Agnosticisme

L’agnosticisme (prononciat /aŋnustiˈsizme/) es una actitud de pensada considerant la vertat d'unas proposicions al subjècte per exemple de l'existéncia de Dieu o dels dieus coma inaccessibla a l'intelligéncia umana: L'agnosticisme es pas obligatòriament incompatible amb l'ateïsme o lo teïsme quitament se d'agnostics refusan trencar. Se lo gra de scepticisme varia segon los individús, los agnostics s'acordan per dire qu'existís pas de pròva definitiva en favor de l'existéncia o de l'inexisténcia del divin, e afirman l'impossibilitat de se prononciar al subjècte de la coneissença e tanben, a vegada, al subjècte de la cresença o la non cresença.

Se los agnostics refusan de se prononciar al subjècte de l'existéncia d'una intelligéncia superiora, balhan, pasmens, o al mens tendon a balhar, pas cap de transcendéncias e pas cap de valor sacrada a las religions (profètas, messias, tèxtes sacrats...) e a lors institucions (clergat, rituals e prescripcions diferentas...). Veson en efièch las religions coma de puras construccions socialas e culturalas qu'aurián subretot per foncion istorica de realizar la coesion e l'òrdre dins las societats umanas tradicionalas amb per exemple la menaça de l'infèrn, la promesa del paradís o encara la nocion de pecat o pel mecanisme del boc emissari. Es a dire que, las religions, al vejaire d'un agnostic, seriá tròp « umanas » segon lors mòde de foncionament e per lors dinamicas antropologicas sus quals se basan (sosten psicologic fàcia a la mòrt, analogia fòrça antropocentrica d'un Dieu bastisseire de l'univèrs...) per que ajan un quin que siá ligam dirècte amb tota forma d'intelligéncia superiora, seriá pasmens possible per d'unes. D'aquí ven interrogacion de contunh pròpria a l'agnostic.

Tèrmes pròches

Los tèrmes seguents son pròches, mas pasmens diferents, de l'agnosticisme:

• Lo deïsme: que postula un èsser transcendent – un « dieu » indefinissable – qu'interagís pas amb lo mond, e demorant a l'escart de tota religion revelada e ritualizada. Quitament se pòt considerar que la vertat religiosa se pòt pas cenéisser, lo deïsme pren posicion en favor de l'existéncia d'un èsser suprèma. Es la posicion oficiala de Benjamin Franklin, rebatida per son epitafi.

• L'ateïsme: que considèra qu'i a pas de dieu, o en tot cas pas de rason de supausar que n'i aja un. Richard Dawkins presenta lo deïsme coma simplament la version politicament corrècta de l'ateïsme, mostrant que concretament se'n destria pas.
• L’antiteïsme es una oposicion activa al teïsme.

• Lo scepticisme filosofic: actitud considerant que la vertat sus çò qu'escapa a l'experiéncia pòt pas èsser coneguda amb certitud. Segon aquela actitud filosofica, e segon la formula de Bertrand Russell « se deu prene posicion pas que sus pròva, e se'n absténer quand la pròva manca ».

• L'apateïsme: que considèra que la question de l'existéncia o de l'inexisténcia de divinitats possedís pas d'interés ni d'utilitat practica. Un exemple es la celèbra responsa del matematician Pierre-Simon de Laplace interrogat per Napoleon sus l'abséncia de Dieu dins son sistèma del mond: « Sénher, ai pas agut besonh d'aquel ipotèsi ».

Etimologia

Thomas Henry Huxley, l'inventor del mot « agnostic ».

Lo tèrme « agnosticisme » ven del grèc αγνωστικισμός, agnôstikismós, el meteis de agnôstos (ignorant), la gnòsis essent la coneissença; designa la privacion de coneissença o l'impossibilitat de conéisser çò que sortís l'experiéncia. S'agís donc d'una posicion puslèu epistemologica que questiona eventualament la legitimitat de la metafisica, de la revelacion, de la devinacion, etc. Se cal pas confondre l'agnosticisme amb una oposicion sistematica e especifica al gnosticisme, qu'es una doctrina ligada als començament del cristianisme, mas a un sens fòrça mai general. Abans lo cristianisme, lo mot « agnostic » designava una persona qu'es pas iniciada a la « gnòsi », e a dire a una cresença mistica en un « saber perfièch e absolut ».

