Łuna 25
| |
| Inne nazwy |
Łuna-Głob |
|---|---|
| Zaangażowani |
Roskosmos, Instytut Badań Kosmicznych Rosyjskiej Akademii Nauk |
| Indeks COSPAR |
2023-118A |
| Rakieta nośna | |
| Miejsce startu | |
| Cel misji | |
| Orbita (docelowa, początkowa) | |
| Czas trwania | |
| Początek misji |
10 sierpnia 2023 roku (23:10 UTC) |
| Koniec misji |
19 sierpnia 2023 (11:57 UTC) |
| Wymiary | |
| Masa całkowita |
1605 kg |
| Masa aparatury naukowej |
20 kg |
Łuna 25 (ros. Луна-25) – rosyjska sonda kosmiczna do badań Księżyca. Był to lądownik, który miał wylądować w pobliżu południowego bieguna Księżyca (Krater Boguslawsky[1]). Start misji, po wielokrotnych przesunięciach, nastąpił 11 sierpnia 2023 roku (czasu lokalnego)[2]. Misja zakończyła się niepowodzeniem, sonda rozbiła się na Księżycu.
Cele misji
[edytuj | edytuj kod]Łuna-25 była pierwszą misją programu Łuna-Głob (ros. Луна-Глоб), będącym kontynuacją programu Łuna z czasów radzieckich. Miała przetestować technologię i przeprowadzić badania powierzchni Księżyca.
Miejscem lądowania był krater w okolicach południowego bieguna Księżyca, teren górzysty i trudny do umieszczenia aparatury, gdzie pod powierzchnią znajduje się stała woda[3], potwierdzona przez NASA[4] i będąca jednym z celów badawczych Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO). Łuna-25 miała przeanalizować ją pod kątem możliwej produkcji tlenu oraz wykorzystania w paliwie rakietowym[5].
Żywotność instrumentów badawczych przewidziano na rok[6]. Ponadto sonda miała zbadać substancje lotne i plazmę w egzosferze oraz stworzyć mapę powierzchni na potrzeby przyszłych lądowań[6]. Kierownik naukowy projektu L. Zielionyj informował również o analizie wykorzystania stałej wody na potrzeby przyszłych załóg kosmicznych[5].
Przebieg misji
[edytuj | edytuj kod]11 sierpnia 2023 r. o godzinie 8:10:57 czasu lokalnego[7] z platformy startowej S-3 w kosmodromie Wostocznyj[8] wystartowała rakieta nośna Sojuz-2.1w z blokiem przyśpieszającym Fregat, typu Fregat-M. Po godzinie i dwudziestu minutach stacja oddzieliła się od Fregat-M. Następnie Łuna-25 weszła na trajektorię lotu na Księżyc[9].
12 sierpnia dokonano pierwszej, planowanej korekty trajektorii lotu[9].
13 sierpnia włączono i przetestowano aparaturę naukową[9].
14 sierpnia dokonano drugiej, planowanej korekty trajektorii lotu. Kamery pokładowe wykonały pierwsze zdjęcia z kosmosu[10].
16 sierpnia Łuna-25 osiągnęła orbitę wokół Księżyca 16 sierpnia o godzinie 18:03 UTC+9[11][12].
17 sierpnia podczas lotu Łuny-25 po orbicie włączono aparaturę naukową. Kamery wykonały zdjęcie niewidocznej strony Księżyca[13] za pomocą STS-Ł[14]. Przedstawiało krater uderzeniowy Zeeman w pobliżu południowego bieguna.
18 sierpnia dokonano planowanej korekty trajektorii, w celu przygotowania do lądowania[9].
19 sierpnia przewidziana była kolejna korekta trajektorii przed lądowaniem, która miała być wykonana około godziny 14:10 czasu moskiewskiego[15]. Około 14:57 czasu moskiewskiego łączność z Łuną-25 została przerwana[16]. Trzy godziny później Roskosmos ogłosił „sytuację nienormalną” na lądowniku po wydaniu nieudanego polecenia odpalenia małego silnika, co spowodowało przeniesienie lądownika na orbitę „przed lądowaniem”.
