Sudan
Sudan（蘇丹）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Gaga kska Meycow ka Sudan, 15 00 N, 30 00 E ka gaga na nniqan. Kana ka knlbangan na o 1,861,484 sq km（hangan na o Tg16） Kana ka sejiqun o niqan 36,729,501 hiyi. Gaga Khartoum ka pusu alang paru, jiyax 1 idas 1 ka jiyax skrayan klwaan. Manu ka dxgal Sudan ga wada sugan 100% ka dxgal qpahan, 0% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 0% na.
Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Omar al-Bashir, pnaah hngkawas1993 idas 10 jiyax 16pnrajing kmlawa klwaan.
Sudan（蘇丹）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Sudan kunghe kwo (Kari Arapo : (待補) Kari Arimika : Republic of the sudan, tmhangan dha Sudan, bukuy mnburux ka klwaan NanSudan do tmhangan dha beysudan uri da, mniq daya hraan hidaw Feycow, kiyig siyaw silung Hunghay, dudux bi hraan hidaw Saharasamo.
Pnyahan hangan klwaan dha o kari Arapo, dxgal o 1886068km2, tgtru paru dxgal klwaan mniq Feycow, mniq saw dxgal knlangan o tgmaxal mataru paru.
Pusu paru alang o Ketumu. Sjiqan dha o pusu bi Arapomusrin. Rngagun dha naqih bi klwaan o,「mniq kana knlangan klwaan o ini bi kmalu klwaan msa」,yasa pusu kndadax kmlawa quri kika seyhu Cuncngfu mniq tnjiyal Dafu. Mntna siida, Nansudan o mniq hngkwasan 2011 idas 1 jiyax 9 muda meytaq gipu kana ka sjiqan klwaan dha, niqan 98.83％ seejiq srwayi burux. Hngkwasa 2011 idas 7 jiyax 9, balay bi mnbrux ka klwaan Nansudan kunghekwo.
Ri-s(歷史)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu karu :Ris Sudan
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Hangan sdiyaw o tmhangan dha Nubiya, mhiq kari sbiyaw Ayci o mrdax bi ksun, hini o paah brah hngkwasan 2000 do pnhyugan ka klwaan da.Saw mnrmuxan klwaan Ayci o snliqan paru bi mniq tndxgal dha.
Brah kungyuan 8 Sci, snpru paru bi smiyuq tnjiyal ka seejiq Sudan, qduriq kana ka seejiq Ayci, pnhiyug Kuswangkwo.
 |
|---|
Cng-c(政治)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Klwaan kmlawa cngc dha o pusu bi cungtungc, Reyeynbanc na kunghekwo, kndadax hngkwasan 1989 idas 6 jiyax 30 dhuq hngkwasan 2019 idas 4 jiyax 11, Awmaer. Basier ka cungtung dha Sudan. Basier o supu kana Dan klwaan dha mniq hngkwasan 1989 idas 6 jiyax 30 mdudul paru bi tnjiyal Cuns, spaux cngfu na sayang, kika tluung Sudan dhuq hngkwasan 2019 idas 4 jiyax 11 mnuda cuns siida kika mnhtu.
Vxay wana Cungtung balay, niqan dha Fucungtung ka Sudan uri, tmhangan dha tgkingal Fucungtung n tgdha Fucungtung. Paah hngkwasan 2019 idas 8 jiyax 20 siida, mnuda kmlawa qprahan Cuns klwaan do kika priyux qpuruh pusu bi kmlawa, pusu kmlawa qpruhan nii o man snlian kana Cungtung klwaan.
Cngti Sudan o pusu mnuda Sancyuanfrnri, tgbaraw bi Fayuan Sudan kunghekwo o tmhangan dha kingal nanaq eudq Keming fating ksun, bukung keming fating o bukung sfa klwaan dha.