Lo mot « agnostic » foguèt fabregat en 1869, per tòca « polemica », per Thomas Henry Huxley (1825-1895) per significar:

« L'antitèsi evocatritz del « gnostic » dins l’istòria de la Glèisa, que professava ne saber tant sus las causas quitament al respècte de las quals èri ignorant… »

Voliá que lo tèrme faguèsse comprene que la metafisica es « vuèja de sens »; coma o pensava ja lo filosòf empirista David Hume que recomanda, a la fin de son « Enquèsta sus l'Entendament Uman », de getar al fuòc los libres de teologia o de metafisica escolastica.

Posicions filosoficas

Es aquí la posicion de çò qui pòt èsser nomenat l’APP, o Agnosticisme Provisòri en Practica. L'APP estima que se un o de dieus « creèron » lo mond, lo faguèron en coeréncia amb los principis que regisson « la lor dimension », de biais que lor òbra (donc, l'univèrs) siá « en coeréncia » al respècte de lor intencion, e subretot, que d'eventualas intervencions divinas posterioras a aquela « produccion » iniciala (illustradas per exemple, per « de revelacions e de profètas consignadas dins las Escrituras », « de miracles », « de personas se disent en contacte amb Dieu ») sián de concebre. D'aquel biais, se pòt supausar que l'existéncia d'una divinitat demòra a la portada de la nòstra Rason, e aquela ipotetica existéncia constituís donc una question que la Sciéncia poirà benlèu resòlvre un jorn, per exemple amb l'estudi de las sieunas eventualas intervencions sus nòstra Tèrra. Entretemps, los partisans d'aquel agnosticisme pòdon establir de probabilitats sus l'existéncia de(ls) Dieu(s) se basant suls sols elements de pròvas accessiblas per l'ora (recits, miracles, fossils...), e confrontant los arguments de las diferentas posicions. L'APP s'acabarà quand serà donada a la question del divin una responsa scientificament irrefutabla.

L'ADP, o « Agnosticisme Definitiu de Principi » es una tèsi s'apièja su de fenomèns e paradòxas que la Sciéncia, la logica son uèi incapables d'explicar, mas subretot sus l'idèa que l'Umanitat vivent sus la planeta Tèrra representa sonque una partida infima de l'univèrs, e tant infima que jamai serà en mesura de concebre totalament e de probar l'existéncia o non de(ls) Dieu(s). Atali, se un o de Dieus avian creat lo mond, sas intencions « divinas » deuriá pas gaire se concentrar sus nosautres, e donc lo nòstre Esperit pòt pas absoludament èsser lo rebat del sieu o dels lors. Mai se realiza la complexitat del mond ont vivèm, mai lo(s) Creator(s) supausats n'èsser a l'origina devon èsser complèxes e poderoses comparats a nosaltres, e mens alara ven probable que l'Umanitat benefícia d'una atencion divina particulara (e encara mens donc un individú). La nocion de pròva ven donc atal completament ridicula: quitament se un cresent argüís de miracles descrich dins sos tèxtes sacrats (e quitament se un profèta ne fasiá la demonstracion), sempre poirà li èsser objectat que s'agís d'una tecnologia desconeguda o mascariá qu'a pas necessàriament de ligam amb una divinitat. L'ADP insistís sus « la vanitat » de l'Òme se cresent capable de respondre a la question de l'existéncia de(ls) Dieu(a). Pels tenents mai extrèmes de l'ADP, la question de l'existéncia de(ls) Dieu(s) es extraracionala e pòt donc pas l'objècte d'un estudi racional e, per aquel quita motiu, de cap de biais pòt èsser discutida.

