهی به دوران ایران باستان و گویش‌های رایج در آن زمان می‌رسد و اکنون نیز به‌طور روزمره در محاوره بین مردم به کار می‌روند.[۵۳] در حال حاضر اقلیت‌های قومی ساکن شهر سبزوار نظیر ترک‌ها، کردها، عرب‌ها و بلوچ‌ها علاوه بر زبان مادری خود به گویش سبزواری نیز صحبت می‌کنند.[۵۴] گویش سبزواری در بین اقلیت‌های دینی سبزوار نظیر مسیحیان(ارامنه)، یهودیان و بهائیان نیز رواج داشته‌است.[۵۵] این گویش با گویش یزدی کمی شباهت دارد اما اصالت این گویش آن را از گویش یزدی متمایز می‌سازد.[۵۶]
جمعیت
| جمعیت تاریخی | ||
|---|---|---|
| سال | جمعیت | ±% |
| ۱۳۳۵ | ۳۰٬۵۴۵ | — |
| ۱۳۴۵ | ۴۲٬۴۱۵ | ۳۸٫۹٪+ |
| ۱۳۵۵ | ۶۹٬۵۶۲ | ۶۴٪+ |
| ۱۳۶۵ | ۱۲۹٬۱۰۳ | ۸۵٫۶٪+ |
| ۱۳۷۰ | ۱۴۸٬۰۶۵ | ۱۴٫۷٪+ |
| ۱۳۷۵ | ۱۷۰٬۷۳۸ | ۱۵٫۳٪+ |
| ۱۳۸۵ | ۲۰۸٬۱۷۲ | ۲۱٫۹٪+ |
| ۱۳۹۰ | ۲۳۱٬۵۵۷ | ۱۱٫۲٪+ |
| ۱۳۹۵ | ۲۴۳٬۷۰۰ | ۵٫۲٪+ |
در نخستین سرشماری عمومی ایران که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت و نیز در سرشماری سالهای ۱۳۴۵ و ۱۳۵۵ سبزوار دومین شهر پرجمعیت استان خراسان بود.[۵۷] در سرشماری سالهای ۱۳۶۵، ۱۳۷۵ و ۱۳۸۵ نیز در همین جایگاه قرار داشت[۵۸][۵۹] تا اینکه مجدداً در سرشماری سال ۱۳۹۰ به رتبهٔ سوم استان خراسان رضوی تنزل کرد (پس از مشهد و نیشابور).[۶۰] بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ شهر سبزوار با ۲۴۳٬۷۰۰ نفر جمعیت و ۳۸/۷۵ کیلومتر مربع وسعت، سی و چهارمین شهر پرجمعیت ایران (بالاتر از ۷ مرکز استان) است.[۴][۶۱]
اقلیم
|
میانگین دما و بارش برای سبزوار در سال ۱۳۹۷
منبع: سالنامهٔ آماری استان خراسان رضوی – ۱۳۹۷
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
قدمت
با کشف یک ساطور متعلق به انسان ابزار ساز، قدمت سبزوار که پیش از این تنها ۶ هزار سال تخمین زده می‌شد به ۱۲هزار سال افزایش یافت. سنگ اولیه ابزار سنگی به صورت رگه‌هایی در ارتفاعات بینالود وجود داشته و انسان‌های آن روزگار، این سنگ‌ها را از طریق آب حمل کرده و به مناطق زیست خود انتقال داده سپس با تراش دادن سنگ‌ها، ابزار مورد نیاز شان را از آن تولید می‌کردند. بررسی‌های باستان‌شناسی در بخش‌های جنوبی سبزوار از انسان‌های ابزارساز مربوط به دوران نوسنگی بدون سفال خبر می‌دهد.
بررسی‌های دوتن از دیرینه‌شناسان بنام علی آریایی از ایران و کلود سیبلت از فرانسه طی دو فصل در حوزه کشف رود تعداد ۸۰ ساطور ابزار در این حوزه منجر شد. آنان در این بررسی‌ها به این نتیجه رسیدند که قدیمی‌ترین ردپای انسان ابزار ساز در آسیای جنوب غربی در این محل شناسایی شده‌است که قدمتی در حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار سال دارد.
ابزارهای بدست آمده از این منطقه شامل تبر، کارد و چاقو است که مورد استفاده انسان ابزار ساز قرار می‌گرفته‌است.
سبزوار در کنار جاده ابریشم یا جاده شاهی و راه زیارت معبد بودا قرار گرفته‌است. چهارتاقی دیو که به باور برخی از پژوهشگران بقایای آتشکده آذربرزین مهر است در نزدیکی این شهر قرار دارد. بیش از ۵۰۰ اثر تاریخی از هزاره سوم قبل از میلاد تاکنون در شهرستان سبزوار شناسایی شده‌است که بیش از ۱۰۰ اثر آن به ثبت آثار ملی رسیده‌است.[۶۲]
پیش از اسلام
تپه‌های باستانی شناسایی شده اطراف سبزوار، نشان دهنده تمدن انسانی مستمر در این بخش از ایران در هزاره سوم قبل از میلاد تا امروز است.
مُهرهایی موسوم به مُهرهای " مروی بلخی " از دوران پیش از اسلام در سبزوار به دست آمده که نشان دهنده حاکمیت سیاسی این خطه است.
طی مطالعات پروفسور هنری پل فرانکفورت در سال ۱۳۸۶ و آثار کشف شده، مشخص شد که در هزاره سوم قبل از میلاد، سبزوار مرکز فرهنگ بوده و فرهنگی به ترکمنستان، افغانستان، عراق، هند، پاکستان و ایران مرکزی منتقل شده‌است.[۶۳]
لوگوی موزه سبزوار برگرفته از همین مُهرهاست.[۶۴]
اشکانیان
ناحیه سبزوار در عصر پارت جزو تقسیمات مهم ملوک الطوایفی دولت اشکانیان بود و چون بر سر راه ابریشم قرار داشت، از اهمیت ارتباطی خاصی برخوردار بود.[۶۵] روستای بلاش‌آباد و سه‌دیر از دوران اشکانیان بوده که سه‌دیر امروزی در عصر اشکانیان یک نیایشگاه بودایی بوده‌است.[۶۶]
ساسانیان
محوطهٔ باستانی اطراف روستای فشتنق در شمال غربی سبزوار نشان می‌دهد که این منطقه در عصر ساسانی شهری بزرگ بوده‌است. در حوالی سبزوار در روستای فشتنق (کوه ریود) آتشکده‌ای ساخته شده از سنگ و ساروج وجود دارد که بنای آن به دوران ساسانیان بازمی‌گردد و بازمانده از عصر رواج کیش زرتشتی در ایران باستان است که پس از اسلام آن را خانه دیو خوانده‌اند. همچنین روستای خسروگرد در ۵ کیلومتری سبزوار از اماکن دوره ساسانیان است.[۳۴]
علاوه بر این، همخوانی اسامی روستاهایی همچون کیقباد، کیخسرو، کیذور، کیذقان و… با اسامی اساطیری شاهنامه و نیز درخت چنار ۲۵۰۰ سالهٔ کیذقان به عنوان قدیمی‌ترین موجود زنده خراسان نشان از رونق منطقه در آن دوران است.[۶۷]
دوران اسلامی
حاکم خراسان احنف بن قیس عامل یزدگرد سوم بود فراری شد و در سال ۳۲ هجری قمری مردم سبزوار به اسلام گرویدند. به‌طوری که در این سال عبدالله بن عامر به فرمان خلیفهٔ سوم به خراسان آمد، وی اسود بن کلثوم را به ناحیه بیهق فرستاد. اسود کشته شد ولی برادرش ادهم به جنگ ادامه داد تا بالاخره اهل بیهق صلح کردند.[۶۸] در سال ۱۲۵ هـ. ق یحیی بن زید از زندان نصر بن سیار، والی خراسان در مرو فرار کرد و به بیهق آمد و از شیعیان بیهق سپاهی ضد امویان جمع کرد و نیشابور را گرفت سپس رهسپار بلخ شد؛ اما در جوزجان مغلوب سپاه والی خراسان شد. پس از آن با رسیدن حمید بن قحطبه طایی، سردار ابومسلم خراسانی، نصر بن سیار، از سبزوار گریخت. به دنبال آن در سال ۲۲۵ هجری قمری، حمزه بن آذرک سجستانی که از خوارج و پیشرو جوانمردان سیستان بود در پی آزادسازی خراسان از سلطه خلفای عباسی، سبزوار و دیگر شهرهای خراسان را تسخیر نمود. بعدها سبزوار به دست طاهریان افتاد که عبدالله بن طاهر این ناحیه را دوازده قسمت کرد بعد از طاهریان این ناحیه به دست صفاریان افتاد و در زمان یعقوب لیث، احمدبن‌عبدالله خجستانی عَلَم طغیان را برافراشت و در بیهق مستقر شد و سپاهی گرد آورد و نیشابور را گرفت؛ ولی بدست غلامش کشته شد. رافع بن هرثمه هم در زمان عمرولیث در حدود سال ۲۸۰ هـ. ق به سبزوار حمله نمود تا شهر را از دست عامل وی بگیرد؛ ولی برای دومین بار شکست خورد و فرار کرد. پس از صفاریان حاکمی به نام ابوسعیدک، از طرف سامانیان، بر بیهق حکومت می‌کرد؛ اما مردم از او در رنج بودند و وی هم ظلم را به آنجا رساند که شبی جوانان بر او شبیخون زدند و او را کشتند.[۶۹] عامل نوح بن نصر سامانی در سال ۲۳۲ هـ. ق ابوعلی بن محمد محتاج به سبب اهمیت سبزوار به این شهر اعزام می‌شود و همزمان وشمگیر زیاری برای دفع او و تسخیر سبزوار حمله می‌کند و ابوعلی که تاب مقاومت نداشت فرار نمود. در زمان غزنویان، شهر به دست سلطان محمود افتاد. سلطان محمود و پسرش مسعود به سبزوار توجهی داشتند به‌طوری که پس از مرگ سلطان محمود، پسرش سلطان مسعود که برای گرفتن تاج و تخت او از اصفهان برمی‌گشت در بیهق منزل گرفت. همچنین ابوالفضل بیهقی نویسنده تاریخ بیهقی در دربار غزنوی بود.