Saltar ao contido

Vía Láctea

Editar as ligazóns
Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Vía Láctea (homónimos).

Recreación artística da Vía Láctea.
Estrutura da Vía Láctea.
Diagrama da estrutura galáctica.
Vía Láctea.

A Vía Láctea é a galaxia na que está o sistema solar, e polo tanto o planeta Terra. Vista desde a Terra, aparece como unha banda brillante e difusa que rodea toda a esfera celeste, recortada por nubes moleculares que lle confiren un intricado aspecto irregular e dentado. A súa visibilidade vese gravemente comprometida pola contaminación luminosa. Agás contadas excepcións, todos os obxectos visibles a primeira ollada dende a Terra pertencen a esta galaxia.

A súa idade estimada é de máis de trece mil millóns de anos, durante os cales pasou por varias fases evolutivas ata alcanzar a súa forma actual.}} Formada por centos de miles de millóns de estrelas, a galaxia presenta estruturas diferentes entre si. No bulbo central, de forma alongada, hai unha gran concentración de estrelas, e no centro exacto da galaxia atópase o buraco negro supermasivo Saxitario A*. Ao seu ao redor atópase o disco galáctico, formado por estrelas dos mais diversos tipos, nebulosas e po interestelar, entre outros. É nesta parte prominente da Vía Láctea onde se manifestan os brazos espirais. Ao seu ao redor hai centos de cúmulos globulares. Con todo, a dinámica de rotación da galaxia revela que a súa masa é moito maior que toda a materia observable, e este compoñente adicional denomínase materia escura, cuxa natureza se descoñece.

Desde tempos inmemoriais, a humanidade tratou de describir a natureza da galaxia, á que se fai referencia en innumerables lendas e mitos de diversos pobos. Aínda que xa se propuxo anteriormente, descubriuse, a partir das observacións realizadas por Galileo Galilei cun telescopio, que a banda brillante de aspecto leitoso (da que deriva o seu nome) era en realidade un gran conxunto de estrelas. Con todo, nos dous últimos séculos, a concepción científica da Vía Láctea pasou de ser unha simple nube de estrelas en cuxo centro se atopaba o Sol a unha gran galaxia espiral complexa e dinámica, da que a nosa estrela é só unha entre miles de millóns. Isto sucedeu grazas aos avances na tecnoloxía de observación, que permitiron sondar estruturas máis aló das nubes moleculares.

O sistema solar atópase a medio camiño entre o centro e o bordo do disco, na rexión do brazo de Orión, que en realidade non é máis que unha estrutura menor entre dous brazos principais. Ao redor da galaxia orbitan as súas galaxias satélites, entre as que destacan as Nubes de Magallanes. O Grupo Local é o escaso cúmulo de galaxias do que forma parte a Vía Láctea, e é un dos seus maiores compoñentes.

Segundo as observacións posúe unha masa de 1012 masas solares e é, moi posiblemente, unha espiral barrada. Cun diámetro medio duns 100 000 anos luz calcúlase que contén uns 100 000 millóns de estrelas. A distancia dende o Sol ao centro da galaxia é duns 27 700 anos luz (8,5 kpc).

A Vía Láctea forma parte dun conxunto dunhas corenta galaxias, chamado Grupo Local, do que é unha das galaxias maiores, xunto con Andrómeda e Triángulo.[1] Debido ás curvas de rotación que presenta crese que gran parte da masa da Vía Láctea é materia escura.

Etimoloxía e mitoloxía

[editar | editar a fonte]

O nome de Vía Láctea provén do latín e significa camiño de leite. Foi denominada así pola aparencia de banda leitosa de luz tenue que atravesa o ceo nocturno de lado a lado. Esta banda non é máis que a luz emitida polo conxunto de estrelas que forman disco galáctico. En Galiza e noutros lugares de Europa occidental coñécese tamén polo nome de Camiño de Santiago.

