Bhutan
| Butan | ||
 Brug rGyal-Khab Dru Gäkhap | ||
|
| |
| Standardo di Butan | Blazono di Bhutan | |
| Nacionala himno: | ||
| Druk tsendhen | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Thimphu | |
| · Habitanti: | 98 676 (2005) | |
| Precipua urbo: | Thimphu | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Dzongkha | |
| Tipo: | Monarkio | |
| · Rejo: | Jigme Khesar Namgyel Wangchuck | |
| · Chefministro: | Tshering Tobgay | |
Surfaco: (135ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 38 394 km² | |
| · Aquo: | < 1 % | |
Habitanti: (161ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 876 181[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 18,1 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | BT
| |
BTN
| ||
064
| ||
| Reto-domeno: | .bt | |
Bhutan o Butan esas rejio en Himalaya, havanta frontieri kun Popul-Republiko Chinia norde, ed India sude. Nepal e Bangladesh esas proxima de la lando, tamen ne havas frontieri kun ol. Butan nomesis segun Sanskrita vorti Bhyot (Tibet) e anta ('fino'), nam ol jacas an la frontiero kun Tibet.
Bazala fakti pri Butan:
Historio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Historio di Butan |
L'unesma evento transskribita en Butan esis la paso di Budista santo Padma Sambhava en 747. Granda parto ek lua anciena historio esas nekonocata, pro fairo qua destruktis lua anciena chef-urbo, Punakha, en 1827.[2] Dum la 10ma yarcento lua politikala developo influesis multe da religio Budista. Dum la 14ma yarcento, ol posible influesis dal dinastio Yuan, de Chinia.
Dum Britaniana dominaco en India, Britaniani probis kontrolar la teritorio di Butan, ma lua suvereni jeris por prezervar la nedependo. Kande India nedependanteskis en 1947, Britaniani abandonis lua voli pri kontrolar la rejio, ed India divenis la protektero di Butan. Erste en 1949, ca du landi signatis pakto qua agnoskis Butanana nedependo.
En 1953, lora rejulo Jigme Dorji Wangchuck establisis lokal asemblitaro kun 130 membri por esar legifala povo e promocar plu demokratala formo di guvernerio. En 1971, ankore dum la regno di Jigme Dorji Wangchuck, Butan divenis membro dil Unionita Nacioni. Lua sucedinto, rejulo Jigme Singye Wangchuck komencis politikala reformi, e alienis parto ek lua povo a la Konsilistaro di Ministri. Il anke posibligis l'akuzo kontre la rejo, per sanciono de 2/3 de la membri di la Nacional Asemblitaro.[3]
Dum la fino di la yari 1980a e la komenco di la yari 1990a, Butan ekpulsis granda nombro di Butanani kun Nepalana origino. Segun l'Unionita Nacioni, en 2008 cirkume 107 000 Butanani vivis kom refujinti este de Nepal.
En 1999, la guvernerio di Butan eliminis l'interdikto di televiziono ed Interreto. Butan esis un ek la lasta landi de la mondo qui adoptis televiziono. Nova konstituco por la lando prizentesis en 2005.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
Butan esas konstitucala parlamentala monarkio. La nuna chefo di stato, rejulo Jigme Khesar Namgyel Wangchuck, sucedis lua patro Jigme Singye Wangchuck ye la 16ma di decembro 2006. L'exekutiva povo komandesas dal chefministro e dal konsilistaro di ministri. La chefministro depos 2018 esas Lotay Tshering.
Legifala povo konsistas ek la Nacional Asemblitaro (Tsongdu) havanta 151 membri, di qui 106 elektesas da la viri (mulieri ne darfas votar en Butan), 10 elektesas da la Budista grupi, e 35 elektesas dal rejulo. L'unesma elekti por la Nacional Asemblitaro eventis ye la 24ma di marto 2008.
Butan adoptis lua konstituco en 2008. Lua legaro influesis da monakala kodexo Tsa Yig e da komuna legaro Britaniana. La judiciala povo konsitas ek la 4-membra Supra Korto - qua povas interpretar la konstituco ed esas la maxim alta revizo-korto di la lando -, l'Alta Korto, e la distriktala Dzongkhag-korti.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Butan jacas an la sudala taludi de Himalaya. Norde jacas Tibet ed este, sude e weste jacas rispektive l'Indiana stati Sikkim, Westal Bengal, Assam ed Arunachal Pradesh. L'altitudi di granda parto di la monti norde de la lando superiras 7.000 metri, kontre ke sude la minima altitudo esas 200 metri. La maxim alta monto esas Gangkhar Puensum, havanta 7 570 metri di altitudo. La vali inter la monti furnisas naturala pastureyo por la brutaro, e multa ek lua habitanti esas nomadi.
