Старогрчка митологија

Грчкото тројство и распределбата на трите кралства на Земјата: Зевс Бог (Небото), Посејдон (морињата и океаните) и Адот (подземјето). Теос (ситни богови) се деца на ова тројство.

Биста на Зевс, најдена во Отриколи

Старогрчка митологија — збирка од митови и легенди на Старите Грци опфаќајќи ги нивните богови и херои, природата на светот и потеклото и значајноста на нивниот култ и нивните обичаи и обреди. Сиве овие нешта биле дел од религијата на Стара Грција. Денешните научници со своите основи ги темелат и ги проучуваат митовите во обид да откријат повеќе за религиозните и политичките институции во Стара Грција, целокупната цивилизација и да ја разберат природата на самото создавање на митот.

Оваа митологија отелотворува јасност во огромна збирка приказни и безрезервност во реалистични уметности, како сликање на вази и заветни подароци. Старогрчкиот мит го објаснува потеклото на светот и во детали ги опишува животите и авантурите на мноштво богови, божици, херои, хероини и други митолошки суштества. Овие вредности отпрвин биле распространти низ усна традиција; денес старогрчките митови пред сè се познати од старогрчката книжевност.

Најстарите познати старогрчки книжевни извори се епските песни Илијада и Одисеја, кои главно се фокусирани на настаните околу Тројанската војна. Двете поеми од Хесиод, Теогонија и Дела и денови раскажуваат за настанувањето на светот, наследството на божествените владетели, потеклото на човекот и неговите проблеми. Исто така до денеска се зачувани и митови кои произлегуваат од Хомеровите химни, кои се поврзани со митови по поразот на постарите богови, и станувањето на Зевс како врховен Бог. Изворите за старогрчката митологија се пренесувале од колено на колено, главно по усмен пат.

Главните извори за деталите од старогрчката митологија се обезбедуваат од археологијата, односно со пронаоѓањето на голем број на декоративни артефакти. Пронајдените геометриски дизајни од керамика, кои потекнуваат од VIII век п.н.е. даваат сцени од тројанскиот период, како и авантурите на Херкул. Една од најосновните одлики на старогрчката митологија е нејзиниот политеизам, односно постоењето на многу богови. Друга одлика за боговите е антропоморфната претстава за боговите, односно Старите Грци своите богови ги претставувале во човечки вид, со човечки особености и одлики.

Извори за старогрчката митологија

Книжевни извори

„Прометеј“ (1868) од Гистав Моро

Старогрчката митологија имала широко влијание врз културата, уметноста, книжевноста на западната цивилизација и станала дел од западното наследство и јазик. Голем број на уметници од древни времиња до денес, старогрчката митологија им претставува инспирација за нивното творење.

Митовите околу старогрчката митологија, кои денеска се познати, датираат главно од извори од старогрчката книжевност во т.н. геометриски период, односно во 900 п.н.е. и 800 п.н.е. Митските прераскажувања играле голема улога во секој жанр во старогрчката книжевност.

Единственото дело кое успеало да се зачува до денес е книгата Библиотека. Книгата најверојатно била напишана во I или II век п.н.е. Авторството на книгата се препишува на Аполодор, но сепак тоа не е целосно докажано. Целото дело се состоело од четири книги, од кои една била изгубена. Така, првата книга започнува со создавањето на светот, Гигантомахијата и расказот на Девкалион а завршува со походот на Аргонавтите. Втората книга започнува со историјата на богот на реките Инах, подвизите на Херкулес, како и список на неговите синови. Третата книга започнува со историјата на Агенор и критските митови за Главк. Приодот од Тројанската војна се изгубени. Во целина, оваа книга дава големо резиме на народните митски преданија и херојски легенди.

Меѓу најраните книжевни извори се двата епоса на Хомер, Илијадата и Одисејата. Се смета дека постоеле голем број на епоси од ова време кои во текот на историјата исчезнале. И покрај своето традиционално име, Хомеровите химни немаат директна врска со Хомер. Хомеровите химни претставуваат хорски химни кои произлегуваат од т.н. Лирскиот период.

Хесиод (живеел во околу 700 п.н.е.) се смета дека бил еден од најстарите старогрчки поети кои имале некаков придонес кон создавањето на старогрчките митови. Во минатото, голем број на истражувачи спореле околу тоа кој е постар, Хомер или Хесиод, за да се докаже дека Хомер живеел години пред Хесиод. Хесиод е автор на Теогинија (Потекло на Боговите) и Каталог на жените. Овие записи биле едни од најстарите народни митови, кои се занимаваат со создавање на светот, потеклото на боговите, Титаните и слично. Во Теогинија, тој го претставил создавањето на светот преку Хаосот, Геја (Земјата), Ерос итн. Хесиод исто така ги вклучил и митовите за Прометеј, Пандора итн.

Систематизацијата на старогрчките митови свое потекло води од почетокот на VI век п.н.е. од т.н. логографи, автори на историски дела, најпознати од кои се Ферекид, Акусилај и Тукидид (V век п.н.е.). Овие дела оставиле траги во трагедиите на големата „тројка“ драматурзи-трагичари на класична Атина, Есхил, Софокле и Еврипид, како и во комедиите на Аристофан. Критички и со недоверие кон митологијата се однесувале во преден план Софистите и Ксенофан, во времето на Пелопонеската војна (431 п.н.е. — 404 п.н.е.). Други позначајни лирски поети од ова време се Пиндар, Симонид, Теокрит и Бион. старогрчкиот театар исто така има голема улога во создавањето на митовите.

Други извори за старогрчката митологија се:

• Делата на историчарите Херодот и Диодор Сицилиски, географите Павсаниј и Страбон, кои патувале по старогрчкиот свет и ги запишувале историите кои се случувале во различни градови
• Поезијата од елинистичката и римската епоха

Археолошки извори

Вергилиев ракопис

„Илијада“, книга VIII, 245–53, старогрчки ракопис, кон крајот на 5-ти и почетокот на VI век по Христа.