Na cultura occidental, o nome "Vía Láctea" deriva do seu aspecto de banda brillante "leitosa" sen resolver que se arquexa polo ceo nocturno. O termo é unha tradución do latín clásico via lactea, á súa vez derivado do grego helenístico. γαλαξίας, abreviatura de γαλαξίας κύκλος (galaxías kýklos), que significa "círculo leitoso". O grego antigo γαλαξίας (galaxias) - da raíz γαλακτ-, γάλα ("leite") + -ίας (formando adxectivos) - é tamén a raíz de "galaxia", o nome do noso, e máis tarde de todos eses, conxuntos de estrelas.[2][3][4]

A Vía Láctea era só un dos once "círculos" que os gregos identificaron no ceo, sendo outros o zodíaco, o meridiana, o horizonte, o ecuador, os trópicos de Cancro e Capricornio, o círculo polar ártico e o círculo polar antártico, e dous círculos coluros que pasaban por ambos os dous polos.[5]

A orixe da Vía Láctea de Tintoretto (circa 1575–1580)

No poema épico de Babilonia Enūma Eliš, a Vía Láctea créase a partir da cola cortada do dragón primixenio da auga salgada Tiamat, posta no ceo por Marduk, o deus nacional babilónico, tras matalo.[6][7] Críase que esta historia baseábase nunha versión máis antiga de Sumeria na que Tiamat é asasinada por Enlil de Nippur,[8][9] pero agora pénsase que é puramente unha invención dos propagandistas babilonios coa intención de mostrar a Marduk como superior ás deidades sumerias.[9]

Na mitoloxía grega, Zeus coloca ao seu fillo nado dunha muller mortal, o neno Heracles, sobre o peito de Hera mentres esta dorme para que o bebé beba o seu leite divino e convértase así en inmortal. Hera espértase mentres está a aleitar e entón dáse conta de que está a aleitar a un bebé descoñecido: empuxa ao bebé, parte do seu leite derrámase e produce a banda de luz coñecida como Vía Láctea. Noutra historia grega, o abandonado Heracles é entregado por Atenea a Hera para que o aleite, pero a contundencia de Heracles fai que Atenea arrínqueo do seu peito con dor.[10][11][12]

Llys Dôn (literalmente "A Corte de Dôn") é o nome tradicional galés da constelación Cassiopeia. Polo menos tres dos fillos de Dôn tamén teñen asociacións astronómicas: Caer Gwydion ("A fortaleza de Gwydion") é o nome tradicional galés da Vía Láctea, [13][14] e Caer Arianrhod ("A fortaleza Arianrhod") sendo a constelación da Coroa Boreal.[15][16]

Aparencia

[editar | editar a fonte]
Vista da Vía Láctea cara á constelación Saxitario (incluíndo o centro galáctico), vista desde un lugar escuro con pouca contaminación lumínica (o deserto de Black Rock, Nevada)
Un vídeo time-lapse que capta a Vía Láctea xirando sobre o interferómetro ALMA

A Vía Láctea é visible como unha banda difusa de luz branca, duns 30° de ancho, formando arcos no ceo nocturno.[17] Aínda que todas as estrelas individuais a primeira ollada de todo o ceo forman parte da Vía Láctea, o termo "Vía Láctea" limítase a esta banda de luz.[18][19] A luz orixínase pola acumulación de estrelas non resoltas e outro material situado na dirección do plano galáctico. As rexións máis brillantes ao redor da banda aparecen como manchas visuais suaves coñecidas como nube estelar. A máis conspicua delas é a gran nube de estrelas de Saxitario, unha porción do bulbo central da galaxia. [20] As rexións escuras dentro da banda, como o Gran Rift e a nebulosa Saco de Carbón, son áreas onde o po interestelar bloquea a luz das estrelas distantes. Os pobos do hemisferio sur, incluídos os aborixes incas e australianos, identificaron estas rexións como constelacións de nubes escuras.[21] A área do ceo que a Vía Láctea escurece denomínase zona de evitamento.[22]

Partes

[editar | editar a fonte]
Fotografa da Vía Láctea tomada en febreiro de 2021, desde San Felipe Otlaltepec, no Estado de Puebla, México.
Fotografía da Vía Láctea, tomada en febreiro de 2021 no estado de Puebla, México.