[۷۰] همزمان با شکست سلطان مسعود غزنوی و تسخیر نیشابور توسط سلجوقیان مردم بیهق نیز حکومت سلجوقیان را به رسمیت شناختند. در ۴۴۴ هـ. ق زمین‌لرزهٔ شدیدی در ناحیهٔ بیهق روی داد که ویرانی بسیار به بار آورد و باروی شهر سبزوار فرو ریخت.[۷۱] در ۴۶۴ هـ. ق این دیوار به دستور خواجه‌نظام‌الملک تجدید بنا شد.[۷۲] در حدود سال ۴۹۰ هـ. ق فرقهٔ باطنیه از قهستان به حوالی بیهق تاختند و قتل و نهب فراوان کردند.[۷۳] از میان سلجوقیان، سلطان سنجر سلجوقی به نواحی بیهق و مردم آن توجه خاصی داشت، وی در سفری با تمام لشکریانش پانزده روز در بیهق توقف نمود.[۷۴] مناره خسروگرد در سال ۵۰۵ هـ. ق از آثار باقی‌مانده از آن دوران است.[۷۵] در همین دوران غزها به بیهق هم آمدند و هفت روز شهر را محاصره کردند ولی نتیجه‌ای عاید آنها نشد. (چون پایداری اهالی را در برابر خود دیدند خواستار صلح شدند و در این محاصره جز یک تن کشته نشد.[۷۶]) بعدها ناحیهٔ بیهق تسلط خوارزمشاهیان را پذیرفت.[۷۷] در سال ۵۶۱ هـ. ق در ماه محرم موید آی ابه، بیهق را محاصره کرد و در پنجم ماه صفر، پس از گروگان گرفتن از اهالی به نیشابور بازگشت؛ ولی در سال بعد بار دیگر وی به محاصره سبزوار پرداخت و دو ماه پیوسته جنگ بود و در این وقت جماعتی از امرای خوارزم در سبزوار بودند، سرانجام خوارزمشاه ایل ارسلان با لشکر فرا رسید و موید آی ابه مجدد به نیشابور بازگشت.[۷۸] در سال ۶۱۷ هـ. ق به سبب هجوم چنگیزخان به ایران، سلطنت خوارزمشاهیان پایان پذیرفت. در حمله مغول سبزوار مورد تهاجم تولی‌خان فرزند چنگیزخان قرار گرفت و حدود هفتاد هزار نفر کشته شدند. پس از آن سبزوار تا سال ۶۳۷ هـ. ق زیر نظر جنتمور والی خراسان مأمور از طرف اوگتای خان قرار گرفت.[۷۹] پس از آن نیز شاهزاده طغای تیمور از بازماندگان مغول بر سبزوار فرمانروایی کرد تا اینکه توسط یکی از پادشاهان سربداران کشته شد.[۸۰]
دوران سربداران
در دوران فرمانروایی طغاتیمور مغول، در سال ۷۳۷ هـ. ق اهالی باشتین سبزوار، علیه مغولان شورش کرده و وزیر خراسان را کشتند. قیام کنندگان نام سربداران برگزیده و سبزوار را پایتخت حکومت خود قرار دادند.[۸۱] طی ۵۰ سال حکومت سربداران در منطقه ویرانی‌های بر جای مانده از هجوم مغول‌ها و بیگانگان تا حد زیادی بهبود یافت.[۸۲]
سربداران بر بخش‌های وسیعی از شرقی‌ترین نقاط خراسان گرفته تا کرانهٔ جنوب شرقی دریای خزر حکومت می‌کردند و از شمال نیز با غازان خان (خان کازان) جغتایی، سلطان ماوراءالنهر پیمان دوستی بستند.
در سال ۷۵۴ هـ. ق طغاتیمور مغول به دست خواجه یحیی کرابی کشته و حکومت ایلخانان منقرض گردید.
ابن یمین شاعر پرآوازه دربار سربداران بود که نسخه خطی کتابش را در نبرد هرات از دست داد.
در واپسین سالهای حکومت سربداران، امیر ولی به سبزوار حمله کرد، خواجه علی موید آخرین پادشاه سربداران از تیمور لنگ یاری طلبید. پس از چهار ماه محاصره تیمور لنگ فرا رسید و وارد سبزوار شد.
تیمور دست نشانده خود را به حکومت سبزوار منسوب کرد و سبزوار را ترک کرد پس از چند سال، مردم به رهبری داوود سبزواری علیه وی شورش کردند. تیمور بی‌درنگ بازگشت و شهر را محاصره کرد. سرانجام وارد سبزوار شد و قریب به دو هزار نفر از قیام کنندگان را لای دیوار برجی نهاده و زنده به گور کرد.
در دوران سربداران بناهای بسیاری در سبزوار ساخته شد که اکنون نیز ثبت آثار ملی ایران شده‌اند. مسجد جامع و حوض هشت پایه از مهترین آثار این دوره‌اند. همچنین سکه‌های ضرب شده سربداران در موزه ملی ملک، آستان قدس و… نگهداری می‌شود.[۸۳][۸۴]
در سالهای اخیر تندیس هفت پیکر سربداران، ساخته و در ورودی شهر قرار داده شده‌است.[۸۵]
دوران صفویان
در حدود سال ۹۱۶ هـ. ق خراسان در دست محمدخان ازبک از نوادگان چنگیزخان بود. شاه اسماعیل یکم او را به قتل رساند و خراسان را تصرف کرد.[۸۶] در این سال‌ها خراسان بارها مورد هجوم ازبکان قرار گرفت. در سال ۱۰۰۲ هـ. ق عبدالمؤمن خان ازبک سبزوار را تصرف کرد. شاه عباس یکم صفوی با سپاهی به سمت سبزوار آمد و عبدالمؤمن خان به سمت بلخ متواری شد. بعد از ویرانی‌هایی که نتیجه حملات پی‌درپی ازبکان بود سبزوار مجدداً توسط شاهان صفوی آباد شده و رونق یافت.[۸۷] شاه عباس یکم صفوی در شهر و نواحی سبزوار کاروانسراها و آب‌انبارهای عظیم ساخت که اکنون ثبت آثار ملی شده‌اند. در سال ۱۱۴۴ هـ. ق شاه طهماسب دوم صفوی طی حکمی از طرف نادرشاه، توسط محمدحسین خان قاجار دولو در سبزوار به قتل رسید. در سال ۱۱۶۲ هـ. ق احمد شاه افغان پس از فتح هرات و مشهد به سبزوار آمد؛ ولی هنگامی که قصد تصرف استرآباد داشت در مزینان با سواران محمدحسن خان قاجار قوانلو برخورد و شکست خورده، متواری شد.
در سال ۱۱۶۷ هـ. ق شاه‌پسند خان افغان مابین مزینان و سبزوار با قاجاریان جنگیده و سپاه افغان شکست خورد.[۸۸]
دوران قاجار
در زمان فتحعلی شاه قاجار، اللهیار خان قلیچی حاکم سبزوار، هنگامی که بین قاجاریان، زندیان، و باقی‌ماندگان افشاریان بر سر حاکمیت بر خراسان نزاع بود، به قدرت رسید؛ اما پس از مدت کوتاهی تسلیم شد و با وساطت عباس میرزا نایب السلطنه مورد عفو و بخشایش قرار گرفت. در سال ۱۲۷۱ هـ. ق ناصرالدین شاه قاجار، حسن خان سبزواری و محمد حسن خان سرتیپ فراهانی را جهت دفع محمدامین خان که خود را خوارزمشاه می‌دانست مأمور کرد، سرانجام آنان، سپاه چهل هزار نفری محمدامین خان را در اطراف سرخس شکست دادند و سر بریدهٔ او را به دارالخلافه طهران فرستادند.[۸۹] در سال ۱۲۸۴ هـ. ق ناصرالدین شاه که برای زیارت امام رضا به مشهد می‌رفت در ۲۷ محرم وارد سبزوار شد و در باغی در کوشک منزل کرد. در همین سال نواب پرویز میرزا، حاکم سبزوار ملقب به نیّرالدوله شد.[۹۰] سبزوار در این دوره چهار دروازه به نام‌های دروازه عراق، ارگ، نیشابور و سبریز داشته و دارای یازده محله بوده به نام‌های:نقابشک، حمام حکیم، مزار سبز، سردیه، محله آقا، ارگ، حاجی مقلو، الداغی، زرگر، سبریز و کوچه نو. شهر دو مدرسه به نام‌های مدرسه نو و مدرسه کهنه و پنج کاروانسرا داشته‌است. شیخ علی صحاف، اولین نماینده سبزوار برای مجلس شورای ملی، در زمان مظفرالدین شاه قاجار بود. پس از وی میرزا حسن آیتی و شاهزاده محمدهاشم میرزا افسر به نمایندگی مجلس شورای ملی از سبزوار انتخاب شدند. در دوران قاجار بقایای ارگ سبزوار که بر روی خرابی‌های سپید دژ کهن بنا شده بود، در اواخر دوران قاجار به کلی ویران گشت و در سال ۱۲۹۸ خورشیدی ارگ و اراضی جانب شمالی آن توسط دکتر قاسم غنی تسطیح و درختکاری و تبدیل به باغ ملی شد. در همان سال بیمارستان حشمتیه تأسیس گردید.
دوران پهلوی
در آذر ماه ۱۳۰۴ شمسی، مجلس مؤسسان مقام سلطنت را به رضاشاه، سرسلسلهٔ خاندان پهلوی سپرد؛ برای جلوس رضاشاه در تمام شهرها از جمله سبزوار جشن و چراغانی بود. در سال ۱۳۰۷ باغ ملی سبزوار میزبان امان‌الله خان، پادشاه افغانستان و همسرش و نیز همسر رضا شاه بود که شیخ بهلول جشن را برهم زد. رضا شاه پهلوی و محمدرضا شاه نیز به سبزوار آمده‌اند. رضا شاه در سفرش به سبزوار در باغ دکتر غنی که فعلاً مقر فرمانداری است با علما و رجال شهر ملاقات نمود.
در دوره پهلوی اول، معماران برجسته ای از شهرهایی همچون یزد و کرمان به سبزوار مهاجرت کردند. منزل بیدخوری از آثار برجستهٔ این دوره است که دارای بادگیری فاخر می‌باشد.