Откривањето на Микенската цивилизација од страна на германскиот аматерски археолог Хајнрих Шлиман во XIX век, и откривањето на Минојската цивилизација на Крит од страна на британскиот археолог Артур Еванс во XX век, помогнало да се објаснат голем број на прашања во врска со Хомеровите епови и голем број на детали кои се поврзани со митолошките богови и јунаци.

Хајнрих Шлиман решил да се посвети целосно кон откривањето на Троја, верувајќи дека Илијада на Хомер не е само мит. Во тоа време, историчарите и археолозите тврдиле дека Троја не постои, а дел од нив се сомневале дури и во Хомер и неговата Илијада. Во 1873 година, тој на бреговите во Мала Азија открил голем комплекс, во 1876 година открил големи гробници во Микена. Шлиман сметал дека предметите не датираат од времето на Тројанската војна, туку од многу порано. Последните спроведени анализи докажале дека раскопувањата на Шлиман на вториот и третиот слој од градот не припаѓаат на времето од Тројанската војна, туку предметите припаѓале на некој цар кој живеел илјада години пред Пријам. Така било докажано дека Троја не била откриена.

Делото на Шлиман делумно било продолжено од страна на англискиот професор Артур Еванс кој во периодот од 1900 до 1913 година го открил замокот Кносос на островот Крит. Еванс ја проучувал Микена, и претпоставувал дека микенската култура води потекло од Крит. По ослободувањето на островот од страна на Отоманското Царство, Еванс започнал со ископувања.

Геометриските дела од керамика, кои биле актуелни во VIII век п.н.е. дале неколку сцени од тројанскиот циклус, како и авантурите на Херкул. Овие визуелни претстави на старогрчките митови се важни од две причини. Првата причина е тоа што многу старогрчки митови биле прикажани на керамички вазни, порано отколку во книжевен вид. Од дванаесетте подвизи на Херкул, само „Кербер“ се случува во книжевен вид. Освен тоа, голем број на такви визуелни извори не биле прикажани никогаш во книжевен вид. Во архаичниот (околу 750 — 500 п.н.е.), класичниот (480 — 323 п.н.е.), и хеленскиот период (323 — 146 п.н.е.) започнал процесот на почесто книжевно претставување на сцените од старогрчката митологија.

Истражување на митската историја

Грчкото толкување на боговите со текот на времето започнало да се менува, со цел да се приспособи кон културата на еволуцијата. На пример, додека митовите за љубовни врски помеѓу машки богови и машки ликови се појавувиле дури кон средината на архаичниот период, веќе кон последната третина на VII век п.н.е., такви митови станале сè почести. Сите богови, со исклучок на Арес, на крајот се здобивале со свои љубени момчиња, и на тој начин биле правени голем дел од хероите во старогрчката митологија. Еден од најпознатите такви ликови е митот за Херкулес. Пред тоа постоеле митови за љубов помеѓу мажи, како онаа меѓу Ахил и Патрокле. Во денешно време овие линкови се сметаат само како хомоеротични.

Во V век п.н.е. започнала да се зголемува писменоста помеѓу луѓето, како и развивање на нивната логика. Со ова започнала и кризата во старогрчкото општество. Најголема жртва на таа криза станал Сократ. Од друга страна, неколку радикални филозофи како Ксенофан на пример, од VI век п.н.е. започнале расказите на поетите да ги толкуваат како богохулни лаги. Овој ред на мисли нашле најголем израз во делата „Република“ и „Закони“ на Платон. Во V век п.н.е. трагичарот Еврипид честопати се исмејувал со старите традиции. Еврипид од друга страна пак давал остра критика кон односот на боговите кон човекот.

Скептицизмот во класичниот период бил поизразен во т.н. еленистички период. Митографот Евхемер тврдел дека историите за боговите биле само спомени на збунетите антички цареви. И покрај тоа што делата на Евхемер се изгубени, сепак интерпретацијата на неговиот стил земал замав кај Диодор Сицил.

Рационалното толкување на митовите станале дури повеќе од популарни во времето на Римското Царство, благодарение на материјалните теории на тогашните филозофии. Археологот Варо разликува три вида богови од таа епоха: богови на природата, поетите и градовите.

Ера на Боговите

Уран и Геја

„Потеклото на митовите“ или „создадените митови“ претставуваат обид за давање на одговорот за создавањето и потеклото на светот. Најприфатлива верзија во тоа време била онаа на Хесиод, во неговата Теогонија. На почетокот на секој мит или вистина во врска со создавањето на универзумот се наоѓал Хаос, кој се појавувал кај Старите Грци, односно добивал облик на божественост. Од Хаосот, на почетокот биле родени Ереб (пеколот) и Ноќта, чии деца пак биле Ајтер (Етар-Воздух) и Хемер (Денот). Од Ноќта биле родени и уште неколку богови, како на пример Таната (Смрт), Хипнос (Сон) и Онејра.

Први богови

Во почетокот на универзумот, Уран (Небо) бил најголем бог. Геја (Земја) имала голема улога во создавањето на универзумот. Соединувајќи се со Уран, биле создадени првата генерација на богови, од кои биле создадени Титаните. Најпрвин биле создадени Океан и Тетида , Хиперион и Теа, Коеј и Фојба, Креј и Еурибија, Јапет и Климена и Крон и Реја.