A galaxia divídese en tres partes ben diferenciadas:

  • Halo
  • Disco
  • Bulbo

Halo

[editar | editar a fonte]

O halo é unha estrutura esferoidal que envolve a galaxia, tal e como se ve no diagrama anterior. No halo a densidade de estrelas é moi baixa e apenas ten nubes de gas polo que carece de rexións con formación estelar. En cambio é no halo onde se atopan a maioría de cúmulos globulares. Estas formacións antigas son reliquias da formación galáctica. Estas agrupacións de estrelas debéronse formar cando a galaxia era, aínda, unha gran nube de gas que colapsaba e se ía aplanando cada vez máis. Outra característica do halo é a presenza de gran cantidade de materia escura. A súa existencia deduciuse a partir de anomalías na rotación galáctica. Os obxectos contidos no halo rotan cunha compoñente perpendicular ao plano moi forte cruzando en moitos casos o disco galáctico. De feito, é posible atopar estrelas ou outros corpos do halo no disco. A súa procedencia delátase cando se analiza a súa velocidade e traxectoria así como a súa metalicidade. E é que os corpos do halo presentan unha compoñente perpendicular ao plano moi acusada ademais de ser corpos formados antes cós do disco. Tamén é moi probable que unha estrela de poboación II (pobre en metais) pertenza ao halo, pois estas son máis antigas cás de poboación I (ricas en metais).

A masa en estrelas deste compoñente é moi baixa, de ao redor de mil millóns de masas solares; unha gran parte da masa do halo galáctico está en forma de materia escura.[23]

Disco

[editar | editar a fonte]
Vista do núcleo desde a Terra.

O disco componse, principalmente, por estrelas novas, de poboación I. É a parte da galaxia que máis gas contén e é nel onde aínda se dan procesos de formación estelar. O máis característico do disco son os brazos espirais que son catro: dous brazos principais Escudo-Centauro e Perseo, así como dous secundarios —Saxitario e Norma— (no canto de catro brazos similares entre si, como se pensaba antes).[24]

Durante 2008 un grupo de astrónomos anunciou o descubrimento dun novo brazo espiral na nosa galaxia, concretamente un enorme fragmento ata o de agora descoñecido;[25] crese que o novo brazo espiral é, en realidade, o tramo final e máis distante do brazo de Escudo-Centauro, unha das dúas ramas principais.[26] De confirmarse, os autores demostrarían que a Vía Láctea posúe unha sorprendente simetría nas súas formas, xa que este novo brazo sería a contraparte simétrica do de Perseo.[27] Hai que ter en conta que a nosa posición na Vía Láctea —a metade de camiño entre o seu centro e o seu bordo, e practicamente no plano galáctico— dificulta en gran medida o estudo da estrutura espiral da nosa galaxia.

O noso sistema solar atópase no brazo Orión ou Local, que forma parte do brazo espiral de Saxitario, de alí o seu nome de «Local». Estas formacións son rexións densas onde se compacta o gas e dáse a formación de estrelas. Os brazos son, en realidade, ondas de densidade que se desprazan independentemente das estrelas contidas na galaxia. O brillo dos brazos é maior que o resto das zonas, porque é alí onde se atopan as xigantes azuis (estrelas de tipo O, B), que son as únicas que poden ionizar grandes extensións de gas. Estas estrelas de curta vida nacen e morren no brazo espiral, converténdose así en excelentes marcadores da súa posición. Outros trazadores dos brazos espirais son as rexións HII (nubes de hidróxeno ionizado), orixinadas precisamente por eses xigantes azuis. Estas nubes volven emitir, no rango da luz visible, a enerxía captada no ultravioleta ou noutras frecuencias máis curtas. Son altamente enerxéticas, pois foron ionizadas polos potentes xigantes azuis, que varren extensas áreas cos seus ventos estelares.