19 i 20 sierpnia podejmowano działania mające na celu połączenie z sondą i ustalenie jej lokalizacji, ale nie przyniosły one rezultatu[17].
20 sierpnia Roskosmos potwierdził, że sonda rozbiła się na powierzchni Księżyca po utracie kontaktu[18][19][20].
21 sierpnia Jurij Borisow, szef Roskosmosu, poinformował, że przyczyną awarii był układ napędowy. Silniki powinny wyłączyć się po 84 sekundach, a pracowały 127 sekund[21][22].
21 sierpnia, na podstawie ostatnich parametrów lokalizacyjnych, Instytut Matematyki Stosowanej Rosyjskiej Akademii Nauk obliczył, że sonda uderzyła o powierzchnię Księżyca w krater Pontecoulant G minutę po zerwaniu łączności[23]. 24 sierpnia amerykański orbiter LRO zaobserwował tam nowy, dziesięciometrowy krater, który prawdopodobnie powstał w wyniku uderzenia sondy; miejsce uderzenia ma współrzędne ☾ 57,865°S 61,360°E/-57,865000 61,360000[24].
Koordynatorzy i wykonawcy
[edytuj | edytuj kod]Za misję odpowiadał Roskosmos. Kierownikiem naukowym projektu został prof. Lew Matwiejewicz Zielionyj (ros. Лев Матвеевич Зелёный)[6] dyrektor naukowy Instytutu Badań Kosmicznych Rosyjskiej Akademii Nauk[25], fizyk, specjalizujący się w badaniach planet i fizyce plazmy kosmicznej. Badania naukowe na potrzeby projektu przeprowadzał Instytut Badań Kosmicznych Rosyjskiej Akademii Nauk[6].
Stowarzyszenie Naukowo-Produkcyjne Siemiona A. Ławoczkina zostało wybrane przez Roskosmos jako główny podwykonawca techniczny[6], głównym konstruktorem został Pawieł Kazmierczuk (ros. Павел Казмерчук)[26]. Sonda Łuna-25 powstała w biurze konstrukcyjnym Ławoczkina. Europejska Agencja Kosmiczna brała udział w przygotowaniu systemów kontroli lądowania, ale współpraca została zerwana w związku z inwazją Rosji na Ukrainę[27].
Konstrukcja sondy
[edytuj | edytuj kod]Lądownik wyposażony był w spektrometr masowy, spektrometry promieniowania gamma i neutronów, sejsmometr, urządzenie do pomiaru własności termicznych regolitu i kamery telewizyjne[28]. Po wstępnym wyhamowaniu przez hamujący silnik rakietowy, uderzenie lądownika o powierzchnię Księżyca miały złagodzić poduszki powietrzne.
Początkowe plany przewidywały wyposażenie sondy w zestaw 12 penetratorów (dziesięć niewielkich pozbawionych silników hamujących oraz dwóch większych zaopatrzonych w takie silniki), które miały utworzyć na powierzchni Księżyca sieć sejsmometrów[29]. Z planów być może zrezygnowano. Później planowano wykorzystanie czterech japońskich penetratorów, które zostały skonstruowane na potrzeby odwołanej w 2007 r. misji LUNAR-A[30]. Każdy z penetratorów miał mieć masę 45 kg i zawierać sejsmometr, czujniki strumienia cieplnego i przyspieszeniomierz. Sztuczny satelita Księżyca, który miał być pierwotnie częścią misji Łuna-Głob i m.in. pełnić rolę w wyborze przyszłych miejsc lądowania, stał się osobną misją Łuna 26[28].