سبزوار در سال ۱۳۳۹ هنگام بازدید نخست‌وزیر وقت عنوان شهر نمونه را گرفت. در سال ۱۳۵۳ فرح پهلوی از بعضی اماکن تاریخی سبزوار دیدن کرد و پارک کویری حارث آباد سبزوار را افتتاح کرد.
در سالهای ۱۳۱۷–۱۳۱۸ خیابان‌های بیهق و اسرار بر روی دو بازار قدیمی عمود برهم که به چهار دروازه شهر ختم می‌شد، احداث شد و به موجب آن بخشی از مسجد جامع، بازار سرپوش، مدارس فخریه و شریعتمدار تخریب و بازسازی شد. همچنین در عکس هوایی سازمان نقشه‌برداری کشور در سال ۱۳۳۵ از سبزوار تعداد زیادی یخدان مشاهده می‌شود که تعداد کمی از آنها باقی مانده‌است.
جاذبه‌های تاریخی
سبزوار دارای بیش از یکصد و پنجاه اثر تاریخی ثبت شده در آثار ملی می‌باشد،[۹۱] که در این میان مدرسهٔ فخریه با ۱۱۰۰ سال قدمت به عنوان قدیمی‌ترین مدرسهٔ ایران[۹۲] و مسجد پامنار با مناره جنبان، به عنوان قدیمی‌ترین مسجد خراسان از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
همچنین سبزوار به عنوان شهر کاروانسراها در ایران مشهور بوده و دارای ۱۶ کاروانسرا شامل ۱۱ کاروانسرای برون‌شهری و ۵ کاروانسرای درون‌شهری می‌باشد.[۹۳]
برخی از جاذبه‌های تاریخی سبزوار عبارتند از:
سرای واسعی
خانه‌های تاریخی
در سال ۱۳۸۰ توسط اداره میراث فرهنگی، ۲۲۰ خانه قدیمی در سبزوار شناسایی شد و از بین، تعداد ۲۵ خانه تاکنون در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند.[۹۴] خانهٔ تاریخی عظیمیان قدیمی‌ترین خانهٔ سبزوار است که از دوران تیموری بر جای مانده‌است.[۹۵]
تپه‌های تاریخی
تپه‌های تاریخی بسیاری در سبزوار وجود دارد که شاخص‌ترین آنها تپه عیدگاه است که یکی از دو تپه معروف و منحصر به فرد دنیاست و مشابه این تپه تنها در عشق‌آباد ترکمنستان با عنوان تپه نمازگاه وجود دارد.[۹۶][۹۷] تاکنون بیش از ۵۰۰۰ قطعه شیء تاریخی در سبزوار کشف شده که در مخزن موزه خراسان نگهداری می‌شوند.[۹۸][۹۹]
دهکده‌های تاریخی
از جمله دهکده‌های تاریخی سبزوار می‌توان به مزینان، زعفرانیه، خسروگرد، باشتین و بسیاری دیگر اشاره کرد.[۱۰۰][۱۰۱]
سه اقامتگاه بوم‌گردی در سه روستای طبس، مزینان و زعفرانیه دایر است.[۱۰۲]
روستای تاریخی زعفرانیه به تنهایی ۶ اثر ثبت شده دارد.[۱۰۳]
غذاهای محلی
غذاهای محلی رایج در سبزوار دارای تنوع و فراوانی بوده و هرکدام از آنها مربوط به یک مقطع زمانی خاص می‌باشد. از مشهورترین این غذاها می‌توان به ساده‌ترین غذاها که به راحتی طبخ می‌شود آوجیج، کَمِه‌جوش، اشکنه، کُماج، مِسوه، دِنی، کاچی، آش جوش بِرِه، آش ماست، آش قوریتی، قِلیَه بادمجان، عِلِف ماست (شبیه بورانی اسفناج) فله وآرد بریو اشاره نمود. از غذاهایی که می‌توان آن را منتسب به مردم روستاهای سبزوار و از جمله نوده ارباب دانست قورمه است، غذایی که از گوشت پخته شده گوسفند طبخ می‌شود به این صورت که گوشت گوسفند پرواری را در دنبه خودش سرخ می‌کنند و در پوست می‌ریزند و در ایام گوناگون برای طبخ غذاهای ترکیبی از آن استفاده می‌کنند.
هنرهای سنتی
در سبزوار هنرهای سنتی چه بسا به لحاظ تفنن و چه جهت رفع نیازهای روزمره در گذشته رواج کامل داشته و محصولات هنری در بازارهای پر رونق عرضه می‌شده‌است اما امروزه از آن خلاقیت‌ها و ابداعات و ابتکارات چندان خبری نیست و در معدود کارگاه‌ها، گیوه دوزی، نمد مالی، مسگری، سفالگری، خراطی و سبدبافی به گونه‌ای محدود رواج دارد صرفاً برای تأمین بخش بسیار ناچیزی از نیاز روستاییان می‌باشد و چندان هم با معیارها و مصداق هنرهای سنتی دیار سربداران تناسب ندارد. در سبزوار ۴۵ رشته از هنرهای سنتی فعالیت دارند.
افراد برجسته
گردشگاه‌ها و جاذبه‌های طبیعی
- پناهگاه حیات وحش شیر احمد
- منطقه شکار ممنوع پروند
- چنار ۲۵۰۰ سالهٔ کیذقان
- باغ ملی: خیابان اسدآبادی (۵/۱ هکتار)
- پارک امام رضا: ۶/۵ هکتار
- پارک لاله (معروف به شهربازی): میدان دکتر شریعتی
- بوستان شهدای گمنام (بام سبزوار):[۱۰۴] ۷۰ هکتار
- پارک ارم: خیابان طالقانی (۷ هکتار)
- پارک خطی امید: حاشیه بلوار توحید شهر (۴ هکتار)
- پارک بهمن: کمربندی جنوب شهر (۵ هکتار)
- رودخانه ششتمد: شهر ششتمد
- رودخانه ریوند:[۱۰۵] ۳۵ کیلومتری سبزوار
- رودخانه دلبر:[۱۰۶] ۲۵ کیلومتری شمال غربی سبزوار
- مناظر طبیعی روستای طبس:[۱۰۷] کوهپایه‌های روستای روستای طبس
- طبیعت روستای بلاش‌آباد:[۱۰۸] شمال سبزوار
- طبیعت روستای استاج:[۱۰۹] بخش روداب ۵۰ کیلومتری جنوب سبزوار
- طبیعت روستای افچنگ در ۳۰ کیلومتری شمال سبزوار
- آبشارهای بفره: مرتفع‌ترین آبشار شرق کشور[۱۱۰]
- غار اژدر و آبشار بید[۱۱۱]
- آبشار نورآباد[۱۱۲]
صنایع دستی
رایج‌ترین و پر رونق‌ترین هنر سنتی شهرستان هنر قالیبافی است که در شهر و روستا رواج دارد اما این هنر هم مثل دیگر هنرهای سنتی رو به زوال است. در حال حاضر قالی بافان سبزواری از طرح‌های مشهدی، تبریزی و کاشمری استفاده می‌کنند که تعداد آن ۲۲ طرح است. در برخی روستاهای سبزوار نیز طرح‌های بلوچی و کردی بیشتر توسط بانوان بافته می‌شود. طرح‌ها و نقشه‌های قالی سبزوار مثل دیگر شهرها و روستای خراسان شاد و اصیل و زیباست و در صورت توجه و عنایت بیشتر می‌توان علاوه بر پاسداری از فرهنگ اصیل و هنرهای سنتی، منبع اقتصادی مهمی نیز باشد.
سوغات و بازارهای سنتی
هنوز در گوشه و کنار سبزوار می‌توان با مراکز تولید صنایع دستی و مشاغل سنتی روبرو شد. بازارهایی که همانند سالیان گذشته در آن استاد کاران به کار مشغولند. از جمله این مشاغل سنتی در شهرستان سبزوار می‌توان به آهنگری، خراطی، نمدمالی و نخ تابی اشاره نمود. مهم‌ترین سوغات سبزوار کلوچه زنجبیلی سبزواری است که در میان مردم محلی و گردشگران طرفداران بسیاری دارد. ادویه‌های سبزوار (زیره، زردچوبه و…) هم مرغوبیت خوبی دارند
فرهنگ و هنر
نثر و ادبیات
سبزوار از دیرباز در حوزه نثر و ادبیات مطرح بوده. یکی از خاستگاه‌های اصلی تمدن و فرهنگ کهن خراسان که به لطف ظهور نویسندگانی ابوالفضل بیهقی دبیر، ابوالحسن علی بن زید بیهقی معروف به فرید خراسان، ملاحسین واعظ کاشفی ،ملاهادی سبزواری معروف به اسرار، علی شریعتی معلم بزرگ کویر و … آثاری نظیر تاریخ بیهقی، تاریخ بیهق، کویر، روضه الشهدا و … که اکثر آنها به لحاظ ارزش‌های هنری و ادبی، از آثار مطرح نثر و ادبیات فارسی محسوب می‌شوند و پدید آمده‌است. همچنین کتاب لمعه که امروز جزء کتب اصلی حوزه‌های علمیه است، به درخواست سبزواری‌ها توسط شهید اول در زمان سربداران منتشر شده.
