2009
2009 (MMIX) waor e gewoen jaor wat begós op 'nen doonderdag op de Gregoriaanse kalender.
Gebäörtenisse
[bewirk | brón bewèrke]- jannewarie
- 1 - Slowakije veurt d'n euro in, dee de Slowaakse kroon of koruna vervingk.
- 3 - 't Ierste blok vaan de blockchain vaan de Bitcoin weurt gevörmp.
- 3 - Nao weke vaan bombardeminte begint 't Israëlisch leger 'ne groondoorlog tegen Hamas in de Gazastroek.
- 15 - Vlöch 1549 vaan US Airways maak 'n gelökde noedlanding in de Hudson.
- 21 - Paus Benedictus XVI luf de excommunicatie vaan veer ultraconservatief bisjoppe op.
- 23 - Kim De Gelder stik in 'n kindercrèche bij Sint-Gillis-bij-Dendermonde twie kinder en 'ne volwassene doed.
- 26 - Premier Geir Haarde vaan Iesland treujt aof in verband mèt de baankecrisis.
- fibberwarie
- 1 - Jóhanna Sigurðardóttir weurt de nui premier vaan Iesland. Ze is 't ierste eupelek lesbisch regeringshoof.
- 10 - De Postbank verdwijnt gans es merk en geit op in de ING Bank.
- 25 - Vlöch 1951 vaan Turkish Airlines maak 'n noedlanding op Schiphol. Nege inzittende koume daobij um.
- 26 - Milan Milutinović, de vreugere president vaan Servië, weurt door de Joegoslaviëtribbenaol aongeklaog veur oorlogsmisdaode in de Kosovo-oorlog.
- miert
- 2 - President João Bernardo Vieira vaan Guinee-Bissau weurt vermaord.
- 4 - 't Internationaol Straofhoof veerdeg 'n arrestatiebeveel tege de Soedanese president Omar al-Bashir oet. Heer weurt verdach vaan oorlogsmisdaode in Darfur.
- 7 - De Kepler-ruimtetelescoop weurt gelanceerd.
- 11 - Op 'n sjaol in Winnenden (Duitsland) sjut 'nen ex-lierling 16 lui doed, inclusief ziechzelf.
- 17 - Nao 'ne maond vaan oonras in Antananarivo weurt Marc Ravalomanana aofgezat es president vaan Madagaskar.
- 19 - Josef Fritzl weurt um 't jaorelaank opslete en misbruke vaan zien dochter tot 'n leveslang gevaangenisstraof veroerdeild.
- april
- 5 - Noord-Korea lanceert 'n rakèt, boenao de Veilegheidsraod vaan de Vereinegde Naties in spoodzitting biejeinkump.
- 6 - In Midde-Italië vint 'nen eerdsjok plaots vaan 6,3 op de Memint-Magnitudesjaol, mèt 't epicentrum bij L'Aquila. Zoeget 300 lui koume um, de materieel sjaoj is enorm.
- 19 - AZ weurt veur d'n twiede kier kampioen voetbal vaan Nederland.
- 30 - Keuninginnedaag in Apeldoorn weurt opgesjrik door 'ne mislökden aonslaag op de Keuninkleke Femilie. Allein d'n aonslaagpleger, Karst Tates, kump um.
- mei
- 9 - De bevolking vaan Curaçao keus in e rifferendum in mierderheid veur de status vaan land in 't keuninkriek.
- 18 - Mèt de totaol euvergaaf vaan de Tamiltiegers indeg de börgeroorlog in Sri Lanka.
- juni
- 1 - Vlöch 447 vaan Air France, op weeg vaan Rio de Janeiro nao Paries, stort neer in de Atlantische Oceaon. Alle 228 inzittende koume um.
- 11 - D'n influenzastam H1N1, ouch bekind es de verkesgriep, greujt oet tot 'n wereldwij pandemie.
