mond

Nederlands

Uitspraak

Geluid: mond (hulp, bestand)
IPA: / mɔnt / (1 lettergreep)

Woordherkomst en -opbouw

erfwoord via Middelnederlands mont van Oudnederlands, in de betekenis van ‘holte achter de lippen’ voor het eerst aangetroffen in 698; cognaat met Oudhoogduits mund, Oudfries mūth, Angelsaksisch mūð en Gotisch munþs ^[1]^[2]^[3]

Zelfstandig naamwoord

de mond m

(anatomie) ingang van het spijsverteringskanaal, hoofdzakelijk gezegd van dit orgaan bij mensen; zowel voor de ingang zelf als de achterliggende holte gebruikt
- Voedsel dat we eten, gaat via de mond en de slokdarm naar de maag.
(figuurlijk) opening of ingang van iets
- De mond van het kanon was met een extra band rondom verstevigd.
(figuurlijk), (waterbeheer) overgang waar een kleiner water in een groter water uitstroomt
- Ze liepen langs de kust tot ze bij de mond van een rivier kwamen.

Uitdrukkingen en gezegden

[1]: Bij monde van

In een boodschap overgebracht door, via

[1]: De mond openen

Spreken

∗ Alle anderen bij de bouw wisten tenslotte dat hij Noors was — hoezeer hij zich ook had verzweedst, zoals ze deze mengtaal hadden genoemd onder de spoorwegarbeiders op de Hardangervidda, zodra hij zijn mond opende wist je meteen dat hij Noors was.^[4]

[1]: Doe dan je mond open!

Zeg dan iets! (Als dwingend verzoek)

[1]: Een mond als een schuurdeur hebben

Een bijzonder grote mond hebben

[1]: Een grote mond geven

Onbeschoft toespreken

[1]: Geen blad voor de mond nemen

Ronduit de eigen mening over iets zeggen

[1]: Er de mond vol van hebben

Er veel over praten

[1]: Iemand de mond snoeren

Iemand beletten verder te praten zodat die niet zijn mening kan geven e.d. (zie ook monddood)

[1]: In de mond leggen

Iemand anders doelbewust een uitspraak toeschrijven, echter zonder dat die ander de uitspraak inderdaad heeft gedaan of op die manier bedoelde

[1]: Met de mond belijden

Alleen maar met woorden verdedigen, zonder er in de praktijk ook naar te handelen

[1]: Het eten uit de mond sparen

Zichzelf iets belangrijks ontzeggen om het in plaats daarvan aan iets of iemand anders te kunnen geven

• Mevrouw Maillard spaarde het eten uit haar mond om hem rood vlees te geven, ervan overtuigd dat hij zo wit was omdat hij een tekort aan bloed had. ^[5]

[1]: Het water loopt hem [haar, etc.] in de mond

Gezegd als iemand iets heel lekker vindt

• Het water liep me spontaan in de mond als ik dacht aan een vanille milkshake en cola met ijs. ^[6]

[1]: Je hebt toch een Hollandse mond!

Je kunt toch praten!

[1]: Met meel in de mond praten

Om iets heen praten, het over iets hebben maar zonder datgene waar het echt om gaat te noemen, eromheen draaien (vgl. Om de pot draaien)

[1]: Met de mond vol tanden staan

Geen passend antwoord weten te geven, beteuterd zijn

[1]: Met open mond

Volledig verbaasd of intens geboeid

[1]: Naar de mond praten

Datgene zeggen waarvan men weet dat de toegesprokene het graag wil horen, meestal zonder hier zelf achter te staan maar wel met het doel zelf bij die ander in een goed blaadje te komen (≈ vleien)

[1]: Niet op zijn mondje gevallen zijn

Zich goed of assertief kunnen uitdrukken

[1]: Uit één mond

eenstemmig, unaniem

[1]: Woorden in de mond nemen

Termen gebruiken die ernstige gevolgen kunnen hebben

[1]: Zijn mond voorbij praten

Een geheim per ongeluk verklappen

∗ Ze klikten niet, ze praatten hun mond nooit voorbij aan de telefoon of in de kroeg, ze lieten zich te voet niet achtervolgen, in dat geval schudden ze de achtervolgers altijd af.^[7]