Судан
|
Судан Республикасы | |||||
| |||||
| Мамлекеттик Гимни | |||||
| |||||
| Эгемендүүлүк күнү | 1 январь 1956
( Уулубританиа, Мисир) | ||||
| Расмий тили | арабча | ||||
| Борбор шаары | Хартум | ||||
| Ири шаарлар | Хартум, Омдурман | ||||
| Башкаруу формасы | Президенттик республика | ||||
| ' | Абдель-Фаттах аль-Бурхан | ||||
| Мам. дини | Динден тышкары | ||||
| Аянты • Жалпы • Суу бетинин %. |
15чи - дүйнөдө 1 886 068 км2 км² 0 | ||||
| Калкы • Бааланган ([[|]]) • Жыштыгы |
39 578 828 адам (33чү) ад./км² | ||||
| Этнохороним | судандык | ||||
| Акча бирдиги | Судан фунту, SDG | ||||
| Домени | .sd | ||||
| ISO коду | SD | ||||
| ЭОК коду | SUD | ||||
| Телефон коду | +249 | ||||
| Убакыт аралыгы | UTC +2:00 | ||||
Суда́н (ар. السودان, англ. Sudan), толук аталышы — Судан Республикасы (араб. جمهورية السودان (Джумхурийат ас-Судан), англ. Republic of Sudan) — Африка континентиндеги мамлекет. Түндүктө Мисир, түндүк-батышта Ливия, батышта Чад, түштүк-батышта Борбордук Африка Республикасы, түштүктө Түштүк Судан, түштүк-чыгышта Эритрея жана Эфиопия менен чектешет. Түндүк-чыгышында Кызыл деңиздин суулары менен жуулат. Борбору шаары – Хартум. Суданга жана Түштүк Суданга бөлүнгөнгө чейин территориясы боюнча эң чоң африкалык өлкө болгон (аянты 2530397 км2), азыр Конго Демократиялык Республикасы менен Алжирден кийин үчүнчү орунда турат.
Этимология
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Судан аталышы Батыш Африкадан баштап Борбордук Африканын чыгышына чейин созулган Сахаранын түштүгүндөгү географиялык аймактын аталышы. Бул аталыш بلاد السودان (билад ась-судан) же «каралардын жери» деген араб сөзүнөн келип чыккан[1]. Бул термин араб соодагерлери жана саякатчылары тарабынан ар кандай түпкүлүктүү кара африкалык териси кара адамдарын коомдоруна карата колдонулган[2].
Тарых
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Судандын аймагынан неолит дооруна таандык Хартум маданиятынын табылгалары табылган. Биздин заманга чейинки 4-3-миң жылдыктарда. д. Судандын түндүгүндө ошол кездеги Египеттин маданиятына жакын болгон маданият пайда болгон. Байыркы убакта азыркы Судандын (Нубия деп аталган) аймагынын олуттуу бөлүгүн байыркы египеттиктерге окшош семит-хамит жана кушит уруулары мекендеген. Биздин заманга чейинки 2-миң жылдыктан. д. Бул жерге түштүктөн келген негроиддер да көчүп келишкен. Азыркы нилоттордун ата-бабалары азыркы аймактын түштүгүндө жашашкан. Жергиликтүү тургундар Байыркы Египет менен соода кылып, ал тараптан жырткычтык чабуулдарга дуушар болушкан. 2-миң жылдыктын башында. д. бул жерден Керма мамлекети пайда болуп, кийин анын ордуна Куш падышалыгы келет. 4-кылымдын башында А. д. аймагынын көбү Аксумит падышачылыгынын бир бөлүгү болуп калды. Кийинки кылымдарда аймакта бир нече көз карандысыз падышалыктар пайда болгон. Борбору Пахорас болгон Нобатия штаты болжол менен 400-жылы түзүлгөн. Соба 4-кылымдан 16-кылымга чейин Алва (Алодия) штатынын борбору болгон. Эгемендүү падышалыктардын эң күчтүүсү биздин эранын 6-кылымында негизделген Мукурра христиан мамлекети. д., дээрлик 900 жылга созулган, XIV кылымга чейин аны Египет мамлюктары басып алган эмес. Дагы бир Алоа штатын (Алва) 1500-жылдары фунж эли басып алган. 16-18-кылымда азыркы Судандын аймагында айыл чарбасы, кол өнөрчүлүгү жана соодасы өнүккөн өз алдынча мамлекеттер болгон. Алардын эң негизгилери Сеннар султандыгы жана Дарфур султандыгы. Бирок 18-кылымдын орто ченинде алар өзүнчө феодалдык княздыктарга жана өз алдынча көчмөн урууларга бөлүнүп кетишкен.
Калкы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Калктын жарымын судандык арабдар түзөт. Судандын түштүгүндө жашаган арабтар көпчүлүгү негроид расасына кирет.
Арабдардан тышкары башка көптөгөн этностор бар. Алардын ичинде беджа, нубиялыктар, фор, масалит, маба, загава, берта, тигре, канури, даго, амдангдар, мабаан, кадугли-кронго, бурун ж.б.