Sonda zawierała ładunek badawczy o masie ok. 20 kg, składający się z 7 instrumentów naukowych i bloku sterującego:
- ADRON-ŁR, analiza regolitu za pomocą neutronów aktywnych i promieniowania gamma
- ARIES-Ł, pomiar plazmy w egzosferze
- BUNI, blok sterowania pracą instrumentów naukowych (wyłączając STS-L)
- ŁAZMA-ŁR, laserowy spektrometr masowy
- LIS-TV-RPM, spektrometria minerałów w podczerwieni i obrazowanie
- PmŁ, pomiar pyłu i mikrometeorytów
- ŁMK, ramię manipulatora do pobierania próbek
- STS-Ł, obrazowanie panoramiczne i lokalne
Sondę zasilał radioizotopowy generator termoelektryczny (ros. skr. RITEG) 238-6.5/3 AWR002R na bazie ditlenku plutonu[31]. Był to cylinder z kołnierzem wykonany ze stopu glinu, zawierający blok cieplny TB-238-130 oraz półprzewodnikową baterię termoelektryczną. Miał moc cieplną od 125 do 130 W i masę 6,2 ± 0,4 kg.
Historia projektu
[edytuj | edytuj kod]Przebieg prac
[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze prace nad projektem rozpoczęły się w 2007 roku. Wówczas poinformowano o planowanym podpisaniu porozumienia między Rosją i Japonią, dotyczącym zakupu japońskich urządzeń wiertniczych, które miały zostać zainstalowane w sondzie[30]. Start misji był wielokrotnie przekładany; początkowo planowano go na 2012 rok[29]. W 2010 roku Rosyjska Akademia Nauk przedstawiła szczegóły projektu badania biegunów księżycowych. Przewidywano dwie misje naukowe w 2013 roku, z których jedna miała być rosyjska, a druga stanowić wspólną misję Rosji i Indii[32], (w późniejszym terminie Indie wycofały się z projektu na skutek opóźnień w realizacji ze strony rosyjskiej). Do 2013 roku start rakiety nośnej przewidziano z kosmodromu Bajkonur, (planowano użycie rakiet Sojuz 2 lub Zenit-2), następnie postanowiono, że miejscem startu będzie kosmodrom Wostocznyj[33].
Start przesunięto (bez podania przyczyn) na 2014 rok[34]. Według planów z końca 2014 roku start miał nastąpić w 2018 roku, zredukowano liczbę instrumentów w stosunku do pierwotnego planu[35]. W maju 2022 r. zapowiedziano, że misja wystartuje do końca września, ale w lipcu pojawiły się informacje o przesunięciu na początek 2023. Przyczyną była niewystarczająca dokładność instrumentu radarowego, odpowiadającego za bezpieczne lądowanie – szanse jego powodzenia oceniono na 80%[36].
Wpływ sankcji na projekt
[edytuj | edytuj kod]Opóźnienia w realizacji projektu wynikały między innymi z powodu sankcji związanych z aneksją Krymu i wybuchem wojny w Donbasie. Od 2014 r. Rosja nie mogła zakupić zachodniej aparatury do nawigacji[37]. Musiała skonstruować własny odpowiednik urządzenia Astrix 1000, co trwało 1,5 roku[38]. W 2018 roku z projektu wycofała się szwedzka firma, która skonstruowała urządzenie LINA-XSAN[39][40]. Zostało ono wymontowane z Łuny-25 i użyte w chińskim lądowniku Chang'e 4[41]. Po rozpoczęciu inwazji na Ukrainę Europejska Agencja Kosmiczna odmówiła współpracy z Rosją przy projekcie[27], którym uprzednio była zainteresowana[42]. 12 kwietniu 2022 r. agencja Interfax opublikowała komunikat z oświadczeniem Putina, w którym zapowiedział wystrzelenie Łuny-25 w trzecim kwartale tego roku[43]. Dzień później Europejska Agencja Kosmiczna definitywnie wycofała się z projektu i zapewnionego uprzednio wsparcia[44][45], dlatego z Łuny-25 usunięto kamerę nawigacyjną (Pilot-D), skonstruowaną przez europejskich inżynierów[41], co ponownie opóźniło start misji.