Estas formacións son rexións densas onde se compacta o gas e, xa que logo, dáse a formación de estrelas. Os brazos son, en realidade, ondas de densidade que se desprazan independentemente das estrelas contidas na galaxia. O brillo dos brazos é maior có resto das zonas porque é alí onde se atopan as estrelas xigantes azuis. Estas estrelas de curta vida nacen e morren no brazo espiral converténdose así en excelentes marcadores da súa posición. Outros trazadores dos brazos espirais son as rexións HII (nubes de hidróxeno ionizado). Estas nubes reemiten a enerxía captada facéndose visibles. Son altamente enerxéticas pois foron ionizadas polas potentes xigantes azuis que varren extensas áreas cos seus ventos estelares. As estrelas de vida máis longa sairán e entrarán repetidas veces nos diferentes brazos espirais da galaxia.

Así como a galaxia se compón de dúas partes segundo o seu grosor (halo e disco), o disco tamén se divide en dúas partes: Disco delgado e disco groso. Crese que o disco groso é o remanente dun segundo proceso de colapso e esmagamento da galaxia. Así como o halo é o remanente do colapso inicial o disco groso seríao dunha segunda fase de colapso.

O disco está unido ao bulbo galáctico por unha barra de radio de 3,9 quiloparsecs,[28] en cuxo interior pode existir á súa vez unha barra menor (algo que ocorre en bastantes outras galaxias espirais barradas).[29] Hai ademais elevada formación estelar nun dos seus extremos polo menos.[30]

A barra maior está cinguida á súa vez por un anel de 5 kiloparsecs de radio, que concentra, ademais dunha gran cantidade do hidróxeno molecular da galaxia, unha gran actividade de formación estelar. Devandito anel é a estrutura máis notable da nosa galaxia e, visto desde outras galaxias exteriores, sería a súa zona máis prominente.[31] Deste anel emerxen os brazos espirais.

Recentemente suxeriuse que a galaxia elíptica anana de Saxitario pode ser a responsable da estrutura espiral da nosa galaxia, axudando a dar forma aos brazos espirais, modelando a barra central e distorsionando as súas rexións exteriores.[32]

Crese que a nosa galaxia ten posiblemente entre 4000 millóns e 8000 millóns de masas solares de hidróxeno neutro, ademais da metade desa masa na forma de hidróxeno molecular. Mentres que o primeiro chega máis aló do espazo ocupado polas estrelas —pero a rexión central apenas ten gas nesa forma—, gran parte do segundo está concentrado no anel mencionado antes, e —excepto na rexión máis interna da Vía Láctea— a densidade de hidróxeno molecular na rexión central da galaxia tamén é baixa.[33]

Vista de la Vía Láctea en España.

Inicialmente pensábase que a taxa de formación estelar da nosa galaxia sería de até cinco masas solares por ano; con todo, estudos máis recentes realizados con axuda do telescopio de infravermellos Spitzer suxiren unha taxa moito menor, de apenas unha masa solar por ano,[34] e outro tamén suxire que a nosa galaxia, xunto á de Andrómeda, áchase no que no diagrama de cor-magnitude para galaxias coñécese como o val verde: unha zona intermedia entre a secuencia vermella (galaxias que non forman estrelas, moitas delas galaxias elípticas) e a nube azul (galaxias que forman estrelas a gran ritmo, moitas delas galaxias espirais), caracterizada por unha progresiva diminución da formación estelar ao irse acabando o gas a partir do cal nacen as estrelas, calculándose que esta acabará dentro de 5000 millóns de anos, incluso contando co aumento da formación estelar que levará á súa colisión futura coa Galaxia de Andrómeda.[35][36] Isto foi reforzado por estudos máis recentes que mostran que, sen incluír os seus brazos espirais, a Vía Láctea ten unha cor máis guindada que outras galaxias espirais similares, o que implica que a súa actividade de formación de estrelas está relativamente próxima a acabar;[37] de feito é só algo máis azulada que as galaxias máis azuis da secuencia vermella e está entre as máis brillantes e vermellas das galaxias que aínda seguen formando estrelas.[38]