En practica, los tenents de l'APP auràn puslèu tendéncia a gaitar las religions e lors testimònis amb lo meteis scepticisme que d'autras pròvas mai scientificas; lors conviccions essent dubèrtas a tota l'arribada de totas pròva infirmant o confirmant l'existéncia de Dieu. Al contrari, se los tenents de l'ADP partejan la meteissa indecision a subjècte de l'existéncia d'una existéncia superiora (al delà de l'aspècte 'racional'), auràn tendéncia a rebutar totalament e definitivament tot caractèr sacrat de las religions (clergat, libres sacrats, miracles portat dins la liturgia...). E aquò, a l'encòp que considèran aquelas institucions coma de puras construccions socialas mas tanben que, per eles, l'Univèrs es tan immens, tan complèxe e las nòstras capacitats de percepcion e de compreneson tan limitadas, que postular una intervencion divina jos la forma de messias o de profèta es una absurditat, que deuriá d'esperela mos far remembrar lo caractèr umanament bastit e non divinament revelat de las religions. Cal donc destriar plan al sen del debat agnostic la question de l'existéncia d'una intelligéncia superiora, d'aquel del caractèr transcendental o non de las religions e de las institucions religiosas umanas.

Religions

La quita concepcion filosofica de l'agnosticisme fa qu'un agnostic pòt pas esprovar d' « animositat » al subjècte d'un cresent. L'agnostic pòt pasmens èsser « critica » al subjècte de precèptes religioses, e al subjècte de las accions dels fidèls que revendican « l'acompliment de la volontat divina ». Mas gaireben totes los agnostics i son totalament indiferents. L'agnosticisme es donc pas antiteïsta. Al contrari, tot ensag de proselitisme a lor subjècte es mal percebut que pas degun pòt pretendre donar la pròva de l'existéncia de Dieu (en l'estat actual de las coneissenças de l'Òme o per jamai, segon los individús). Un cresent crei tant en Dieu coma un agnostic assumís sa concepcion filosofica, quitament s'aquel darrièr la considèra coma mai objectiva. De fach, l'actitud d'un agnostic es subretot foncion del « gra de scepticisme » de sa posicion. Un partisan de l'APP aurà tendéncia a èsser tolerant e comprensiu, que « concep » los arguments dels cresents, e reconeis, mai o mens, la possibilitat de lor posicion. E a l'opausat, un partisan de l'ADP tendrà cap a una actitud mai critica, considerant los arguments religioses coma integralament infondats e irrecevables, e mòstra donc pel melhor pas que de l'indiferéncia, quitament, du mesprés. Los mai radicals encara crida a una restriccion de l'activitat publica de las institucions religiosas, qu'estiman que deurián pas èsser autorizats a veïcular de las teorias cosmogonicas infondadas (uèi, o, per sempre) las presentant coma « vertat absoluda ». L'agnosticisme es donc sovent ligat al concèpte de laïcitat; e, sens èsser antireligiós, reconéis sovent sa conviccion coma essent mai o mens tintat d'anticlericalisme.

