Analfabetyzm
| Klasyfikacje | |
| ICD-10 | |
|---|---|
Analfabetyzm (gr. ἀναλφάβητος nieznający liter) – w rozumieniu popularnym brak umiejętności pisania i czytania oraz wykonywania czterech podstawowych działań matematycznych u osób dorosłych, tj. według kryteriów UNESCO – powyżej 15. roku życia. Osoby nieposiadające takich umiejętności nazywane są „analfabetami”.
Procesem zmniejszającym analfabetyzm poprzez nauczanie analfabetów posługiwania się pismem oraz drukiem jako środkami komunikacji jest alfabetyzacja.
Analfabetyzm na świecie
[edytuj | edytuj kod]Kryteria statystyczne są niejednolite i nieprecyzyjne. Jako liczbę analfabetów, zwykle przyjmuje się liczbę osób bez określonego w danym kraju, minimalnego poziomu szkolnej edukacji, np. bez szkoły podstawowej, lub np. bez ukończonych jej czterech pierwszych klas[1]. W praktyce oznacza to, że imigrant, także absolwent uczelni, po przeniesieniu się na stałe do innego kraju, jeśli nie zadbał o uznanie tu swej edukacji, w statystyce zostanie ujęty jako analfabeta.
W krajach Trzeciego Świata problem analfabetyzmu sięga kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu procent mieszkańców. Obecnie szacuje się, że w Europie jest 3% analfabetów, w Ameryce Pd. – 15%, w Azji – 33%, a w Afryce – 50%.
Nie jest łatwa ocena skali analfabetyzmu wtórnego oraz funkcjonalnego (czyli niemożności zrozumienia i wykorzystania drukowanych informacji oraz przedstawień graficznych, tj. ikon, wykresów, diagramów), czyli praktycznej niezdolności posługiwania się słowem pisanym: braku zrozumienia treści najprostszych instrukcji, braku umiejętności wypełnienia najprostszych formularzy. Podobnie jest z analfabetyzmem matematycznym, czyniącym ludzi niezdolnymi do sprawdzenia rachunku w kasie sklepowej, nie mówiąc o obliczeniu podatków. Badanie tych zagadnień daje czasem bardzo różne wyniki, w zależności od przyjętych kryteriów. Odsetek ten nawet w bogatych krajach może sięgać 50 i więcej procent.
Jakkolwiek zwalczanie analfabetyzmu pierwotnego udaje się metodami stosunkowo prostymi (choć dla biednych krajów nawet one bywają zbyt kosztowne) – przez zapewnienie wszystkim dzieciom podstawowej edukacji, tak zjawisko pojawiania się analfabetyzmu wtórnego jest znacznie trudniejsze do opanowania i wiązać się musi z upowszechnieniem czytelnictwa wśród ogółu ludności – zachęcania do korzystania z bibliotek, księgarni, prasy, Internetu.
Analfabetyzm na ziemiach polskich
[edytuj | edytuj kod]W średniowiecznej Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy, analfabetyzm obejmował przytłaczającą większość ludności. Pisać i czytać potrafili jedynie przedstawiciele duchowieństwa, urzędnicy dworscy i Żydzi. Pierwszym władcą Polski potrafiącym czytać i pisać był Mieszko II, a ostatnim nieposiadającym tej umiejętności Kazimierz Jagiellończyk[2].
W Rzeczypospolitej Obojga Narodów analfabetami w połowie XVIII w. było jeszcze ponad 90% społeczeństwa. Nieznaczna poprawa nastąpiła w okresie zaborów. W Królestwie Polskim i w Galicji około 1870 r. analfabeci stanowili około 80% ogółu ludności, a w zaborze pruskim już tylko 30%[3].