Kwestia współpracy z ISRO
[edytuj | edytuj kod]W 2007 r. podczas Międzynarodowej Konferencji Astronomicznej w Hajdarabad omówiono współpracę Rosji i Indii w zakresie lotu na Księżyc[46]. Strona rosyjska planowała wówczas, że pierwsza misja odbędzie się w 2010 r. z udziałem rosyjskiego modułu do lądowania, łazika księżycowego i przyrządów badawczych, Indie dostarczą rakietę nośną, a start odbędzie się z indyjskiego kosmodromu[46]. 12 listopada 2007 r. Roskosmos i ISRO podpisały porozumienie o współpracy przy projekcie Chandrayaan-1 i Chandrayaan-2[47]. Podczas realizacji kontraktu dochodziło do nieporozumień, ostatecznie Indie zerwały go w 2015 r. z powodu nieprzestrzegania harmonogramu przez stronę rosyjską[48] i postanowiły zrealizować projekt samodzielnie. Następnie rozważano wystrzelenie Łuny-25 razem z Chandrayaan-2 na indyjskiej rakiecie nośnej, ale nie doszło to do skutku[49].
Indyjska misja Chandrayaan-3 rozpoczęła się 14 lipca 2023 r. i również obrała za cel południowy biegun Księżyca, zaś lądowanie przewidziano na 23 lub 24 sierpnia[50]. Zbliżony termin z lotem Łuny-25 powodował, że praktycznie do ostatnich dni nie było wiadomo, która sonda wyląduje pierwsza, a rzecz stała się przedmiotem rywalizacji. 11 sierpnia Lew Zielionyj poinformował, że Łuna-25 powinna znaleźć się na powierzchni Księżyca dwa dni wcześniej niż Chandrayaan-3, pomimo późniejszego startu[5].
Finansowanie
[edytuj | edytuj kod]Projekt był finansowany z budżetu państwowego oraz środków Roskosmosu. W Federalnym Programie Kosmicznym na lata 2016-2025 przewidziano 2,9 mld rubli na dofinansowanie Łuny-25[51]. W 2016 r. Roskosmos podpisał kontrakt ze Stowarzyszeniem Naukowo-Produkcyjnym Siemiona A. Ławoczkina (głównym podwykonawcą) oraz Instytutem Badań Kosmicznych Rosyjskiej Akademii Nauk (koordynator naukowy) o wartości 4,5 mld rubli[52]. Z uwagi na komplikacje i konieczność tworzenia urządzeń uprzednio wymontowanych z Łuny-25 budżet projektu był wyższy niż pierwotnie planowano. W 2020 roku Roskosmos planował przeznaczyć dodatkowe 1,4 mld rubli na jego ukończenie[51]. Całkowity koszt projektu nie został podany. Na podstawie kwot figurujących w zamówieniach publicznych dziennikarze oszacowali go na min. 12,6 mld rubli[53].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Planetary Names [online], wr.usgs.gov [dostęp 2024-04-26].
- ↑ First Moon mission in Russia’s modern history set for July 13 [online], Rosyjska Agencja Informacyjna TASS [dostęp 2023-03-26] (ang. • ros.).
- ↑ Rosja, Indie i USA szukają lodu na południowym biegunie Księżyca - Dziennik.pl [online], dziennik.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
- ↑ Abigail Tabor, Ice Confirmed at the Moon’s Poles [online], NASA, 17 sierpnia 2018 [dostęp 2023-08-22].
- ↑ a b c Международное, Руководитель лунной программы Лев Зеленый объяснил важность запуска «Луны-25» [online], «Научная Россия» - электронное периодическое издание, 11 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-22] (ros.).
- ↑ a b c d e ЛУНА-25 | Space Research Institute - IKI [online], iki.cosmos.ru [dostęp 2023-08-22].
- ↑ "Роскосмос" сообщил, что полет станции "Луна-25" проходит штатно [online], interfax.ru [dostęp 2024-04-26] (ros.).