En realitat, cal saber que l'oposicion entre cresents e agnostics tòca mai la question de l'intervencion de Dieu dins los afars uman qu'aquela de son existéncia. Gaireben totas las religions afirman téner lor saber de revelacion per lor Dieu, çò que ne fa una « coneissença sacrada », fòra de la portada de l'analisi scientifica. Un agnostic d'en primièr pren en compte d'informacions balhada per las sciéncias (es a dire las coneissenças mostradas o provadas) e, malgrat la dificultat per ela d'estudiar o domeni religiós (a causa del principi del NOMA), la Sciéncia dona, cada jorn, d'importantas informacions fisablas sus la natura de nòstre environament e nos ensenha a relativizar la plaça de l'Òme dins l'univèrs. L'escart observat tend a venir tan grand que descredita l'ipotèsi de l'ingeréncia dels dieus dins los afars umans, e amb gaireben totas la revelacions que se prevalon las religions. Es envisatjable que lo(s) Dieu(s) de las religions pòscan èsser de natura superiora, mas es inversemblable qu'ajan creat l'Univèrs s'interessant tant a l'umanitat de biais qu'aquò es descrich dons les Escrichs religioses, que fan gaireben sempre referéncia d'un costat a la « creacion » e al « foncionament del mond » e, d'un autre costat, d'intervencions puntualas e localizadas de lor(s) Dieu(s). I a donc un problèma de disproporcion dins los rapòrts Dieu(s)/Òmes coma son descrichs per las religions. En consequéncia, l'agnosticisme tend puslèu a considerar las religions coma de construccions socialas e culturalas, qu'aurián subretot la foncion de permetre la coesion sociala (lo mot « religion » ven entre autres del latin « religare »=religar : Religar Dieu e los Òmes, mas tanben los Òmes entre eles). En l'abséncia de pròva establidas scientificament, l'agnosticisme sosten que se pòt pas prene al seriós las afirmacions de las religions coma d'indicis objectius de l'existéncia de(ls) Dieu(s).

L'agnosticisme pren alara una actitud de « perfiècha neutralitat » per las religions, al mens tan que respèctan los drechs fondamentals de la persona umana. L'anullacion dels sacraments o assimilats (coma lo desbatejar dins lo Cristianisme) es pas necessari pels agnostics, que dona pas d’importància als rites religioses. Las fèstas religiosas, coma Pascas, Nadal, Yom Kippour, o l'Aïd el-Kebir pòdon plan se celebrar. Son percebudas, simplament, coma de fèstas tradicionalas. Tanben, un agnostic pòt dintrar dins d'edificis religioses se vòl, par exemple, per i contemplar l'arquitectura, o per de rasons de convencion sociala. I a pas cap d'interdiccion o doctrina ligada al fach d'èsser agnostic, que seguís, per definicion, pas cap de « precèpte absolut » almens de « seguissètz vòstra rason tan luènh que vos menarà e pretendètz pas que de conclusions son cèrtas quand son pas demostradas o quand son indemostrablas ». Es la causa que l'agnosticisme pòt se conciliar amb una certa practica religiosa; cadun essent liure, per manca de certitud scientifica, de seguir sa fe, coma li agradarà. Per aquò, l'agnosticisme rejonh lo dich de Blaise Pascal: « lo Còr a sas rasons que la Rason coneis pas. Cal donc puslèu assimilar l'agnosticisme a un corrent de pensada filosofic qu'a una religion.

Religions teïstas

Aquelas religions son la primièras visadas per la pensada de l'agnosticisme. Son lors concepcions de Dieu que l'agnosticisme d'en primièr estudièron e a partir de las qualas bastiguèt sa pensada. Pasmens, se remarca que las controvèrsias son gaireben totas demoradas limitadas al cristianisme.

Judaïsme

Gaireben totes los pensaires e exegètas josieus considèran se pòt capitar a « trobar » Dieu per sa sola rason, l'exemple tipe essent lo patriarca Abraam. Pasmens, segon la Bíblia, Dieu fa de miracles per que se cresca en el e son omnipoténcia, per exemple dins l'Exòdi.

Cristianisme

Las relacions entre le cristianisme et l'agnosticisme son fachas a l'encòp de confrontacions e de toleràncias. L'exemple mai evocator es le debat que se debanèt entre los representants de las Glèisas e los defendeires de la teorias de l'evolucion de Charles Darwin. Après de debats passionats, Le Glèisa catolica reconeguèt la plausibilitat de la teoria (en admetent qu'Adam e Èva podavan èsser de simbòls) d'en primièr coma ipotèsi, puèi coma mai qu'una ipotèsi. Existís pasmens dins los mitans protestants una persisténcia del creacionisme, coma dins los movements evangelics americans, qu'es en totala oposicion amb la concepcion filosofica de l'agnosticisme. En efièch, lo creacionisme se prepausa de donar una valor scientifica a d'afirmacions purament dogmaticas (coma la Creacion del mond en una setmana), relevant de la fe e non d'una caminada inductiva e racionala, com a o relèva la posicion agnostica. L'agnosticisme se mòstra alara tan mai critica que le « creacionisme » se fa copable de confusion entre fe e empirisme (trencat atal amb lo NOMA).

