Insuli Marshall
| Insuli Marshall | ||
| Aolepān Aorōkin M̧ajeļ Republic of the Marshall Islands | ||
|
| |
| Standardo di Insuli Marshall | Blazono di Insuli Marshall | |
| Nacionala himno: | ||
| Forever Marshall Islands | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Majuro | |
| · Habitanti: | 25 400 (2004) | |
| Precipua urbo: | Majuro | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Angla, Marshallana | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Hilda Heine | |
Surfaco: (213ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 181 km² | |
| · Aquo: | neglijebla % | |
Habitanti: (200ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 80 966[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 293 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Dolaro di Usa | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | MH
| |
MHL
| ||
584
| ||
| Reto-domeno: | .mh | |
Insuli Marshall esas arkipelago e lando en Oceania, norde di Nauru e Kiribati.
Bazala fakti pri Insuli Marshall.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Historio di Insuli Marshall |
L'unesma habitanti di la nuna Insuli Marshall esis Mikroneziani qui arivis dum la duesma yarmilo aK. Lia historio esas poke konocata. L'unesma Europano qua arivis en la teritorio esis Hispana Alonso de Salazar en 1526. Pos du yarcenti, en 1786, Angla John Marshall vizitis l'insuli, qui tale nomizesis pro homajo a Marshall.
Germana imperio okupis l'arkipelago depos 1885 ed establisis protektorato. Li establisis komercala stapli sur l'insuli Jaluit ed Ebon. Marshallana iroij (lokala chefi) mantenis lia lokala autoritato dum Germana dominaco.
Japonia konquestis la teritorio dum la komenco dil Unesma mondomilito ed establisis lia guvernerio sur l'insulo Jaliut. Ye la 31ma di januaro 1944 dum la Duesma mondomilito, Usani okupis atolo Kwajalein. Pos komplete vinkir la Japoniani en 1945, lu komencis administrar l'insuli e granda parto di Mikronezia kom Fidekomiso-Teritorio di Pacifiko.
De 1946 til 1958 Usa uzis l'arkipelago por probar atomobombi: eventis 67 explozi di atomobombi en ta epoko.
En 1979 l'insuli recevis propra guvernerio, e ye la 21ma di oktobro 1986 ol divenis nedependanta de Usa. Amata Kabua, qua guvernis pos 1979, esis l'unesma prezidanto di la lando. En 1986, la lando signatis kontrato pri kompleta asocio kun Usa. Til 1999 l'insuli recevis 180 milion dolari kom pekuniala kompenso pri l'uzo di atolo Kwajalein e plusa 250 milion dolari por nukleara probi.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
Segun la konstituco adoptita en 1979, Insuli Marshall esas republiko[2]. Elekti eventas ye singla 4ma yaro, ed omna civitani evanta 18 yari o plue povas votar. La prezidanto, qua esas chefo di stato ed anke chefo di guvernerio, elektesas da la membri dil parlamento. Lu nominas 10 ministri, qui mustas esar aprobata da Nitijeļā.
La legifanta povo konsistas ek singlachambra parlamento (Nitijeļā) kun 33 membri, qui elektesas dal populo por 4 yari. Existas 24 elektala distrikti en la lando, e 4 politikala partisi: Aelon Kein Ad (AKA), Kien Eo Am (KEA), United People's Party (UPP), ed United Democratic Party (UDP).
Judiciala povo havas quar sistemi di korti: supra korto, alta korto, lokala (municipala) korti e korti tradicionala - olci traktas nur questioni pri landal yuro.
Insuli Marshall havas libera asociuro kun Usa, qua responsas pri la defendo dil insuli.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Jacanta cirkume an la duimo de la disto inter Australia e Havayi, Marshall Insuli konsistas ek 29 atoli e 5 izolita insuli. Del atoli, 5 esas nehabitata, pro nesuficanta resursi por vivo, pro manko di aquo o pro kontamino radioaktiva. Granda parto di lua teritorio jacas an la marala nivelo. Ne existas alta monti, od importanta fluvii. Preske 66% de la habitanti rezidas en la chef-urbo Majuro ed en l'urbo Ebeye. Atolo Bikini, uzita por probar atomobombi e havanta sulo kontaminata per radioaktiva eskombri, esas un ek l'atoli sen habitanti. Marshall Insuli anke reklamacas la teritorio dil insulo Wake, qua administresas da Usa depos 1899.