W 1914 r. na ziemiach polskich było: 57% analfabetów w zaborze rosyjskim, 40% w Galicji i 5% w zaborze pruskim, co łącznie dla terenu powojennej II RP dawało ok. 41%. 7 lutego 1919 Józef Piłsudski wprowadził dekret o obowiązku szkolnym dla dzieci od 7 do 14 roku życia, co wpłynęło na spadek analfabetyzmu w kolejnych latach[4]. Według spisów ludności w Polsce w 1921 r. było 33,1% analfabetów, w 1931 – 23,1%, w późniejszych latach do 1939 spisy ludności nie były przeprowadzane, zgodnie z szacunkami w 1939 analfabetyzm wynosił ok. 15%[5].
Analfabeci według wyznań w 1931 w II Rzeczypospolitej:
- ewangelickie – 9,9%
- mojżeszowe – 15,4%
- rzymskokatolickie – 17,2%
- greckokatolickie – 38,5%
- prawosławne – 52,5%[6].
W czasie II wojny światowej na Ukrainie wchodzącej przed wojną w skład II Rzeczypospolitej i ZSRR, chłopi którzy przyznawali się reżimowi okupacyjnemu III Rzeszy, że potrafią czytać i pisać, byli narażeni na karę śmierci jako intelektualiści[7].
Planową akcję likwidacji analfabetyzmu w Polsce przeprowadził w latach 1949–1952 rząd Polski Ludowej. Pierwsze próby podjęto już w 1945 r. Departament Oświaty i Kultury Dorosłych Ministerstwa Oświaty opracował projekt dekretu o obowiązkowym nauczaniu analfabetów. Jednak dopiero ustawa z 7 kwietnia 1949 r. wprowadziła obowiązek bezpłatnej nauki dla analfabetów i półanalfabetów od 14. do 50. roku życia[8]. Na Ludowe Wojsko Polskie również nałożono obowiązek nauczania żołnierzy odbywających służbę wojskową. Świadectwa ukończenia kursu otrzymało 618 298 osób, co stanowiło 4,6% ogółu Polaków w grupie wiekowej od 14 do 50 lat, lecz w grupie wiekowej powyżej 50 lat nadal znajdowało się 1,06 mln analfabetów i półanalfabetów, stanowili oni ok. 21% tej grupy[9]. W 1952 r. Sejm uchwalił zakończenie akcji[10].
W późniejszych latach PRL analfabetyzm nadal występował, w 1960 roku stanowił 2,7%[11].
W 1958 r. rozpoczęto likwidację wtórnego analfabetyzmu, który stał się zjawiskiem marginalnym i wynosił w 1978 – 0,9%[12].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ raport Unesco „INTERNATIONAL LITERACY STATISTICS: A REVIEW OF CONCEPTS. uis.unesco.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-02)].
- ↑ Marcinek 1996 ↓, s. 16.
- ↑ Łepkowski 1973 ↓, s. 5.
- ↑ https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19190140147/O/D19190147.pdf
- ↑ https://www.racjonalista.pl/kk.php/s,10206
- ↑ „Fokus. Historia” nr 5 (119) 2017.
- ↑ Overy 2009 ↓, s. 133.
- ↑ Ustawa z dnia 7 kwietnia 1949 r. o likwidacji analfabetyzmu Dz.U. z 1949 r. nr 25, poz. 177.
- ↑ Na podstawie wyników spisu powszechnego z 1950.
- ↑ Łepkowski 1964 ↓, s. 170.
- ↑ https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5501/34/1/1/polska_19182018.pdf
- ↑ Łepkowski 2003 ↓, s. 15.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tadeusz Łepkowski: Słownik historii Polski. Warszawa: 1973.
- Tadeusz Łepkowski: Leksykon historii Polski po II wojnie światowej 1944-1997. Warszawa: 2003.
- Tadeusz Łepkowski: Mały słownik historii Polski. Warszawa: 1964.
- Roman Marcinek: Encyklopedia Polski. Kraków: 1996.
- Richard Overy: Krew na śniegu. Rosja w II wojnie światowej. Wrocław: 2009. ISBN 978-83-245-8750-6.