Islam

L'Alcoran condemna los « mescresents » e tanben los « fals cresents », nomenats los « ipocritas », mas pas especificament los agnostics. Concretament, l'istòria de la teologia musulmana es semenada de dobtes: al sègle VI, Burzoe, ministre del rei sassanid Cosrau Ièr, exprimís sos dobtes al subjècte de la vertat de las religions de son epòca, sopçonant lors ensenhaments d'èsser void de sens, e considerant los cresents coma las victimas d'una illusion. Aquelas pensada influencièt lèu l'Islam, iniciant una tradicion de liura-pensada e de literatura sceptica que menèt al scepticisme dels missionaris ismaelians, e tanben a aquel de Al-Ghazalí al sègle XI e XII. Pasmens, le dobte, en Islam, pòrta pas sus la quita existéncia de Dieu, mas sus la definicion d'una practica de son culte sus Tèrra. Se coma lo pensan de teologians de mai d'una religions e unes filosòfes coma Platon o Plotin lo sentiment del Dieu unic es innat dins la natura umana, i a pas besonh de pròva de son existéncia; las revelacions tocavan alara pas que las modalitats del culte a li far, per gratitud d'en primièr, e accessòriament per obténer una eventuala redempcion dins la vida eternala.

Pasmens, demòra possible que, dins la recerca intellectuala de Dieu, lo dobte al subjècte de sa quita existéncia siá temporàriament tolerat per l'islam (o dins l'encastre de la pensada especulativa, o dins un moment d'angoissa), mas la condicion demòra d'acabar, fin finala, al monoteïsme definitiu, e donc la reconeissença somesa a Allà pel biais dels ensenhaments atribuits a Mahomet son profèta. D'aquel fach, son subretot l'ateïsme e l'ADP, es a dire lo refús inebranlable de reconéisser Allá, que son absoludament condemnats. Mahomet conselhava a sos disciples (« sahâba », companhs) de se polarizar pas sus de questions que los despassan. Segon lo libre « At-Targhîb wa At-Tarhîb », Mahomet conselha als sieus companhs: « Meditatz sus la creacion de Dieus, meditetz pas sus son Esséncia, que l'estimatz pas coma cal ». Concretament, aquela idèa foguèt utilizada pels teologians musulmans racionalistas jos la forma d'un « agnosticisme religiós », qu'afirma l'existéncia d'un valat insuperable entre Dieu e sa creacion que transcénda, fasent impossible tota prediccion o coneissença al subjècte. Per aquò, rejonh parcialament l'ADP, que preconiza d'abandonar totalament las reflexions sul divin. Aquel agnosticisme parcial, remembrant las limitas conceptualas umanas, s'acòrdan sus aquel punt amb las religion dichas de la revelacion. De fach, la revelacion se definís pas coma un fenomèn objectiu liurament observabla per totes, mas coma una « confidéncia » divina adreçada sonque a una minoritat fòrça restrencha d'umans essent benastruc elegit per recebre de revelacions inaccessiblas umanament, per la gràcia de Dieu. Fòra de la revelacion, persona lo drech dins aquela optica d’afirmar - a fortiori impausar - quina interpretacion que siá al subjècte dels questionaments passant en principi l'entendement uman; de biais que se poirà pas res esperar de l'analisi scientifica e racionala sus aqueles subjèctes.