Крон и Реја биле предодредени да со своето соединување произлезат идните господари на универзумот, и тоа: Деметра, Хестија, Ад, Посејдон и Зевс. Овие богови подоцна ја поделиле власта и завладеале со светот. Во почетокот, Уран и Геја биле заедно, но подоцна преминале на различни страни. Крон, кој припаѓал на прватата генерација на богови, бил единствениот син на Геја кој ѝ помагал да се освети на својот татко Уран. Откако во една битка го победил, тој не само што му го зазел неговото место, туку и неговите браќа ги однел во Тартар, а Уран го држал во затвореништво. Подоцна, Крон се оженил со својата сестра Реја, но не сакал да преживее ниту едно од неговите деца. Така, од нивниот брак, првите четири деца не преживеале. Кога Реја забременила со Зевс, таа побегнала на островот Крит и во тајност го породила.

Титаномахија

„Падот на Титаните“ од Петер Паул Рубенс, 1637 — 1638 година

Само што пораснал, Зевс го натерал на својот татко да ги ослободи на своите браќа и сестри. Со помошта на Хекатонхири и Киклопи, тој објавил војна на Крон, кој повторно се здружил со Титаните. Така, сите богови, и стари и млади учествувале во оваа борба. Во времето кога траела војната, Титаните се населиле на планината Отра, а Зевс со своите сојузници на планината Олимп.

Титаните били водени од страна на Крон, Кеј, Криј, Хиперион, Јапет, Атлас (или Атлант) а олимписките богови од страна на Зевс, Хестија, Деметра, Хера, Ад, Посејдон, Хекатонхирите и Киклопите. На страната на Зевс застанал и Прометеј. По десетгодишна борба, Олимписките богови победиле. Со ова ја распределиле својата власт помеѓу себеси. Така, за владетел на воздухот и небото станал Зевс, на морето и сите води Посејдон, на подземјето Ад, Деметра на земјоделството итн. Победените Титани биле затворени во Тартар. Хекатонхирите станале стражари пред портите на Тартар. Неутралните во војната како Теја, Реја, Темида итн. не биле казнети од Зевс. Најмногу болката ја почувствувал Атлас, кој бил многу сурово казнет. Тој бил испрате на крајот на светот, место каде морал на своето рамо да но носи постојано небото и земјата, или според некои други егенди целиот космос. Според некои легенди, Атлант бил цар на легендарениот остров Атлантида.

Гигантомахија

Посејдон убивајќи го Полибот

По големата победа над Титаните, Геја не можела да им прости на новите владетели на земја и барајќи освета, се разлутила и ги родила Гигантите, за да се освети. Бидејќи немале голема сила да ги достигнат новите богови, Гигантите започнале да рушат сè што ќе допреле. Според митот, од ваквата лутина на гигантите настанале и многубројните острови во Егејско Море. Едноставно, Гигантите биле непобедливи, сè додека Зевс не научил дека гигантите можат да бидат уништени само од соединение на еден смртник и еден бог. На страната на Зевс повторно застанале Посејдон, Аполон и Хефест. Најголема улога во војната одиграла Атена, која во текот на борбите се родила од главата на Зевс, убивајќи го гигантот Палант. Крајот на војната бил одбележан од страна на Херакле, кој застанал на страната на Олимписките богови, и уништувајќи ги Гигантите. Така власта над земјата, небото и водите останале во рацете на Олимписките богови.

Старогрчки пантеон

Дванаесетте олимписки богови од Монсје, датира од XVIII век.

Според класичната митолошка ера, по победата над Титаните биле потврдени новите богови и божества над земјата. Врховен старогрчки бог, кој живеел на планината Олимп бил Зевс, бог на небото и громот. Бројот на главните богови на планината Олимп бил дванаесет. Сепак, се смета дека ограничувачкиот број дванаесет, бил наметнет од страна на посовремените истражувачи на митот. Освен Олимписките богови како главни, постоеле и други, како Пан, кој бил бог на пасиштата, и кој е роден со нозе на коза. Нимфи биле убави женски божества кои живееле во природата. Постоеле нимфи на планините, на реките, на шумите, на изворите и на дрвјата. Најпозната нимфа била Ехо. Според митот за неа, таа била казнета од божицата Хера поради нејзиното лукавство. Ехо ја занимавала Хера со многу разговори, сѐ со цел да му овозможи на Зевс да им се додворува на другите нимфи. Кога Хера го открила тоа, ја казнила никогаш да не проговори, туку само да ги повторува звуците што ќе ги слушне. Нејзиното име Ехо и денес го означува поимот одглас, што го слушаме кога сме во планините.

Покрај тоа, се појавувале и темни сили на подземјето, како на пример Еринии, кои биле богови на одмаздата. Според Еврипид, нивниот број бил три, според Хомер, само една. Според митот, тие биле родени од љубовта помеѓу Никта и Ереб. Тие биле обвинети за голем број на злосторства кои биле извршени врз нивните блиски роднини.

Почитта кон олимписките богови била оддавана во нивните храмови, кои биле градени од страна на Старите Грци.. Во суштина, митовите и легендите во старогрчката митологија за боговите се мошне карактеристични по изглед. Ова се должи на тоа што, боговите биле опишани физички како човекот. Боговите имале голем број на неверојатни способности. Тие не можеле да се разболуваат, да умираат, или пак да бидат ранети, освен од страна на друг бог. Олимписките богови исто така биле бесмрттни и не старееле, односно во секое нивно изобразување или опишување, тие се претставени на една иста возраст. Поголемиот дел од боговите биле поврзани со одредени аспекти на самиот човечки живот, при своето делување. На пример, Афродита била божица на љубовта и убавината, Арес бил бог на војната, Ад бил богот на мртвите, и Атина, божицата на мудроста и храброста.

Најголемиот број од храмовите биле посветувани само на одредени богови и божества. На кој бог се посветувал еден храм, најмногу влијание имало местото каде се градел храмот. Според една легенда, помеѓу Атена и Посејдон се јавил голем конфликт во однос на тоа кој да биде заштитник на градот Атина и чие име да го носи градот. За да се реши спорот, тие се согласиле да направат поклон на градот, а победата да ја понесе оној чиј поклон бил покорисен. Тогаш Посејдон удрил со својот тризабец и низ Акрополските ѕидини започнала да тече вода. По ова, Атена удрила во земјата, и од земјата пораснало маслиново дрво. Кога останатите богови ја виделе нејзината мудрост, ја прогласиле за победник. Затоа, според истата легенда денес старогрчката престолнина е наречена по божицата Атена.

