1905
1905 waor 'n gewoon jaor wat op zóndig begós oppe Gregoriaanse kalender. 't Waor 't jaor 1359 oppe Armeense kalender, 1902 – 1903 oppe Ethiopische kalender en 4606 – 4607 oppe Chinese kalender.
Gebäörtenisse
[bewirk | brón bewèrke]- 22 jannewarie - Mèt Bleujetege Zondag begint in Sint-Petersbörg de Russische Revolutie vaan 1905.
- 26 jannewarie - Eine wirknummer van de Premiermien in Zuid-Afrika vundj de Cullinan, de groatste diamant oet de gesjiedenis.
- 1 fibberwarie - ADO Den Haag weurt opgeriech.
- 23 fibberwarie - Paul Harris sjtich in Chicago de Rotary Club.
- 4 miert - Theodore Roosevelt wirt her-beëdig es 26e President van de Vereinigde Sjtate.
- 4 april - Bie 'n aerdbeving mèt 'n sjterkde van 8,6 op de Sjaal van Richter in Kangra (Brits-Indië) valle óngevaer 19.000 doaje.
- 22 april - In Amsterdam weurt op initiatief van Jac.P. Thijsse de Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten opgeriech.
- 27 april-6 november - Waereldtentuinsjtèlling in Luuk.
- 30 april - 't Nederlands hierevoetbalèlftal späölt zienen ierste match, in Antwerpe tege 't Belsj. Nederland wint mèt 1-4; 't weurt d'n ierste vaan mie es hoonderd derby's vaan de Lieg Len.
- 15 mei - Sjtiechting van Las Vegas.
- 27 mei - In de Sjlaag bie Tsushima versjleit Japan de Russische vloot.
- 7 juni - 't Noors parlemint oontbint de unie mèt Zwede.
- 3 juli - 't Nederlands kabinèt-Kuyper weurt demissionair.
- 13 augustus - De bevolking vaan Noorwege stump in e rifferendum veur oontbinding vaan de personeel unie mèt Zwede.
- 17 augustus - In Nederland treujt 't kabinèt-De Meester aon.
- 2 september - China sjaf 't keizerlek exame veur amtenere aof.
- 15 september - In Boedapest demonstere óngevaer 100.000 luuj veur de inveuring van 't algemein keesrech in Hongarije.
- 26 september - Albert Einstein publiceert zien sjpeciaal relativiteitstheorie in Annalen der Physik.
- 14 oktober - De Fédération Aéronautique Internationale weurt opgeriech.
- 26 oktober - Zwede erkint de oonaofhenkelekheid vaan Noorwege; keuning Oscar II vaan Zwede oontbint de personeel unie.
- 17-26 november - D'n iersten Australian Open weurt gehawwe, nog oonder de naom Australasian Championships.
- 18 november - Prins Carl vaan Denemarke bestijg de Noorsen troen es Haakon VII.
- 21 november - Albert Einstein publiceert zien massa-energierelatie E=mc² in de Annalen der Physik.
- 3 december - Zoltán Halmay vestigt 't allereësjte officieel waereldrecord op de 100 maeter vrieje sjlaag. In Wene tik de Hongaarse zjwömmer aan in 1.05,8.
- 11 december - Arbeiers in Kiev koume in opstand en riechte de Sjoeljavkarippubliek op.
- zoonder datum: De Pieterskèrk in Hier weurt gewijd.
Nobelprieze
[bewirk | brón bewèrke]- Natuurkunde: Philipp Eduard Anton von Lenard "um zie werk mèt kathodestraole."
- Sjemie: Adolf von Baeyer "[veur] 't bevordere vaan de organische sjemie en de sjemische industrie, door zie werk euver organische verfstoffe en hydro-aromatische verbindinge."
- Geneeskunde: Robert Koch "veur zien oonderzeuk en oontdèkkinge mèt betrèkking tot de tering."
- Literatuur: Henryk Sienkiewycz "um zien boetegewoen verdeenste es epische sjriever."