- ↑ Трансляция запуска автоматической станции «Луна-25» - YouTube [online], youtube.com [dostęp 2024-04-26] (pol.).
- ↑ a b c d ЛУНА-25 | Space Research Institute - IKI [online], iki.cosmos.ru [dostęp 2023-08-23].
- ↑ Институт космических исследований РАН опубликовал первые снимки с "Луны-25" [online], Interfax.ru, 14 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-23] (ros.).
- ↑ play [online], aljazeera.com [dostęp 2024-04-26] (ang.).
- ↑ https:// actualidad.rt.com/actualidad/476719-mision-espacial-rusa-luna-orbita.
- ↑ Автоматическая станция «Луна-25» сделала первый снимок лунной поверхности | Space Research Institute - IKI [online], iki.cosmos.ru [dostęp 2023-08-23].
- ↑ Автоматическая станция «Луна-25» сделала первый снимок лунной поверхности | Space Research Institute - IKI [online], cosmos.ru [dostęp 2024-04-26] (ros.).
- ↑ «Роскосмос»: нештатная ситуация произошла при переходе «Луны-25» на предпосадочную орбиту [online], Хабр, 19 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-23] (ros.).
- ↑ ГК «Роскосмос»: Об автоматической станции «Луна-25» | Space Research Institute - IKI [online], iki.cosmos.ru [dostęp 2023-08-23].
- ↑ ЛУНА-25 | Space Research Institute - IKI [online], iki.cosmos.ru [dostęp 2023-08-23].
- ↑ Telegram: Contact @roscosmos_gk [online], t.me [dostęp 2024-04-26].
- ↑ Russia’s Luna 25 spacecraft has crashed into the Moon | Ars Technica [online], arstechnica.com [dostęp 2024-04-26] (ang.).
- ↑ ГК «Роскосмос»: Об автоматической станции «Луна-25» | Space Research Institute - IKI [online], cosmos.ru [dostęp 2024-04-26] (ros.).
- ↑ Глава «Роскосмоса» Борисов назвал причину крушения «Луны-25» [online], Коммерсантъ, 21 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-21] (ros.).
- ↑ Глава «Роскосмоса» Борисов назвал основную причину крушения «Луны-25» [online], Ведомости, 21 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-21] (ros.).
- ↑ Определено точное место и время падения "Луны-25" [online], TACC [dostęp 2023-08-23].
- ↑ NASA’s LRO Observes Crater Likely from Luna 25 Impact [online], NASA, 31 sierpnia 2023 [dostęp 2023-09-05] (ang.).
- ↑ Зеленый Л.М. - Общая информация [online], www.ras.ru [dostęp 2023-08-22].
- ↑ Конструктор раскрыл детали создания российской межпланетной станции для миссии на Луну [online], Life.ru, 7 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-22] (ros.).
- ↑ a b Liliia Alaieva, ESA refused to cooperate with Russia on automatic station projects [online], Журнал The Universemagazine Space Tech, 14 kwietnia 2022 [dostęp 2023-08-21] (ang.).
- ↑ a b Anatoly Zak: Luna-Glob Lander (Luna-25). RussianSpaceWeb.com, 2014-08-21. [dostęp 2015-04-17]. (ang.).
- ↑ a b C. Covault: Russia Plans Ambitious Robotic Lunar Mission. Aviation Week, 2006-06-04. [dostęp 2021-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-10-24)]. (ang.).
- ↑ a b Японские пенетраторы помогут России найти место для полигона на Луне [online], Известия Наука, 18 grudnia 2007.
- ↑ Россия уведомила генсека ООН о ядерных источниках энергии на станции "Луна-25" [online], interfax.ru [dostęp 2024-04-26] (ros.).
- ↑ Российские аппараты полетят изучать лед на Луне [online], www.ras.ru [dostęp 2023-08-21].