Ера на боговите и смртниците

Тантал бил подложен на огромни маки.

Меѓу ерата во која боговите живееле сами и ерата во која божествените дела кај човекот биле ограничени, постоела и ера во која боговите и луѓето живееле заедно. Најпопуларниот вид на расказ, во кој се среќаваат богови и луѓе, во себе ги вклучуваат една смрттна жена од машки бог, која завршува со раѓањето на еден херој или полубог. Во некои случаи било и обратно, кога женско божество се соединувала со смртен маж. За ова најголем пример е дадено во Хомеровата химна на Афродита, каде божицата преспала со Анхис и го родила Енеј. Свадбата на Пелеј и Тетида (родителите на Ахил) е друг таков мит. Според него, на свадбата на Пелеј и Тетида биле поканети сите богови и божици освен Ерида (божица на неслогата). Поради тога Ерида многу се налутила и непоканета отишла на свадбата и меѓу божиците фрлила златно јаболко на кое било напишано „За најубавата“. Божиците Хера, Атина и Афродита, сметајќи секоја дека е најубава, се фрлиле по јаболкото и се скарале. Зевс тогаш им наредил да одат кај младиот јунак Парис, кој требал да пресуди која од нив е најубава. Хера му ветила оромно богатство и власт, Атина мудрост и слава, а Афродита му ја ветила најубавата жена. Парис тогаш ѝ го фрлил јаболкото на Афродита. Со нејзина помош Парис ја одвел Елена во Троја и тоа било причина за Тројанската војна.

Други видови на раскази дале некои многу важни митови, како оние за Прометеј на пример или Тантал. Митот за Прометеј е познат по тоа што тој на луѓето им го дал огнот. Како син на титанот Јапет, Прометеј го украл огнот од Олимп и им го дал на луѓето. Како казна, по заповед на Зевс, бил заковен на една карпа во Кавказ и подложен на постојани маки. Секој ден кај него доаѓал орел и му го јадел црниот дроб, кој пак зараснувал во текот на ноќта. Тие маки, продолжиле во текот на 30.000 години, за да на крајот биде спасен од страна на Херкулес.

Според еден друг мит за Тантал, тој бил секогаш добредојден на трпезата на боговите во Олимп. Но еднаш, тој успеал да го украде нектарот од трпезата и да го даде на луѓето, а со тоа и им раскажал голем број на тајни на боговите. И не само ова, туку Тантал го убил својот син Пелопс, за да ја докаже својата божественост. Телото од својот син го исекол и го ставил на трпезата на боговите од Олимп. Но боговите, освен Деметра, ја разбрале вистината, па по заповед на Зевс, деловите од телото биле повторно повратени и Пелопс повторно станал жив, а Тантал бил подложен на огромни маки во подземното царство (танталови маки). Тантал бил тешко казнет на вечни маки со жед и глад. Во долниот свет морал да стои во вода до грлото, но штом ќе се обидел да се напие, водата се повлекувала, а над главата му висело секакво овошје, но штом ќе се обидел да касне од него, тоа се повлекувало .

Ера на хероите

Скулптура на Херкулес во стил на Рококо.

Ерата во која живееле и опстојувале хероите од старогрчката митологија е позната како ера на хероите. Ерата на хероите ги вклучува случувањата поврзани со Херкулес, Тесеј, походот на Аргонавтите, Персеј, Белерефонт, Дедал и Икар, Орфеј, Фаетон и Пелопида. Освен овие херои, во оваа ера се вклучени и Тројанската војна и митот за Одисеј.

Херкул

Според митот, Херкулес бил син на Зевс и смрттната Алкамена, внука на Персеј. Најпознат е по своите дванаесет херојски дела. На само осумнаесет години го направил своето прво херојско дело, убивајќи го Немејскиот лав. Оваа задача на Херкул му била дадена од страна на царот Евристеј. Второто херојско дело е убивањето на Лернејската хидра (тело на змија и девет глави на дракон), па следувале заловувањето на Керинската кошута и Еримантската дива свиња, заробувањето на Критски бик, убивањето на Стимфалиските птици, победата на тројанскиот цар Диомед, земањето на коланот на Хиполита итн.

Херкул учествувал во Тројанската војна на страната на Спартанците. Херкул бил почитуван и во етрурската и римската митологија. Кај Старите Римјани тој бил познат под името Херкелер или Хераклеис. Во Италија му се поклонувале како бог на трговијата, а му биле носени и подароци за спасување на човештвото од разни видови опасности. Легендите поврзани во врска со Херкул биле пренесени во Рим преку старогрчките колонии, бидејќи во VI век п.н.е. Херкул претставувал значаен сегмент во етрурскиот пантеон. И во римската и во етрурската митологија, тој бил поистоветуван со богот на војната.

Персеј

Персеј со главата на Медуза

Друг позначаен херој од ова време биле Персеј. Како син на Зевс и Данаја, тој извршил голем број на херојски дела, но најпознат е по убивањето на Медуза и спасувањето на Андромеда од морското чудовиште, кое било испратено од Посејдон за да ја казни царицата Касиопеја, која тврдела дека нејзината ќерка била поубава од олимписките божици. По порачка на царот Полидект, брат на Диктис, бил испратен да ја убие Медуза. За ова, тој добил најголема помош од страна на Хермес и Атина. За да и ја исече главата на Медуза, Персеј морал да внимава таа да не го претвори во камен. Медузата била една од трите горгони во старогрчката митологија. Таа имала змии наместо коса и заби како на вепар. По отсекувањето на нејзината глава, од крвта настанал крилатиот коњ - Пегаз.