La centro di la lando kovresas da foresti di koniferi, kontre ke la sudo kovresas da subtropikala foresti, e da savani an la regiono Dooars. La klimato varias de subtropikala sude, til kolda polala klimato an la nordala monti, qui permanante havas nivo an lua somiti. La musono portas de 60% til 90% de la pluvo-quanto qui falas en la lando. Pro lua diversa peizaji, Butan havas richa biodiverseso.
La lando havas quar hidrografiala baseni: Drangme Chhu, Puna Tsang Chhu, Wang Chhu, e Amo Chhu. La quar naskas en Himalaya e debushas an rivero Brahmaputra.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Butan |
L'ekonomio di Butan dependas del agrokultivo, extraktado di forestala produkturi, turismo. e de la vendo di hidroelektrala energio ad India. La lando ne havas ferovoyi e mankas substrukturi. Tamen, lua ekonomio kreskis forte dum recenta yari.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki da The World Factbook pri 2023, Butan havis 876 181 habitanti. La maxim multa (50%) esas del etnio Ngalop (anke nomizita Bhotia). Nepalani esas 35%, ed altra populi, inkluzite enmigranti, esas 15%.[1]
L'oficala linguo di la lando esas dzongkha, un ek la 53 Tibetana lingui, parolata da 24% del habitantaro. La linguo maxim parolata en Butan (28% de la habitantaro) esas Sharchhopka; 22% parolas Lhotshamkha-linguo; e 26%, inkluzite enmigranti, parolas altra lingui.[1] L'Angla docesas en skoli.
Historiale, eduko esis monakeyala, e l'unesma sekulara skoli aparis erste dum la yari 1960a. Nun, Butan havas 2 universitati e 11 fakultati, qui formacas la du. Segun statistiki de 2021, 70,9% de la habitantaro, esanta 77,9% de la viri e 62,8% de la mulieri, savas lektar e skribar[1]
Pri religio, la maxim multa habitanti (75,3%) praktikas Lamaista Buddhismo, qua esas varianto de tale nomizita "Budismo Mahāyāna", e havas dalai-lamao kom spiritala chefo. Hindui esas 22,1%, e 2,6% praktikas altra religii, segun statistiki de 2005.[1]
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
Butanana kulturo havas forta influi de Budismo. Hinduismo ank influas lokala kulturo, nome en suda regioni. La guvernerio esforcas por prezervar lokala tradicioni. Ol permisis l'unesma radio-brodkasto erste en 1973, e l'unesma televiziono-brodkasto erste en 1999.
La nacionala vesto por Butanana viri esas gho, o g'ô, robo qua iras til la genui, nodigata en la tayo per stofa rimeno nomizita kera. Mulieri uzas longa robo iranta til maleolo, nomizita kira.
La muziko di la lando havas tradicionala jenri, exemple Zhungdra e Boedra, e moderna jenro lokala nomizita Rigsar, kreita dum la yari 1960a. Rigsar populareskis pos ke ol prizentesis en lokala radio- e televiziono-brodkasterio Bhutan Broadcasting Service.
Tradicionala dansi, exemple danso Chan, akompanas treatrala dramati en qui la partoprenanti uzas maskili, ed ofte akompanesas per muziko pleata uzanta tradicionala instrumenti. La danseri reprezentas demoni, animali, dei e deaji, mortinti o karikaturi di personi, e lia maskili e vesti esas multe koloroza. L'instituto pri Linguo e Sociala Studii de la Rejala Universitato mantenas kurso pri muziko e dansi tradicionala.
La nacionala sporto di Butan esas lokala versiono di arkpafado. Konkursi ordinare eventas en vilaji. Ol diferas de la versiono Olimpiala di arkpafado per detali, exemple lokizo di la emi, e l'atmosfero di la konkurso. Dardo-jetado e Digor (lokala versiono di pezo-jetado) ank esas multe populara.
Basketbalo, futbalo e kriketo esas esquado-sporti multe populara. En 2002, la nacionala futbalo-esquado di Butan, rangizita en un ek la lasta plasi segun klasigo da FIFA, vinkis la futbalo-esquado di Montserrat per 4-0 en la stadio Changlimithang.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bhutan - Publikigita da CIA. Nomo di la publikigo: The World Factbook. URL vidita ye 10ma di decembro 2023.
- ↑ "Taktshang: a Buddhist legend" Buddhist Channel
- ↑ Democratization from above: The case of Bhutan - Publikigita da democracy-international.org. Dato di publikigo: 2006.