سبزوار در تقویم رسمی ایران دارای دو روز ملی می‌باشد. هشت اسفند روز بزرگداشت حکیم حاج ملاهادی سبزواری می‌باشد. همچنین روز یک آبان، روز نثر فارسی است که به روز پدر نثر فارسی، ابوالفضل بیهقی شناخته و گرامی داشته می‌شود.[۱۱۳] از این رو سبزوار را پایتخت نثر ایران می‌نامند و هر سال این روز در سبزوار و کشور، از طرف نهادهای عمدتاً محلی، گرامی داشته می‌شود.[۱۱۴] تعدادی از کتاب‌های بومی سبزوار، یا نوشته شده توسط نویسندگان سبزواری، به‌اختصار شرح در ذیل آمده:
| کتاب‌شناسی | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| سال انتشار | نام | شمارگان | قالب | نویسنده | توضیحات |
| ۴۷۰ | تاریخ بیهقی | ۰۰۰۰ | کتب مرجع | ابوالفضل بیهقی | |
| ۴۷۰ | روضه الشهدا | ۰۰۰۰ | رمان تاریخی | حسین واعظ کاشفی | اولین مقتل و کتاب روضه فارسی |
| ۱۳۵۷ | کلیدر | +۲۰۰۰۰ | داستانی | محمود دولت‌آبادی | ۱۰ جلد. بلندترین اثر داستانی فارسی |
| ۱۳۸۰ | تاریخ بیهق | ۰۰۰۰ | کتب مرجع | ابوالحسن علی بیهقی | شامل تاریخ و جغرافیا و احوال عالمان و خاندان‌های مشهور ناحیه بیهق[۱۱۵] |
| ۱۳۸۸ | تذکره سخنوران بیهق | ۲۰۰۰ | کتب مرجع | حسن مروجی | |
| ۱ | انقلاب اسلامی در سبزوار | ۱۰۰۰ | کتب مرجع | حسن شمس‌آبادی | |
| ۱۳۹۹ | ایام سبزوار | ۱۰۰۰ | کتب مرجع | اسماعیل هاشم‌آبادی | |
| ۱۴۰۱ | عملیات احیا | +۵۰۰۰ | روایت | محمد حکم آبادی | روایت پیشرفت‌های بزرگ دانش بنیان در شهرستان سبزوار |
کتابخانهها
سبزوار پس از مشهد، بیشترین کتابخانه عمومی را در استان دارد که بیشتر آنها به صورت مشارکتی، توسط خیرین احداث شده‌اند. در سالهای اخیر، زمینی در شمال شهر، برای احداث کتابخانه مرکزی سبزوار اختصاص یافته‌است. در جدول روبرو نام تعدادی از مهم‌ترین کتابخانه‌های سبزوار آمده‌است.[۱۱۶]
علاوه بر این‌ها می‌توان به کتابخانه‌های مراکز آموزش عالی شهرستان و نیز پویندگان افچنگ، شهید امیری شامکان، مصطفی خمینی روداب، بیهقی ششتمد و … در حومه شهرستان اشاره کرد.[۱۱۷]
| کتابخانهها | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| تأسیس | نام | شماره نسخه‌ها | توضیحات | ||
| ۱۳۳۲ | دکتر علی شریعتی | ۲۲۱۵۱ | قدیمی‌ترین کتابخانه سبزوار[۱۱۸] | ||
| ۱۳۶۴ | شهید لاجوردی زندان | ۵۰۰۰ | عمومی زندان[۱۱۹] | ||
| ۱۳۶۶ | کتابخانه مرکزی دانشگاه حکیم سبزواری | ۱۲۶۰۰۰ | دانشگاه حکیم سبزواری[۱۲۰] | ||
| ۱۳۷۳ | حاج ملاهادی سبزواری | ۲۳۰۰۰ | |||
| ۱۳۷۸ | سرهنگ فرامرز ناوی | ۴۰۰۰۰ | ۲۸ جلد کتاب خطی و ۸۲ جلد کتاب چاپ سنگی[۱۲۱] | ||
| ۱۳۸۴ | بصیرت | ۴۵۰۰ | مخصوص نابینایان[۱۲۲] | ||
| ۱۳۸۶ | دکتر سید محمد علوی مقدم | ۱۸۰۰۰ | |||
| ۱۳۸۸ | آیت‌الله فقیه سبزواری | ۵۰۰۰ | |||
| ۱۳۸۸ | دکتر سیادتی | ||||
| ۱۳۸۸ | امامزاده شعیب | ۷۴۰۰ | |||
| ۱۳۸۹ | امامزاده حسن کوشک | ۹۱۸۱ | |||
| ۱۳۸۹ | بیت الهدی | ۸۰۰۰ | |||
| ۱۳۹۵ | امام رضا (ع) | ۴۳۰۰۰ | آستان قدس رضوی[۱۲۳] | ||
علاوه بر این‌ها می‌توان به کتابخانه‌های مراکز آموزش عالی شهرستان و نیز پویندگان افچنگ، شهید امیری شامکان، مصطفی خمینی روداب، بیهقی ششتمد و … در حومه شهرستان اشاره کرد.[۱۲۴]
سینماها
نخستین سالن سینمای سبزوار، میهن نام داشت که با گنجایش تقریبی ۶۰ صندلی در سال ۱۳۱۸ افتتاح شد.[۱۲۵] سپس در سال ۱۳۴۰ دو سینمای شهرزاد و سعدی به ترتیب با ظرفیت‌های ۵۵۰ و ۱۰۰۰ نفر و پس از آن، سینما آریا تأسیس شد.[۱۲۶][۱۲۷] دو سینمای شهرزاد و آریا متعلق به تاجران سرشناس برادران رضایی بود.[۱۲۸] همچنین سبزوار دو سینمای روباز داشت.[۱۲۹]
پس از انقلاب با بسته شدن سینماها و نیز مصادرهٔ اموال برادران رضایی،[۱۳۰] تنها سینما سعدی باقی ماند و نام آن نیز به سینما بهمن تغییر یافت.
درحال حاضر سینما بهمن تنها سینمای دایر، در سبزوار می‌باشد.[۱۳۱]
فرهنگسراها
از جمله فرهنگسراهای سبزوار می‌توان به فرهنگسرای اسرار، فرهنگسرای آفتاب، فرهنگسرای آزادگان و فرهنگسرای امام رضا (ع) اشاره کرد.
فرهنگسرای امام رضا (ع) با زیربنای ۳۵۰۰ متر مربع در زمینی به وسعت ۱۲ هکتار، مجللترین و مجهزترین فرهنگسرای غرب خراسان است که در دی ماه سال ۱۳۹۵ از سوی آستان قدس رضوی توسط حجت‌الاسلام رییسی افتتاح شد.[۱۲۳][۱۳۲]
موزه‌ها
موزه‌های سبزوار عبارتند از:[۱۳۳][۱۳۴]
- موزه شهر: این موزه به مدیریت شهرداری سبزوار در مساحتی حدود ۱۵۰۰ مترمربع دارای چهار سالن شامل: سالن عکس، سالن نمایش اشیا، سالن شنیداری و سالن دیداری است و در ساختمان شماره دو کتابخانه ناوی، واقع شده‌است.[۱۳۵][۱۳۶]
- موزه حیات وحش
- موزه شهدا
- موزه وقف
- موزه نفت: اولین موزه نفت ایران است که در سال ۱۳۱۸ توسط انگلیسی‌ها در سبزوار ساخته شد.[۱۳۷][۱۳۸] مرکزیت سبزوار در امر ذخیره‌سازی و پخش فراورده‌های نفتی در بخش‌های وسیعی از شمال شرق کشور، از دلایل راه اندازی این موزه بوده‌است. سبزوار یکی از ۷ شهر غیر مرکز استان در ایران است که از اداره کل پخش فرآورده‌های نفتی مستقل از مرکز استان، برخوردار می‌باشد.[۱۳۹]
- موزه مردم‌شناسی: این موزه داخل کاروانسرای مرحوم فرامرز خان ناوی بوده و بنای آن مربوط به دوره قاجاریه است.[۱۴۰]
- موزه شهید سردار فرومندی[۱۴۱]
اسطوره‌ها و افسانه‌ها
در پارک ارم
مردم سبزوار معتقدند جنگ ایرانیان و تورانیان در حوالی سبزوار اتفاق افتاده‌است. همین‌طور معتقدند گور سهراب در این شهر و در محل فعلی شهرداری سبزوار قرار داشته‌است و کلاه خود و زره مکشوفه در سالهای گذشته به موزه آستان قدس رضوی تحویل شده و شهرداری سبزوار در حال حاضر بنای یادبودی بر آن نهاده‌است. هر چند بسیاری داستان رستم و سهراب را اثری اساطیری می‌دانند.[۱۴۲] میدان مرکزی شهر تا مدت‌ها «دیو سفید» خوانده می‌شد.[۱۴۳] در تاریخ بیهقی (تاریخ مسعودی) مطالبی در این خصوص آمده‌است و در شرح مسافرت شاه طهماسب صفوی به خراسان و گذرش از شهر سبزوار به هنگام اجرای نمایش رستم و سهراب توسط کسانی که برای خیر مقدم به پیشواز شاه آمده‌اند از اینکه مردم سبزوار این‌گونه با شاهنامه و مضامین آن آشنایند متعجب می‌شود.
آیین‌های سنتی
سبزوار را شهر آیین‌های نستوه گویند و آیین‌های سنتی فراوانی همچون آیین اسب چوبی، آیین ورشرنگ، آیین چادرپوشان حسینیه قنادها و… در این شهر برگزار می‌شود.[۱۴۴]
آیین کهن اسب چوبی به دوران سربداران بازمی‌گردد و یکی از نمادهای فرهنگی سبزوار است که در بعضی از شهرهای ایران و همچنین در ترکمنستان و تاجیکستان نیز برگزار می‌شود.[۱۴۵]
آیین چادرپوشان حسینیه قنادها نیز بیش از ۸۰ سال است که در سبزوار برگزار می‌شود که چادر آن را در اصفهان ساخته و با شتر به سبزوار آورده‌اند.[۱۴۶] بر روی چادر نقوش شیر و شمشیر متأثر از پرچم دوران صفوی دیده می‌شود و به اشعار کلیم کاشانی مزین شده‌است.[۱۴۷]
به مناسبت عید غدیر، مراسماتی مانند: اطعام، جشن و… برگزار می‌شود که عنوان «شهر غدیری ایران» نیز برای سبزوار مطرح است.[۱۴۸]
مراکز اقامتی
- هتل کاملیا
- هتل جهانگردی[۱۴۹]
- هتل شهرداری (بسته شده)
- مهمانپذیر باختر (بسته شده)
- مهمانپذیر پارس[۱۵۰]
- مهمانپذیر رضوی
- مهمانسرای دانشگاه حکیم سبزواری
بهداشت و سلامت
در سال ۱۲۹۸ بیمارستان حشمتیه، به عنوان دومین بیمارستان قدیمی ایران و همچنین اولین بیمارستان در شرق کشور و استان خراسان، توسط قاسم غنی در سبزوار تأسیس شد. این بیمارستان در دهه هشتاد بازسازی و در سال ۱۳۹۴ به بهره‌برداری رسید.[۱۵۱]
هم‌اکنون سبزوار دومین قطب پرتو درمانی شرق کشور و نیز دومین شهر دارای درمانگاه سوختگی پس از مشهد است.[۱۵۲][۱۵۳]
سبزوار یکی از ۱۶ شهر غیرمرکز استان دارای دانشگاه علوم پزشکی مستقل از مرکز استان می‌باشد و همچنین نوزدهمین پایگاه اورژانس هوایی کشور در بیمارستان دکتر واسعی سبزوار مستقر است. این پایگاه پوشش دهنده شهرستان‌های غرب خراسان رضوی و جنوب خراسان شمالی است.[۱۵۴]
بیمارستان‌های سبزوار عبارتند از:[۱۵۵]
- بیمارستان حشمتیه
- بیمارستان واسعی
- بیمارستان شهیدان مبینی[۱۵۶]
- بیمارستان امداد شهید بهشتی
- بیمارستان خیریه حضرت علی‌اصغر
دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی
سبزوار هم‌اکنون بیش از ۳۵ هزار دانشجو دارد و از سابقه طولانی در حوزه آموزش عالی برخوردار است. اولین دانشگاه در این شهرستان دانشگاه کار بود که در سال ۱۳۵۴ تأسیس شد و پس از پیروزی انقلاب منحل گردید.[۱۵۷] در سال ۱۳۶۶ دانشگاه تربیت معلم سبزوار به عنوان شعبه‌ای از دانشگاه تربیت معلم تهران در سبزوار تأسیس شد.