Други херои

Други митови поврзани од ова време се митот за Пандора и нејзината љубопитност, за Ендимион, Адонис, момчето Кипарис, ткајачката Арахна, кралот Мида, Аталанта и Хипомен, Ганимед, Пигмалион, Ифис, Фаетон, Аретуза, Ниоба, Нарцис и Ехо, Девкалион и Пира, од кои произлегла Хелен, кој денеска се смета за татко на сите Грци, митот за Тесеј, Белерофонт итн. Смртта на хероите исто така била честа тема на овие рани херојски митови.

Аргонаути

Аргонаутите претставувале група на херои кои во годините пред Тројанската војна, заедно со Јасон заминувале за да пронајдат Златното руно. Јасон собрал голема група од херои и го изградил бродот Арго. Хероите од тоа дело биле наречени Аргонаути Дел од тие херои биле Орфеј, Херкул, Кастор и Полидевк, Аталанта итн. Според некои податоци, нивниот број изнесувал околу 60.

Тројанска војна

Главна статија: Тројанска војна

Решението на Парис, Петер Паул Рубенс, Национална галерија, Лондон

Влегувањето на Тројанскиот коњ во градот

Пропаѓањето на Троја

Старогрчката митологија кулминира со започнувањето н Тројанската војна помеѓу Грците и Тројанците. Оваа епопеја е напишана во делото на Хомер, Илијада. Содржинската основа на епопејата ја сочинуваат настани од времето на Тројанската војна, што се случила во периодот од XIII до XII век п.н.е. Според митот за Tројанската војна, Парис, синот на тројанскиот цар Пријам, ја грабнал Елена, жената на спартанскиот цар Mенелај, и ја однел во родниот град Илион (Троја). Сите старогрчки јунаци од одделни полиси на чело со Агамемнон, царот на Арг, се кренале против ова нечесно дело на Парис за да му се одмаздат. Така почнала војната што траела десет години. За заповедник на старогрчката (ахајската) војска бил поставен Агамемнон. Настаните за кои се раскажува во „Илијада” се случиле во последната, десетта година од војната.

Според старогрчката митологија, Зевс станал врховен бог откако го победил својот татко Крон. Претходно, власта Крон ја зел од својот татко Уран. Зевс разбрал дека според тој распоред, неговата власт повторно би требало да биде одземена од страна на некој од неговите синови. Според една друга легенда, морската нимфа Тетида, со која Зевс имал врска, родила син, кој ќе биде поголем и од својот татко. Главно поради ова, Зевс наредил таа да биде омажена за Пелеј, од кого се родил Ахил. За новиот херој било претскажано дека ќе умре млад во Троја. За да го зачува своето бебе, Тетида го потопила своето бебе во водите на Стикс, правејќи го многу силен. Но единственото место кое не било потопено во водата било неговата пета, односно местото каде Ахил бил држан во водата. На свадбата на Пелеј и Тетида биле поканети сите богови, со исклучок на Ерида. Повредена од ова, таа невидливо пуштила под масата едно златно јаболко, на кое пушувало Kallisti (На најубавата) Кога јаболкото било видено, за него започнал спор помеѓу Хера, Атина и Афродита. Никој од останатите богови не знаел за кого е јаболкото наменето. За да го разреши проблемот, Зевс му наредил на Хермес да ги однесе трите божици на планината Ида, место каде се наоѓал младиот принц на Троја, Парис. Тој таму бил заточен бидсејќи постоело предание дека тој ќе ја опожари Троја. Така на Парис требало да го реши спорот. Божиците се обидиле да го поткупат на Парис. Атена му ја обеќала мудроста и можноста да стане еден од најголемите херои во тоа време. Хера му обеќала политичка власт и контрола над територијата на цела Азија. Афродита пак му ја обеќала љувовта на најубавата жена на светот. Парис јаболкото го дал на Афродита, и се вратил во Троја. Со ова негово решение, тој ги претворил Хера и Атена во негови најголеми непријатели. Како резултат на тоа, во Тројанската војна Хера и Атина ги подржиле Грците, а Афодита Тројанците. Откако го зел своето решение, Парис отишол на гости кај Менелај и со помош на Афродита ја убедил на убавата Елена да стане негова сопруга. Ова било и повод за започнувањето на Тројанската војна.

Така, тројанскиот воен цикулс, како збирка од епски песни, продолжил со одмаздата која ја посакувал Менелај. Целата експедиција била поткренета од страна на братот на Менелај, Агамемнон, но Тројанците одбиле да ја вратат Елена. Во таа војна учествувале голем број на херои, меѓуи кои: Ахил, Херкулес, Одисеј од една наспроти браќата Хектор и Парис од друга. Во ''Илијада'' се опишува заголемата расправија која се слуќила помеѓу Агамемнон и Ахил, за убивањето на Петрокле од страна на највозрасниот син на Пријам, Хектор. Кога Ахил разбрал за смртта на својот роднина, тој излегол на двобој со Хектор и го убил.

Во војната загинал и еден од најголемите старогрчки митолошки јунаци, Ахил. Тој бил убиен од страна на Парис, откако го погодил во неговата пета. Крајот на војната дошол кога Грците решиле да изградат голем коњ од дрво, кое било свето животно за Тројанците. Делото било изработено од страна на Епеј, а идејата била на мудриот Одисеј, кој пак ја послушал на божицата Атена. Најсилните херои се засолниле во коњот, додека пак останатата армија се повлекла навидум од брегот. Во меѓувреме, старогрчкиот шпион Синон успеал да ги убеди на Тројанците дела коњот е дар од боговите, и попкрај предупредувањето кое било дадено од страна на Лаокоон и Касандра. Така, Тројанците гигантскиот коњ го внесле зад градските ѕидини. Цела вечер Тројанците ја празнувале големата и долгогодишна победа над Грците. Но, вечерта кога сите спиеле, скриените војници ги отвориле портите на градот. По ова следувало целосно уништување на Троја, секој маж или момче биле убиени, секоја жена била заробена.

