Sri-Lanka
| Sri-Lanka | ||
 Sri Lanka- Prajathanthrika Samajavadi Janarajaya இலங்கை சனநாயக சோஷலிசக் குடியரசு Illankai Chananaayaka Chosalisa Kudiyarasu | ||
|
| |
| Standardo di Sri-Lanka | Blazono di Sri-Lanka | |
| Nacionala himno: | ||
| Sri Lanka Matha | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Sri Jayawardenapura Kotte | |
| · Habitanti: | 115 826 (2001) | |
| Precipua urbo: | Colombo | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Sinhalana, tamil | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Ranil Wickremesinghe | |
| · Chefa ministro: | Dinesh Gunawardena | |
Surfaco: (122ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 65 610 km² | |
| · Aquo: | 4,4 % | |
Habitanti: (58ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 23 187 516[1] (2022) | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Rupio di Sri-Lanka | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | LK
| |
LKA
| ||
144
| ||
| Reto-domeno: | .lk, .இலங்கை* | |
Sri-Lanka, oficale Republiko Demokrata Socialista Sri-Lanka, esas insulala naciono en sudal Azia, sude de India. Ol havas marala frontieri kun India nordweste, e kun Maldivi sudweste.
Til 1972 la nomo di la lando esis Ceylon.
Bazala fakti pri Sri-Lanka
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di Sri-Lanka |
Sri-Lanka ja habitesis dum paleolitiko, de adminime 125 000 yari ante nun. Arkeologiisti kredas ke kelka restaji deskovrita de ta periodo similesas restaji deskovrita en sudal India. Til cirkume 7 000 yari ante nun, Sri-Lanka unionabis a la kontinento per streta "terala ponto", konocita kom "la ponto di Adam" o "ponto di Rama" (Angle: Adam's Bridge, Tamil: Irāmar pālam, Sanskrite: rāmasetu). Ta "ponto" ruptesis komplete en 1480 pro ciklono.
L'unesma habitanti posible esis l'ancestri de la populo Veda, qui nun esas cirkume 2 500 personi e duras habitar la lando. Linguisti trovis relati inter Sinhalana linguo e la lingui parolata en Sindh e Gujarat.
Budismo introduktesis en Sri-Lanka dum la 3ma yarcento aK. Dum la Mezepoko, lora rejo Raja Raja Chola la 1ma de sudal India, invadis la rejio Anuradhapura. L'invado koaktis lora rejo Mahinda la 5ma fugar vers la sudo di nuna Sri Lanka.
En 1505, Portugalani komandita da Lourenço de Almeida desembarkis en l'insulo. Lor existis 3 rejii ibe: Kandy centre del insulo, Kotte weste, ed Yarlpanam (Angle: Jaffna) norde. En 1517, Portugalani konstruktis fuorto an la portuala urbo Colombo, e gradope prenis kontrolo di la litoro. En 1592, pos yardeki di lukti kontre la Portugalani, la rejulo Vimaladharmasuriya la 1ma diplasis la chef-urbo de lua rejio a Kandy, fora la litoro. En 1619 la rejio di Jaffna desaparis, pos atako dal Portugalani.
Dum la regno di Rajasinghe la 2ma, Nederlandani arivis al insulo. En 1638 Rajasinghe signatis pakto kun la Kompanio Nederlandana di la Westal Indii. Nederlandani militis kontre Portugalani e vinkis li, ed en 1656 li prenis kontrolo di Colombo.
Britaniani okupis Nederlandan avanposteni an la litoro en 1796. En 1802 Sri-Lanka divenis kolonio di la Britaniana krono, direte administrita da Britaniana guvernerio. Unionita Rejio fine anexis la rejio Kandy en 1815.
Europani establisis plantacerii di cinamo, sukrokano, kafeo, indigo, e pose teo e kauchuko. Britaniani anke trovis granda quanto di laboristi de Tamil Nadu. L'urbo Colombo divenis centro di Britanian administrado.
Pos la Duesma mondomilito, Unionita Rejio gradope preparis Ceylon por lua nedependo. Ye la 14ma di oktobro 1947 kreesis l'ofico di chefa ministro di Ceylon. La lando nedependanteskis de Unionita Rejio ye la 2ma di februaro 1948. Don Stephen Senanayake divenis l'unesma chefa ministro di la lando, dum ke la rejulo di Anglia duris esar lua chefo di stato.
En 1972 Ceylon divenis republiko e adoptis la nuna nomo, Sri-Lanka. En 1977, Junius Richard Jayewardene elektesis prezidanto di la lando ed asumis povo la sequanta yaro, ye la 4ma di februaro. Dum la guvernisteso di Jayawardene Sri-Lanka adoptis nova konstituco, l'ekonomio di merkato e l'exekutiva povo divenis plu forta. En 1983 komencis l'interna milito di Sri Lanka, qua duris dum 30 yari. La milito opozis la centrala guvernerio di Sri Lanka kontre la politikala grupo "Tigri di la Libereso de Tamil Eelam" (TLTE), qua militis por la nedependantesko di la regiono Tamil Eelam, habitita da la minoritatala populo Tamil. Kande la negocii pri paco komencis en 2002, la TLTE kontrolabis cirkume 15 000 km² de la teritorio di Sri-Lanka. En 2006 la guvernerio lansis granda kontre-atako ed ye la 16ma di mayo 2009 lora prezidanto Mahinda Rajapaksa anuncis ke la guvernerio vinkabis la rebeli.