Religions non teïstas

De tradicions religiosas rebutan la cresença en un dieu creator. D'entre las religions non teïstas, son encara practicada uèi practicadas lo bodisme e lo jaïnisme, alara que lo corrent atèu del Sâmkhya o seriá pas mai. Aqueles tres punts de vista non teïstas parejan la meteissa cresença dins la lei del karma, lei de causalitat correspondent a çò que poiriá èsser atribuit a un creator dins lo contèxte teïsta. Aquelas religions son mai dificilas a prene per l'agnosticisme que fan pas referéncia exprèssament a una o de divinitat(s). Mas, se l'agnosticisme s'interèssa a tota religion, se penja mai suls « signes de l'existéncia de Dieu(s) creator(s) e/o intervencionista(s) mejans los fachs alegats per las religions que sus lors contenguts dogmatics, d'ont venon los rites e tradicions (qu'an un aspècte d'en primièr e subretot social). Pasmens, las religions al sens larg, an totas en comun de prononciar una « autoritat » morala que presentan sovent l'origina coma transcendentala a l'Òme, es a dire divine. La vision agnostica consistís sempre a dobtar de la divinitat d'aquela « font d'autoritat ».

Lo bodisme, quitament se venèra pas obligatòriament de dieu, prepausa pasmens una cosmogonia (una organizacion del mond) e una vision de la vida après la mòrt, es a dire d'afirmacions fondadas pas que sus de « dògma », çò que ne pòt far una « religion ». Al sieus subjècte, l'agnosticisme s'interèssa subretot a la nocion de karma, fondamentala dins la pensada bodista; segon que totes los èssers vivents son preses dins un cicle de reïncarnacions perpetualas, ont pòdon « progressar » pas que per la realizacion d'accions vertuosas, e aquò, dins l'esper s'escapa a aquel cicle de reïncarnacions per aténher lo Nirvana. L'agnostic poiriá remarcar que se la progression dels individús es condicionada per la valor de lors accions, aquò significa qu'existís « quicòm » (una entitat transcendenta) definissent lo Ben e le Mal, e regulant los percors dels individús segon la proporcion de Ben e de Mal presents dins lors accions. Lo punt de vista agnostic consistís a dobtar de l'existéncia d'aquelas entitats transcendentas, e mens a contestar l'idèa de cicle de reïncarnacion (dificilament formalizable en l'abséncia de definicion clara de l'identitat al moment ont la memòria demòra pas), e tanben las idèas de ierarquizacion e de progression dels èssers tan coma son definidas dins fòrça variantas del tal bodisme a causa dels elements de coneissença actuala (amb una mai o mens granda perspectiva d'acampar de nòus elements segon los vejaires). Al subjècte de l'afiliacion, demòra l'afar de convencion sociala, coma indicat mai naut.

Autras posicions filosoficas sus Dieu

L’agnosticisme es, a l’origina, en oposicion a las religions, indusent lo dobte sus la coneissença del(s) Dieu(s), dins lo sens ont dobta de la sieuna (lor) existéncia, abans de dobtar de son(lor) inexisténcia. Va donc, dins un primièr temps, dins lo meteis sens que l’ateïsme. Pasmens, a partir del moment que l’ateïsme afirma l’inexisténcia del(s) Dieu(s), l’agnosticisme pòt pas encara uèi, o per sempre, lo seguir, en l’abséncia de pròvas sufisentas. Al contrari, tanpauc pòt seguir las diverses formas de deïsmes, qu'afirman l’existéncia d’un èsser suprèma, d’un(de) Dieu(s) indefinissable(s), dins lo sens ont pas degun o pas cap de movement religiós pòt se pretendre èsser lo depositari exclusiu de sa volontat; qu'eles tanben afirman sens pròvas. Dins los dos cases, pas cap de certitud es establida, qu'existís pas encara o per jamai fach reconegut e establit scientificament que permetrián d'estatuar sus la question. Al subjècte del cominament de purs rasonaments formulats pels dos partits, son inutils perque impotents per provar que que siá, que ten de la « Rason pura », e pòdon pas, de tot biais, subrepassar la valor, ja insufisenta, de l’argument ontologic.