Biyax qpruhan nniqan Dafu, hngkwasan 2007-hngkwasa 2016
Biyax qpruhan nniqan Dafu o kika daya nniqan sudan Dafu na kinal pusu bi Cngc klwaan, pnyahan kari rngangu dha o hngkwasa 2006 na patas kmalu Heping nii, hngkwasa 2007 ida 4 siida Dafu o man kinal mneuda bbiyax bi qpruhan ka pnhyugan dha nii. Biyax bi qpruhan siida pusu snegul kika hngkwasan 2011 idas 7 jiyax 14 bntasan dha patas bgurah na bi Dafu patas kmalu Heping (Biyax bi qpruhan nii o kana pusa bi niqan tduwa muda Singcug kiwaan dha ni muda Rifu klwaan) kndadax saw priyux qpuruh siida bini. Bukuy pnruuxan ka qpruhan siida do kndadax hngkwasan 2011 idas 9 jiyax 20 prjingan, asi priyux tleengan qmpah ka Teyeycyani. Saysay ka burah bi bukung biyax qpruhan dha.
mnhtu saw hngkwasan 2012 idas 2 jiyax 8 ka biyax ruwax qpruhan nii. Sapah biyax qpruhan nii o mniq daya Dofuco na Fasier. Mniq hngkwasan 2016 idas 4 siida bukuy mnuda dha beytaq gibu siida do o, gaga talax hngkwasan 2016 idas 7 ka nniqan Dafu qpuruhan biyax. Kana snkuan dha pila o wada bnqanan sudan Cungtung kana duri da , muda kika <Dafu patas kmalu Heping> pgkla dha Cungtung.
Feycwo Reyeynmong(非洲聯盟）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Hngkwasan 2019 dhuq sayang yasa kmlglug bi ka Cngu ni smiyuk bi Cngfu ka sjiqan klwaan dha do ungac da .
Ti-ri(地理）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas] |
 |
|---|
Tgtru paru dxgal klwaan ka Sudan, tgkingal o Aerciriya ni Kangkwo-mincu-kunghekwo, hngkwasan 2011 siida mniq brah burux klwaan ka Nansudan, tgkingal paru bi dxgal klwaan ka Sudan mniq Feyco. Siyaw klwaan o niqan Nansudan, Ayci, Ribiya, Cade, Cungfey-kunghekwo, Iswobiya ni Ericweyya.
Kska dxgal klwaan o kiki breenux tqiri ddgiyaq ruwan Sudan, asi mnuda bi kska dxgal klwaan ka yayung Nirwohe, strngan dxgal yayung Cingnirwohe ni Baynirwohe o malu bi ka dxgal hiya, gqiyan hidaw ni hraan hidaw o hruan spriq breenux kana, kingal hngkwasan o mtalux balay ka karac Sudan, pusu bi mtalux karac ni mdngu dxgal kana, qnmuyux o kndasax daya 20mm dhuq hunac krana quyux 1000mm sngari, daya o pusu bi mdngu dxgal kana, hunac o pusu bi hruan spriq nniqan, rnaaw ni slaq, snkuan egu bi xiluy, mong, tong, cin, asorin. ni yunmu.
Uxay uri o , mniq siyaw Hunghay hraan hidaw Sudan ni Aayci o niqan bi ppangan skrayan dxgal klwaan.
Daya Sudan(北部蘇丹)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu niqan 1/2 dxgal Sudan kunghekwo ka hini, qmuyux kingal hngkwasan o wana bi 50~100mm, pusu bi Samuo kana, gqiyan hidaw Nirwohe o bbaraw Ribiya Samuo, dxgal o pusu bi btunux Sari ka breenux, niqan hagay Nubian btunux maa ka dgiyaq, psgihur bi kjiyax, hraan hidaw yayung Ni-rwo-he o tmhangan dha Nu-pi-ya-samo(Nubian desert), ungac bi ka rnaaw hiya, wana bi siyaw gsilung Hung-hay hiyi ka niqan, kika niqan cikuh qsiya ni spriq, tduwa knudus kndsan seejiq A-ra-po sjiqan yo-mu, ini tduwa asi nniqan hiya bsiyaq balay.
Hunac Sudan(南蘇丹)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Brah mniq saw burux ka hunac Sudan siida ka hini o, hangan na seuxal han o ska Sudan. Hini o mniq kska Pey-wey 10° dhuq 16°, malu bi ka karac hini, egu bi qmuyux, tmhangan dha dxgal ska ni hunac egu bi qmuyux nniqan dxgal(Central Rainland). Gqian bi hidaw o hruan spriq Ta-fwo, knjisan o 700-1000 hari, sbiyaw bi ka tasil. Babaw na o niqan snslian spruq dgiyaq Jung-yeyn, pusu bi tasil siyeyn-wu-yeyn, spruq dgiyaq nii o dgiyaq Ma-ra-san, knjisan na o 3350mm. Yasa takar bi ka hnigan dxgal na, egu bi quyux, tduwa qnyuxan quyux 750ml. Hraan spriq dxgal o pusu bi hruan qqhuni paru ni qqhuni llbu, kika niqan putuh bi patas hidaw ni tnais bi hruan ka yayung hiya, kiya ni niqan bi egu alang ka mniq babaw hruan spriq Ta-er-fu-er, pnhmaan dha masu, sqmu, c-ma dnii...... niqan cikuh phuma hiyi qhuni Manko, Mudu ni blbul.