- ↑ Космодром Восточный откроет Луну [online], Газета.Ru, 15 stycznia 2013 [dostęp 2023-08-21] (ros.).
- ↑ Russia postpones Luna-Glob moon mission. Moon Daily. [dostęp 2012-11-14].
- ↑ ИКИ: РФ начнет запуск автоматических станций к Луне в 2018 году. [w:] РИА Новости [on-line]. 2014-10-03. [dostęp 2015-02-09]. (ros.).
- ↑ Источники сообщили о вероятном переносе запуска миссии «Луна-25», „Izwiestija”, 19 lipca 2022 (ros.).
- ↑ Что ждет российскую лунную миссию после потери аппарата "Луна-25" и как по ней ударят санкции – объясняет эксперт [online], Настоящее Время, 21 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-21] (ros.).
- ↑ Не готовы два прибора: успеет ли Россия на Луну [online], Газета.Ru, 18 marca 2021 [dostęp 2023-08-21] (ros.).
- ↑ Швеция вышла из российского лунного проекта [online], www.mk.ru, 11 maja 2018 [dostęp 2023-08-21] (ros.).
- ↑ В РАН объяснили причину задержки полета на Луну [online], www.mk.ru, 14 maja 2018 [dostęp 2023-08-21] (ros.).
- ↑ a b Liliia Alaieva, Luna-25 will be launched no earlier than 2023 [online], Журнал The Universemagazine Space Tech, 7 września 2022 [dostęp 2023-08-21] (ang.).
- ↑ Luna [online], www.esa.int [dostęp 2023-08-21] (ang.).
- ↑ РФ возобновит лунную программу [online], Interfax.ru, 12 kwietnia 2022 [dostęp 2023-08-22] (ros.).
- ↑ Redirecting ESA programmes in response to geopolitical crisis [online], www.esa.int [dostęp 2023-08-22] (ang.).
- ↑ Nearly 50 Years After Its Last Journey, Russia Launches Toward the Moon [online], 10 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-22] (ang.).
- ↑ a b Россия и Индия рассматривают возможность совместного полета на Луну [online], rb.ru, 17 września 2007 [dostęp 2023-08-22] (ros.).
- ↑ Chandrayaan-2 - www.chandrayaan.com [online], chandrayaan.com [dostęp 2023-08-22] (ang.).
- ↑ За возвращение на Луну России придется побороться / Экономика / Независимая газета [online], www.ng.ru [dostęp 2023-08-22].
- ↑ Академик РАН Лев Зеленый о предыстории проекта «Луна-25» и его главной цели | Space Research Institute - IKI [online], iki.cosmos.ru [dostęp 2023-08-22].
- ↑ Przed nami indyjska misja księżycowa Chandrayaan-3 [online], space24.pl, 12 lipca 2023 [dostęp 2023-08-22] (pol.).
- ↑ a b Путин: Россия возобновит лунную программу. Станцию «Луна-25» пытаются отправить с 2014 года - ПОЛИТ.РУ [online], m.polit.ru [dostęp 2023-08-21] (ros.).
- ↑ Роскосмос потратит на создание посадочного аппарата "Луна-Глоб" 4,5 млрд рублей - Космос - ТАСС [online], web.archive.org, 6 lutego 2022 [dostęp 2023-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2022-02-06].
- ↑ Andrey Zatirko, Россия потратила не менее 12,6 млрд рублей на важную для имиджа Путина космическую программу «Луна-25» • «Агентство» [online], «Агентство», 11 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-21] (ros.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Galimow, E.M.:Luna-Glob project in the context of the past and present lunar exploration in Russia
- Mitrofanow I.:Federal Space Agency Future Missions
- Development of Penetrator System. sprg.isas.jaxa.jp. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-07)]. (konstrukcja penetratorów dla misji LUNAR-A)
- Opis misji Łuna 25
- Informacje o przyrządach badawczych
| Radziecki program Łuna (1958–76) |
|
|---|---|
| Rosyjski program Łuna-Głob (od 2023) |