L'ondego di decembro 2004 produktis plu kam 35 mil morti en Sri-Lanka.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
Segun la konstituco promulgita ye la 7ma di septembro 1978, Sri-Lanka esas socialista republiko ed unitara stato. Ol esas la maxim anciena demokratio di Azia. La guvernerio mixas prezidantala e parlamentala sistemi. La prezidanto esis la chefo di stato, chefo di guvernerio, e komandas la militala forci. La chefa ministro nur esas la chefo dil ministraro.
La legifala povo konsistas ek la parlamento, qua havas singla chambro kun 225 membri, qui elektesis dal populo por 6 yari. La prezidanto povas kunvokar legifala kunsido o dissolvar la parlamento irgatempe pos 4 yari e duime.
La judiciala povo konsistas ek la supra korto (la maxim alta korto di la lando), apelo-korti, alta korti e lokala korti. Lua komplexa legaro influesis da diversa legala sistemi. Exemple, kriminala legaro kopiesis de Britaniana legaro, kontre ke civila legi kopiesis de Romana legaro e Nederlandana legaro. Legi pri mariajo, divorco o heredo originis de kustumi lokala.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Sri-Lanka jacas inter latitudi 5°N e 10°N, e longitudi 79°E e 82°E. Parto di la lando kovresas per tropikala foresti kun granda biodiverseso.
Granda parto di la tereni esas basa, kun monti nur an la centro e sudo del insulo. La maxim alta monto esas Pidurutalagala, kun 2 524 metri di altitudo.
La klimato esas tropikala kun influo di monsona venti ed alta humideso. Exemple en Colombo la humideso sempre superiras 70% dum tota yaro. La mezavalora pluvo-quanto proxim la centrala monti esas 2.500 mm omnayare. La mezavalora yarala temperaturo di la lando varias de 28°C til 30°C.
La lando havas 103 fluvii e riveri. La maxim longa esas Mahaweli, longa de 335 km.[2].
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Sri-Lanka |
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Sri-Lanka esas la 58ma maxim populoza lando de la mondo. Lua habitantaro kreskas 0,61% omnayare.[1] Segun statistiki de The World Factbook por 2022, la lando havis 23 187 516 habitanti.[1] Segun statistiki de 2012, la maxim multa (74,9%) esas Sinhala. Srilankana Tamil esas 11,2%, Mauri esas 9,2%, Indiana tamil esas 4,2%, e 0,5% apartenas ad altra etnii.[1]
L'oficala linguo di la lando esas Sinhala, parolata da 87% de la habitantaro. Tamil parolesas da 28,5% de la habitantaro ed ank esas oficala. L'Angla parolesas da 28,3% de la habitantaro ed uzesas freque en l'administrado. Multa habitanti parolas plu kam 1 linguo.[1]
Segun statistiki de 2012, la religio kun maxim granda nombro di adepti - praktikata da 70,2% de la habitantaro - esas Budismo, qua ank esas oficala. Hindui esas 12,6%, Mohamedani esas 9,7%, katoliki esas 6,1%, altra kristani esas 1,3%, e 0,05% praktikas altra religii.[1]
La maxim populoza urbo esas Colombo, l'anciena chef-urbo di la lando, havanta plu kam 600 000 habitanti. Altra importanta urbi esas Dehiwala-Mount Lavinia (plu kam 200 mil habitanti en 2001), Moratuwa (plu kam 177 mil habitanti en 2001), la chef-urbo Sri Jayawardenapura Kotte (plu kam 100 mil habitanti), e Jaffna (plu kam 80 mil habitanti en 2007).
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
La kulturo di Sri-Lanka evas plu kam 2500 yari,[3] ed influesis dal Budismo e Hinduismo.[4] Segun l'Mohamedana folkloro, Adam ed Eva refujiis su en l'insulo pos ekpulsesar de Paradizo.
L'unesma habitanti de raso Tamil arivis al insulo dum la 3ma yarcento aK. La populi Tamil e Sinhala kunexistis ed intermariajis depos ta epoko.
La muziko di Sri-Lanka originis de teatrala spektakli, exemple Kolam, Sokari e Nadagam. Tradicionala instrumenti, exemple yak béla, Thammátama, Daŭla e Răbān uzesis por akompanar ta dramati. La kompozisti Mahagama Sekara e Ananda Samarakoon, e la muzikisti W. D. Amaradeva, Victor Ratnayake, Nanda Malini e Clarence Wijewardene kontributis por l'evoluciono di Srilankana muziko.
La literaturo di Sri-Lanka havas plu kam 2.000 yari di historio. La maxim anciena verki esis legendi e religiala verki. Dum la 20ma yarcento un ek lua precipua skriptisti esis Martin Wickramasinghe (1890-1976).
La nacionala sporto di Sri-Lanka essas volebalo. Tamen, la maxim populara sporto esas kriketo. Rugbio*, atletismo, futbalo, netball e teniso anke havas populareso. La nacionala kriketo-esquado di Sri-Lanka sucesis multe dum la yari 1990a, e ganis la mondala championkonkurso pri kriketo en 1996. Pri Olimpiala sporti, til nun Sri-Lankani ganis nur du arjenta medalii: pri 400-metra kurado kun obstakli por viri, ganita da Duncan White en 1948, e pri 200-metra kurado por mulieri, ganita da Susanthika Jayasinghe en 2000.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Sri Lanka - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 27ma di septembro 2019. Idiomo: Angla.
- ↑ Aves, Edward (2003). Sri Lanka. London: Footprint Travel Guides. p. 372
- ↑ "Sri Lankan culture and history" - Autoro: reddttours.com.
- ↑ Pre-Colonial Sri Lankan history -