Ta-fu(達佛)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Niqan Ta-fu uxay uri o asi tmhangan Ta-fu(kari A-ra-po o kingal tnsapah Fu-er), mniq gqian hidaw klwaan Sudan Fey-cwo, supu mlutuc klwaan Cung-fey-kung-he-kwo, Ri-pi-ya, Ca-te ni Nan-Sudan. Mniq babaw Ti-ri o, tmhangan dha gqian hidaw Sudan. Mniq babaw sing-cng-cyu-hwa o, kana seasug niqan rima sng, niqan saw hunac Ta-fu, ska Ta-fu, hraan hidaw Ta-fu, gqian hidaw Ta-fu, daya Ta-fu, yasa egu bi ka klegan sjiqun mniq hini, kiya ni knteetu ppangal ni tnjiyal. Quri daya hraan hidaw hruan spriq Ta-er-fu-er ni gqian hidaw ke-tu-mu, wana bi hiya ka smka mdngu dxgal hruan spriq, wana bi 100-200ml ka kingal hngkwas quyux hini, pusu bi qmuyux o mniq rbagan, pusu bi asi mniq hiya ka sjiqun Yo-mu dha, pusu lnmuan A-ra-po-cyaw, kika sndha qmpah dha.
Sing-cng-cyu-hwa(行政區劃)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu pntasan: Sing-cng-cyu-hwa Sudan.
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Reyeyn-pan-c klwaan ka klwaan Sudan, kana niqan maxal mspac sing-cng-hwa-fen ka reyeyn-pan-cwo dha.
Pusu bi paru alang:
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Mniq brah maxal paru alang hbaraw bi seejiq niqan:
| 人口最多的十大城市
(2015) |
百萬人 |  |
 |
 |
| 恩圖曼 | 1.8 | |||
| 喀土穆 | 1.4 | |||
| 北喀土穆 | 1.1 | |||
| 尼亞拉 | 0.49 | 恩圖曼 | 喀土穆 | 尼亞拉 |
| 蘇丹港 | 0.39 |  |
 |
 |
| 歐拜伊德 | 0.34 | |||
| 卡薩拉 | 0.29 | |||
| 瓦德邁達尼 | 0.28 | |||
| 加達里夫 | 0.26 | |||
| 法希爾 | 0.21 | 蘇丹港 | 歐拜伊德 | 瓦德邁達尼 |
Ppangal bi pprngaw tndxgal(領土爭議)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]· Ha-ra-yi-bu san-cyaw-cyu o kika kska Sudan ni Ay-ci niqan bi pangal pprngaw bi dxgal nniqan. Sayang o kmlawa klwaan Ay-ci.
· Niqan A-pu-yey-yi o kika kska Sudan ni hunac Sudan niqan bi pangal pprngaw bi dxgal. Sayang o kmlawa klwaan Sudan.
Gaga nniqan Ka-fey-ya · Cin-ni (Kafia Kingi) na Ra-dwo-mu kwo-cya-kung-yueyn, mniq hngkawas 1956 idas 1 jiyax1 burux ka Sudan siida kika balay bi mtmay ruwan klwaan hunac Sudan da.
Cing-ci(經濟)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu pnatas: Cing-ci Sudan.
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu bi stmaan yo-mu ka Sudan, pusu bi ruwan klwaan dha o Nung-yey cyu o lutuc kika bhgay ni mgkarac yayung ni-rwo-he 「pan-taw」（Gezira）cyu o kika ke-tu-mu. Kana klwaan hrinas kska seejiq ni qmpahan dxgal 80%, gaga mniq hini kana. Pusu bi mniq hunac klwaan ka mu-yey dapa dha. Sjiqan Sudan o pusu bi lnmuan kika a-ra-po-cyaw. Hngkawas kjiyax o kndadax Sudan kang musa esisil alang, a-ra-po-cyaw dha nii ga mniq kana knglangal o niqan 4/3.