دانشگاه تربیت معلم سبزوار با انتقال به ساختمان جدید، به دانشگاه حکیم ملاهادی سبزواری تغییر نام یافت.[۱۵۸] سبزوار دومین مرکز دانشگاهی خراسان رضوی پس از مشهد است.[۱۵۹] و هم‌اکنون سبزوار و بابلسر، تنها شهرهای غیرمرکز استان دارای دانشگاه جامع و مُعین (مدیریت کلان مستقل از مراکز استانها) در ایران هستند.
دانشگاه حکیم سبزواری بعنوان یکی از ۳۲ دانشگاه جامع معین کشور، انجام برخی از امور علمی دانشگاهی منطقه غرب خراسان رضوی همچون هیئت ممیزه دانشگاه‌ها، برگزاری کنکور و… را، برعهده دارد. برخی از مهم‌ترین دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی سبزوار عبارتند از:
- دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سبزوار
- دانشگاه فناوری‌های نوین سبزوار، پردیس حکیم سبزواری
- دانشگاه حکیم سبزواری
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار
- دانشگاه پیام نور سبزوار
- دانشگاه علمی کاربردی هلال‌احمر سبزوار[۱۶۰]
- دانشکده علوم قرآنی
- دانشکده فنی پسرانه امام خمینی سبزوار
- آموزشکده فنی دخترانه بقیةالله سبزوار
- دانشگاه فرهنگیان، پردیس علامه طباطبایی سبزوار
- آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما واحد سبزوار
- دانشگاه علمی کاربردی سبزوار۱
- دانشگاه علمی کاربردی سبزوار۲[پیوند مرده]
- مؤسسه غیرانتفاعی ابن یمین
- مؤسسه غیرانتفاعی بیهق
- مؤسسه غیرانتفاعی سربداران
اقتصاد
تجارت
در سفرنامه‌ها و کتب تاریخی به رونق تجارت در سبزوار اشاراتی شده‌است. در نزهةالقلوب آمده: «بازارهای فراخ و خوب در سبزوار است و راه‌های این شهر، منزلگاه صاحبان حرف کوچک، همچون آهنگران، پارچه‌بافان و معاملان بزرگ است.»[۱۶۱]
یا لرد کرزن انگلیسی در کتاب خود نوشته: «کار تجارت در سبزوار رونق فراوان یافته … یک تجارتخانه ارمنی در آنجاست که از طریق استرآباد و بندرگز، با روسیه تجارت دارد، پنبه و پشم صادر و قند و چیت وارد می‌کند.»[۱۶۲]
در گزارش‌های حسینقلی مقصودلو در سال ۱۳۴۳ هـ. ق به مراجع انگلیسی آمده‌است: «یک هفته است تجار سبزوار از استرآباد خرید پنبه می‌نمایند، خرواری صد تومان می‌خرند و حمل به هندوستان می‌شود.»[۱۶۳] و در گزارش دیگری نوشته: «از شکر سفید، قند درست کرده، تراکمه بی‌نهایت خریده حمل به روسیه می‌نمایند.»[۱۶۴]
ازینرو تجارت در سبزوار اهمیت فراوان داشته و تاکنون نیز تاجران بسیاری از دامان سبزوار برخاسته‌اند.[۱۶۵][۱۶۶] از جمله تاجران سرشناس سبزوار، می‌توان به برادران رضایی و محمدصادق سبزواری اشاره کرد. برادران رضایی معروف به سلاطین کرومیت، کارخانجات بسیاری در ایران راه‌اندازی کردند که به موجب آن، مدال آبادانی و نشان درجه یک آبادانی، از سوی محمدرضا شاه دریافت نمودند.[۱۶۷]
هم‌اکنون نیز سبزوار تعیین‌کننده قیمت جهانی زیره و صادرکننده محصولاتی چون زیره سبز، تخمه ژاپنی، پنبه، خشکبار، پشم و کرک به کشورهای امارات، عربستان، عراق و کویت است.[۱۶۸]
تأسیس بانک
اولین بانک در سبزوار توسط توماس تومانیان راه اندازی شد.[۱۶۹] پس از آن سناتور علی رضایی، بانک شهریار را تأسیس کرد که بعد از انقلاب و مصادره شدن اموال برادران رضایی، با بانک تجارت ادغام شد. در آمار سرشماری سال ۱۳۵۵ تعداد بانک‌های سبزوار ۱۰ عدد است که نسبت به تعداد بانک‌های مشهد تنها یک بانک اختلاف دارد.[۱۷۰]
ورزش
هندبال
ورزش هندبال در سبزوار به سال ۱۳۴۷ بازمی‌گردد که تیم سبزوار هشت سال پیاپی قهرمان آموزشگاه‌های خراسان بود تا اینکه نخستین مدرسه هندبال ایران در سال ۶۱ در سبزوار تأسیس شد و موجب شد تا سبزوار ۱۰ سال قهرمان مطلق ایران باشد.[۱۷۱]
در دهه ۷۰ سبزوار با نام پیکان در مسابقات حضور پیدا کرد و در آن سال‌ها موفق به کسب ۲ مقام قهرمانی، ۲ نایب قهرمانی و یک مقام سومی شد.
سپس تیم سبزوار با نام ثامن‌الحجج به کار خود ادامه داد و هندبال آقایان ۳ دورهٔ متوالی و هندبال بانوان آن ۵ دورهٔ متوالی قهرمان لیگ برتر بود.[۱۷۲][۱۷۳] همچنین تیم هندبال سبزوار بارها نمایندهٔ ایران در مسابقات آسیا بوده‌است.[۱۷۴][۱۷۵]
هم‌اکنون تیم پیکان سبزوار بعنوان تنها نماینده شمال شرق کشور، در فصل ۱۴۰۱–۱۴۰۲ رقابتهای لیگ برتر هندبال مردان ایران، حضور دارد.[۱۷۶][۱۷۷]
سبزوار مهد هندبال ایران لقب گرفته‌است[۱۷۸][۱۷۹][۱۸۰] و تاکنون بالغ بر ۶۵ مقام اول تا سومی در مسابقات مختلف را در کارنامه خود دارد.[۱۸۱]
سبزوار تنها شهر غیر مرکز استان در شرق کشور است که ورزشگاه ۱۵ هزار نفری دارد که فاز نخست آن شامل زمین چمن مصنوعی، پیست تارتان دو و میدانی و بخش از جایگاه تماشاگران و رختکن، در سال ۱۳۹۹ با دستور حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت، افتتاح شد و بقیه فازهای آن در دست ساخت است.
تنها ۱۵ شهر غیر مرکز استان کشور، شامل سبزوار، انزلی، کاشان، شاهرود، بابل، قائمشهر، بناب، رفسنجان، جم، آبادان، خرمشهر، شهرقدس، ری، ساوه و بروجرد، از ورزشگاه ۱۵ هزار نفری فعّال، در دست ساخت یا مصوّب برخوردارند.
فوتسال
تیم نیکتا چوب سبزوار در لیگ دسته دوم فوتسال مردان کشور و تیم عظیم گستر سبزوار در لیگ دسته دوم فوتسال بانوان کشور حضور دارند.
همچنین علی اکرمی، فوتسالیست سبزواری تیم کراپ الوند قزوین، چندین بار به اردوی تیم ملی فوتسال بزرگسالان ایران دعوت شده و در رقابتهای مختلف، پا به توپ شده‌است.
فاطمه ابارشی و سمیرا ابوالحسن دو فوتسالیست سبزواری نیز، به عضویت تیم ملی بانوان فوتسال ناشنوایان کشورمان درآمده اند.