Lua klimato esas tropikala, kun sika sezono de decembro til aprilo. La maxim intensa pluvi eventas de mayo til novembro. Multa tifoni de Pacifiko komencas kom tropikala sturmi che l'Insuli Marshall, e divenas plu forta kande movas adnorde, vers Mariani e Filipini. La pluvo-quanto en nordala atoli esas 1300 mm omnayare, kontre ke la pluvo-quanto en sudala atoli esas dufoye granda.
En oktobro 2011 la lando deklaris 770 000 km² de oceano kom rezerveyo por protektar sharki.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Insuli Marshall |
L'insuli havas poka naturala resursi. Agrokultivo eventas en mikra tereni. La lando recevas ekonomiala helpo de Usa, ed adoptas dolaro kom monetaro.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Insuli Marshall havis 80 966 habitanti. Segun etnio, 95,6% esas Marshallani, de Mikroneziana origino. Filipinani esis 1,1%, e 3,3% apartenis ad altra etnii[1]
La lingui oficala esas Marshallana (parolata da 98,2% de la habitantaro) ed Angla, parolata kom duesma linguo. La cetera 1,8% parolas altra lingui[1]. La studio-programi de publika skoli esas bilinguala, en Marshallana ed en Angla. Existas du universitati en la lando, College of the Marshall Islands, e l'Universitato di Suda Pacifiko (University of South Pacific). Dum la yari 1990a, modifikesis l'eduko-sistemo dil insulo, e nun l'Angla linguo docesas pos la 3ma skologrado, probanta prezervar la tradicionala konoco di Marshallana linguo.
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas protestantismo: 79%, de qui 47,9% del Unionita Eklezio di Kristo, 14,1% del Asemblo di Deo, 5% de Full Gospel, 3% de Bukol Nan Jesus, 2,3% de Salveso-Armeo, 2,2% de Reformita Eklezio Kongregacionala, 1,7% Adventisti, ed altri. Katoliki esas 9,3%, Mormoni esas 5,7%, Testi di Jehova esas 1,3%, altra religii esas 3,3%, e 1,1% praktikas nula religio, segun statistiki por 2021[1].
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
La tradicionala kulturo, nome mestiero, dekadabas dum recenta yari. Olim, Marshallani esis habila navigeri, e savis navigar dum la nokto per observo di steli ed uzo di "cielala mapi" konstruktita ek bastoni e konki. La bazo di lua socio esis la familii e la tradicioni. Moderne, lua kulturo influesis da religiala misionieri qui komencis arivar dum la fino di la 19ma yarcento. L'ekonomial agado dil antiqua habitanti di Bikini divenis kreskante dependanta del indemni pagata da Usana guverno.
La bazo di la koquarto di Marshall Insuli uzas rizo, qua preparesas kun porkokarno, fisho, konki o hano. Rare uzesas bovokarno, ecepte se ol kompresas konjelita. Kokoso ank uzesas en tradicionala koquarto.
Koncerne muziko, roro esas tradicionala kanto, ordinare pri anciena legendi, kantata da mulieri dum laboro o por guidar la navigeri. La muziko Marshallana rare uzas tamburi. Existas tradicionala danso, nomizita beet, qua influesis da Hispana folklorala dansi, qua havas komplexa e desfacila ritmo. La tradicionala danso de la populo jobwa nun exekutesas nur dum specala okazioni.
La maxim populara sporti en la lando esas volebalo, basketbalo (ludata precipue da viri), basbalo, futbalo e diversa aquala sporti. Marshall Insuli partoprenabas omna Olimpiala Ludi depos l'Olimpiala Ludi en Beijing, 2008. Dum l'Olimpiala Ludi en Tokyo, 2020, Marshall Insuli reprezentesis da du natisti.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Marshall Islands – The World Factbook - Publikigita da CIA. Dato di publikigo: 6ma di septembro 2023. URL vidita ye 10ma di septembro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Constitution of the Marshall Islands
| Landi e teritorii en Oceania |
| Atolo Johnston | Atolo Midway | Australia | Estal Timor| Fidji | Franca Polinezia | Guam | Havayi | Insulo Baker | Insuli Cook | Insulo Howland | Insulo Jarvis | Insulo Wake | Insuli Marshall | Insuli Salomon | Kingman Rifo | Kiribati | Federita Stati di Mikronezia | Nauru | Nova Kaledonia | Nova-Zelando | Niue | Norfolk | Norda Mariani | Palau | Palmyra | Papua-Nova-Guinea | Pitkern | Samoa | Tokelau | Tonga | Tuvalu | Usana Samoa | Vanuatu | Wallis e Futuna |