- 13 - Nao de umstrejje herverkezing vaan Mahmoud Ahmadinejad es president breke in Iran massaol proteste oet, de groetste sinds de revolutie vaan 1979.
- 18 - De NASA lanceert de Lunar Reconnaissance Orbiter.
- 21 - Greunland verkrijg 'n oetgebreider vörm vaan otonomie.
- 28 - President Manuel Zelaya vaan Honduras weurt door 't leger aofgezat.
- 29 - Paus Benedictus XVI publiceert zien encycliek Caritas in veritate.
- 30 - Vlöch 626 vaan Yemenia stort bij Moroni (Comore) in zie. 152 vaan de 153 inzittende koume um.
- juli
- 5 - Bij etnische relle tösse Oeigoere en Han-Chineze in Ürümqi koume zoe'n 150 lui um.
- 15 - Vlöch 7908 vaan Caspian Airlines stort neer bij Qazvin (Iran). Alle 168 inzittende koume um.
- 16 - 't Parlemint vaan Iesland stump veur touwtrejjing tot de EU.
- 22 - De laankste zonsverduustering vaan d'n iew (maximaol 6 menute en 38,8 seconde) vint plaats. Ze is te zien in deile vaan Azië en bove d'n Indischen Oceaon.
- 26 - De islamistische terreurgróp Boko Haram begint 'nen opstand in Noord-Nigeria.
- augustus
- 7 - Tyfoon Morakot raak Taiwan, en zörg dao veur 673 doeje. Veural de euverstruiminge make väöl sjaoj.
- 14 - De regering vaan 't Vereineg Keuninkriek sjort de otonomie vaan de Turks- en Caicoseilen op nao groete corruptiesjendaole.
- 20 - In Kleine-Briegel weurt 'n recordtemperatuur vaan 38,2 °C gemete.
- september
- 6 - De HSL-Zuid weurt officieel opegedoon.
- 28 - 't Guinees leger sjut 157 lui doed die demonstreerde tege de coup vaan veureg jaor.
- 29 - Bij 'nen eerdsjok in Amerikaans Samoa koume zoe'n 150 lui um.
- 30 - 'nen Eerdsjok vaan 7,6 op de Memint-Magnitudesjaol raak Sumatra (Indonesië). Zeker 1.115 lui vinde d'n doed.
- oktober
- 1 - De oontdèkking vaan Ardipithecus ramidus, d'n ajdste bekinde minsechtege, weurt bekindgemaak.
- 2 - In e twiede rifferendum käört de Ierse bevolking 't Verdraag vaan Lissabon esnog good.
- 2 - 't IOC wijs de Olympische Speule vaan 2016 touw aon Rio de Janeiro.
- 3 - De Nederlandse Josje Huisman wint de finaal vaan K2 zoekt K3 en weurt tot de Vlaomse popgróp K3 touwgelaote.
- 4 - Giorgos Papandreou weurt premier vaan Griekeland.
- 11 - Pater Damiaan weurt heileg verklaord.
- 19 - DSB Bank geit failliet.
- 25 - Bij twie zelfmaordaonsleeg in Baghdad koume 155 lui um en rake 'rs zeker 721 gewoond.
- november
- 3 - Tsjechië teikent es lèste EU-lidstaot 't Verdraag vaan Lissabon.
- 19 - De Belsj Herman Van Rompuy weurt aongeweze tot ierste president vaan d'n Europese Raod. Heer zal dees positie vaanaof 1 december goon bekleie.
- 23 - Zeker 53 lui weure oontveurd en vermaord in de Filipijnse provincie Maguindanao.
- 29 - Rwanda slut ziech aon bij 't Geimenebès vaan Naties.
- december
- 1 - 't Verdraag vaan Lissabon treujt in wèrking.
- 8 - Bij 'n serie aonvalle in Baghdad koume zeker 127 lui um en raken 'rs nog zeker 448 gewoond.
- 13 - D'n Thalys nump 't HSL-trajek vaan Schiphol nao Brussel in gebruuk.