Одисеја

Првата страница од поемата

Главна статија: Одисеја

Тројанскиот период го вклучува и талкањето на Одисеј по светот. Ова е опишано во хомеровата Одисеја. Одисеја го опишува враќањето на Одисеј во родната Итака, по крајот на Тројанската војна, како и случувањата со неговата сакана сопруга Пенелопа (која и покрај толку години му останала верна на својот сопруг) и нивниот син Телемах. Патувањето на Одисеј траело околу дваесет години, но во поемата се опишани само последните триесетина денови од патувањето. Кога Одисеј се вратил на островот, тој успеал да си ја поврати власта во кралството, бидејќи истата му била заземена од страна на просјаците. По пристигнувањето на островот, Одисеј бил препознаен само од своето куче. Идентитетот на Одисеј бил скриен со помош на Атена, која го претворила во старец. Својот идентитет Одисеј го докажал повторно со помошта на Атена, успевајќи да ја затегне стрелата од својот лак. На крајот, со истата таа стрела, тој со помош на Телемах ги убил сите оние кои пртходно му го зазеле кралството.

Тројанската војна претставувала голема инспирација на старогрчките уметници. Уметничките дела кои датираат од тој период ја покажуваат важноста на тројанскиот циклус за старогрчката цивилизација. Овој митолошки период од Тројанската војна бил инспирација и за голем број на уметници и поети од Западна Европа.

Старогрчките и римските поимувања на митот

Митологијата била во центарот на секојдневниот живот на Стара Грција. Грците денеска таа т.н. старогрчка митологија ја сметаат како дел од нивната историја. Старите Грци митовите ги користиле за да го објаснат настанувањето на светот, да ги објаснат различните природни појави, културни варијации, традиционалните непријателства, пријателства и слично.

Филозофија и мит

Биста на Тукидид, во музеј во Торонто

Во текот на антиката, историчари како Херодот сметале дека старогрчките богови биле присвоени од страна на египетските. Подоцна, христијанските писатели се обиделе да го објаснат елинистичкиот паганство преку деградацијата на библиската религија. Од тоа време, науките археологија и јазици се користат во изучувањето на потеклото на старогрчката митологија, со некои интересни резултати. Историската лингвистика покажува дека одредени аспекти од старогрчкиот пантеон биле наследени од индоевропското општество (или можеби двете култури го позајмиле овој модел од некој друг) како во случајот со корените на грчкиот јазик. На тој начин на пример името Зевс е сродно на латинското Јупитер, санскритскиот Диау и германскиот Тир, при кое Уран е Варун на санскрит. Во други случаи, блиски паралели во природата и функцијата нудат слично наследство, но поради недостатокот на јазични свидетелства, тешко можат да бидат докажани. Археологијата и митографијата од друга страна пак откриле дека Старите Грци биле инспирирани од некои малоазиски цивилизации и цивилизации од Блискиот Исток. Кибела честопати била употребувана во старогрчката митологија, и поистоветувана со Реја. Афродита пак била поистоветувана со семитските божици Иштар и Астарта.

Во околу V век п.н.е., натприродните сили од страна на некои историчари на пример, започнале да се одбегнуваат. Ова е пример со Тукидид, кој бил историчар и автор на Историја на Пелопонеската војна. Тукидид се смета за татко на „научната историја“ поради неговите строги стандарди и анализи на причините и последиците, без никакво споменување на интервенции од боговите во неговиот труд. Додека старогрчките драматурзи и поети се обидувале да ги преработат митовите, старогрчките историчари и филозофи започнале истите да ги критикуваат. Неколку радикални филозофи како Ксенофан, започнале во своите песни да ги критикуваат Хомер и Хесиод, бидејќи на боговите им препишувале криминални особини, знаци на прељуба, крадење, лажање. . Според Ксенофан, луѓето своите богови ги создале според сопствената си претстава, како што животните би ги опишувале боговите доколку би можеле да цртаат. Така, според него воловите, коњите и лавовите доколку би биле способни да сликаат, секој од нив би ги претставил боговите во својот лик - воловоте како волови, коњите како коњиитн. Ова најмногу дошло до израз во делото на Платон, Држава (Платон). Платон создал свои алегорични митови (како на пример митот за Ир) напаѓајќи ги митовите поврзани со кражбите на митолошките богови. Освен тоа, тој се противел и на нивната централна улога во книжевноста.

Римска митологија

Главна статија: Римска митологија

Јупитер, крал на боговите.

Римската митологија била главно заснована на старогрчката и етрурската митологија. Во раната историја на Римската Република биле увезени странски богови, особено од Грција, кои извршиле големо културно влијание врз Римјаните. Покрај ова, Римјаните ги поврзувале своите домашни божества со старогрчки те богови и божици. Како што римјаните сè повеќе контактирале со Грците, влијанието на старогрчката религија започнало сè повеќе да се чувствува. Римските богови се поистоветувале, а некогаш и синкретизирале со старогрчки богови. Така Јупитер бил сметан за исто што и Зевс. Марс за Арес и Нептун за Посејдон. Се разбира, вистината е дека Јупитер имал изразени италски особини кои Зевс ги немал, и Јунона ја задржала нејзината етрурска воздржаност исто толку колку што примила од Хера. Грешка е да се мисли дека римските богови сосема се асимилирале со старогрчките, иако тие навистина биле поврзувани со нив. Пренесувањето на антропоморфните особини од старогрчките на римските богови, и распространетоста на старогрчката филозофија меѓу образуваните римјани, донеле сè поголемо запоставување на старите обичаи. Во I век п.н.е. религиозната важност на старите свештенички функции рапидно се намалила, иако нивното граѓанско и политичко значење останало големо. Римската религија за време на царството имала тенденција да се концентрира на царската власт; неколку императори биле водигнати до степен на божество по нивната смрт.