Ssiyaw hung-hay o niqan hruan cikuh cin-kwan, meng ni xiluy, gqian hidaw dgiyaq Ma-ra-san cyu o niqan Tung-kwan kiya.
Kung-yey dha sayang Sudan o niqan tnminun tapang, Arungko, snluan sato, spriq pukan, jwo-ke, nniqan smipaq samac, sluan abura dnii……Pusu bi cya-kung-yey, ni qyqaya smuuy dseejiq jiyax, cung-kung-yey o ciway hari kida.
Se-hwey(社會)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Cyaw-tung(交通)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Teyey-ru(鐵路)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pnrjingan phiyug ka elug rulu qrngul dha klwaan o mniq bukuy bi 19 s-ci, phiyug seejiq Ying-kwo mniq hngkawas 1987 siida, bukuy mniq hngkawas 1905 do ungac da, mniq hngkawas 1890 do seejiq Ying-kwo o kndadax wa-ti-ha-re-fa hiya phiyug kingal bgurah elug rulu qrngul dungan, asi lutuc dhuq ke-tu-mu ka elug rulu qrngul nii, mniq kska hngkawas 1904 dhuq hngkawas 1906, seejiq Ying-kwo o mniq A-te-pa-ra ni Hung-hay na kska Sudan hiya phiyug kingal elug rulu qrngul, mtna hngkawas siida, mnhtu phiyug ka kndadax Ke-tu-mu dhaq Sen-na-er na elug rulu qrngul, elug rulu qrngul nii o kndadax Sen-na-er lutuc dhuq Ow-pay-yi-te.
Ppanun gsilung(海運)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Niqan kinal sngayan asug Sudan kang, kika ida nkiya sngayan asug. Kiya ni hraan hidaw dalih bi hung-hay ni ya-ting-wan, kiya ni malu bi ka sngayan asug nii.
Kung-ru(公路)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu bi elug ida nkiya dxgal, wana bi paru alang dha Ke-tu-mu o niqan elug pwo-yo.
Sapah skaya(空運)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Wana bi kingal nii ka sngayan sapah skaya ke-tu-mu-kwo-ci-ci-cang, lutuc kika siyaw klwaan Ow-cwo.
Biyax samac(獸力)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Biyax samac o pusu bi ppanu klwaan dha, pusu bi o niqan Jojo, Rwo-two, Ryu-c.
Ciyaw-yu(教育)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas] |
Sapah pyasan slhayun emsapuh Sudan | ( 蘇丹教學醫院) |
|---|
Idas 6 hngkawas 1988, klwaan kmlawa ttgsa Sudan kung-he-kwo o hntur iya biqan pila ka kska sapah pyasan ni paru sapah pyasan, ciway sapah pyasan o ida ini biqun pila na. Ini bi pntna krana ka anan ini ttgsa dha, daya hari o ini biyaw krana bi ka ttgsa. Kana sjiqan klwaan o niqan 64% ini kla qmita ji(字), 25% llaqi tduwa musa sapah pyasan o ini usa sapah pyasan na. Hngkawas 2003 o kana klwaan niqan 13559 ciway ni kska sapah pyasan, paru sapah pyasan o niqan rima, cwan-ke na pyasan o niqan 11, kana gaga meuyas laqi empuyas o niqan 497 kpuruh seejiq, kska laqi empuyas paru sapah pyasan o niqan 24 kpuruh seejiq, emptgsa o niqan 13 kpuruh.
Pnhyugan hngkawas 1902 ka paru sapah pyasan Ke-s-mu, plealay bi pnhyugan mniq Sudan ka pyasan nii,. Paru sapah pyasan En-tu-man-is-ran o pnhiyug hngkawas 1912 kiya.
Min-su(民俗)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas] |
Sjiqan A-ra-po na Sudan. | (蘇丹的非裔阿拉伯人) |
|---|
Pntasan bi dqras ka dhiya, dnsaw o mniq hngkawas 4-5, dqrijil o mniq hari kngkawas 10 do asi ka ptasan dqras, kika qntaun quri snhiyan dha ni sjiqan nealang, niqan cikuh seejiq o rmisuh tru wasil 豎道ka dqras dha(seejiq Tung-ku-ra), duma seejiq o rmisuh tru wasil 橫道, niqan ka rmisuh tru 豎道 ni kingal 橫道 uri, niqan duma alang o pntasan brah babaw pngrux. Luhay dha dmuuy baga mka idaw ka dhiya, ini kbunuh hmkan dqras ka dqrijil dha.