کشتی آزاد
نخستین عنوان قهرمانی استان خراسان رضوی در لیگ برتر کشتی باشگاه‌های کشور توسط تیم سبزوار کسب شد و توانست سه سال متوالی قهرمان لیگ برتر کشتی آزاد ایران بماند.[۱۸۲]
والیبال نشسته
تیم والیبال نشسته ثامن‌الحجج سبزوار در سال ۹۲ بدون شکست در جام باشگاه‌های آسیا قهرمان شد و سهمیه حضور در مسابقات باشگاه‌های جهان را نیز کسب کرد. هم‌اکنون مهدی بابادی از سبزوار در تیم ملی والیبال نشسته ایران، عضویت دارد.[۱۸۳][۱۸۴]
موتورسواری و اتومبیلرانی
موتورسواری از جمله محبوب‌ترین ورزش‌ها در سبزوار می‌باشد.[۱۸۵] پیست موتور کراس سبزوار در سال ۹۴ میزبان مسابقات چندجانبه موتورکراس شرق کشور بود.[۱۸۶]
همچنین پیست اتومبیلرانی سبزوار که با همکاری ارتش جمهوری اسلامی ایران ساخته شده در سال ۹۴ میزبان مسابقات کشوری اتومبیلرانی آفرود بود.[۱۸۷][۱۸۸]
در فروردین ماه ۹۶ مسابقات اسلالوم کشنده‌ها (تریلی) برای دومین بار در سطح شهرستان در سه کلاس، تک‌محور، جفت‌محور و بانوان برگزار شد.[۱۸۹][۱۹۰]
ورزش باستانی
بیش از ۵۰۰ ورزشکار در رشته ورزشهای پهلوانی و زورخانه‌ای در هفت زورخانه سبزوار فعال هستند.[۱۹۱][۱۹۲] زورخانه‌های سبزوار از جمله قدیمی‌ترین زورخانه‌های خراسان رضوی است و بزرگانی همچون فرامرز نجفی تهرانی و زنده یاد سید حسن نقیب زاده[۱۹۳] و بسیاری دیگر از دامان سبزوار برخاسته‌اند.[۱۹۴]
کشتی با چوخه، پارکور و
سبزوار تاکنون توانسته‌است عناوین قهرمانی و نایب‌قهرمانی بسیاری در رشته‌هایی نظیر کشتی با چوخه،[۱۹۵] دو و میدانی، سپک تاکرا، کاراته، کیوکوشین کاراته، جودو،[۱۹۶] ووشو، پاورلیفتینگ[۱۹۷] و… کسب نماید و جایگاه خویش را به عنوان یکی از قطب‌های ورزشی شرق کشور تثبیت نماید.[۱۹۸]
در مسابقات بین‌المللی نیز در رشته تک حرکت پرس‌سینه علی خسروی‌پویا به مقام قهرمانی جهان دست یافت.[۱۹۹][۲۰۰]
از ورزشهای محلی در سطح شهر، می‌توان به کوهنوردی، پارکور[۲۰۱] و نیز تیم‌های محلی بسکتبال خیابانی و فوتسال اشاره کرد که گاهی در جام رمضان و دیگر جام‌های مناسبتی با یکدیگر به رقابت می‌پردازند.[۲۰۲]
هرساله تیم‌های صخره‌نوردی بسیاری از سراسر کشور برای پیمایش کوه‌ها و آبشارهای صعب‌العبور بفره در شمال غربی سبزوار به این شهرستان مراجعه می‌کنند.[۲۰۳]
حمل و نقل
سبزوار بر سر شاهراه مواصلاتی کشور قرار گرفته و جاده‌های ۴۴، ۸۷ و آزادراه در حال احداث حرم تا حرم از آن عبور کرده[۲۰۴] و نیز بزرگراه ترانزیتی ترکمنستان - قوچان - سبزوار از مسیر سبزوار به دیگر نواحی داخلی کشور هدایت می‌شود.[۲۰۵]
به منظور جلوگیری از عبور و مرور ماشین‌های ترانزیت از بلوار شهید چمران به تازگی بزرگراه کمربندی شرق سبزوار (شهید سپهبد قاسم سلیمانی)[۲۰۶] ساخته شده و از این طریق ماشین‌های سنگین به کمربندی جنوب (آیت الله العظمی سید عبدالاعلی سبزواری) منتقل می‌شوند.[۲۰۷] کمربندی شمال شهر نیز تحت عنوان بزرگراه‌های ابریشم و غدیر، در چند فاز اجرا شده و هم‌اکنون زیر بار ترافیکی رفته‌است.[۲۰۸]بزرگراه شهدای هسته ای (شهرک توحید) طویل‌ترین و عریض‌ترین گذر درون‌شهری سبزوار است که از شمال به جنوب کشیده شده‌است.[۲۰۹][۲۱۰]
فاصلهٔ سبزوار با شهرهای بزرگ
| نام شهر | فاصله (کیلومتر) |
|---|---|
| اصفهان | ۹۱۸ |
| اهواز | ۱۳۶۴ |
| تبریز | ۱۳۰۰ |
| تهران | ۶۷۰ |
| شیراز | ۱۱۷۶ |
| مشهد | ۲۳۰ |
| کرمان | ۸۳۴ |
حمل و نقل درون‌شهری
اتوبوسرانی
سازمان اتوبوسرانی سبزوار در سال ۱۳۷۱ تأسیس گردید و هم‌اکنون با تعداد ۱۵۰ دستگاه اتوبوس و در ۱۶ خط روزانه حدود ۸۰ هزار نفر مسافر درون‌شهری را جابه‌جا می‌نماید. بهره‌مندی از خطوط نیازمند کارت بلیطی الکترونیکی تحت عنوان سبزوار کارت می‌باشد.[۲۱۱]
تاکسیرانی
حدود دوهزار تاکسی سواری با کاربری‌های خطی، گردشی، بی‌سیم، پایانه و فرودگاه در سبزوار روزانه افزون بر ۱۰۰هزار مسافر را در سطح شهر جابه‌جا می‌نمایند.[۲۱۲] در حال حاضر تعداد تاکسی‌های بی‌سیم فعال در شهر سبزوار ۱۲۰ دستگاه است.
حمل و نقل برون‌شهری
فرودگاه
در سال ۱۳۸۲ فرودگاه سبزوار افتتاح شد و اکنون دارای پروازهای بین‌المللی است و تنها فرودگاه موجود در خراسان رضوی است که پس از فرودگاه مشهد به جابجایی مسافر می‌پردازد. این فرودگاه که قبلاً در سالهای ۹۰ و ۹۱ پروازهای خارجی به دمشق و بغداد را تجربه کرده‌است، هم‌اکنون ۲ روز در هفته، دارای پرواز مستقیم رفت و برگشت به تهران و جزیره کیش می‌باشد.[۲۱۳][۲۱۴][۲۱۵] این فرودگاه در اردیبهشت ۱۳۸۵ به عنوان مرز مجاز هوایی شناخته شد[۲۱۶] و در سیزدهم دی ماه ۱۳۸۹ نیز به صورت ۲۴ ساعته عملیاتی شد.[۲۱۷]
راه‌آهن
راه‌آهن اتصالی سبزوار به شبکه ریلی کشور از ایستگاه سلطان‌آباد منشعب و به شهر سبزوار متصل می‌شود. طول این مسیر در حدود ۴۵ کیلومتر می‌باشد و در دست ساخت است. این مسیر در ادامه به بردسکن، کاشمر و تربت حیدریه امتداد خواهد یافت و به راه‌آهن مشهد - بافق - بندرعباس و مشهد - بیرجند - زاهدان متصل خواهد شد.[۲۱۸]
پایانه مسافربری
پایانهٔ مسافربری سبزوار با زیربنای ۴۰۰۰ مترمربع در زمینی به وسعت ۱۰ هکتار در سال ۱۳۷۶ احداث شده‌است. این پایانه هم‌اکنون ۷ شرکت مسافربری فعال داشته و روزانه به بسیاری از شهرها از جمله تهران، اصفهان، قم، کرج، مشهد، گرگان، ساری، بجنورد، سمنان، کاشمر و دیگر شهرهای منطقه سرویس‌دهی می‌نماید.[۲۱۹] همچنین تاکسی‌های برون‌شهری زیر نظر این پایانه به جابه‌جایی مسافر به شهرهایی همچون قوچان، اسفراین، جوین و… می‌پردازند.[۲۲۰]
شهرهای خواهرخوانده
سبزوار در اسفند ماه ۱۳۹۳ به عضویت مجمع شهرداران آسیایی درآمد[۲۲۱] و نیز با دو شهر جهان خواهرخوانده است:
| زمان | کشور | شهر خواهرخوانده |
|---|---|---|
| ۲۰۱۰ | ایران
|
کاشان[۲۲۲] |
| ۲۰۱۷ |  افغانستان
|
هرات[۲۲۳] |
منابع
- ↑ «ساسویه در لغت نامه دهخدا». واژه یاب. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «ساسان آباد در لغت نامه دهخدا». واژه یاب. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. چهل و یک. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۹۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی (اکسل) در ۲۰ شهریور ۱۴۰۲.
- ↑ «۲۰ درصد ساختمان‌های شهر سبزوار به مقاوم‌سازی نیاز دارد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۴ خرداد ۱۳۹۹.
- ↑ «۱۲۱ هکتار زمین طرح نهضت ملی مسکن در سبزوار تأمین شد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ «سالنامهٔ آماری ۱۳۹۸ خراسان رضوی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۴ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ «حکم شهردار سبزوار امضا شد». ۲۹ دی ۱۴۰۰.
- ↑ «درجه جمعیت و سال تأسیس شهرداری‌ها» (PDF). سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور. تیر ۱۳۹۹.
- ↑ «سومین شهر بزرگ خراسان رضوی پنج ماه بدون شهردار». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۳ آذر ۱۴۰۰.
- ↑ «۱۲۱ هکتار زمین طرح نهضت ملی مسکن در سبزوار تأمین شد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ سبزوار؛ نماد تاریخ بایگانی‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine/?p=35481
- ↑ «نگاهی به بازار سنتی سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار قطب اقتصادی و تجاری خراسان و ایران». اسرارنامه. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «۵ شهر تمیز ایران که شما را شگفت زده می‌کند!». کلیک. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «تمیزترین شهرهای ایران برای فرار از آلودگی این روزها!». جاباما. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «سبزوار شهر پاک ایرانی». مجله اینترنتی اسرارنامه. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «آداب و رسوم نوروز در دارالمومنین سبزوار ریشه فرهنگی خراسان». مجله اینترنتی اسرارنامه. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ پتروشفسکی، ای، پ، کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول، ترجمه کریم کشاورز، مؤسسه مطالعاتی و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۳۴
- ↑ «سبزوار؛ پایتخت حکومت سربداران و سرزمین گنجینه‌های شعر». ایسنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «آشنایی با لقب شهرهای ایران». تابناک. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «با لقب شهرهای مختلف ایران آشنا شوید». تابناک جوان. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «سبزوار مهد هندبال کشور است». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «شهرهای ایران سهم قابل توجه ای در مسیر جاده ابریشم دارند». دیار میرزا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. چهل و یک. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ «سبزوار کانون ارتباطی و مواصلاتی شرق ایران». مجله اینترنتی اسرارنامه. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «سبزوار کانون ارتباطی و مواصلاتی شرق ایران». اقلیم‌شناسی سینوپتیک. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «سومین شهر بزرگ خراسان رضوی پنج ماه بدون شهردار». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۳ آذر ۱۴۰۰.