Главната причина за забрана или уништување на римската или старогрчката митологија е ширењето на христијанството.

Извори

Библиографија

• Aeschylus, The Persians. See original text in јануари 0011:line=1 Perseus program.
• Aeschylus, Prometheus Bound. See original text in јануари 0009 Perseus program.
• Apollodorus, Library and Epitome. See original text in јануари 0022 Perseus program.
• Apollonius of Rhodes, Argonautica, Book I. See original text in Sacred Texts.
• Cicero, De Divinatione. See original text in the Latin Library.
• Cicero, Tusculanae resons. See original text in the Latin Library.
• Herodotus, The Histories, I. See original text in the Sacred Texts.
• Hesiod, Works and Days. Translated into English by Hugh G. Evelyn-White.
• Hesiod. Theogony  – преку Викиизвор.
• Homer, Iliad. See original text in јануари 0133:book=1:card=1 Perseus program.
• Homeric Hymn to Aphrodite. Translated into English Архивирано на 2 февруари 2003 г. by Gregory Nagy.
• Homeric Hymn to Demeter. See original text in јануари 0137:hymn=2:line=1 Perseus project.
• Homeric Hymn to Hermes. See the English translation in the Online Medieval and Classical Library Архивирано на 25 октомври 2008 г..
• Ovid, Metamorphoses. See original text in the Latin Library.
• Pausanias.
• Pindar, Pythian Odes, Pythian 4: For Arcesilas of Cyrene Chariot Race 462 BC. See original text in the Perseus program.
• Plato, Apology. See original text in јануари 0169:text=Apol.:section=17a Perseus program.
• Plato, Theaetetus. See original text in јануари 0172%3Adiv1%3DTheaet. Perseus program.