Bulbo

[editar | editar a fonte]

O bulbo ou núcleo galáctico sitúase, como é lóxico, no centro. É a zona da galaxia con maior densidade media de estrelas. Aínda que a nivel local pódense atopar algúns cúmulos globulares con densidades superiores. O bulbo ten unha forma esferoidal achatada e vira como un sólido ríxido. Por outra banda sábese que no noso centro galáctico hai un gran buraco negro dunhas 2,6 millóns de masas solares. A súa detección foi posible a partir da observación dunhas estrelas que viraban ó redor dun punto escuro a velocidades de máis de 1500 km/s.

Distorsión

[editar | editar a fonte]

O disco galáctico non é totalmente plano, senón que é alabeado cara a arriba por unha beira e cara a abaixo pola contraria. Este efecto, descuberto nos anos 1970, parece ser producido por un choque con outra galaxia (que podería ser Saxitario), segundo están a deixar de manifesto os datos liberados polo Observatorio Espacial GAIA. Os álabes teñen un movemento de precesión, xirando arredor do centro da galaxia nuns 600-700 millóns de anos, é dicir, a cousa de 1/3 da velocidade típica dunha estrela arredor do centro galáctico.[39]

Formación

[editar | editar a fonte]

A Vía Láctea comezou como unha ou varias pequenas sobredensidades na distribución da masa do Universo pouco despois do big-bang. Algunha desas sobredensidades foron a orixe dos cúmulos globulares nos cales as estrelas máis antigas permaneceron no que hoxe é a Vía Láctea. Esas estrelas e cúmulos agora forman o halo estelar da galaxia. Aos poucos milleiros de millóns de anos do nacemento das primeiras estrelas, a masa da Vía Láctea era o suficientemente grande como para xirar con relativa velocidade. Debido á conservación do momento angular, isto levou a que o medio gasoso interestelar colapsase nunha forma de disco máis ou menos esférica. Polo tanto, posteriores xeracións de estrelas formáronse neste disco espiral. A meirande parte das estrelas máis novas, incluído o Sol, obsérvanse no disco.

Dende que as primeiras estrelas comezaron a formarse, a Vía Láctea medrou a través da fusións de galaxias e da acreción do gas directamente dende o halo galáctico. En 2022 téñense identificado 6 galaxias que foron absorbidas pola Vía láctea, estando en discusión unha sétima.[40] A Vía Láctea na actualidade atópase nun proceso de extracción de material das súas dúas galaxias satélites máis próximas, a Gran e a Pequena Nube de Magalhães, a través da corrente magallánica. A acreción directa de gas pode observarse en nubes interestelares como a nube de Smith. Para o seu estudo están a usarse datos do satélite GAIA, que xa ten permitido predicir a evolución do choque entre a Vía Láctea e a galaxia de Andrómeda.[41]

Idade

[editar | editar a fonte]

As idades das estrelas individuais da Vía Láctea poden estimarse medindo a abundancia de elementos radioactivos de longa vida, como o torio-232 e o uranio-238, e comparar os resultados coas estimacións da súa abundancia orixinal, unha técnica chamada nucleocosmocronoloxía. Estas estimacións dan uns resultados duns 14,0 ± 2.4 Ga para a estrela CS 31082-001 e duns 13,8 ± 4 Ga (Gigaannum) para BD+17° 3248. Cando se forma unha anana branca, comeza a experimentar enfriamento radiante e a temperatura da superficie diminúe constantemente. Medindo as temperaturas da máis fría desas ananas brancas e comparándoas coas temperaturas iniciais previstas pode estimarse unha idade. Con esta técnica, a idade do cúmulo globular M4 estimouse en 12,7 ± 0.7 Ga. Os cúmulos globulares están entre os obxectos máis vellos da Vía Láctea, polo que permiten fixar un límite inferior na idade da galaxia.