- ↑ «ساسویه در لغت نامه دهخدا». واژه یاب. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «ساسان آباد در لغت نامه دهخدا». واژه یاب. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. چهل و یک. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ سبزوار؛ نماد تاریخ بایگانی‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine/?p=35481
- ↑ «فخریه سبزوار قدیمی‌ترین مدرسه ایران با پیشینه 1100 ساله در شهر دیرینه‌های پایدار». مجله اینترنتی اسرارنامه. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «مدرسه فخری، قدیمی‌ترین مدرسه ایران». iraninform. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ ۳۴٫۲ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامReferenceAوارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ بیهقی، ابوالحسن علی بن زید (۱۳۶۱) [قرن ششم هجری]. بهمنیار، احمد، ویراستار. تاریخ بیهق. با مقدمهٔ علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی. ص. ۴۳. از پارامتر ناشناخته
|نوبت چاپ=صرف‌نظر شد (کمک) - ↑ لاحمد بن یحیی بن جابر البغدادی (اشهیر بالبلاذری) (۱۹۸۸)، فتوح البلدان، بیروت: دار و مکتبه الهلال، ص. ص۳۹۱
- ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ترجمهٔ زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۳، ص. ج۱۳، ص۴۷۴
- ↑ مرتضی دانشیار (بهار و تابستان ۱۳۹۰)، «رقابتهای محلی در بیهق؛ ریشه‌های سیاسی سده‌های سوم تا هفتم هجری»، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، ش. سال هفتم، شماره سیزدهم، ص. ص۳۲
- ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ترجمهٔ زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۳، ص. ج۱۳، ص۴۷۴–۴۷۵
- ↑ ابوالفضل نبئی (۱۳۷۵)، اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در قرن هشتم هجری، مشهد: دانشگاه فردوسی، ص. ص۱۰۳
- ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ترجمهٔ زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۳، ص. ج۱۳، ص۴۷۵
- ↑ بیهقی، ابوالحسن علی بن زید (۱۳۶۱) [قرن ششم هجری]. بهمنیار، احمد، ویراستار. تاریخ بیهق. با مقدمهٔ علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی. صص. ۳۹،۴۰. از پارامتر ناشناخته
|نوبت چاپ=صرف‌نظر شد (کمک) - ↑ مستوفی، حمدالله (۱۳۶۲). نزهة القلوب. دنیای کتاب. ص. ۱۴۴.
- ↑ فناوری اطلاعات فرمانداری سبزوار. «تقسیمات کشوری ۱۳۹۴». پورتال استانداری خراسان رضوی- فرمانداری شهرستان سبزوار. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۰/۰۳/۱۳۹۶. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازبینی=را بررسی کنید (کمک) - ↑ http://khorasanrazavi.khorasannews.com/newspaper/BlockPrint/185557
- ↑ دیکشنری آبادیس، لهجه مشهدی
- ↑ http://1mashhad.ir/445/لهجه-مشهدی/
- ↑ دیکشنری آبادیس، لهجه مشهدی
- ↑ https://word.helpkade.com/2020/12/15/معنی-کلمه-چوخت/
- ↑ سیدی، مهدی. افول لهجهٔ مشهدی؛ گریز مردمانی گونه‌گون از گذشته‌ای همگون، روزنامه شهر آرا، ۱۳۹۱
- ↑ امین، سید علینقی، تاریخ سبزوار، به کوشش سید حسن امین، انتشارات دایرةالمعارف ایران‌شناسی، ۱۳۸۱
- ↑ http://www.academia.edu/29394179/_بررسی_یک_واژه_از_دیدگاه_ریشه_شناختی_درگویش_سبزوار_An_Etymological_Survey_of_a_Word_in_Sabzevar_Dialect_In_Persian_2015
- ↑ http://www.academia.edu/29394179/_بررسی_یک_واژه_از_دیدگاه_ریشه_شناختی_درگویش_سبزوار_An_Etymological_Survey_of_a_Word_in_Sabzevar_Dialect_In_Persian_2015
- ↑ http://www.asrarnameh.com/notes/4264
- ↑ http://www.asrarnameh.com/news/12270
- ↑ http://www.academia.edu/29394179/_بررسی_یک_واژه_از_دیدگاه_ریشه_شناختی_درگویش_سبزوار_An_Etymological_Survey_of_a_Word_in_Sabzevar_Dialect_In_Persian_2015
- ↑ میلانی، عباس (۱۳۴۵). پهلوی. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. ۳۵۳.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۴.
- ↑ «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۴ ژوئیه ۲۰۱۷.
- ↑ «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۹۰» (اکسل). درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ شهریور ۱۴۰۲.
- ↑ «نتایج سرشماری شهرستان سبزوار و حومه سال ۱۳۹۵».
- ↑ http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=93614&Serv=0&SGr=0 بایگانی‌شده در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine | خبرگزاری میراث فرهنگی- تهران- ۲۲ خرداد1384
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۸.
- ↑ http://iqna.ir/fa/news/3483962/موزه-سبزوار-از-نگهداری-اشیائی-از-هزاره-اول-پیش-از-میلاد-تا-وصیت‌نامه-شهدا
- ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. چهل و دو. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ امین، سیدحسن (۱۳۷۸). بازتاب اسطورهٔ بودا در ایران و اسلام. تهران: میرکسری. ص. ۱۱۶.
- ↑ http://jamejamonline.ir/online/1428890299748714940/درخت-2500-ساله-در-یکی-از-روستاهای-سبزوار
- ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. چهل و چهار. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ {یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = تاریخ بیهق |دیگران = با مقدمهٔ علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحه = ۲۷۲}}
- ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. ۹۷. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. ۹۸. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. ۱۰۱. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ بیهقی، محمود (۱۳۷۰). سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار. کتابستان مشهد. ص. ۴۵. از پارامتر ناشناخته
|ماه=صرف‌نظر شد (کمک) - ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. ۱۰۲. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ http://www.irancityinfo.com/city/sabzevar/person/90/منار-خسروگرد/[پیوند مرده]
- ↑ {یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = تاریخ بیهق |دیگران = با مقدمهٔ علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحه = ۳۲۲}}
- ↑ بیهقی، محمود (۱۳۷۰). سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار. کتابستان مشهد. ص. ۴۶. از پارامتر ناشناخته
|ماه=صرف‌نظر شد (کمک) - ↑ {یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = تاریخ بیهق |دیگران = با مقدمهٔ علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحه = ۲۸۴}}
- ↑ بیهقی، محمود (۱۳۷۰). سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار. کتابستان مشهد. ص. ۴۷. از پارامتر ناشناخته
|ماه=صرف‌نظر شد (کمک) - ↑ بیهقی، محمود (۱۳۷۰). سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار. کتابستان مشهد. ص. ۵۵. از پارامتر ناشناخته
|ماه=صرف‌نظر شد (کمک) - ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. ۱۱۱. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ ای. پ. پطروشفسکی (۱۳۵۱). نهضت سربداران خراسان. ترجمهٔ کریم کشاورز. انتشارات پیام.
- ↑ http://malekmuseum.org/artifact/3000.06.00195/سکه+نقره+سربداران
- ↑ http://qudsonline.ir/news/1202/نمایش-سکه-های-ایلخانان-مغول-و-سربداران-در-موزه-آستان-قدس
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۸.
- ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. ۱۳۳. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. ۱۳۶. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. ۱۳۹. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. ۱۴۱. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. ۱۴۲. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ http://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/07/06/1197481/168-اثر-تاریخی-در-شهرستان-سبزوار-ثبت-ملی-شده-است
- ↑ http://www.asrarnameh.com/news.php?id=3410
- ↑ http://www.isna.ir/news/92020905814/کاروانسراهای-سبزوار-نشانی-از-شاهکار-هنر-معماری
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ نوامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۱۶.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ نوامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۱۶.
- ↑ http://seeiran.ir/تپه-عیدگاه-سبزواری-ها/
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ نوامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۱۶.
- ↑ http://khorasanrazavi.khorasannews.com/newspaper/BlockPrint/170957
- ↑ http://www.isna.ir/news/95070300966/کشف-آثار-و-اشیاء-پیش-از-تاریخ-در-تپه-دامغانی
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۴ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ http://sarbedaran.hsu.ac.ir/?p=2376[پیوند مرده]
- ↑ http://khorasan.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=109201[پیوند مرده]
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۱۷.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۷ ژوئیه ۲۰۱۷.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۲۱.
- ↑ http://seeiran.ir/رودخانه
- ↑ http://cabinetoffice.ir/fa/news/1930/تغییرات-تقسیمات-کشوری-در-استان-خراسان-رضوی
- ↑ http://hamgardi.com/place/27872
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ اوت ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۷ ژوئیه ۲۰۱۷.
- ↑ http://hamgardi.com/place/28402
- ↑ http://seeiran.ir/غار-اژدربید/
- ↑ http://seeiran.ir/آبشار-نورآباد/
- ↑ «یکم آبان روز پدر نثر فارسی، ابوالفضل بیهقی نام گرفت». ایرنا. ۲۰۲۱-۰۶-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۲۹.
- ↑ «اسرارنامه: نگاهی تحلیلی به حوزه ادبیات داستانی سبزوار پایتخت نثر ایران». مجله اینترنتی اسرارنامه. ۲۰۱۹-۱۲-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۲۹.
- ↑ یوسف هادی (۳ آبان ۱۳۹۸). «تاریخ بیهق». مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «اداره کتابخانه‌های عمومی سبزوار». اداره کتابخانه‌های عمومی سبزوار. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۲۹.
- ↑ «اداره کتابخانه‌های عمومی سبزوار». اداره کتابخانه‌های عمومی سبزوار. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۲۹.
- ↑ «قدیمی‌ترین کتابخانه سبزوار؛ مرجع غنی تفاسیر قرآن». iqna.ir. ۲۰۱۶-۱۰-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۲۹.
- ↑ «کتابخانه زندان سبزوار عمومی شد». خبرگزاری کتاب ایران. ۲۰۰۹-۰۴-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۲۹.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۹.
- ↑ «سرهنگ فرامرز ناوی». اداره کتابخانه‌های عمومی سبزوار. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۲۹.
- ↑ «بصیرت (نابینایان)». اداره کتابخانه‌های عمومی سبزوار. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۲۹.
- ↑ ۱۲۳٫۰ ۱۲۳٫۱ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۷.