Pasmens, aquela posicion es pas sonque indiferéncia religiosa (coma es lo cas de l'apateïsme), que l'agnosticisme reconeis malgrat tot l'impacte que poiriá aver l'existéncia d'una divinitat, al mens al tèrmes d'escatologia (son benlèu l'Al delà e l'eternitat que son en jòc). Segon los gras de scepticisme, los partisans demòran mai o mens atentius a l'arribada de tot novèl element sus la question. Concretament, al mens dins l'APP, i a pas vertadièrament d'agnostics que donan personalament una valor egala las doas ipotèsis. Se parlarà d'agnostics atèus per aqueles que penjan en favor de l'inexisténcia del(s) Dieu(s) e d'agnostic teïsta per aqueles que penjan en favor de son(ler) existéncia.

Criticas

Un repròche recurrent contra los agnostics es que lor filosofia consistís a demorar dins l'indecision, lo compromés de l'entre-dos, lo mòl cabesier del dobte mencionat per Montanha dins sos Ensags. Refusant de prene posicion sus un subjècte tan sensible que lo divin, cercavan a se malcontentar amb pas degun. Gaireben totas las religions i veson mai una reserva d'incresents de convertit, alara que los atèus los considèran coma blocat dins una progression inacabada cap a l'ateïsme, veire lo qualifican d'« ateïsme feble », coma lo rèste de las irreligions, endacòm mai. Aquela trufariá contra una postura dicha de l'« esitacion » simplifica evidentament la non causida agnostica, que s'apròcha puslèu d'una forma de saviesa de la prudéncia fàcia a l'ignorança. Segon l'expression de Bertrand Russell dins sos « Ensags especifics » « L'actitud racionala consistís a admetre pas que sos pròvas, e a suspendre son jutjament precisament ont la pròva manca ».

Segon Friedrich Engels, dins l'introduccion anglesa de Socialisme utopic e socialisme scientific, l'agnosticisme es un materialisme « vegonhós », es a dire que l'agnostic coma Thomas Huxley es vergonhós de son materialisme e rebuta moralament lo materialisme, atal pel lector anglés de la fin del sègle XIX, « Agnosticisme seriá tolerable, mas materialisme es absoludament inadmissible ».

Nombre d'adèptes

639 milions de personas pel mond se declaran agnostics segon l'Atlas de las Religions de La Vida e Lo Mond e de l'estudi Atlas of Global Christianity 2010 realizat per Todd M. Johnson e Kenneth R.Ross de l'Universitat d'Edimborg. Un sondatge de l'institut Harris Interactive, publicat pel Financial Times, datat de decembre de 2006, compta 32 % d'agnostics en França e lo meteis nombre d'atèus es a dire 21 milions d'adèptes en França en 2013.

Mèdias

Protagoras demorèt celèbre per son agnosticisme avoat e un cèrt relativisme.

D'eminents artistas, intellectuals e scientifics se son revendicats agnostics. Per exemple: Blaise Cendrars, Charles Darwin, Émile Durkheim, Thomas Edison, Albert Einstein, Charlie Chaplin, Carl Sagan, Marie Curie, Thomas Henry Huxley, Claude Bernard, Émile Littré, Clarence Darrow.

Nòta e referéncias

Bibliografia

•  {{{títol}}}. 
•  {{{títol}}}. .
•  {{{títol}}}. .
•  {{{títol}}}. .
•  {{{títol}}}.  - (fr) trad. française de Joseph Ohana, Langage, Vérité et Logique, Paris, Flammarion, 1956.
•  {{{títol}}}. .
• Mauro Bonazzi, « Protagoras d'Abdère », dans Jean-François Pradeau (dir), Les Sophistes, vol. 1, Paris, Flammarion, coll. Modèl:Chapitre
• {{{2}}},
• (en) .
•  {{{títol}}}. 

Ligams extèrnes

• (en) Why I am Not a Christian par Bertrand Russell ()
• (en) Why I Am An Agnostic dans le chapitre « The Moral Arguments For Deity » par Robert G. Ingersoll, 1896
• (en) Atheism and Agnosticism Sur le site de plato.stanford.edu
• (en) A primer on negative (weak) atheism Sul site dbskeptic
• Agnosticisme - Agnostique Sul site atheisme.free.fr