En 2007, estimouse a idade dunha estrela do halo galáctico, HE 1523-0901, en 13 200 millóns de anos, ao redor de 500 millóns de anos menos que a idade do Universo. Como o obxecto máis vello coñecido da Vía Láctea nese tempo, esa medida situou un límite inferior na idade da galaxia. Esa estimación foi determinada usando o UVES (Ultraviolet and Visual Echelle Spectrograph) do Very Large Telescope para medir as forzas relativas das liñas espectrais causadas pola presenza de torio e outros elementos creados polo proceso-r (un proceso de captura neutrónica para elementos radioactivos que se dá en condicións de alta temperatura e alta densidade neutrónica). As forzas das liñas indicaban a presenza de diferentes isótopos elementais, dos cales podía estimarse a idade da estrela usando a nucleocosmocronoloxía.

A idade das estrelas no delgado disco galáctico tamén foron estimadas usando a nucleocosmocronoloxía. Coas medidas destas estrelas estimouse que o disco formouse hai uns 8.800 (± 1.700) millóns de anos. Eses datos suxiren que houbo un hiato de case 5 000 millóns de anos entre a formación do halo galáctico e do disco.

Os datos de Gaia, permitindo afondar na arqueoloxía galáctica, aumentarán a precisión das estimacións de idade.[42]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ esa. "Nuevas velocidades para la colisión entre la Vía Láctea y Andrómeda". European Space Agency (en castelán). Consultado o 2019-02-08. 
  2. ↑ Harper, Douglas. "galaxy". Online Etymology Dictionary. Arquivado dende o orixinal o 27 de maio de 2012. Consultado o 18 de abril do 2023. 
  3. ↑ Jankowski, Connie (2010). Pioneers of Light and Sound. Compass Point Books. p. 6. ISBN 978-0-7565-4306-8. Arquivado dende o orixinal o 20 de novembro de 2016. 
  4. ↑ Simpson, John; Weiner, Edmund, eds. (30 de marzo de 1989). The Oxford English Dictionary (2nd ed.). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-861186-8.  See the entries for "Milky Way" and "galaxy".
  5. ↑ Eratosthenes (1997). Condos, Theony, ed. Star Myths of the Greeks and Romans: A Sourcebook Containing the Constellations of Pseudo-Eratosthenes and the Poetic Astronomy of Hyginus. Red Wheel/Weiser. ISBN 978-1-890482-93-0. Arquivado dende o orixinal o 20 de novembro de 2016. 
  6. ↑ Brown, William P. (2010). The Seven Pillars of Creation: The Bible, Science, and the Ecology of Wonder. Oxford, England: Oxford University Press. p. 25. ISBN 978-0-19-973079-7. Arquivado dende o orixinal o 26 de marzo de 2023. Consultado o April 24, 2019. 
  7. ↑ MacBeath, Alastair (1999). Tiamat's Brood: An Investigation Into the Dragons of Ancient Mesopotamia. Dragon's Head. p. 41. ISBN 978-0-9524387-5-5. Arquivado dende o orixinal o 26 de marzo de 2023. Consultado o April 24, 2019. 
  8. ↑ James, E. O. (1963). The Worship of the Sky-God: A Comparative Study in Semitic and Indo-European Religion. Jordan Lectures in Comparative Religion. London, England: University of London Press. pp. 24, 27f. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Lambert, W. G. (1964). "E. O. James: The worship of the Skygod: A comparative study in Semitic and Indo-European religion. (School of Oriental and African Studies, University of London. Jordan Lectures in Comparative Religion, vi.) viii, 175 pp. London: University of London, the Athlone Press, 1963. 25s.". Bulletin of the School of Oriental and African Studies 27 (1) (London, England: University of London). pp. 157–158. doi:10.1017/S0041977X00100345. 