- 16 - Astronome oontdèkke GJ 1214 b, de ierste exoplaneet, boe water op meugelek is.
Nobelprieze
[bewirk | brón bewèrke]- Natuurkunde:
- Charles K. Kao "um baonbrekende prestaties umtrint de voortplanting vaan leech in vezele veur optische communicatie."
- Willard Boyle en George E. Smith "um de oetvinding vaan e beeldvörmend haafgeleiercircuit - de CCD-sensor."
- Sjemie: Venkatraman Ramakrishnan, Thomas A. Steitz en Ada E. Yonath "um [hun] studies nao de structuur en functie vaan 't ribosoom."
- Geneeskunde: Elizabeth Blackburn, Carol Greider en Jack Szostak "um hun oontdèkking vaan wie chromosome weure besjermp door telomere en 't enzym telomerase."
- Literatuur: Herta Müller "die, mèt de concentratie vaan poëzie en de direkheid vaan proza, 't landsjap vaan de oontheimde sjèldert."
- Vrei: Barack Obama "um zien boetegewoen inspanninge um de internationaol diplomatie en samewèrking tösse de volker te versterke."
- Economie:
- Elinor Ostrom "um häör analyse vaan economische regulering, in 't bezunder de meint."
- Oliver E. Williamson "um zien analyse vaan economische regulering, in 't bezunder de grenze vaan de firma."
Gebaore
[bewirk | brón bewèrke]- 13 april - Isabel Christina Guillermo, dochter vaan Bernardo Guillermo en Eva Prinz-Valdes, kleindochter vaan Christina vaan de Nederlen.
- 5 juli - Eliane Sophia Carolina van Vollenhoven, dochter vaan Prins Floris en Aimée Söhngen.
Gesjtorve
[bewirk | brón bewèrke]- 14 jannewarie - Ricardo Montalbán (88 jaor), 'ne Mexicaanse acteur
- 30 jannewarie - Ingemar Johansson (76 jaor), 'ne Zweedse bokser
- 5 fibberwarie - Frederiek Nolf (21 jaor), 'ne Belsje wielrenner
- 2 meert - Bernardo Vieira (69 jaor), de president vaan Guinee-Bissau
- 26 meert - Jef Diederen (89 jaor), 'ne Limburgse kunsteneer
- 23 juni - Ed McMahon (86 jaor), 'ne Amerikaanse TV-Persoenelekheid
- 25 juni - Michael Jackson (50 jaor), 'ne Amerikaanse zanger en de King of Pop
- 1 juli - Karl Malden (97 jaor), 'ne Amerikaanse aktäör
- 5 juli - Godofredo Reyes (90 jaor), 'ne Filipijnse politicus en sjriever
- 6 juli - Robert McNamara (93 jaor), 'ne Amerikaanse politicus
- 18 juli - Henry Allingham (113 jaor), 'ne Ingelse Oerlogsveteraon en aajdste maan op eerd
- 18 augustus - Kim Dae-jung (83 jaor), de Zuud-Koreaanse president
- 25 augustus - Edward Kennedy (77 jaor), 'ne Amerikaanse politicus en broor vaan John F. Kennedy
- 11 september - Gertrude Baines (115 jaor), 'n Amerikaanse en de aajdste vrouw op eerd
- 11 september - Yoshito Usui (51 jaor), 'ne Japanse mangateikeneer
- 14 september - Patrick Swayze (57 jaor), 'ne Amerikaanse aktäör
Jubilea
[bewirk | brón bewèrke]- 3 jannewarie - Alaska is noe al 50 jaor staot vaan de VS
- 8 september - De betrèkkinge tösse New York City en Nederland bestaon 400 jaor
Media
[bewirk | brón bewèrke]Muziek
[bewirk | brón bewèrke]E paar succesvolle albums oet 't jaor 2009.
Films
[bewirk | brón bewèrke]E paar succesvolle films oet 't jaor 2009.