- Vrei: Bertha von Suttner "veur 't sjrieve vaan Die Waffen nieder en häör bijdraog aon 't oontstoon vaan de pries."
Gebore
[bewirk | brón bewèrke]- 2 jannewarie - Michael Tippett, Britse componis (gestorve 1998)
- 25 jannewarie - Maria von Trapp, Amerikaans-Oosteriekse gouvernante (gesjtorve 1987)
- 2 fibberwarie - Friedrich Wilhelm Ruppert, Duutsje SS'er (gesjtorve 1946)
- 7 fibberwarie - Ulf Svante von Euler, Zjweedse fysioloog en farmacoloog, Nobelpries in de Genaeskunde 1970 (gesjtorve 1983)
- 3 miert - Marie Glory, Franse actrice (gesjtorve 2009)
- 10 miert - René Bernier, Belzje componis (gesjtorve 1984)
- 13 miert - Bram Groeneweg, Nederlandse langeaafsjtandsluiper (gesjtorve 1988)
- 15 miert - Berthold Schenk von Stauffenberg, Duutsje juris en anti-nazi (gesjtorve in 1944)
- 11 mei - Ida Gerhardt, Nederlandse diechteres (gestorve 1997)
- 16 mei - Henry Fonda, Amerikaanse acteur (gestorve 1982)
- 20 mei - Gerrit Achterberg, Nederlandsen diechter (gestorve 1962)
- 21 juni - Jean-Paul Sartre, Franse sjriever en filosoof (gestorve 1980)
- 25 juli - Elias Canetti, Bulgaarse Duutsjtalige sjriever (gesjtorve 1994)
- 29 juli - Dag Hammarskjöld, Zjweedse secretaris-generaal van de VN (gesjtorve 1961)
- 2 augustus - Karl Amadeus Hartmann, Duitse componis (gestorve 1963)
- 18 september - Greta Garbo, Zjweedse actrice (gesjtorve 1990)
- 15 november - Mantovani, Italiaans-Britse componis vaan leechte meziek (gestorve 1980)
- 17 november - Keuningin Astrid van Belsj (gesjtorve 1935)
- 27 november - Daniel Sternefeld, Belsje componist, meziekpedagoog en dirigent (gesjtorve 1986)
- 29 november - Marcel Lefebvre, Franse aartsbissjop (gesjtorve 1991)
- 7 december - Gerard Kuiper, Nederlands-Amerikaanse astronoom (gesjtorve 1973)
- 16 december - Piet Hein, Deense weitesjapper, wiskundige, oetvènjer, sjriever en dichter (gesjtorve 1996)
- 21 december - Anthony Powell, Britse sjriever (gestorve 2000)
Gesjtorve
[bewirk | brón bewèrke]- 1 jannewarie - Valentinus Paquay, Belsj-Limbörgse zaolege (76)
- 9 fibberwarie - Adolph Menzel, Duutsje kunssjilder en graficus (89)
- 15 fibberwarie - Lew Wallace, Amerikaanse sjriever (77)
- 28 fibberwarie - Clément Juglar, Franse dokter en sjtatisticus (85)
- 24 miert - Jules Verne, Franse sjriever (77)
- 23 mei - Martinus Wilhelmus van der Aa, Nederlandse auteur (74)
- 26 juni - J.L.A. Brandes, Nederlandjse filoloog en awtheidkundige (48)
- 4 juli - Élisée Reclus, Franse geograaf en anarchis (75)
- 14 augustus - Simeon Solomon, Britse kunssjilder (64)
- 19 augustus - William-Adolphe Bouguereau, Franse sjilder (79)
- 5 september - Raak-de-Wolke (Maȟpíya Ičáȟtagya, Touch-the-Clouds), Lakota-krieger (ca. 66)
- 6 september - Siegfried Bing, Franse kunshanjelaer (67)
- 7 september - Raffaele Pierotti, Italiaanse curiekardinaal (69)
- 15 oktober - Arnold Schunck, Duutsje óngernummer en sjtichter van de Firma Schunck (63)
- 17 november - Adolf vaan Luxembörg (88)