  10. ↑ "Myths about the Milky Way". judy-volker.com. Arquivado dende o orixinal o 1 de xullo de 2022. Consultado o 17 de abril do 2023. 
  11. ↑ Leeming, David Adams (1998). Mythology: The Voyage of the Hero (Third ed.). Oxford, England: Oxford University Press. p. 44. ISBN 978-0-19-511957-2. Arquivado dende o orixinal o March 26 de marzo de 2023. Consultado o 17 de abril do 2023. 
  12. ↑ Pache, Corinne Ondine (2010). "Hercules". En Gargarin, Michael; Fantham, Elaine. Ancient Greece and Rome. 1: Academy-Bible. Oxford, England: Oxford University Press. p. 400. ISBN 978-0-19-538839-8. Arquivado dende o orixinal o 26 de marzo de 2023. Consultado o 17 de abril do 2023. 
  13. ↑ Keith, W. J. (xullo de 2007). "John Cowper Powys: Owen Glendower" (PDF). A Reader's Companion. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 14 de maio de 2016. Consultado o 18 de abril do 2023. 
  14. ↑ Harvey, Michael (2018). "Dreaming the Night Field: A Scenario for Storytelling Performance". Storytelling, Self, Society 14 (1): 83–94. ISSN 1550-5340. doi:10.13110/storselfsoci.14.1.0083. 
  15. ↑ "Eryri - Snowdonia". snowdonia-npa.gov.uk. Arquivado dende o orixinal o 6 de xullo de 2022. Consultado o 18 de abril do 2023. 
  16. ↑ Harris, Mike (2011). Awen: The Quest of the Celtic Mysteries (en inglés). Skylight Press. p. 144. ISBN 978-1-908011-36-7. Arquivado dende o orixinal o 26 de marzo de 2023. Consultado o 18 de abril do 2023. The stars of the Corona Borealis, the Caer Arianrhod, as it is called in Welsh, whose shape is remembered in certain Bronze Age circles 
  17. ↑ Pasachoff, Jay M. (1994). Astronomy: From the Earth to the Universe. Harcourt School. p. 500. ISBN 978-0-03-001667-7. 
  18. ↑ Rey, H. A. (1976). The Stars. Houghton Mifflin Harcourt. p. 145. ISBN 978-0-395-24830-0. 
  19. ↑ Pasachoff, Jay M.; Filippenko, Alex (2013). The Cosmos: Astronomy in the New Millennium. Cambridge University Press. p. 384. ISBN 978-1-107-68756-1. Arquivado dende o orixinal o 26 de marzo de 2023. Consultado o 18 de abril do 2023. 
  20. ↑ Crossen, Craig (xullo de 2013). "Observing the Milky Way, part I: Sagittarius & Scorpius". Sky & Telescope (en inglés) 126 (1): 24. Bibcode:2013S&T...126a..24C. 
  21. ↑ Urton, Gary (1981). At the Crossroads of the Earth and the Sky: An Andean Cosmology. Latin American Monographs 55. Austin: Univ. of Texas Pr. pp. 102–4, 109–11. ISBN 0-292-70349-X. 
  22. ↑ Starr, Michelle (14 de xullo de 2020). "A Giant 'Wall' of Galaxies Has Been Found Stretching Across The Universe". ScienceAlert (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 5 defebreiro de 2021. Consultado o 18 de abril do 2023. 
  23. ↑ "Milky Way". Science Encyclopedia. Consultado o 02 de maio de 2023. 
  24. ↑ "«Two of the Milky Way's Spiral Arms Go Missing.»". Arquivado dende o orixinal o 09 de novembro de 2020. Consultado o 26 de abril de 2023. 
  25. ↑ Aguilar, David A. y Christine Pulliam (3 de xuño de 2008). "Milky Way's Inner Beauty Revealed". Harvard-Smithsonian. Center for Astrophysics. Consultado o 3 de abril do 2023. 
  26. ↑ "El Brazo Lejano 3kpc - Imagen astronomía diaria - Observatorio". Consultado o 3 de abril do 2023. 