- ↑ http://sabzevarlib.ir/
- ↑ http://www.asrarnameh.com/news.php?id=6540
- ↑ امین، سیدعلینقی (۱۳۸۲). تاریخ سبزوار. به کوشش پروفسور سید حسن امین. تهران: دائرةالمعارف ایران‌شناسی. ص. ۵۴. شابک ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶.
- ↑ http://www.sabzevarian.com/سلامی-دوباره-به-سینما/
- ↑ Griffiths, Eldon (2007). Turbulent Iran Recollections, Revelations And A Plan For Peace. Santa Anna, Ca: Seven Locks Press. p. 76. ISBN 1-931643-92-X.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ http://www.tejaratefarda.com/بخش-اقتصاد-35/863-برباد-رفته
- ↑ https://www.cinematicket.org/Default.aspx?p=ncinemadet&cid=321
- ↑ http://news.aqr.ir/portal/home/?news/38388/62900/1124492/فرهنگسرای-امام-رضا(علیه‌السلام)-در-شهرستان-سبزوار-افتتاح-شد[پیوند مرده]
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۷.
- ↑ «هفت موزه سبزوار میزبان مسافران نوروزی». ایرنا. ۲۰۱۷-۰۳-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۲۹.
- ↑ «آشنایی با موزه‌های سبزوار». پرتال شهرداری سبزوار.
- ↑ «پسندیده: انتقال موزه شهر به مکان جدید یک اقدام فرهنگی است». پرتال شهرداری سبزوار.
- ↑ «اولین موزه نفت کشور در سبزوار». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۶-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۲۹.
- ↑ http://www.khabaronline.ir/detail/675475/multimedia/movie
- ↑ http://www.petromuseum.ir/content/1/اطلاع-رسانی/407/سالانه-هزاران-دانش-آموز-از-موزه-نفت-سبزوار-دیدن
- ↑ سنگ سفیدی، محسن (۱۳۸۸). سیمای شهرستان سبزوار. سبزوار: مؤلف. ص. ۱۶۱. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۴-۴۶۳۱-۷. از پارامتر ناشناخته
|ماه=صرف‌نظر شد (کمک) - ↑ [۱] بایگانی‌شده در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine/
- ↑ سیمای سبزوار، سرزمین سربداران-محمدابراهیم احمدی-ص 73 پاراگراف دوم-انتشارات نبوغ-پاییز 1375
- ↑ دائرةالمعارف فارسی، ذیل «سبزوار»، ص ۱۲۵۷، چاپ ۱۳۸۱.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۷.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۷.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۷.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ دسامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۷.
- ↑ «شکوه عید ولایت در سبزوار، خاستگاه حکومت شیعی و شهر غدیری ایران». خبرگزاری جمهوری اسلامی. ۲۷ تیر ۱۴۰۱.
- ↑ «لیست واحدهای اقامتی». سامانه آمار و اطلاعات استان خراسان رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئیه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۷ اوت ۲۰۲۲.
- ↑ «لیست واحدهای اقامتی». سامانه آمار و اطلاعات استان خراسان رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئیه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۷ اوت ۲۰۲۲.
- ↑ http://www.medsab.ac.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=1&pageid=6566
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۵ اوت ۲۰۱۸.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۵ اوت ۲۰۱۸.
- ↑ https://www.yjc.ir/fa/news/5423190/نوزدهمین-پایگاه-اورژانس-هوایی-کشور-در-سبزوار-مستقر-شد
- ↑ http://www.medsab.ac.ir/
- ↑ «معرفی بیمارستان شهیدان مبینی». دانشگاه علوم پزشکی سبزوار.
- ↑ http://www.asrarnameh.com/notes/19456
- ↑ http://www.kanoon.ir/Article/70972
- ↑ https://www.farsnews.ir/news/13911118000388/سبزوار-قطب-علمی-در-شرق-کشور-است
- ↑ «مرکز آموزش علمی-کاربردی هلال احمر شهرستان سبزوار». دانشگاه جامع علمی کاربردی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۷ اوت ۲۰۲۲.
- ↑ بیهقی، محمود (۱۳۷۰). سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار. کتابستان مشهد. صص. ۲۶۸ و ۲۶۹. از پارامتر ناشناخته
|ماه=صرف‌نظر شد (کمک) - ↑ ایران و قضیه ایران، جرج ناتائیل، لرد کرزن، ترجمه وحید مازندرانی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب ۱۳۴۹ جلد ۱ ص ۱۶۰
- ↑ مقصودلو، ایرج افشار و … جلد ۲ ص ۶۴۰ و ۸۸۷
- ↑ https://donya-e-eqtesad.com/بخش-تاریخ-اقتصاد-31/397094-تجارتخانه-های-روسی-در-ایران
- ↑ https://donya-e-eqtesad.com/بخش-بازرگانی-4/3430148-درگذشت-پدر-تجارت-چای
- ↑ https://www.isna.ir/news/92020905814/کاروانسراهای-سبزوار-نشانی-از-شاهکار-هنر-معماری
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ https://www.mehrnews.com/news/3818788/شمار-تجار-سبزوار-از-انگشتان-یک-دست-کمتر-شد
- ↑ http://awiki.ir/index.php/بانک_استقراضی_روس[پیوند مرده]
- ↑ فرهنگ آبادیهای کشور (بر اساس سرشماری آبان ۱۳۵۵)، جلد بیست و یکم، استان خراسان
- ↑ https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/04/14/790404/هندبال-سبزوار-همواره-بدنه-اصلی-تیم-های-ملی-را-تشکیل-داده-است
- ↑ «http://sabzevarema.com/اخبار/تيم-هندبال-ثامن-الحجج-سبزوار-افتخار-ايران-در-آسياست/1743». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۹. پیوند خارجی در
|title=وجود دارد (کمک) - ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۱۷.
- ↑ http://irhf.ir/Default.aspx?PageName=News&ID=96109&Language=1&tite=نماينده-هندبال-ايران-در-جايگاه-چهارم-آسیا-ايستاد
- ↑ http://www.varzesh3.com/news/1188730/پیروزی-ثامن‌الحجج-در-جام-باشگاه‌های-آسیا
- ↑ http://www.iribnews.ir/fa/news/1380557/بیتا-سبزوار-نماینده-خراسان-در-لیگ-برترهندبال-کشور
- ↑ http://www.iribnews.ir/fa/news/1536437/بیتا-سبزوار-قهرمان-رقابت-های-هندبال-جوانان-ایران
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۱۶.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۸ نوامبر ۲۰۱۹.
- ↑ http://ostani.hamshahrilinks.org/Ostan/Iran/Khorasan-Razavi/Contents/هندبال-سبزوار؛-دارنده-65-مقام-اول-تا-سومی?magazineid=[پیوند مرده]
- ↑ http://www.tabnak.ir/fa/news/367213/سومین-قهرمانی-سبزواری‌ها-در-لیگ-برتر-کشتی
- ↑ http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=13920924000214
- ↑ http://www.iribnews.ir/NewsBody.aspx?ID=41559[پیوند مرده]
- ↑ http://www.sabzevarsport.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=2555:1396-02-13-03-23-07&catid=1:latest-news&Itemid=50[پیوند مرده]
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/10/04/953217/مسابقات-کشوری-اتومبیلرانی-آفرود-در-سبزوار-برگزار-شد
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ http://www.sabzevarsport.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=2507:1396-01-09-04-30-43&catid=1:latest-news&Itemid=50[پیوند مرده]
- ↑ http://www.sabzevarsport.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=2186:1395-06-23-05-40-06&catid=1:latest-news&Itemid=50[پیوند مرده]
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۱۷.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۱۷.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۴ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ http://www.irna.ir/fa/News/81558224/
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۷ مه ۲۰۱۷.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ نوامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۷ مه ۲۰۱۷.
- ↑ http://www.asrarnameh.com/essays.php?id=1975
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئیه ۲۰۲۰.
- ↑ http://sabzevarkhabar.com/کسب-یک-مدال-طلا-و-یک-نقره-علی-خسروی-پویا-2/[پیوند مرده]
- ↑ http://sabzevarparkour.ir/
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۷ مه ۲۰۱۷.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۷.
- ↑ http://www.asrarnameh.com/news.php?id=11004
- ↑ «نام سردار شهید سپهبد سلیمانی بر تارک بزرگراه سبزوار».
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۷.
- ↑ http://sabzevar.ir/گام-سوم-امتداد-بزرگراه-ابریشم-سبزوار/
- ↑ «زیباسازی آیلند میانی بزرگراه ابریشم (کمربند شمالی سبزوار) با فضای سبز شهری».[پیوند مرده]
- ↑ «پارک طراوت تفرجگاه زیبا برای لذت شهروندان سبزواری و گردشگران».
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ مه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۷.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۷.
- ↑ خبرگزاری صدا و سیما (۲۰۲۱-۱۲-۱۷). «برقراری مسیر پروازی کیش به سبزوار و بالعکس». خبرگزاری صدا و سیما. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۲۹.
- ↑ http://www.mehrnews.com/news/4030828/افزایش-پروازهای-فرودگاه-سبزوار-برنامه-ریزی-برای-توسعه-باند-فرود
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۷.
- ↑ «فرودگاه سبزوار مرز مجاز هوایی شد». خبرگزاری فارس.
- ↑ «فرودگاه بین‌المللی سبزوار از ۱۳ دی ماه به صورت ۲۴ ساعته عملیاتی شد». خبرگزاری ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۲.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۷.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۷.
- ↑ http://sabzevar.ir/شهرداری-سبزوار-عضو-مجمع-شهرداران-کشور/[پیوند مرده]
- ↑ سبزوار و کاشان خواهرخوانده شدند
- ↑ https://www.isna.ir/news/96021207118/خواهر-خواندگی-شهر-سبزوار-با-شهر-هرات-تصویب-شد
پیوند به بیرون
در میان واژه‌ها از ویکیواژه
در میان تصاویر و رسانهها از ویکیانبار
در میان گفتاوردها از ویکیگفتاورد
در میان مراجع از ویکیدانشگاه
| مرکز | |||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بخشها |
| ||||||||||||||||||||||||||
| شهرهای مهم خراسان |     | |
|---|---|---|
| رَبع‌های خراسان | ||
| پیشینه | ||
| در تقسیمات سیاسی معاصر | ||
| زبان | ||
| هنر | ||
| مردمان خراسان برپایهٔ زبان | ||