• Ackerman, Robert (1991— edition). Prolegomena to the Study of Greek Religion by Jane Ellen Harrison. Introduction. Princeton University Press. ISBN 0-691-01514-7.
• Albala Ken G, Johnson Claudia Durst, Johnson Vernon E. (2000). Understanding the Odyssey. Origin of Mythology. Courier Dover Publications. ISBN 0-486-41107-9.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
• Algra, Keimpe (1999). The Cambridge Companion to Early Greek Philosophy. The Beginnings of Cosmology. Cambridge University Press. ISBN 0-521-44667-8.
• Allen, Douglas (1978). Structure & Creativity in Religion: Hermeneutics in Mircea Eliade's Phenomenology and New Directions. Early Methological Approaches. Walter de Gruyter. ISBN 90-279-7594-9.
• „Argonaut“. Encyclopaedia Britannica. 2002.
• Betegh, Gábor (2004). The Derveni Papyrus. The Interpretation of the poet. Cambridge University Press. ISBN 0-521-80108-7.
• Bonnefoy, Yves (1992). Greek and Egyptian Mythologies. Kinship Structures in Greek Heroic Dynasty. University of Chicago Press. ISBN 0-226-06454-9.
• Bulfinch, Thomas (2003). Bulfinch's Greek and Roman Mythology. Greek Mythology and Homer. Greenwood Press. ISBN 0-313-30881-0.
• Burkert, Walter (2002). Greek Religion: Archaic and Classical (translated by John Raffan). Prehistory and the Minoan Mycenaen Era. Blackwell Publishing. ISBN 0-631-15624-0.
• Burn, Lucilla (1990). Greek Myths. University of Texas Press. ISBN 0-292-72748-8.
• Bushnell, Rebecca W. (2005). Medieval A Companion to Tragedy. Helicocentric Stoicism in the Saturnalia: The Egyptian Apollo. Blackwell Publishing. ISBN 1-4051-0735-9.
• Chance, Jane (1994). Medieval Mythography. Helicocentric Stoicism in the Saturnalia: The Egyptian Apollo. University Press of Florida. ISBN 0-8130-1256-2.
• Caldwell, Richard (1990). Approaches to Greek Myth. The Psychoanalytic Interpretation of Greek Myth. Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-3864-9.
• Calimach, Andrew (2002). Lovers' Legends: The Gay Greek Myths. The Cultural Background. Haiduk Press. ISBN 0-9714686-0-5.
• Cartledge, Paul A. (2002). The Greeks. Inventing the Past: History v. Myth. Oxford University Press. ISBN 0-19-280388-3.
• Cartledge, Paul A. (2004). The Spartans (translated in Greek). Livanis. ISBN 960-14-0843-6.
• Cashford, Jules (2003). The Homeric Hymns. Introduction. Penguin Classics. ISBN 0-14-043782-7.
• Dowden, Ken (1992). The Uses of Greek Mythology. Myth and Mythology. Routledge (UK). ISBN 0-415-06135-0.
• Dunlop, John (1842). The History of Fiction. Romances of Chivalry. Carey and Hart.
• Edmunds, Lowell (1980). Approaches to Greek Myth. Comparative Approaches. Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-3864-9.
• „Euhemerus“. Encyclopaedia Britannica. 2002.
• Foley, John Miles (1999). Homer's Traditional Art. Homeric and South Slavic Epic. Penn State Press. ISBN 0-271-01870-4.
• Gale, Monica R. (1994). Myth and Poetry in Lucretius. The Cultural Background. Cambridge University Press. ISBN 0-521-45135-3.
• „Greek Mythology“. Encyclopaedia Britannica. 2002.
• „Greek Religion“. Encyclopaedia Britannica. 2002.
• Griffin, Jasper (1986). The Oxford Illustrated History of Greece and the Hellenistic World edited by John Boardman, Jasper Griffin and Oswyn Murray. Greek Myth and Hesiod. Oxford University Press. ISBN 0-19-285438-0.
• Grimal, Pierre (1986). The Dictionary of Classical Mythology. Argonauts. Blackwell Publishing. ISBN 0-631-20102-5.
• Hacklin, Joseph (1994). Asiatic Mythology. The Mythology of Persia. Asian Educational Services. ISBN 81-206-0920-4.
• Hanson, Victor Davis; Heath, John (1999). Who Killed Homer (translated in Greek by Rena Karakatsani). Kaktos. ISBN 960-352-545-6.
• Hard, Robin (2003). The Routledge Handbook of Greek Mythology: based on H. J. Rose's "A Handbook of Greek mythology". Sources of Greek Myth. Routledge (UK). ISBN 0-415-18636-6.
• „Heracles“. Encyclopaedia Britannica. 2002.
• Jung Carl Gustav, Kerényi Karl (2001— edition). Essays on a Science of Mythology. Prolegomena. Princeton University Press. ISBN 0-691-01756-5.
• Jung, C.J. (2002). Science of Mythology. Troy in Latin and French Joseph of Exeter's "Ylias" and Benoît de Sainte-Maure's "Roman de Troie". Routledge (UK). ISBN 0-415-26742-0.
• Kelly, Douglas (2003). An Outline of Greek and Roman Mythology. Sources of Greek Myth. Douglas Kelly. ISBN 0-415-18636-6.
• Kelsey, Francis W. (1889). A Handbook of Greek Mythology. Allyn and Bacon.
• Kirk, Geoffrey Stephen (1973). Myth: Its Meaning and Functions in Ancient and Other Cultures. The Thematic Simplicity of the Myths. University of California Press. ISBN 0-520-02389-7.
• Kirk, Geoffrey Stephen (1974). The Nature of Greek Myths. Harmondsworth: Penguin. ISBN 0140217835.
• Klatt J. Mary, Brazouski Antoinette (1994). Children's Books on Ancient Greek and Roman Mythology: An Annotated Bibliography. Preface. Greenwood Press. ISBN 0-313-28973-5.
• Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae. Artemis-Verlag. 1981–1999.
• Miles, Geoffrey (1999). Classical Mythology in English Literature: A Critical Anthology. The Myth-kitty. University of Illinois Press. ISBN 0-415-14754-9.
• Morris, Ian (2000). Archaeology As Cultural History. Blackwell Publishing. ISBN 0-631-19602-1.
• „myth“. Encyclopaedia Britannica. 2002.
• Nagy, Gregory (1992). Greek Mythology and Poetics. The Hellenization of the Indo-European Poetics. Cornell University Press. ISBN 0-8014-8048-5.
• Nilsson, Martin P. (1940). Greek Popular Religion. The Religion of Eleusis. Columbia University Press.
• North John A., Beard Mary, Price Simon R.F. (1998). Classical Mythology in English Literature: A Critical Anthology. The Religions of Imperial Rome. Cambridge University Press. ISBN 0-521-31682-0.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
• Papadopoulou, Thalia (2005). Heracles and Euripidean Tragedy. Introduction. Cambridge University Press. ISBN 0-521-85126-2.
• Percy, William Armostrong III (1999). Pederasty and Pedagogy in Archaic Greece. The Institutionalization of Pederasty. Routledge (UK). ISBN 0-252-06740-1.
• Poleman, Horace I. (1943). „Review of "Ouranos-Varuna. Etude de mythologie comparee indo-europeenne by Georges Dumezil"“. "Journal of the American Oriental Society". American Oriental Society. 63 (1): 78–79.
• Reinhold, Meyer (October 20, 1970). „The Generation Gap in Antiquity“. "Proceedings of the American Philosophical Society". American Philosophical Society. 114 (5): 347–365.
• Rose, Herbert Jennings (1991). A Handbook of Greek Mythology. Routledge (UK). ISBN 0-415-04601-7.
• Segal, Robert A. (1991). Myth and the Polis edited by Dora Carlisky Pozzi, John Moore Wickersham. A Greek Eternal Child. Cornell University Press. ISBN 0-8014-2473-9.
• Segal, Robert A. (April 4, 1990). „The Romantic Appeal of Joseph Campbell“. "Christian Century". Christian Century Foundation. Архивирано од изворникот на 2007-01-07. Посетено на 2010-12-28.
• Segal, Robert A. (1999). Theorizing about Myth. Jung on Mythology. Univ of Massachusetts Press. ISBN 1-55849-191-0.
• Stoll, Heinrich Wilhelm (translated by R. B. Paul) (1852). Handbook of the religion and mythology of the Greeks. Francis and John Rivington.
• Trobe, Kala (2001). Invoke the Gods. Dionysus. Llewellyn Worldwide. ISBN 0-7387-0096-7.
• „Trojan War“. Encyclopaedia The Helios. 1952.
• „Troy“. Encyclopaedia Britannica. 2002.
• „Volume: Hellas, Article: Greek Mythology“. Encyclopaedia The Helios. 1952.
• Walsh, Patrick Gerald (1998). The Nature of the Gods. Liberating Appearance in Mythic Content. Oxford University Press. ISBN 0-19-282511-9.
• Weaver, John B. (1998). The Plots of Epiphany. Introduction. Walter de Gruyter. ISBN 3-11-018266-1.
• Winterbourne, Anthony (2004). When the Norns Have Spoken. Spinning and Weaving Fate. Fairleigh Dickinson University Press. ISBN 0-8386-4048-6.
• Wood, Michael (1998). In Search of the Trojan War. The Coming of the Greeks. University of California Press. ISBN 0-520-21599-0.

Надворешни врски

• Електронска библиотека на митолошки текстови Архивирано на 15 септември 2007 г. (англиски)

Статијата „Старогрчка митологија“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).