  27. ↑ Dame, Tom e Pat Thaddeus (10 de xuño de 2011). Smithsonian Astrophysical Observatory, ed. "A New, Distant Arm of the Milky Way Galaxy.". Consultado o 3 de abril do 2023. 
  28. ↑ López-Corredoira, M., A. Cabrera-Lavers, T. J. Mahoney, P. L. Hammersley, F. Garzón, C. González Fernández. «The Long Bar in the Milky Way. Corroboration of an old hypothesis.»
  29. ↑ Nishiyama, Shogo; Nagata, Tetsuya; Baba, Daisuke; Haba, Yasuaki; Kadowaki, Ryota; Kato, Daisuke; Kurita, Mikio; Nagashima, Chie; Nagayama, Takahiro; Murai, Yuka; Nakajima, Yasushi; Tamura, Motohide; Nakaya, Hidehiko; Sugitani, Koji; Naoi, Takahiro; Matsunaga, Noriyuki; Tanabé, Toshihiko; Kusakabe, Nobuhiko; Sato, Shuji (1 de marzo de 2005). "A Distinct Structure inside the Galactic Bar". The Astrophysical Journal Letters 621. pp. L105–L108. doi:10.1086/429291. Consultado o 18 de outubro do 2023 – vía NASA ADS. 
  30. ↑ Garzón, F.; López-Corredoira, M.; Hammersley, P.; Mahoney, T. J.; Calbet, X.; Beckman, J. E. (1 de diciembre de 1997). "A Major Star Formation Region in the Receding Tip of the Stellar Galactic Bar". The Astrophysical Journal Letters 491: L31–L34. doi:10.1086/311050. Consultado o 18 de outubro do 2023 – vía NASA ADS. 
  31. ↑ Universidad de Boston, «Galactic ring survey.»
  32. ↑ "UC Irvine Release: How the Milky Way's sprial arms are formed. UC Irvine Today". 27 de xullo de 2012. Arquivado dende o orixinal o 27 de xullo de 2012. Consultado o 3 de novembro do 2023. 
  33. ↑ Sparke, Linda S.; III, John S. Gallagher (15 de febreiro de 2007). "Galaxies in the Universe: An Introduction". Cambridge University Press. Consultado o 27 de abril do 2024 – vía Google Books. 
  34. ↑ "Spitzer Detects the 'Heartbeat' of Star Formation in the Milky Way Galaxy - NASA Spitzer Space Telescope". Consultado o 27 de novembro do 2024. 
  35. ↑ "ChView - The Stars of the Milky Way". Arquivado dende o orixinal o 12 de xullo de 2015. Consultado o 27 de novembro do 2024. 
  36. ↑ Mutch, Simon J.; Croton, Darren J.; Poole, Gregory B. (1 de agosto de 2011). "The mid-life crisis of the Milky Way and M31" 736 (2): 84. doi:10.1088/0004-637X/736/2/84. Consultado o 27 de novembro do 2024 – vía arXiv.org. 
  37. ↑ DNews (11 de xaneiro de 2012). "Color of Milky Way? Red, Bright and Blue: Discovery News". Consultado o 27 de novembro do 2024. 
  38. ↑ Licquia, Timothy; Newman, J. A. (1 de xaneiro de 2012). "What Is the Color of the Milky Way?". p. 252.08. Consultado o 27 de novembro do 2024 – vía NASA ADS. 
  39. ↑ "Gaia sugiere que la deformación de la Vía Láctea se debe a una colisión galáctica". www.esa.int (en inglés). Consultado o 2020-03-04. 
  40. ↑ "Gaia reveals a new member of the Milky Way family". www.esa.int (en inglés). Consultado o 2022-02-28. 
  41. ↑ "Gaia clocks new speeds for Milky Way-Andromeda collision". European Space Agency (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 09 de febreiro de 2019. Consultado o 2019-02-07. 
  42. ↑ esa. "Gaia creates richest star map of our Galaxy – and beyond". European Space Agency (en inglés). Consultado o 2019-02-08. 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]

Outros artigos

[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Vía_Láctea&oldid=6898722»
pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy